RAPPORTAGE WARMTEKRACHTKOPPELING BERGSCHENHOEK Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) September 2005 In opdracht van het Ingenieursbureau (Afdeling Milieu en Ruimtelijke Ordening) van de dienst Gemeentewerken Rotterdam.
Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteur: drs. G.H. van der Wilt Project: 05-2396 Prijs: 10,- Adres: Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) 489 95 00 Telefax: (010) 489 95 01 E-mail: info@cos.rotterdam.nl Website: www.cos.rotterdam.nl 2
INHOUD Samenvatting en conclusies 5 1 Inleiding 7 1.1 Aanleiding 7 1.2 Onderzoeksvragen en opzet 7 1.3 Respons 7 1.4 Leeswijzer 7 2 Beleving warmtelevering Bergschenhoek 9 Bijlagen 2.1 Vergelijking oude- en huidige verwarmingssysteem 9 2.2 De kosten 9 2.3 Waardering warmtelevering 10 3
4
Samenvatting en conclusies Respons Van de 933 opgestuurde vragenlijsten van één kantje A-4 zijn er 382 ingevuld teruggestuurd, wat neerkomt op een respons van 41 procent. Er is geen gebruik gemaakt van rappelering. Oude en huidige verwarmingssysteem 81 procent van de respondenten had centrale verwarming door ketelverwarming (CV) als verwarmingssysteem voordat ze in Boterdorp Zuid-West kwamen te wonen. De veiligheid, het onderhoudsgemak en het algemene comfort / gemak van warmtelevering worden (veel) positiever beoordeelt ten opzichte van dezelfde aspecten van het verwarmingssysteem dat men gewend was. De kosten en de storingsgevoeligheid van warmtelevering worden (veel) negatiever beoordeeld dan bij het verwarmingssysteem dat men gewend was. Het elektronisch moeten koken wordt door een kwart als negatief ervaren. De helft van de respondenten maakt het niet uit dat ze bij de keuze voor een woning in Boterdorp Zuid-West niet zelf konden kiezen voor een verwarmingssysteem en direct vastzaten aan warmtelevering. Een derde had liever zijn of haar eigen warmteleverancier gekozen. De kosten Nog geen 50 procent van de respondenten zegt inzicht te hebben in de warmterekening; 33 procent heeft zich nog nooit in de rekening verdiept. Waardering warmtelevering Gemiddeld geven de respondenten de warmtelevering in hun woning een 6,8. Als ze bij een volgende woning zouden kunnen kiezen zou 51 procent kiezen voor verwarming door warmtelevering, 30 procent zou kiezen voor het systeem dat ze gewend waren voordat ze in Boterdorp Zuid-West kwamen te wonen, de rest weet het (nog) niet. 5
6
1 Inleiding Begin september 2005 is in opdracht van het Ingenieursbureau van de dienst Gemeentewerken Rotterdam een onderzoek gehouden onder de bewoners van de wijk Boterdorp Zuid-West in Bergschenhoek. De respondenten is gevraagd hoe zij de warmtelevering in hun woning beleven. In totaal zijn 933 vragenlijsten met een begeleidende brief van de wethouder Milieu van de gemeente Bergschenhoek verstuurd, waarvan 382 vragenlijsten ingevuld zijn teruggestuurd: een respons van 41 procent. 1.1 Aanleiding Aanleiding voor dit onderzoek is een opdracht van de gemeente Bergschenhoek aan Gemeentewerken om de warmtelevering in Boterdorp Zuid-West te evalueren, omdat deze wijk op dit moment de enige wijk met warmtelevering is in Bergschenhoek. Voor een nog nieuw te bouwen wijk, Wilderszijde, moet nog een keuze gemaakt worden voor het toe te passen energiesysteem. De evaluatie van de warmtelevering in Boterdorp Zuid-West zal daarbij meewegen. 1.2 Onderzoeksvragen en opzet Met behulp van een korte (één kantje A4) schriftelijke vragenlijst onder alle 933 hoofdbewoners van de sinds 1999 opgeleverde wijk zijn de volgende vragen aan de orde gesteld: Wat voor verwarmingssysteem waren de bewoners gewend vóór ze in Boterdorp Zuid- West kwamen te wonen en waar zou hun voorkeur bij een nieuwe woning naar uitgaan? Wat zijn de positieve danwel negatieve punten van het huidige verwarmingssyteem in vergelijking met het verwarmingssysteem dat men gewend was? Een voorbeeld hiervan is het feit dat met warmtelevering alleen maar elektrisch gekookt kan worden. Heeft men inzicht in de kostenposten waaruit de maandelijke warmterekening is opggebouwd? 1.3 Respons In totaal zijn er begin september 2005 933 vragenlijsten verstuurd. Bij het sluiten van de veldwerkperiode waren er daarvan 382 ingevuld teruggestuurd, wat neerkomt op een respons van 41 procent. Dit is zeker geen slechte respons. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk twee worden de uitkomsten van het onderzoek weergegeven, waarbij kort toelichtingen gegeven zullen worden. De bijlage bevat naast de vragenlijst een aantal tabellen met daarin de rechte tellingen van de onderzoeksresultaten en een publicatieoverzicht van het COS. 7
8
2 Beleving warmtelevering Bergschenhoek In dit hoofdstuk worden de onderzoeksresultaten van de schriftelijke enquête behandeld en van een korte toelichting voorzien. 2.1 Vergelijking oude- en huidige verwarmingssysteem Van alle respondenten had 81 procent voordat men in Boterdorp Zuid-West kwam wonen centrale verwarming door ketelverwarming (CV) als verwarmingssysteem; acht procent was stadsverwarming gewend, vijf procent een gaskachel, vier procent een gaskachel in combinatie met een CV en één procent iets anders. De respondenten is voor een zestal aspecten van hun huidige verwarmingssysteem gevraagd of ze deze positiever danwel negatiever beoordelen dan bij het verwarmingssysteem dat ze gewend waren voordat ze in Boterdorp Zuid-West kwamen wonen. Tabel 2.1 geeft een overzicht. Tabel 2.1 Beoordeling aspecten huidige verwarmingssysteem Veel positiever Positiever Neutraal Negatiever Veel negatiever De kosten 3% 13% 50% 19% 15% De veiligheid 31% 41% 26% 0% 1% Het onderhoudsgemak 37% 39% 20% 2% 1% De storingsgevoeligheid 8% 28% 31% 20% 12% Het elektronisch koken 16% 27% 31% 14% 11% Het comfort / gemak 18% 38% 34% 6% 4% Uit de tabel blijkt dat men vooral (veel) positiever is over de veiligheid, het onderhoudsgemak en het comfort / gemak van het huidige verwarmingssysteem (resp. 72, 76 en 56 procent) ten opzichte van het systeem dat men gewend was. Eén derde van de respondenten beoordeelt de kosten en de storingsgevoeligheid (veel) negatiever dan het systeem dat men gewend was, bij het verplicht elektronisch koken geldt dat voor een kwart van de respondenten. Op de vraag wat de respondenten er van vinden dat ze bij het betrekken van hun woning in Boterdorp Zuid-West direct verbonden waren aan warmtelevering en niet zelf konden kiezen voor een warmteleverancier antwoordt 50 procent dat het ze niet uitmaakt. Voor 34 procent maakt het wel uit; zij hadden liever hun eigen warmteleverancier gekozen en zien de verplichte verbondenheid aan warmtelevering dus als negatief. Nog eens 16 procent weet het niet of heeft er geen mening over. 2.2 De kosten Uit tabel 2.1 bleek dat éénderde van de respondenten de kosten (veel) negatiever beoordeelt dan bij het systeem dat men gewend was. Een mogelijke verklaring daarvoor is het feit dat minder dan de helft van de respondenten (44 procent) inzicht heeft in hoe de warmterekening 9
is opgebouwd; 22 procent zegt geen inzicht te hebben in de warmterekening en 33 procent heeft zich nog nooit in de rekening verdiept. In tabel 2.2 is het oordeel van de respondenten uitgezet tegen de vraag of men inzicht heeft in de warmterekening. Tabel 2.2 Kruistabel inzicht in rekening en beoordeling kosten (veel) positiever neutraal (veel) negatiever Totaal Ik heb inzicht in mijn warmterekening 16% 39% 45% 100% Ik heb geen inzicht in mijn warmterekening 9% 53% 38% 100% Ik heb me nooit in mijn warmterekening verdiept 21% 64% 15% 100% Wat vooral opvalt in tabel 2.2 is dat bijna 40 procent van de respondenten die geen inzicht hebben in de warmterekening (veel) negatiever oordelen over de kosten. Hun oordeel is waarschijnlijk puur gebaseerd op de werkelijke kosten en niet op de opbouw van de rekening, terwijl de opbouw van de rekening hier juist van belang is. In tegenstelling tot een CVaansluiting hebben de gebruikers van warmtelevering namelijk geen hoge instapkosten (zoals de aanschaf van een dure CV-installatie). Deze kosten worden bij warmtelevering maandelijks verrekend, waardoor het maandbedrag hoger is dan bij een CV-aansluiting. Dit wil overigens niet zeggen dat mensen die wel inzicht hebben in de kosten minder negatief oordelen. Sterker nog, 45 procent van de respondenten die inzicht hebben in hun warmterekening oordelen (veel) negatiever over de kosten ten opzichte van het systeem dat men hiervoor gewend was. 2.3 Waardering warmtelevering Naast een oordeel over de afzonderlijke aspecten van warmtelevering is de respondenten ook gevraagd een algemeen rapportcijfer te geven. Gemiddeld geven de inwoners van Boterdorp Zuid-West de warmtelevering een 6,8. Slechts 16 procent geeft de warmtelevering een onvoldoende, éénderde geeft een 8 of hoger (figuur 2.1). Figuur 2.1 Rapportcijfer warmtelevering 40% 36% 35% 30% 28% 25% 20% 14% 15% 9% 10% 5% 5% 2% 1% 2% 2% 1% 0% rapportcijfer 1 rapportcijfer 2 rapportcijfer 3 rapportcijfer 4 rapportcijfer 5 rapportcijfer 6 rapportcijfer 7 rapportcijfer 8 rapportcijfer 9 rapportcijfer 10 10
Tenslotte is de respondenten gevraagd waar hun voorkeur naar uit gaat als ze bij een volgende woning kunnen kiezen tussen verwarming door warmtelevering of het systeem dat ze gewend waren. 51 procent geeft aan dat de voorkeur dan uitgaat naar verwarming door warmtelevering, terwijl 30 procent zou kiezen voor het systeem dat het eerst gewend was. De rest weet het (nog) niet of heeft hier geen mening over. 11
12
Bijlagen A B C Vragenlijst Belevingswaarde warmtelevering Boterdorp Zuid-West De onderzoeksresultaten, rechte tellingen Publicatieoverzicht COS 13
14
A Vragenlijst Belevingswaarde warmtelevering Boterdorp Zuid-West Enquête belevingswaarden warmtelevering Boterdorp Zuid-West Het Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam voert voor de Gemeente Bergschenhoek een evaluatie onderzoek uit onder de bewoners van de wijk Boterdorp Zuid-West naar hun belevingswaarde met warmtelevering. De uitkomst van de enquête zal de gemeente Bergschenhoek meenemen in de besluitvorming over de energievoorziening in de toekomstige nieuwbouwwijk Wilderzijde. Het invullen van de enquête neemt ongeveer 2 minuten van uw tijd in beslag; u hoeft niet uw naam te vermelden. Gelieve de ingevulde enquête retourneren in de bijgevoegde envelop; postzegel is niet nodig. 1. Wat voor verwarmingssysteem was u gewend voordat u in Boterdorp Zuid-West bent komen wonen? centrale verwarming door ketelverwarming (CV) gaskachel in combinatie met centrale verwarming alleen een gaskachel stadsverwarming anders 2. Als u uw huidige verwarmingssysteem vergelijkt met het verwarmingssysteem dat u in uw vorige woning had, bent u dan positiever of negatiever over de volgende punten? (++ veel positiever dan het oude systeem, + positiever dan het oude systeem, +/- neutraal, - negatiever dan het oude systeem, - - veel negatiever dan het oude systeem) (per kenmerk één antwoord aankruisen) ++ + +/- - -- de kosten de veiligheid het onderhoudsgemak de storingsgevoeligheid het elektrisch koken het comfort/gemak 3. Weet u uit welke kostenposten uw maandelijkse warmterekening is opgebouwd? ja, daar heb ik inzicht in nee, daar heb ik geen inzicht in daar heb ik me nog nooit in verdiept 4. Wat vindt u ervan dat u bij het kopen van uw huis direct vast aan een warmteleverancier bent verbonden? maakt me niet uit negatief; ik wil mijn eigen warmteleverancier kunnen kiezen weet niet / geen mening 5. Als u uw ervaringen met de warmtelevering in uw woning zou moeten uitdrukken in een rapportcijfer, wat voor cijfer zou u dan geven? (1 = zeer slecht, 10 = uitmuntend) 6. Als u bij een nieuwe woning zou kunnen kiezen tussen verwarming door warmtelevering of het systeem dat u bij vraag 1 heeft aangekruist, waar gaat uw voorkeur dan nu naar uit? verwarming door warmtelevering verwarming door het systeem dat ik gewend was weet niet / geen mening 7. Ruimte voor eventuele opmerkingen of bijzonderheden: Wij danken u vriendelijk voor uw medewerking. Voor inlichtingen kunt u terecht bij de Gemeente Bergschenhoek tel.(algemeen): (010)-5291700 15
16
B De onderzoeksresultaten, rechte tellingen Aantal Percentage Wat voor verwarmingssysteem was u gewend? centrale verwarming door ketelverwarming (CV) 311 81% gaskachel in combinatie met centrale verwarming 14 4% alleen een gaskachel 19 5% stadsverwarming 31 8% anders 3 1% geen antwoord 4 1% totaal 382 100% Bent u positiever of negatiever over de kosten? veel positiever 12 3% positiever 47 13% neutraal 182 50% negatiever 68 19% veel negatiever 53 15% totaal 362 100% Bent u positiever of negatiever over de veiligheid? veel positiever 117 31% positiever 154 41% neutraal 98 26% negatiever 1 0% veel negatiever 5 1% totaal 375 100% Bent u positiever of negatiever over het onderhoudsgemak? veel positiever 140 37% positiever 147 39% neutraal 73 20% negatiever 9 2% veel negatiever 5 1% totaal 374 100% Bent u positiever of negatiever over de storingsgevoeligheid? veel positiever 31 8% positiever 104 28% neutraal 117 31% negatiever 75 20% veel negatiever 46 12% totaal 373 100% Bent u positiever of negatiever over het elektronisch koken? veel positiever 60 16% positiever 102 27% neutraal 118 31% negatiever 54 14% veel negatiever 43 11% totaal 377 100% 17
Aantal Percentage Bent u positiever of negatiever over het comfort / gemak? veel positiever 67 18% positiever 144 38% neutraal 128 34% negatiever 23 6% veel negatiever 14 4% totaal 376 100% Weet u hoe uw warmterekening is opgebouwd? ja, daar heb ik inzicht in 169 45% nee, daar heb ik geen inzicht in 83 22% daar heb ik me nog nooit in verdiept 125 33% totaal 377 100% Wat vindt u ervan dat u direct verbonden bent aan warmtelevering? maakt me niet uit 191 50% negatief; ik wil mijn eigen warmteleverancier kunnen kiezen 129 34% weet niet / geen mening 54 14% geen antwoord 8 2% totaal 382 100% Kunt u warmtelevering een rapportcijfer geven? rapportcijfer 1 7 2% rapportcijfer 2 3 1% rapportcijfer 3 7 2% rapportcijfer 4 10 3% rapportcijfer 5 35 9% rapportcijfer 6 53 14% rapportcijfer 7 135 36% rapportcijfer 8 105 28% rapportcijfer 9 18 5% rapportcijfer 10 4 1% totaal 377 100% Waar gaat uw voorkeur naar uit als u zou kunnen kiezen? verwarming door warmtelevering 195 51% verwarming door het systeem dat ik gewend was 114 30% weet niet / geen mening 69 18% geen antwoord 4 1% totaal 382 100% 18
C Publicatieoverzicht COS Titel rapport (uitgave) jaar ALGEMEEN Stadspeiling Vlaardingen 2003 2003 De staat van Rotterdam 2003. Een pilot 2003 Problemen en kansen in de G4. Statistische onderbouwing van de bovenmaatse opgave 2002 Kerncijfers Rotterdam 2002 2002 Rotterdammers over hun stad 2002. Kengetallen en trends uit recente enquêtes 2002 Binnenstadsmonitor Rotterdam 2000/2001 2002 Buurten in cijfers 2001 2001 Statistisch Jaarboek Rotterdam en Regio 2000 2000 Rapportage omnibusonderzoek 2000 Maassluis 2000 ARBEID EN INKOMEN De Rotterdamse marktbezoeker 2003. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 2004 Rotterdammers over werken bij de gemeente. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 2003 De inkomensverdeling in de stadsregio Rotterdam in 2000 2003 Monitor Gemeentelijkelastendruk Rotterdam, 2002/2003* 2003 De inkomensverdeling in Rotterdam op wijk- en buurtniveau in 2000 2003 Kantoren Nieuwsbrief: De Rotterdamse kantorenmarkt 2001/2002 2002 Dagindeling van Rotterdammers 2002 Sociaal-Economische Barometer 1995-1999. Deel A, B en C 2001 Meer maatwerk in werktijden 2001 Prognose beroepsbevolking Rotterdam 2014 2001 BEVOLKINGSGROEPEN Prognose bevolkingsgroepen Rotterdam 2017 2003 De maatschappelijke rol van de Rotterdamse moskeeën 2003 Minderhedenmonitor 2002. Etnische minderheden in Rotterdam (i.s.m. ISEO) 2003 Feitenkaarten Antillianen 2002 2002 Sportdeelname van Surinamers, Turken en Marokkanen van de 1e en 2e generatie 2002 Migranten op de Rotterdamse woningmarkt: verhuisstromen en zoekervaringen binnen het aanbodmodel 2001 Diversiteit in vrijetijdsbesteding. Een onderzoek onder Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Rotterdammers 2000 COMMUNICATIE EN KLANTTEVREDENHEID Klanttevredenheid Afdeling Bouw- en Woningtoezicht gemeente Gouda 2004 Rotterdammers over de Dienst Burgerzaken. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 2003 Intranet gemeten: interne media bij de ds+v 2003 Rotterdam bekeken en beluisterd in 2002 2003 Gemeentelijke informatiepagina s Werkendam en Woudrichem 2003 Bekendheid met Rotterdamse trouwlokaties 2002 Milieumonitor stadsregio-rotterdam 2002 Bekendheid en waardering stadsregio Rotterdam 2002 Rotterdammers en de Rotterdampas. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 2000 Alle medewerkers geïnformeerd. Naar een betere informatievoorziening binnen de gemeente Rotterdam 2000 Buurtonderzoek Zuidelijk Wijkpark Zevenkamp 2000 DEMOGRAFIE De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam 2002-2003 2003 Huishoudensprognose Rotterdam 2017 2003 Bevolkingsprognose Rotterdam 2017 2003 Werkboek ruimtelijke demografie 2002 Verhuizen in Rotterdam. Onderzoek verhuisbewegingen 1995-2000 2002 Inpakken en wegwezen. Migratie-onderzoek Rotterdam en regio 1998-2000 2002 Dynamische bevolking van Rotterdam 2001 Met stille trom vertrokken 2001 Demografische gegevens 2000 2000 Doorgangshuis en woonwijk. Grootstedelijke dynamiek in Spangen en Hillesluis 2000 Statushouders in Rotterdam 2000 KUNST EN CULTUUR Cultuurparticipatie van Almeerders in 2002 2003 Cultuurparticipatie van Rotterdammers 2001 2002 Museumbezoek in de stadsregio Rotterdam 2002 Richtlijn Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO) 2001 Een eigen bibliotheek 2001 Rotterdammers en het Luxor Theater. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 2000 19
Titel rapport (uitgave) jaar LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID Openbare ruimte beschouwd 2004 Woonwensen van WBR-huurders in Nieuw Crooswijk 2003 Bewonersonderzoek afvalscheiding 2003 Monitor Delfshaven Schoon najaar 2002 2003 Hondenpoep onder de loep 2003 Bovengrondse problemen bij ondergrondse containers 2002 Rotterdam in vier jaar tijd 2001 Afvalscheiding in Rotterdam. Wat weet men, doet men, wil men? 2001 Rotterdammers over de duurzame stad. Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 2001 Gebiedsrapportages Strategische Wijkaanpak 2001 Wijkaanpak Ridderkerk. Enquête-uitkomsten vervolgmeting 2001 Beleving veiligheid bewoners Mathenesserweg 2001 Nachtopvang dak- en thuislozen De Brug. Evaluatie 1995-2000 2000 Veiligheidsbeleving van Rotterdamse allochtonen 2000 ONDERWIJS Kinderen en opvang. Monitor kinderopvang Rotterdam 2002 2002 Doelgroepen van educatie 2001 2001 Onderwijs in allochtone levende talen: de OALT-behoeftepeiling in Rotterdam 1999 POLITIEK EN BESTUUR Beleving en waardering van het college door Rotterdammers. Vierde meting, februari 2004 2004 Analyse opkomst Tweede Kamerverkiezingen 2002 2002 Analyse Tweede Kamerverkiezingen 2002 2002 Analyse deelgemeenteraadsverkiezingen 2002 2002 Analyse opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2002 2002 Jong en veelkleurig onderweg naar de stembus 2001 RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Rotterdammers over het verkeer 2003. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 2003 Rotterdammers en parkeren 2002. Resultaten uit de Omnibusenquête 2002 2002 Rotterdammers en fietsen. Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 2001 VRIJETIJDSBESTEDING Wonen, leven en uitgaan in Rotterdam 2003. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 2004 Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam 2003. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 2004 Waardering plan voetbalkooi Taxusstraat 2003 Vrijetijdsdeelname onder 55-plussers 2003 Rotterdamse bezoekers van openbaar groen 2001 2003 Sportdeelname in Hillegersberg-Schiebroek, 1995-2001 2002 Activiteiten rond Kerst en Oud en Nieuw 2002 Rotterdam, attractieve stad en regio 2002 Motieven voor non-participatie 2002 Non-participatie in vrijetijdsbesteding 2001 2002 Tijdsbesteding en uitgaansgedrag van Rotterdamse jongeren 2002 Omgevingsanalyse sport en bewegen in Noord aan de Rotte 2002 Vrijetijdsbesteding van diverse groepen Rotterdammers 2001 WELZIJN EN VOLKSGEZONDHEID Jonge moeders in Rotterdam in beeld en cijfers 2000 WONEN Woningmarktonderzoek gemeente Albrandswaard 2004 2004 Buurtinformatie aanbodmodel 2002 2003 Monitor Aanbodmodel Rotterdam 2002 2003 Huursubsidie en Vangnetregeling Rotterdam 00/ 01 en 01/ 02 2003 Demografisch onderzoek Rhoon 2003 De markt voor koopwoningen in 2003 2003 Woonwensenonderzoek onder ouderen van 55 jaar e.o. in Maassluis 2003 Quick scan van de Rotterdamse kamermarkt 2003 Kerngegevens Aanbodmodel 2001 Vlaardingen, Schiedam en Maasluis 2003 Kopers van nieuwbouwwoningen in Nesselande 2003 De woonwensen van ouderen in de deelgemeente Feijenoord 2002 Woningmarktanalyses Rotterdamse deelgemeenten 2001 Beleidsplan wonen 2000 Hellevoetsluis 2001 Kopers en belangstellenden van nieuwbouwprojecten St. Jobsweg en Coolhaven 2001 OVERIG Rotterdammers en computers 2003. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 2003 Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatieaanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek. Een compleet publicatieoverzicht is te raadplegen op Internet: http://www.cos.nl. 20