VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL DE UITKIJCK BASISSCHOOL DE UITKIJCK Locaties : De : De Brinnummer : 08EM Plaats : Baarn Registratienummer : 3278140 Onderzoeksnummer : 15481 en 15491 Datum onderzoek : 3 oktober en 25 oktober 2011 Datum vaststelling rapport : 16 mei 2012 VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 1 van 8
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Basisschool De is op 3 oktober ook bezocht in het kader van een zogeheten vierjaarlijks bezoek. Daarvan is apart verslag gedaan. Dit rapport zal nadat het is vastgesteld, te vinden zijn op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie kleutergroepen Aantal kleuters in groep 1/2a: 30, waarvan 7 doelgroepkleuters (3 x 1.2 en 1 x 0.3 en 3 x 0.0 met VVE-PSZ) Aantal kleuters in groep 1/2b: 28, waarvan 8 doelgroepkleuters (8 x 0.0 met VVE-PSZ) Aantal kleuters in groep 1/2c: 28, waarvan 9 doelgroepkleuters (4 x 0.3 en 5 x 0.0 met VVE-PSZ) Groepsinformatie groepen met VVE Aantal peuters in groep a: 16, waarvan 4 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep b: 14, waarvan 4 doelgroeppeuters VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 2 van 8
2. HET TOTAALBEELD Het Centrum voor Onderwijs en Ondersteuning (COO) De waarin de peuterspeelzaal en de basisschool zijn ondergebracht, bestaat vanaf december 2009. Het brede schoolconcept heeft in de praktijk niet echt vorm gekregen. Wel is er in toenemende mate sprake van samenwerking tussen voor- en vroegschool, nu de reorganisaties en personeelswisselingen achter de rug zijn. Een deel van de peuters gaat door naar basisschool De, een deel gaat naar andere basisscholen in Baarn. Het effect van VVE is lastig te meten. In de gemeente Baarn zijn doelen afgesproken en zijn ook doelgroepkinderen gedefinieerd. Deze doelen blijken echter niet bij eenieder bekend te zijn. Bovendien is er onvoldoende overzicht van de doelgroepkinderen en hun traject, mede omdat de gezondheidsdienst recent is gereorganiseerd. De school weet bijvoorbeeld wel welke leerlingen een VVE-programma hebben gevolgd maar niet hoe lang en hoe uitgebreid. Daarnaast zijn er zorgleerlingen die geen VVE-voorschool hebben gevolgd. Het is (nog) niet gelukt, ondanks de inspanningen van leidsters en leraren om een doorgaande lijn in het aanbod te bewerkstelligen. Sinds kort zijn in Baarn afspraken gemaakt over het gebruik van een observatieformulier dat ook bij de overdracht van voor- naar vroegschool wordt gebruikt. De tijd ontbreekt voor warme overdracht. Dat geldt ook voor het structureel informeren van de ouders over de ontwikkeling van hun kinderen op de voorschool. Naast de uren in de groep is er wel tijd uitgetrokken voor het met ouders bespreken van de begrippen en activiteiten die bij een thema horen. Dit gebeurt zes keer per jaar. Tijdens dit soort momenten en bijvoorbeeld de inloop spreken de leidsters ook wel individueel met ouders. Op de vroegschool werken de leraren met rapporten en de daarbij behorende overlegmomenten. Een ander verschil tussen voor- en vroegschool betreft de afstemming en de differentiatiemogelijkheden in de groep. In de basisschool is sprake van meer systematische afstemming. 3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Baarn A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 2 nvt A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse -- educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Startblokken Schatkist en Klankkast met taalplusklasmogelijkheid in 1/2 (1 dagdeel per week) A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 nvt A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 nvt A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 nvt VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 3 van 8
A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor VVE? Dit jaar vanaf 2 jaar, daarvoor vanaf 2 jaar en 3 maanden A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het vveprogramma) 2 nvt A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 nvt Peuterspeelzaal De heeft twee groepen (acht dagdelen per week totaal) met elk maximaal 16 kinderen onder leiding van twee peuterleidsters. Momenteel is er ook een stagiaire binnen de peuterspeelzaal en een onderwijsassistent in opleiding binnen de school. Er zijn verdeeld over de acht dagdelen maximaal twaalf VVE-plaatsen beschikbaar, waarvan er acht zijn ingevuld. De doelgroepkinderen komen vier dagdelen per week, de andere kinderen gemiddeld twee dagdelen. Afgelopen jaar heeft een reorganisatie van VVE-peuterspeelzalen en kinderopvang in Baarn plaatsgevonden. Er zijn nu drie peuterspeelzalen waarvan er twee, waaronder De, een VVE-programma volgens de nieuwe wet- en regelgeving bieden. De aanvangsleeftijd is ook verlaagd van 2 jaar en 3 maanden naar 2 jaar. Sinds december 2009 zit peuterspeelzaal De samen met de openbare basisschool in het nieuwe Centrum voor Onderwijs en Ontmoeting (COO) De. De beoogde brede school is niet tot stand gekomen, wel is er samenwerking die - nu de reorganisaties en personeelswisselingen achter de rug zijn- weer opgepakt wordt. Niet alle peuters stromen door naar basisschool De. Kinderen gaan van de peuterspeelzaal naar zo n vijf à zes verschillende basisscholen in Baarn. Sinds 1 oktober 2011 heeft de peuterspeelzaal weer de beschikking over vier vaste groepsleidsters. Van deze leidsters is momenteel de helft geschoold voor VVE. Vandaar de beoordeling bij A5.4. Een GGD-rapport is niet beschikbaar (A0.1) mede door de reorganisatie van de regionale gezondheidsdienst. De gemeente heeft intussen hierover afspraken met de GGD gemaakt. Basisschool De heeft net als de peuterspeelzaal een gemêleerde leerlingenpopulatie. Het aantal leerlingen met een leerlingengewicht is niet zo hoog, rond de 15 procent. Daarnaast zijn er leerlingen met een VVE-voorgeschiedenis, niet in alle gevallen met een leerlinggewicht. De school heeft ook een (bovenschoolse) taalplusklas waar 12 leerlingen een dagdeel per week extra instructie en begeleiding krijgen. De school was niet tevreden over de taal-/leeslijn en is een paar jaar geleden een taal-/leesverbetertraject gestart. Dat is ingebed in opbrengst- en handelingsgericht werken (OGW en HGW). Er is niet zozeer sprake van een specifiek VVE-aanbod en/of aanpak, de school probeert vooral zoveel mogelijk recht te doen aan alle leerlingen. Een systematisch aanbod en aanpak voor hoogbegaafde leerlingen is in ontwikkeling. Zie voor aanvullende informatie ook de rapportage in het kader van het vierjaarlijks bezoek van de inspectie. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd B3 Intake B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 3 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 2 3 B7 Rekening houden met de thuistaal VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 4 van 8
Er is bij de voorschool op papier een gericht ouderbeleid. Door ondertekening van het intakeformulier onderschrijven ouders tegelijkertijd dat ze deel zullen nemen aan activiteiten die de ontwikkeling van hun kinderen stimuleren. De uitvoering van het beleid in de praktijk blijkt nog niet eenvoudig. Daarbij komt dat door de recente reorganisatie van de gezondheidsdienst er nog niet altijd overzicht is van alle beschikbare gegevens. Hierdoor is bijvoorbeeld een analyse van de ouderpopulatie lastig te maken. Het ouderbeleid van de basisschool is gezien de populatie (zie hierboven) deels VVE, deels algemeen van karakter. Ontwikkelpunt is om in kwalitatieve en kwantitatieve zin aan te geven wat de doelen zijn van de ouderbetrokkenheid. Daarnaast ontbreekt momenteel een scherpe analyse van de ouderpopulatie. Het VVE-ouderbeleid moet in de praktijk deels nog vorm krijgen (B1). Ouders zijn bij diverse activiteiten betrokken en voeren ook ondersteunende activiteiten uit zoals thuis de woorden laten terugkomen, die bij het thema aan bod zijn gekomen. De voorschool belegt bij het begin van elk thema een bijeenkomst waarbij het themaboekje wordt toegelicht (zes keer per jaar). Er is voor ouders op de voorschool ook de cursus Peuter in Zicht. Bij de vroegschool zijn dergelijke bijeenkomsten en cursussen nog niet gebruikelijk maar wil men dat wel oppakken. De participatie in VVE-activiteiten moet op de vroegschool nog meer vorm krijgen (B5). Het is de bedoeling dat op de voorschool het voor heel Baarn vastgestelde observatieformulier minimaal twee keer wordt ingevuld en met ouders besproken. De momenten zijn: als de peuter 2 jaar en 9 maanden oud is, en als hij 3 jaar en 9 maanden oud is. Dit beleid is echter nog geen praktijk. Ouders worden ook niet ten minste tweemaal per jaar geïnformeerd (B6). De vroegschool gebruikt het CITO-leerlingvolgsysteem en heeft leerlingrapporten en bijbehorende rapportenavonden voor ouders. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 3 C1.3 Het activiteitenaanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt 2 3 gedifferentieerd C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren de zelfstandigheid van de kinderen C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en 4 4 spel- en taal-uitlokkend C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het spelen en werken VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 5 van 8
C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van het individuele kind 2 3 De voorschool gebruikt Startblokken en spreekt rond elk thema activiteiten af. Ook stellen de leidsters dan een themaboekje op. Weekplanningen met doelen en afstemmingsmogelijkheden voor de verschillende niveaus die elke groep kent, ontbreken hier echter. Uit de planning blijkt niet hoe de moeilijkheidsgraad voor verschillende leerlingen doelgericht toeneemt en hoe leidsters differentiëren naar ontwikkelingsniveau. In de praktijk treedt ook niet één van de leidsters als tutor op bijvoorbeeld. De grote lijnen zijn duidelijk, nu nog een betere afstemming en doelgerichte differentiatie op de voorschool (C1.2 en C1.4). De vroegschool maakt geen integraal gebruik van een VVE-programma, maar gebruikt Schatkist taal en rekenen aangevuld met de Klankkastmaterialen. Men is bezig om het aanbod door middel van het werken met groepsoverzichten en groepsplannen (OGW en HGW) verder vorm te geven. Voor- en vroegschool zijn sinds bijna twee jaar in een mooi gebouw gehuisvest. Er is ook veel aandacht besteed aan de inrichting van de lokalen en van het speelplein. Ouders zijn er heel tevreden over. Het is een omgeving die uitdaagt, taal en spel uitlokt (C2.5). Minpunt is dat de klimaatbeheersing te wensen overlaat. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine 2 3 (tutor)groep en het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 De leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 De leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden 2 3 Zoals gezegd is op de voorschool recent een observatieformulier in gebruik genomen waarmee de ontwikkeling van de kinderen breed gevolgd kan worden. Voor die tijd zijn de Startblokkenformulieren gebruikt. Er wordt dus nog maar sinds kort mee gewerkt. Daardoor vindt de afstemming van de begeleiding voor de hele groep, subgroepen en individuele kinderen nog niet plaats op grond van de verzamelde gegevens. Evaluatie van de aangeboden zorg en begeleiding vindt nog niet systematisch plaats. Datzelfde geldt voor de specifieke aandacht bij de begeleiding en de zorg voor de taalontwikkeling: het bepalen van de begeleiding op grond van de verzamelde gegevens gebeurt nog niet structureel. Daardoor is het evalueren van het effect niet mogelijk (D1.2, D1.3 en D1.4). Op de voorschool werkt men al wat langer systematisch aan de zorg en begeleiding: zie de rapportage over het vierjaarlijks bezoek van de school van 3 oktober 2011. Basisscholen hebben al jaren contacten met externe zorgverleners en vaak is de uitwisseling van informatie goed geregeld. VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 6 van 8
De contacten tussen voorscholen en externe zorgverleners zijn meestal van meer recente datum. De beschikbare tijd speelt daarnaast een rol. De verschillen tussen voor- en vroegschool hierbij waren ook op De zichtbaar. Het is moeilijk voor de peuterleidsters om informatie te krijgen over de externe zorg die kinderen ontvangen (D2.3). E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie op de voor- c.q. vroegschool E2 De voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van haar VVE E3 De voor- c.q. vroegschool evalueert de resultaten van VVE E4 De voor- c.q. vroegschool werkt planmatig aan VVEverbetermaatregelen E5 De voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie E6 VVE is onderdeel van de kwaliteit in de voor- c.q. vroegschool Er is noch op de voorschool noch op de vroegschool iemand die VVE coördineert. Er is wel overleg tussen leraren en leidsters, op managementniveau en binnen de COO-overleggen en trainingen. Er is echter geen VVE-coördinatie en daardoor ontbreekt ook een structurele evaluatie van VVE (E1 en E2). Hetzelfde geldt voor het planmatig werken aan verbetermaatregelen en de borging van de kwaliteit (E4 en E5). Bij de kwaliteitszorg wordt op schoolniveau evenmin specifiek naar VVE gekeken (E6). De gemeente Baarn heeft afspraken vastgelegd over de VVE-resultaten. Deze afspraken blijken echter in de praktijk niet algemeen bekend te zijn, ook niet op De. Een doorgaande lijn van voor- naar vroegschool ontbreekt bovendien. Afspraken over toelevering van cijfers en gegevens aan bijvoorbeeld de gemeente zijn niet gemaakt. Overzicht ontbreekt daardoor. Evaluatie van de resultaten van VVE is zo niet mogelijk. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool F2 Voldoende doelgroepkleuters hebben een voorschool bezocht nvt 3 (bs) F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool (psz) F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met de ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar afgestemd Er is geen VVE-coördinatie tussen voor- en vroegschool (F1). Er zijn echter wel contacten en er is in toenemende mate overleg. Tijd, geld en reorganisaties spelen hierbij soms parten. VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 7 van 8
Zo was er vorig jaar tussen peuter- en kleuterleidsters overeenstemming over aan te schaffen methodische materialen en leerlijnen voor voor- en vroegschool. Dat is niet doorgegaan, de basisschool had op dat moment onvoldoende financiële middelen om een nieuwe methode aan te schaffen. Het team heeft er toen voor gekozen de methode Schatkist uit te breiden en is gaan werken met groepsoverzichten en groepsplannen (OGW en HGW). De voorschool werkt nog steeds met Startblokken (F4 en F5). De overleggen hebben wel opgeleverd dat voor- en vroegschool het pedagogisch klimaat en de omgang met ouders hebben afgestemd. Zo werken beide met dezelfde thema s en met themaboekjes, staan koffieochtenden ook in de jaarkalender van de basisschool en probeert men op dezelfde wijze informatie aan de ouders te verstrekken (F5 en F6). De interne begeleiding en zorg van voor- en vroegschool zijn nog niet op elkaar afgestemd (F7), mede door het ontbreken van VVE-coördinatie en een doorgaande, methodische lijn. Van de kleuters heeft het merendeel een voorschool bezocht. Bij het deel dat niet naar een voorschool is gegaan zitten doelgroepleerlingen. Bovendien blijken juist doelgroepleerlingen de voorschool niet vanaf hun tweede jaar te bezoeken en/of gaan ze ook niet alle vier dagdelen naar de peuterspeelzaal. Het overzicht hiervan ontbreekt echter. Het is daarom niet te beoordelen of voldoende doelgroepkleuters een voorschool hebben bezocht (F2). De peuters van De stromen allemaal van de voorschool door naar wel vijf of zes vroegscholen. Van al die kinderen krijgt de basisschool een schriftelijke rapportage. Sinds kort wordt daarbij in Baarn met een standaard observatieformulier gewerkt. Er vindt echter geen warme overdracht plaats (F3) ook niet bij zorgleerlingen. De basisschool kan bij vragen wel contact opnemen met de peuterspeelzaal. G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de afspraken -- -- G2 De resultaten zijn van voldoende niveau -- -- G3 Voldoende kinderen hebben geen verlengde kleuterperiode nvt 3 Zoals hierboven al is gezegd: De gemeente Baarn heeft afspraken vastgelegd over de VVEresultaten. Deze afspraken blijken echter in de praktijk niet algemeen bekend te zijn, ook niet op De. Afspraken over toelevering van cijfers en gegevens aan bijvoorbeeld de gemeente zijn niet gemaakt. Overzicht ontbreekt daardoor. Het meten van de resultaten van VVE is zo niet mogelijk. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 15481+15491 Onderzoeksdatum: 3+25 oktober 2011 Pagina 8 van 8