Bijlagenboek Jaarstukken 2016

Bijlagenboek Jaarstukken Gemeente Etten-Leur

Bijlagenboek Jaarstukken 2

Inhoud Bijlage 1: Productbladen jaarrekening... 5 Programma 1 bestuur en dienstverlening... 5 Product 1.1 Gemeenteraad... 6 Product 1.2 College van B&W... 10 Product 1.3 Publieksdienstverlening... 13 Product 1.4 Dienstverlening aan derden... 16 Product 1.5 Financiën... 18 Programma 2 Wonen... 21 Product 2.1 Ruimtelijke ordening en bouwen... 22 Product 2.3 Grondbedrijf... 27 Product 2.4 Mobiliteit... 29 Product 2.5 Veiligheid... 32 Product 2.6 Duurzaamheid... 34 Product 2.7 Wegen... 38 Product 2.8 Openbaar Groen... 41 Product 2.9 Riolering... 44 Product 2.10 Afval... 47 Product 2.11 Vastgoed... 49 Programma 3 Samenleven... 52 Product 3.1 Maatschappelijke ondersteuning... 53 Product 3.2 Gezondheidszorg... 56 Product 3.3 Jeugd... 59 Product 3.5 Onderwijs... 61 Product 3.6 Voorschoolse voorzieningen... 63 Product 3.7 Sport... 65 Product 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie... 68 Product 3.9 Wijken... 71 Product 3.10 Werk... 74 Product 3.11 Inkomen... 77 Product 3.12 Minima... 79 Bijlagenboek Jaarstukken 3

Bijlage 2: Grote projecten... 82 1. Transitie Jeugdzorg... 82 2. Uitvoering nieuwe taken WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning)... 84 3. Participatiewet... 86 4. Nieuwbouw zwembad... 88 5. Nieuwbouw Nieuwe Nobelaer... 89 Bijlage 3: Overzicht van opgenomen langlopende geldleningen... 90 Bijlage 4: Overzicht van investeringskredieten... 91 Bijlage 5: Overzicht van materiële vaste activa... 97 Bijlage 6: Overzicht van financiële vaste activa... 100 Bijlage 7: Overzicht ontvangen subsidies... 101 Bijlage 8a: Overzicht verstrekte structurele subsidies... 103 Bijlage 8b: Overzicht verstrekte incidentele subsidies... 106 Bijlage 9: Overzicht van verbonden partijen... 107 Bijlage 10: Woningbouwprogramma... 111 Bijlage 11: Bedrijventerreinen... 111 Bijlage 12: Risico s grondexploitatie... 112 Bijlage 13: Inhuur externe adviseurs... 114 Bijlage 14 Tabellen kwaliteit van dienstverlening en burgerparticipatie... 115 Bijlagenboek Jaarstukken 4

Bijlage 1: Productbladen jaarrekening Programma 1 bestuur en dienstverlening Producten: 1.1 Gemeenteraad 1.2 College van B&W 1.3 Publieksdienstverlening 1.4 Dienstverlening aan derden 1.5 Financiën Bijlagenboek Jaarstukken 5

Product 1.1 Gemeenteraad Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We investeren in de relatie met onze partners en zijn zelf een betrouwbare partner De gemeente zet de ontmoeting, de relatie met en de initiatieven van de O s centraal. De gemeente staat open voor initiatieven van partners en maakt het mogelijk dat deze initiatieven een bijdrage leveren aan de gewenste maatschappelijke effecten. 38% van de inwoners vindt in 2014 dat de gemeente voldoende ruimte biedt voor ideeën en initiatieven van inwoners. 44% scoort hier neutraal, en 18% vindt dat de gemeente onvoldoende ruimte biedt voor initiatieven. Het is niet aan te geven met welk percentage dit exact moet stijgen ten opzichte van de inspanning die daarvoor geleverd moet worden. De gemeente stelt zichzelf wel tot doel dat het vertrouwen van de inwoner in de gemeente groeit. Uit de rapportage van de burgerpeiling Waarstaatjegemeente 2014 blijkt dat de relatie tussen gemeente en inwoners heel belangrijk wordt gevonden. De inwoners waarderen die relatie met een 6,2. Dat is hoger dan het gemiddelde van vergelijkbare gemeenten. In 2019 willen we dat de inwoners dit met minimaal een 6,5 waarderen. Het cijfer geeft een indicatie, maar we hebben ook andere informatie nodig. Deze informatie komt bijvoorbeeld uit ontmoetingen, de opkomst bij participatietrajecten, de evaluatie daarvan (participatiemonitor) en directe klantonderzoeken. Door middel van ontmoetingen tussen gemeente en partners, weet de gemeente wat er speelt en hoe de relatie kan worden verbeterd. Het college betrekt de 5 O s actief bij het voorbereiden en uitvoeren van plannen en projecten gedurende de hele periode. In 2018 betrekt de gemeenteraad na de verkiezingen de 5 O s actief bij het opstellen en vaststellen van de tweede integrale beleidsactualisatie. Inwoners waarderen deze wijze waarop de gemeente de samenwerking zoekt met minimaal een 6,5. Effecten van beleid zijn meetbaar en deze resultaten worden besproken met de O s. De gemeenteraad controleert het college op behaalde resultaten via de P&C Cyclus en in gesprek met de O s. Met als centrale vraag: hebben we bereikt wat we samen wilden bereiken. Dit doen we voorafgaand aan de jaarrekening en kadernota. Bijlagenboek Jaarstukken 6

Spreken is zilver, luisteren is goud Uitgangspunten voor communicatie zijn: Communicatie is een verantwoordelijkheid van iedereen en is integraal onderdeel van het handelen van de gemeente. Inwoners kunnen gemakkelijk de benodigde informatie vinden. We communiceren in heldere woorden en beelden. In 2014 werd communicatie en informatievoorziening beoordeeld met een 6,8; in 2019 wil de gemeente minimaal een 7,5 scoren. Omdat we goed luisteren, weten we wat er leeft. De gemeenteraad, het college en de ambtelijke organisatie zoeken de partners actief op. Etten-Leur is een krachtige entiteit in de regio en heeft regie op samenwerking In 2019 werkt Etten-Leur veel samen met gemeenten in de regio. Er zijn duidelijke afspraken over deze samenwerkingsverbanden en het is voor betrokken partijen duidelijk waarom met wie wordt samengewerkt. De samenwerking wordt aangegaan vanuit eigen kracht met als doel kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing. De gemeenteraad heeft vertrouwen in deze vormen van samenwerking. Het college handelt hierin als vooruitgeschoven post en betrekt de gemeenteraad zodanig dat het vertrouwen in samenwerkingsverbanden goed is. Dit is transparant en voor iedereen duidelijk weergegeven in de P&C documenten. Doelstelling 1 Volksvertegenwoordiging, kaderstelling en controle Percentage van de inwoners dat het er mee eens helemaal mee eens is dat de gemeente luistert naar de mening van haar burgers. Ambitie 2014 31% 38% 33% 37% Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb onder samenwerking met inwoners -> Luistert naar mening inwoners Doelstelling 2 De vijf O s actief betrekken bij de vaststelling van beleid De door de raad vast te stellen beleidsplannen worden geagendeerd in de informatiebijeenkomsten (Bron: eigen analyse agenda infobijeenkomsten) Doelstelling 3 Het laten kiezen van volksvertegenwoordigers Ambitie 2014 100% 100% 100% 100% 2014 Ambitie Opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen 47,6% - - - Bron: WSJG Doelstelling 4 Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet Een goedkeurende controleverklaring op getrouwheid en rechtmatigheid Bron: controleverklaring Ambitie 2014 Ja Ja Ja ja Bijlagenboek Jaarstukken 7

Doelstelling 5 Een doelmatig en doeltreffend bestuur Positief oordeel in de rapportage van de Rekenkamer West-Brabant over de doelmatigheid en doeltreffendheid van het onderzochte beleid(sonderdeel) Ambitie 2014 Ja Ja Ja ja Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Implementeren nieuwe opzet wijkbijeenkomsten door het organiseren van twee wijkbijeenkomsten en een gemeentebrede themabijeenkomst. Toelichting De twee wijkbijeenkomsten en de thema bijeenkomst hebben niet plaatsgevonden. De aanpak wordt anders dan voorzien. De gemeenteraad organiseert een bijeenkomst over de aansluiting van het basisonderwijs op het voortgezet onderwijs. Implementeren van de Nota Verbonden Partijen. De implementatie is nog niet volledig afgerond omdat de afstemming tussen gemeenten onderling en tussen gemeenten en verbonden partijen meer tijd vergt dan vooraf gedacht. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 1.123 920 953 933 20 Baten 2 0 0 2 2 Totaal saldo van baten en lasten product -1.121-920 -953-931 22 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -1.121-920 -953-931 22 Bijlagenboek Jaarstukken 8

Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Personeelskosten -4 N Overig 26 V Resultaat product 22 V Bijlagenboek Jaarstukken 9

Product 1.2 College van B&W Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Zoals we bij productblad 1.1 Gemeenteraad al hebben aangegeven: investeren wij in de relatie met onze partners en zijn zelf een betrouwbare partner, hanteren we voor onze communicatie het uitgangspunt spreken is zilver, luisteren is goud en willen we een krachtige entiteit zijn in de regio en regie hebben op samenwerking. Voor de gehele tekst verwijzen we naar productblad 1.1 Gemeenteraad. Doelstelling 1 Voorbereiding en uitvoering beleid 2014 Ambitie Waardering voor de wijze waarop de gemeente de 6,2 6,2 6,5 6,3 samenwerking zoekt met inwoners 1 Percentage van de inwoners dat positief vertrouwen 36% 36% 36% 42% heeft in het bestuur 2 Waardering communicatie en voorlichting door inwoners (beschikbaarheid benodigde informatie en helderen taal) 3 6,9 6,8 7,0 6,8 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Samenwerking met inwoners 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark data -> Inhoud: Instrumenten: Burgerpeiling: Relatie inwoner-gemeente: vertrouwen manier waarop de gemeente wordt bestuurd 3 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb onder alle inspanningen van de gemeente -> communicatie en voorlichting Doelstelling 2 De vijf O s actief betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van beleid Percentage van de inwoners dat het er mee eens helemaal mee eens is dat de gemeente luistert naar de mening van haar burgers 1 De waardering die de inwoners hebben voor de wijze waarop de gemeente inwoners en organisaties betrekt en de samenwerking zoekt bij de totstandkoming en uitvoering van beleid 2 Percentage van de inwoners dat het er mee eens helemaal mee eens is dat burgers en organisaties voldoende ruimte krijgen om ideeën en initiatieven te Ambitie 2014 31% 38% 33% 37% 6,2 6,2 6,7 6,3 38% 40% 39% 41% Bijlagenboek Jaarstukken 10

realiseren 3 De beleidsplannen komen in samenwerking tussen de O s tot stand, waarbij de samenwerking wordt vorm gegeven op het door de raad aangegeven niveau van de participatieladder of door middel van overheidsparticipatie 4 2014 Ambitie 100% 100% 100% 100% Percentage van de inwoners dat het er mee eens helemaal mee eens is dat de gemeente een beroep doet op de buurtbewoners om zelf een bijdrage te leveren aan leefbaarheid 5 44% 41% 46% 49% 1 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb onder samenwerking met inwoners -> Luistert naar mening inwoners 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Samenwerking met inwoners 3 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb onder samenwerking met inwoners -> ruimte initiatieven realiseren 4 Bron: eigen analyse van raadsopdrachten 5 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark data -> Inhoud: Leefklimaat: Burgerperspectief: Ontwikkeling buurt: Inzet voor de leefbaarheid Doelstelling 3 Het college B&W verwelkomt initiatieven van de vijf O s Percentage van de inwoners dat het er mee eens helemaal mee eens is dat burgers en organisaties voldoende ruimte krijgen om ideeën en initiatieven te realiseren 1 Ambitie 2014 38% 40% 39% 41% 1 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb onder samenwerking met inwoners -> ruimte initiatieven realiseren Doelstelling 4 Een doelmatig en doeltreffend bestuur. Positief oordeel in rapportage 213a Gemeentewet over de doelmatigheid en doeltreffendheid van het/de onderzochte beleid(sonderdelen) Bron: rapport 213a Gemeentewet t.b.v. de gemeenteraad Ambitie 2014 Ja Ja Ja Ja Doelstelling 5 Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet Een goedkeurende controleverklaring op getrouwheid en rechtmatigheid Bron: controleverklaring Ambitie 2014 Ja Ja Ja Ja Bijlagenboek Jaarstukken 11

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Actief inzetten digitaal platform voor onder andere accommodaties, vrijwilligers, enzovoorts. Toelichting Het platform voor vrijwilligers is actief. In ontbrak de capaciteit om een marktplaats maatschappelijk vastgoed op te pakken. In januari 2017 spraken we met alle eigenaren van maatschappelijk vastgoed. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 2.111 2.096 2.133 2.177-44 Baten 251 137 137 149 12 Totaal saldo van baten en lasten product -1.860-1.959-1.996-2.028-32 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -1.860-1.959-1.996-2.028-32 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Personeelskosten -28 N Overig -4 N Resultaat product -32 N Bijlagenboek Jaarstukken 12

Product 1.3 Publieksdienstverlening Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: De dienstverlening aan de vijf O s is tijds- en plaatsonafhankelijk, uitstekend en transparant. Digitaal waar mogelijk, fysiek contact waar nodig. Productdoelstellingen en prestatie-indicator Dienstverlening digitaal waar het kan, persoonlijk waar het moet. Persoonlijk betekent met menselijke maat en gastheerschap. Uit de rapportage Waarstaatjegemeente 2014 blijkt dat digitalisering van dienstverlening en hostmanship de belangrijkste speerpunten zijn als het gaat om dienstverlening. Etten-Leur is een e- gemeente: in 2019 is de inwoner tevreden over de digitale beschikbaarheid van producten en diensten. In 2014 gaven inwoners de digitale dienstverlening een 7,1; in 2019 is dat nog steeds zo. Uitgangspunt is digitaal waar het kan, persoonlijk waar het moet. Via Mijnoverheid.nl kunnen inwoners hun standaard dienstverlening (eenvoudige producten) gemakkelijk regelen en monitoren en hun eigen gegevens beheren. Diensten en informatie worden hiervoor beschikbaar gemaakt via een centraal (knoop)punt. Eén overheid, één basisinfrastructuur: door landelijke standaardisatie van (gemeentelijke) diensten (wat we leveren) kunnen we processen (hoe we leveren) en systemen (waarmee we leveren) waar mogelijk standaardiseren. Hiermee wordt dienstverlening eenduidiger, eenvoudiger en goedkoper, kunnen we koppelingen met andere (markt)partijen makkelijker realiseren, gaat innovatie sneller en goedkoper. Tevens kan hiermee zowel de betrouwbaarheid als de informatieveiligheid efficiënt en effectief worden geborgd. Maatwerk is tot een minimum teruggebracht. Digitale veiligheid is belangrijk: Etten-Leur beschermt identiteit en bestrijdt fraude. Inwoners en andere partners worden niet lastig gevallen met de verschillen tussen publieke organisaties: ze hebben te maken met één overheid. Door intensieve samenwerking en informatiedeling tussen organisaties (overheden, ketenpartners en bedrijven) realiseren we administratieve lastenverlichting, besparingen en betere prestaties. Hierover rapporteren we via de P&C Cyclus. De menselijke maat en gastheerschap (hostmanship) staat centraal in de dienstverlening van Etten- Leur. De inwoners waarderen dit door de jaren heen met minimaal een 7,8. Dienstverlening is volledig op maat: lichte ondersteuning waar het kan, intensieve ondersteuning waar het moet. Door inwoners ook een grote rol te geven in cocreatie van het dienstverleningsproces wordt dienstverlening goedkoper, sluiten we aan bij wensen/mogelijkheden van inwoners en vergroten we hun zelfredzaamheid. Minder lokale regels, meer eigen verantwoordelijkheid. We maken een verschil tussen landelijke (verplichte) regels en lokale regels. We kunnen zelf bepalen welke lokale regels we handhaven of invoeren. De komende vier jaar gaan we een slag maken door het aantal bindende regels voor inwoners en bedrijven te verminderen. We treden hierover in Bijlagenboek Jaarstukken 13

overleg met onze partners. Bij vaststelling van elke nieuwe regel gaan we na of andere regels kunnen worden geschrapt. De regelgeving in de dienstverlening is zodanig verminderd en de processen zijn zodanig geoptimaliseerd dat doorlooptijden zo kort mogelijk zijn met behoud van kwaliteit. Via de P&C documenten wordt hierover gerapporteerd. Doelstelling 1 Volwassenheid in digitale dienstverlening Ambitie 2014 Digitale volwassenheid producten voor inwoners 79,1% 80,6% 86% 86,6% Digitale volwassenheid producten voor ondernemers 60,5% 66,6% 72% 61,9% Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark data -> Inhoud: Gemeentelijke dienstverlening: Digitale dienstverlening Toelichting: het Ministerie van Binnenlandse Zaken laat onderzoek uitvoeren naar de digitale volwassenheid van de meest gebruikte producten voor burger en bedrijven bij de overheden. Daarbij is per organisatie en per overheidsproduct vastgelegd of het mogelijk is het product digitaal aan te vragen en wat de volwassenheid is van het (digitale) product. De volwassenheid wordt bepaald door het niveau (niet digitaal; digitaal downloaden en printen; digitaal downloaden, invullen en weer verzenden; met DigiD of eherkenning; product niet aanwezig). Doelstelling 2 Behoud en verbetering kwaliteit en efficiëntere dienstverlening Ambitie 2014 Waardering dienstverlening via digitale faciliteiten 6,93 6,91 7,0 7,0 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark data -> Inhoud: Gemeentelijke dienstverlening: Burgerperspectief: Dienstverlening: Digitale dienstverlening Doelstelling 3 Klanttevredenheid fysieke en telefonische dienstverlening Ambitie 2014 Klanttevredenheid fysiek kanaal (balie) 8,4 8,5 8,0 8,3 Klanttevredenheid telefonisch kanaal 8,1 8,1 7,5 8,1 Bron: Dashboard Dienstverlening (voorheen Benchmark Publiekszaken) / Rapportcijfer 1-10 Bijlagenboek Jaarstukken 14

Doelstelling 4 De prijs van producten en diensten is redelijk, hetgeen wil zeggen kostendekkend 2014 Ambitie Oordeel van de burger voor de prijs van producten en 6,0 6,0 6,1 6,1 diensten van de gemeente Etten-Leur 1 Kostendekkendheid leges producten en diensten 2 n.b. 100% 100% 100% 1 Bron: Dashboard Dienstverlening (voorheen Benchmark Publiekszaken / rapportcijfer 1-10) 2 Bron: eigen onderzoek kostendekkendheid leges Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Fraude met identiteit en inschrijving op adressen in de Basisregistratie Personen (BRP) wordt bestreden Toelichting Als gevolg van capaciteitsgebrek intensiveerden we de aanpak nog onvoldoende. Op het vlak van identiteitsfraude zijn opleidingen gevolgd. De aanpak identiteits- en adresfraude pakken we nu projectmatig op in relatie tot het thema ondermijning. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? (bedragen x 1.000) Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat Lasten 2.238 2.462 2.429 2.439-9 Baten 724 952 754 843 90 Totaal saldo van baten en lasten product -1.514-1.509-1.676-1.595 80 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves 166 77 81 42-39 Resultaat product -1.348-1.433-1.595-1.553 42 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Ambitie dienstverlening 39 V Reserve elektronische dienstverlening -39 N Overig 42 V Resultaat product 42 V Bijlagenboek Jaarstukken 15

Product 1.4 Dienstverlening aan derden Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Toelichting: Dit betreft de dienstverlening die wij als gemeente leveren aan de gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant (RWB), gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant, ICT gemeente Tholen 1, ICT Veiligheidshuis en WMO en Jeugd gemeente Zundert. Doelstellingen op programmaniveau: Samenwerking levert voordelen op voor de kwaliteit en/of middelen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Etten-Leur is een krachtige entiteit in de regio en heeft regie op samenwerking In 2019 werkt Etten-Leur veel samen met gemeenten in de regio. Er zijn duidelijke afspraken over deze samenwerkingsverbanden en het is voor betrokken partijen duidelijk waarom met wie wordt samengewerkt. De samenwerking wordt aangegaan vanuit eigen kracht met als doel kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing. De gemeenteraad heeft vertrouwen in deze vormen van samenwerking. Het college handelt hierin als vooruitgeschoven post en betrekt de gemeenteraad zodanig dat het vertrouwen in samenwerkingsverbanden goed is. Dit is transparant en voor iedereen duidelijk weergegeven in de P&C documenten. Doelstelling 1 Hogere efficiency bedrijfsvoering en betere kwaliteit en continuïteit (interne) dienstverlening. Aantal formele klachten over de uitvoering van dienstverlening door opdrachtgevers Waardering dienstverlening door opdrachtgevers Rapportcijfer 1-10 Ambitie 2014-0 0 0-8,0 7,5 8,5 Doelstelling 2 Diensten aan andere gemeenten leveren tegen minimaal een kostendekkend tarief Ambitie 2014 Kostendekkendheid dienstverlening aan derden - 100% 100% 100% 1 In verband met de Gemeenschappelijke Regeling ICT samenwerking West-Brabant West mag Etten-Leur de dienstverlening aan de gemeente Tholen en het Veiligheidshuis niet voortzetten. Bij aanpassing van de gemeenschappelijke regeling worden de financiële consequenties in de begroting 2017 verwerkt. Bijlagenboek Jaarstukken 16

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? (bedragen x 1.000) Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat Lasten 1.491 3.886 2.351 2.208 143 Baten 2.385 2.939 2.021 2.237 215 Totaal saldo van baten en lasten product 894-947 -330 29 358 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product 894-947 -330 29 358 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Dienstverlening derden 358 V Overig - N Resultaat product 358 V Bijlagenboek Jaarstukken 17

Product 1.5 Financiën Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: Geld wordt goed besteed: o De meerjarenraming is structureel sluitend. o Er is een goede balans tussen prijs (lokale lasten) en het kwaliteitsniveau (voorzieningenniveau diverse beleidsvelden). Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Bij de vijf goedkoopste gemeenten met een sluitende meerjarenbegroting De meerjarenbegroting is structureel sluitend. De reservepositie is op voldoende niveau, structurele uitgaven worden door structurele inkomsten gedekt en gemeentelijke lastenstijging is beperkt. De OZB tarieven stijgen met de consumentenprijsindex. Etten-Leur behoort tot de vijf goedkoopste gemeenten van de Regio West-Brabant. De tarieven zijn kostendekkend. Etten-Leur koopt duurzaam in en creëert maximaal kansen voor lokale en regionale ondernemers. De gemeente gaat bewust en verantwoord om met risico s De gemeente is risicobewust. Daardoor wordt de gemeenteraad tijdig en volledig geïnformeerd over kansen en bedreigingen die invloed hebben op de te behalen doelstellingen. Risicomanagement is gericht op het beheersen van risico s. Voor risico s waar geen beheersmaatregelen voor zijn getroffen, dienen middelen aangehouden te worden (het weerstandsvermogen). Deze middelen dienen tenminste gelijk te zijn aan de ingeschatte omvang van de risico s (=weerstandsratio van minimaal 1,0). Zijn de middelen hoger dan het ingeschatte risicobedrag, dan wordt vanaf een weerstandsratio groter dan 1,4 bepaald welk deel van deze middelen vrij inzetbaar is. Doelstelling: De meerjarenraming is structureel sluitend. Ambitie 2014 Saldo begroting/jaarrekening -143 1.713 0 1.300 Doelstelling: Etten-Leur behoort tot de vijf goedkoopste gemeenten van de Regio West-Brabant. Plaats op ranglijst gemeenten West-Brabant netto woonlasten Bron: COELO Atlas 2014 Ambitie Nr.2 Nr.2 Minimaal nr. 5 Nr.2 Bijlagenboek Jaarstukken 18

Doelstelling: De weerstandsratio is minimaal 1,0 Ambitie 2014 Weerstandsratio 1,4 1,4 >1,0 1,9 Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Vergroten risicobewustzijn, organisatorische inbedding van het risicobeheer en verbetering van de informatievoorziening Toelichting De ontwikkeling van risicomanagement vraagt tijd. Het gaat in belangrijke mate om cultuurverandering naar risicobewustzijn. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Onder het product Financiën nemen we de lasten en baten op die we niet specifiek kunnen toerekenen aan één van de andere producten zoals bijvoorbeeld de algemene uitkering uit het gemeentefonds (Algemeen dekkingsmiddel). Onder Financiering nemen we de rentelasten en opbrengsten op verstrekte geldleningen. Onder algemene lasten en baten nemen we posten op die (nog) niet aan een specifiek product toegerekend kunnen worden zoals bijvoorbeeld het budget voor wijkgericht werken, de knelpuntenpot personeel en taakmutaties vanuit de algemene uitkering. (bedragen x 1.000) Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat Lasten 2.876 2.355 4.537 3.408 1.129 Baten 70.468 68.938 69.528 69.580 52 Totaal saldo van baten en lasten product 67.592 66.582 64.991 66.172 1.181 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 1.483 1.304 2.585 2.807-222 Onttrekking reserves 861 562 2.813 2.406-407 Resultaat product 66.969 65.840 65.219 65.770 552 Bijlagenboek Jaarstukken 19

Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N OZB bezwaarschriften -111 N Algemene uitkering 157 V Voorziening dubieuze debiteuren -96 N Brede impuls combinatiefuncties 119 V Personeelskosten 703 V Reserve sociaal domein -374 N Reserve optimalisering bedrijfsvoering -35 N Productieve uren -267 N Aanpassing stadskantoor -71 N Extra (huur)opbrengsten 61 V Afvalbakken in Stadskantoor en BVC 30 V Kapitaallasten 255 V Opleidingen 66 V Reserve optimalisering bedrijfsvoering -66 N Informatiebeveiliging -74 N Adreskwaliteit 70 V Automatisering 100 V Automatisering 37 V Reserve automatisering -137 N Onderhoud en verkoop bedrijfswagens 65 V Overig 120 V Resultaat product 552 V Bijlagenboek Jaarstukken 20

Programma 2 Wonen Producten: 2.1 Ruimtelijke ordening en Bouwen 2.2 Vervallen m.i.v. de begroting 2.3 Grondbedrijf 2.4 Mobiliteit 2.5 Veiligheid 2.6 Milieu 2.7 Wegen 2.8 Openbaar Groen 2.9 Riolering 2.10 Afval 2.11 Vastgoed Bijlagenboek Jaarstukken 21

Product 2.1 Ruimtelijke ordening en bouwen Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We bouwen voor de vraag en bevorderen duurzaamheid In de periode 2013-2019 zijn er duizend woningen aan de woningvoorraad toegevoegd. De nieuwbouw is afgestemd op de vraag naar woningen en het aanbod in de bestaande voorraad. Het aanbod aan woningen spreekt verschillende doelgroepen aan. Naast nieuwbouw zijn bestaande gebouwen en woningen verbouwd om het toenemend aantal huishoudens te huisvesten. Het aantal gezinnen met budgetproblemen is in vergelijking tot 2014 niet toegenomen. De huisvesting van arbeidsmigranten vindt op maat plaats; grootschalige huisvesting is uitgesloten. De gemeente stimuleert initiatieven om het wooncomfort van (oudere) bestaande woningen te verbeteren. We denken vooral aan het levensloopbestendig maken en verminderen van energieverbruik. Aanvullend op bestaande campagnes en initiatieven kunnen over twee jaar particuliere huiseigenaren kiezen uit standaardpakketten voor woningaanpassing. De gemeente neemt het voortouw om samen met partners deze pakketten te ontwikkelen en onder de aandacht van haar inwoners te brengen. Onze ambitie is om jaarlijks ongeveer honderd bestaande koopwoningen met twee energielabel stappen te verhogen 2. In maakten we met de Woonstichting afspraken over de doelstelling voor haar woningbezit. Qua energieverbruik hebben we de ambitie bij nieuwbouw om verder te gaan dan wat minimaal in het bouwbesluit is aangegeven. Bouwers kunnen zelf kiezen voor verdergaande voorzieningen. De structuurvisie schetst tevens een beeld voor de ruimtelijke ontwikkeling na 2020 (waaronder uitspraak nieuw bedrijventerrein op basis van regionaal beleid). In afwachting hiervan koopt de gemeente alleen grond in bestaand stedelijke gebied. Een uitzondering wordt gemaakt voor lopende verplichtingen (zoals realisatie ecologische verbindingszones). Regels over gebruik en bouwen staan ten dienste van behoud en versterken van de kwaliteit van de ruimte en bieden kansen voor initiatieven. Nieuwe ontwikkelingen worden benut om doelen op andere beleidsvelden te realiseren (duurzaamheid, maatschappelijke ondersteuning etc.). De dienstverlening op het gebied van bouwen wordt verbeterd door het terugbrengen van de tijd voor het verlenen van vergunningen en het garanderen van kwaliteit door samenwerking met andere gemeenten. 2 Convenant Duurzaam Bouwen West Brabant Bijlagenboek Jaarstukken 22

Doelstelling 1 Ruimtelijk Ordening Adequaat en flexibel ruimtelijk beleid dat inwoners en bedrijven rechtszekerheid biedt en voldoende mogelijkheden geeft voor aanpassingen in de fysieke leefomgeving. Ambitie 2014 Aantal structuur- en/of gebiedvisies 0 0 2 1 Aantal bestemmingsplannen, wijzigings-, uitwerkingsplannen en/of projectafwijkingsbesluiten 10 10 10 11 Toelichting prestatie-indicator In de loop van 2019 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking; vanaf dat moment verandert de regelgeving ingrijpend en komen er andere planvormen zoals omgevingsvisie, omgevingsplannen en, programma s. Doelstelling 2 Volkshuisvesting Voor iedereen passende huisvesting bieden. Ambitie 2014 Aantal op te leveren woningen 74 228 217 95 Aantal bestaande woningen dat qua energieverbruik met 2 energielabel stappen is verlaagd - - 100 - Toelichting prestatie-indicator oplevering woningen In werden minder nieuwe woningen opgeleverd dan we hadden verwacht. Op 1-1-2017 waren 189 woningen in aanbouw. Ongeveer 100 woningen komen in het voorjaar 2017 gereed. Toelichting prestatie-indicator energieverbruik We hebben geen concrete gegevens voor handen. In de registratie van de energielabels worden energiebesparende maatregelen niet verwerkt. We onderzoeken de toepassing van een andere indicator (bijvoorbeeld de gemiddelde energie-index). Doelstelling 3 Landschapsbeheer Het behouden en versterken van natuur en landschap. Ambitie 2014 Aantal projecten landschapsbeleidsplan 2 2 2 2 Aantal overeenkomsten agrarisch landschapsbeheer 5 3 3 7 Doelstelling 4 Monumenten en archeologiebeleid Het behouden en versterken van het erfgoed in onze gemeente. Ambitie 2014 Er is geen concrete indicator aan te wijzen - - - - Bijlagenboek Jaarstukken 23

Doelstelling 5 Vergunningverlening Het binnen de wettelijke termijn verlenen van een integrale (brede) omgevingsvergunning. Percentage afhandeling aanvragen binnen wettelijke termijn Ambitie 2014 100 100 100 100 Toelichting prestatie-indicator In de loop van 2019 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking; vanaf dat moment verandert de regelgeving ingrijpend en vallen meer bouwplannen buiten de vergunningsplicht. Doelstelling 6 Handhaving Doelmatige handhaving waardoor overtredingen van wet- en regelgeving worden beëindigd en preventieve werking plaatsvindt. Percentage controles naar aanleiding van meldingen bouwactiviteiten Percentage controles brandveiligheid/kwaliteit bestaande gebouwen 2014 Ambitie 100 100 100 100 100 100 100 100 Toelichting prestatie-indicator controles brandveiligheid: De brandweer Midden- en West-Brabant controleert de bestaande gebouwen op basis van het Basis Taken Pakket. In Basis Taken Pakket zijn 4 gebouwgroepen opgenomen. Op basis van de indeling in de gebouwgroep wordt er een controle cyclus aan een gebouw gekoppeld Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Opstellen en vaststellen van Omgevingsvisie (lange termijnvisie tot 2030) waaronder vaststellen van randvoorwaarden ter bestrijding van leegstand en aanpak herstructurering. Het opstellen/vaststellen van specifieke gebiedsvisies (zoals Edward Poppelaan 12- Zonnestad, winkelstrip Concordialaan e.o.). Toelichting Op 9 november kreeg de gemeenteraad een brief over de omgevingsvisie. In de brief vertelden we over de stand van zaken en de gevolgen voor de planning. We verwachten eind 2017 te beschikken over een concept omgevingsvisie. We stelden geen specifieke gebiedsvisies vast. We stelden wel kaders op voor het gebied Edward Poppelaan 12/ Zonnestad. De ontwerp kaders brachten we in januari 2017 in de inspraak. We verwachten eind 2017/begin 2018 een bestemmingsplan vast te stellen. De eigenaar voor Bijlagenboek Jaarstukken 24

Te doen Opstellen en/of vaststellen van herziening bestemmingsplannen waaronder herziening bestemmingsplan Buitengebied aan provinciale verordening ruimte. Uitvoeren actieplan huisvesting (bijzondere) doelgroepen op basis van vraaggerichte benadering. Uitvoeren van maatregelen ter bevordering van de doorstroming op de woningmarkt. Invoeren en uitvoeren van maatregelen ter bevordering beschikbaarheid woningen In regionaal verband vormgeven van samenwerking in het kader van Huisvestingswet en nieuwe Woningwet Stimuleren en faciliteren verbeteren woningvoorraad (o.a. levensloopbestendig maken en verlagen energiegebruik). Toelichting de winkelstrip Concordialaan heeft na herhaald verzoek geen wensen voor deze strip kenbaar gemaakt. De Wet ruimtelijke ordening kent nu nog de plicht bestemmingsplannen om de tien jaar te herzien. Ter voldoening aan deze plicht is in maar één bestemmingsplan vastgesteld. We pakten geen ander plan op. In de loop van 2019 treedt de Omgevingswet in werking. Het omgevingsplan vervangt het bestemmingsplan. De herzieningsplicht vervalt om extra werk voor gemeenten te voorkomen. We waren in gesprek met de provincie over de verplichte doorvertaling van de regels voor mestbewerking en veehouderij in het bestemmingsplan Buitengebied. Zij houdt vast aan de verplichting. We pakken dit in 2017 op. Tot slot merken we op dat het dossier '380 KV' heel veel uren vraagt. Door capaciteitsgebrek is het in niet gelukt om het Uitwerkingsprogramma vast te stellen. We zijn in gesprek met de verantwoordelijke partijen. Op 14 december stelden we nieuwe prestatieafspraken met Woonstichting Etten-Leur en de Huurdersbelangenvereniging vast. Vanaf januari 2017 gaan we aan de slag met maatregelen om de doorstroming te verbeteren. De nieuwe prestatieafspraken met Woonstichting Etten-Leur en Huurdersbelangenvereniging bevatten voorstellen om de beschikbaarheid van woningen te verbeteren. In 2017 gaan de partijen met de voorstellen aan de slag. In overleg met andere gemeenten is besloten om van samenwerking voor deze wetten af te zien. Gemeenten zorgen zelf voor de uitvoering. De aandacht bij (sub)regionale samenwerking gaat uit naar behoud van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad en afspraken over nieuwbouw. In experimenteerden we met pilots voor NulopdeMeterwoningen en Wonen met Gemak. De ervaring met deze pilots nemen we mee in een definitief plan als onderdeel van het Uitwerkingsprogramma Wonen. Op beide onderwerpen maakten we afspraken met Woonstichting en Huurdersbelangenvereniging. Bijlagenboek Jaarstukken 25

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 2.981 2.810 2.792 2.779 13 Baten 1.178 764 912 863-49 Totaal saldo van baten en lasten product -1.802-2.046-1.880-1.916-36 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 1-124 129-5 Onttrekking reserves 43 50 10 10 - Resultaat product -1.760-1.996-1.994-2.035-41 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Leges omgevingsvergunningen -54 N Overig 13 V Resultaat product -41 N Bijlagenboek Jaarstukken 26

Product 2.3 Grondbedrijf Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We bouwen voor de vraag en bevorderen duurzaamheid De structuurvisie schetst tevens een beeld voor de ruimtelijke ontwikkeling na 2020 (waaronder uitspraak nieuw bedrijventerrein op basis van regionaal beleid). In afwachting hiervan koopt de gemeente alleen grond in bestaand stedelijke gebied. Een uitzondering wordt gemaakt voor lopende verplichtingen (zoals realisatie ecologische verbindingszones). Doelstelling faciliteren maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkelingen Het Grondbedrijf wordt ingezet om de gewenste maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkelingen te bereiken. Deze ontwikkelingen en de vorm waarin de bijdrage wordt geleverd zijn benoemd onder de desbetreffende programma/productbladen, waar ook de prestatie-indicatoren zijn opgenomen. De beoogde doelstellingen en de verantwoording van de behaalde resultaten zijn opgenomen in de paragraaf grondbeleid. Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Bijlagenboek Jaarstukken 27

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 17.110 16.499 15.318 20.843-5.526 Baten 16.321 16.562 15.679 19.613 3.934 Totaal saldo van baten en lasten product -788 63 361-1.231-1.592 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 1.365 1.198 1.901 1.056 845 Onttrekking reserves 2.154 1.135 1.540 2.287 747 Resultaat product - - - - - Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Grondbedrijf, lasten -5.526 N Grondbedrijf, baten 3.934 V Grondbedrijf, reserves 1.592 V Resultaat product - N Bijlagenboek Jaarstukken 28

Product 2.4 Mobiliteit Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Je komt vlot en veilig van de ene naar de andere plek Een herkenbaar wegen- en fietspadennet zorgt voor een goede doorstroming, bereikbaarheid en leefbaarheid. De uitgangspunten voor de inrichting volgens Duurzaam veilig zijn leidend. Wegen die nog niet voldoen worden gefaseerd aangepast. Combinatie met reconstructie of herstratingswerk is uitgangspunt. De bestaande lijnvoering en frequentie voor het openbaar vervoer bevindt zich in 2018 op het huidig niveau. Indien mogelijk wordt kwaliteit en aanbod verbeterd. Goed openbaar vervoer maakt meedoen in de samenleving mogelijk. In overleg met betrokken partijen worden knelpunten op het gebied van auto- en fietsparkeren opgelost. Doelstelling 1 bereikbaarheid Een goede doorstroming, bereikbaarheid en leefbaarheid door een herkenbaar wegen en fietspadennet. Percentage gebiedsontsluitingswegen conform Duurzaam Veilig Bron: Gemeentelijk Verkeer en Vervoer Plan Ambitie 2014 75 75 75 75 Doelstelling 2 verkeersveiligheid Het verminderen van het aantal verkeersongevallen door extra aandacht voor kwetsbare risicogroepen (fietsers, jonge bestuurders en ouderen). 2014 Ambitie Aantal verkeersdoden op gemeentewegen p.m. 0 0 -- Aantal letselslachtoffers op gemeentewegen p.m. p.m. p.m. -- Bron: viastat-online; gemeente heeft abonnement beëindigd Toelichting prestatie-indicator: Gegevens over zijn pas later dit jaar beschikbaar. Doelstelling 3 openbaar vervoer We bieden goed openbaar vervoer door het behouden en zo mogelijk uitbreiden van de (bestaande) lijnvoering. Bijlagenboek Jaarstukken 29

2014 Ambitie Aantal lokale en regionale buslijnen 6 6 6 7 Bron: lijnnetkaart vervoerder Toelichting prestatie-indicator: De buslijn tussen Etten-Leur en Zevenbergen (bus 2019) is een proef. Het gebruik van deze lijn wordt najaar 2017 beoordeeld. Doelstelling 4 parkeren We bieden voldoende parkeermogelijkheden voor auto en fiets voor bewoners, bezoekers en bedrijven. 2014 Ambitie Percentage van de inwoners dat (zeer) tevreden is over het aanbod aan parkeergelegenheid in de buurt. 54 55 56 50 Bron: Waarstaatjegmeente.nl -> Burgerpeiling ->Rapport burgerpeiling 2017-> Aanwezigheid van voorzieningen in de nabijheid Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Voorbereiden en gefaseerd uitvoeren van een plan voor aanpassing Stijn Streuvelslaan, Kerkwerve en Withofstraat aan uitgangspunten Duurzaam Veilig. Monitoring verkeer en inventarisatie doorgaand verkeer Het gefaseerd (wijkgewijs) inventariseren van de bestaande parkeersituatie en opzetten van informatiesysteem. Toelichting De voorbereiding van dit plan start voorjaar 2017. We hadden in onvoldoende uren om de voorbereiding op te pakken. Etten-Leur maakt gebruik van een regionaal verkeersmodel. De deelnemende gemeenten waren van plan om gelijktijdig te tellen. Dit idee is verlaten. Etten-Leur telde op haar eigen wegen. In 2017 krijgt een extern bureau opdracht de telgegevens te verwerken in het regionaal verkeersmodel. Door een wisseling van personeel was onvoldoende capaciteit beschikbaar om een volledig informatiesysteem parkeren op te zetten. Veel tijd ging uit naar de nieuwe regeling voor centrumparkeren. We hebben incidenteel wel locaties geïnventariseerd (bijvoorbeeld rondom de Namenstraat). Bijlagenboek Jaarstukken 30

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 2.051 2.101 2.224 2.109 114 Baten 1.801 1.764 1.749 1.776 27 Totaal saldo van baten en lasten product -250-337 -474-333 141 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves 0 100 100 0-100 Resultaat product -249-237 -374-333 41 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Kapitaallasten projecten GVVP 100 V Onttrekking Kapitaallasten GVVP aan reserves -100 N Parkeergarage 28 V Overig 13 V Resultaat product 41 V Bijlagenboek Jaarstukken 31

Product 2.5 Veiligheid Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Burgers voelen zich veilig in hun buurt In 2019 voelen vier op de vijf bewoners zich nog steeds veilig in de buurt. Eigen verantwoordelijkheid van partners en aanpak op wijkniveau staan daarbij voorop. De aandacht voor veiligheid geldt voor alle beleidsvelden en maatregelen worden in samenhang genomen. Minder lokale regels, meer eigen verantwoordelijkheid We maken een verschil tussen landelijke (verplichte) regels en lokale regels. We kunnen zelf bepalen welke lokale regels we handhaven of invoeren. De komende vier jaar gaan we een slag maken door het aantal bindende regels voor inwoners en bedrijven te verminderen. We treden hierover in overleg met onze partners. Bij vaststelling van elke nieuwe regel gaan we na of andere regels kunnen worden geschrapt. De regelgeving in de dienstverlening is zodanig verminderd en de processen zijn zodanig geoptimaliseerd dat doorlooptijden zo kort mogelijk zijn met behoud van kwaliteit. Doelstelling 1 Veiligheid Het bevorderen en optimaliseren van een veilige woon-, werk en leefomgeving (objectief en subjectief). 2014 Ambitie Veiligheidsmonitor 6,8-6,8 - Percentage van de inwoners dat zich altijd of meestal veilig voelt in de buurt. 82 83 80 85 Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Rapport burgerpeiling 2017 -> Verbondenheid met de buurt Toelichting prestatie-indicator veiligheidsmonitor/burgerpeiling WSJG: Tot en met 2014 werden via de Veiligheidsmonitor cijfers verzameld die leidden tot een prestatie-indicator. Centraal staan onder meer de leefbaarheid van en overlast in de woonbuurt, de veiligheidsbeleving, slachtofferschap van veel voorkomende criminaliteit en de mening over het functioneren van de politie en gemeenten. Vanaf wordt jaarlijks een burgerpeiling uitgevoerd onder de titel: Waar staat de gemeente Etten-Leur? Dit onderzoek is niet helemaal gelijk aan dat van de Veiligheidsmonitor maar richt zich ook op soortgelijke items Bijlagenboek Jaarstukken 32

Doelstelling 2 Lokale regelgeving Doelmatige handhaving waardoor overtredingen van wet- en regelgeving worden beëindigd en preventieve werking plaatsvindt. Percentage van de inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling dat de gemeente voldoende toeziet op het naleven van regels. Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Deelnemers Ambitie 2014 30% 35% 35% 36% Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 3.508 3.788 3.797 3.766 31 Baten 33 78 78 73-5 Totaal saldo van baten en lasten product -3.475-3.710-3.719-3.693 26 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -3.475-3.710-3.719-3.693 26 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Overig 26 V Resultaat product 26 V Bijlagenboek Jaarstukken 33

Product 2.6 Duurzaamheid Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Economie, ecologie en algemeen welbevinden zijn in balans Ook de komende jaren is duurzaamheid de rode draad die door alle beleidsvelden heen loopt. Telkens wordt gezocht naar een goede balans tussen economie, ecologie en samenleving (integraal en gebiedsgericht). Hergebruik van goederen draagt bij aan een duurzame en circulaire economie. We hebben dit bereikt door onze partners bewust te maken van de belangen voor de toekomstige generaties en samen te werken aan projecten. Een breed aanbod van natuur- en milieu educatie - projecten is beschikbaar voor jong en oud. In 2020 zijn doelstellingen uit het Landelijk Energieakkoord op regionaal niveau gehaald. Lokaal ligt het accent op het terugdringen van het energieverbruik bij bestaande panden en de verhoging van het aandeel duurzame energie. De bodemkwaliteit vormt geen belemmering voor gewenst gebruik, de ecologische groenstructuur is behouden en ontwikkeld, de biodiversiteit is vergroot, sinds 2010 is het aantal geluidgehinderden niet meer toegenomen en de luchtkwaliteitsgrenswaarden worden niet overschreden (Milieuvisie 2010-2020). Doelstelling 1 Controle en handhaving Doelmatige controle en handhaving waardoor overtredingen van wet- en regelgeving worden voorkomen dan wel beëindigd en preventieve werking plaatsvindt. Ambitie 2014 Percentage controles milieu 100 100 100 100 Toelichting prestatie-indicator controles milieu: De bedrijven zijn onderverdeeld in vijf categorieën. De bedrijven in categorie A worden niet bezocht, de bedrijven in de categorie B1 eens in de tien jaar, in categorie B2 eens in de drie jaar en in de categorieën C en D (de zwaarste categorie, het betreft de vergunningsplichtige bedrijven) elk jaar. Controles staan los van meldingen klachten. Doelstelling 2 Bodem Geen risico voor de gezondheid van inwoners als gevolg van bodemverontreiniging. Spoedeisende gevallen van bodemverontreiniging worden gesaneerd en de overige gevallen worden beheerst. Ambitie 2014 Aantal spoedeisende saneringen 2 0 0 1 Bijlagenboek Jaarstukken 34

Doelstelling 3 Energie In 2020 zijn doelstellingen uit het Landelijk Energieakkoord op regionaal niveau gehaald. 2014 Ambitie Percentage CO2 reductie 1,5 1,5 1,5 - Percentage hernieuwbare energie 9,2 9,6 12,0 - Percentage energiebesparing ten opzichte van 2010 8,0 10,0 12,0 - Aantal aangepaste woningen met twee energielabel stappen - 100 100 - Toelichting prestatie-indicatoren CO2 reductie, hernieuwbare energie en energiebesparing: De gegevens uit landelijke klimaatmonitor zijn nog niet beschikbaar. Toelichting prestatie-indicator aanpassingen energielabels: We hebben geen concrete gegevens voor handen. In de registratie van de energielabels worden energiebesparende maatregelen niet verwerkt. We onderzoeken de toepassing van een andere indicator (bijvoorbeeld de gemiddelde energie-index). Doelstelling 4 Geluid In 2020 is er geen sprake is van ernstige geluidhinder (> 63 db). De geluidbelasting ten gevolge van verkeer (rail- en wegverkeer) en industrie op geluidgevoelige objecten is, uitgedrukt in aantal (ernstig) geluidgehinderden, niet toegenomen. Ambitie 2014 Aantal ernstig geluidgehinderden 232 199 180 180 Doelstelling 5 Luchtkwaliteit In 2020 zijn de emissies van landbouw en industrie verminderd met 20 % ten opzichte van 2010. Er is een streven om de luchtkwaliteit voor het hele grondgebied te verbeteren (dus ook op plaatsen waar de luchtkwaliteit voldoet aan de grenswaarden). Het gemotoriseerde verkeer is een belangrijke bron van luchtverontreiniging (fijn stof en stikstofdioxide). Samen met de regio wordt ingezet op duurzame mobiliteit. Ambitie 2014 Percentage afname emissies ten opzichte van 2010 2 2 2 2 * *Toelichting prestatie-indicator: Dit percentage is een raming omdat nauwkeurige gegevens niet beschikbaar zijn. Bijlagenboek Jaarstukken 35

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Afronden bodemsaneringen Vosdonk en De Keen. Vaststellen van 0-situatie op het gebied van energie/duurzaamheid en het in beeld brengen van de financiële consequenties voor gemeentelijke accommodaties. In het najaar wordt aanpak uitgewerkt. Stimuleren en faciliteren verbeteren woningvoorraad (o.a. levensloopbestendig maken en verlagen energiegebruik). Actieve deelname in Deal Stroomversnelling koopwoningen en Brabantse Deal Nul-op-de Meter. Inzet realiseren van een aantal NoM-pilotwoningen. Vaststellen van normen voor geuremissie (geurvisie en verordening). Verbeteren natuurtoets bij ruimtelijke plannen Opstellen programma hoe en waar biodiversiteit kan worden verbeterd. Toelichting We hebben voor twee verontreinigingsbronnen op het bedrijventerrein Vosdonk een alternatieve saneringsdoelstelling aan de OMWB voorgelegd. We hebben nog geen akkoord. De bodemsanering in de wijk De Keen is afgerond. De OMWB heeft nog geen goedkeuring verleend. In brachten we de maatregelen ter beperking van het energieverbruik in gemeentelijke panden in beeld. De inventarisatie stelt ons in staat om in 2017 concrete plannen op te pakken. In experimenteerden we met pilots voor NulopdeMeterwoningen en Wonen met Gemak. De ervaring met deze pilots nemen we mee in een definitief plan als onderdeel van het Uitwerkingsprogramma Wonen. Op beide onderwerpen maakten we afspraken met Woonstichting en Huurdersbelangenvereniging. Het effect van (intensieve) veeteelt op de gezondheid krijgt volop de aandacht. Rijk en provincie denken na over richtlijnen. We zien een direct verband met de normen voor geuremissie. We wachten deze richtlijnen af. Een voorstel voor de geuremissie komt in de loop van 2017. We hebben met de plannen voor verbetering van de natuurtoets gewacht op de nieuwe Natuurwet. Deze wet is op 1 januari 2017 in werking getreden. We toetsten het afgelopen jaar ruimtelijke plannen aan de oude wet en het daarop afgestemde beleid. We koppelen een programma ter verbetering van de biodiversiteit aan de omgevingsvisie. Eind 2017 beschikken we over een concept. Bijlagenboek Jaarstukken 36

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Rekening Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 648 580 682 655 27 Baten 88 27 60 43-17 Totaal saldo van baten en lasten product -560-552 -622-612 10 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -560-552 -622-612 10 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Overig 10 V Resultaat product 10 V Bijlagenboek Jaarstukken 37

Product 2.7 Wegen Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Het openbaar gebied is toegankelijk en schoon Ons wegennet voldoet aan vastgestelde onderhoudsniveaus. (zie toelichting prestatie indicatoren). De wegen die nog niet voldoen worden volgens planning heringericht of herstraat. Elke inwoner en bezoeker kan veilig op de plek van bestemming komen. Het regulier onderhoud blijft op bestaand niveau maar we zoeken naar slimme combinaties met bewoners en bedrijven om deze taak te ondersteunen of over te nemen (o.a. door centrum-, parkmanagement en/of buurtinitiatieven). Deze combinaties bieden kansen voor werk boven uitkering of tegenprestatie bij uitkering. Het energieverbruik bij de openbare verlichting neemt vanaf 2013 elk jaar met 2 % af. De netheid is steeds meer een taak van de bewoners en bedrijven. Doelstelling 1 Beheer Bereiken en behouden van de kwaliteit van de openbare ruimte (verhardingen technisch onderhoud en vegen -, verkeersmaatregelen en openbare verlichting) door beheer overeenkomstig de normen in de nota Beheren op Niveau en het Beleidsplan Openbare Verlichting. Percentage van de inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling dat straten, paden en trottoirs in buurt goed begaanbaar zijn. 1 Ambitie 2014 64 64 63 67 Percentage van de inwoners dat vindt dat er weinig 77 75 75 81 dingen in de buurt kapot zijn. 2 Kwaliteitsniveau van de openbare ruimte. Centrumgebied (gewenst niveau: 4) 3,7 4 4 3,6 Bijzondere omgeving (gewenst niveau: 4) 3,7 4 4 3,9 Groengebieden (gewenst niveau: 4) 3,7 4 4 3,9 Hoofdwegenstructuur (gewenst niveau: 3) 3,7 3 3 3,6 Fietspaden (gewenst niveau: 4) 3,4 4 4 3,7 Woonwijken (gewenst niveau: 3) 3,5 3 3 3,5 Buitengebied (gewenst niveau: 2) 3,8 2 2 3,7 Bedrijventerrein (gewenst niveau: 3) 3,6 3 3 3,6 Energieverbruik openbare verlichting (in KWH * 1.000) 2.001 1.961 1.922 ** 1. Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Rapport burgerpeiling 2017 -> Staat openbare ruimte 2. Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Rapport burgerpeiling 2017 -> Staat openbare ruimte ** Door grootschalige renovatie en uitbreiding van het aantal lichtpunten kunnen we hier geen getal aangeven. -Toelichting prestatie-indicatoren: Kwaliteitsniveaus: 4 = Hoog (Centrum, Parklaan en Roosendaalseweg, bijzondere woonomgevingen en fietspaden), 3 = Gemiddeld (woonwijken en bedrijventerreinen) en 2 = Sober (buitengebied). De norm voor de hoofdwegenstructuur is in het algemeen vastgesteld op 3, met uitzondering van de Parklaan en de Roosendaalseweg welke op 4 zijn vastgesteld. Bijlagenboek Jaarstukken 38

-Toelichting prestatie-indicator openbare verlichting: conform beleidskader is de doelstelling een vermindering van 2% per jaar; echter hier zit wel een ondergrens aan. Doelstelling 2 Bereikbaarheid bij winterse omstandigheden Het zo goed als mogelijk bereikbaar houden van de gemeente voor bewoners en bezoekers zodat iedereen zijn bestemming op een zo veilig mogelijke manier kan bereiken. Er zijn nog geen concrete normen vastgesteld die als indicator kunnen dienen. 2014 Ambitie Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Behoud van kwaliteitsniveau door het herstraten Korte Brugstraat (Plantijnlaan-Brandseweg), Lage Donk, Vondellaan, Marnixstraat Moeskens, Namenstraat, Vlaanderenstraat, Luxemburgstraat, Luikstraat, van t Hoffstraat (Lindenbleek- Concordialaan), straten omsloten door Concordialaan, Van Rooylaan, Antwerpenlei en van t Hoffstraat, Banjostraat en Huygenslaan. Het herstellen van de asfaltverharding van de Haagse Dijk, Hoge Weg en Bollenstraat Tevens het herstraten van diverse voet- en fietspaden. Vanuit het investeringsplan zijn de volgende werken opgenomen: Bisschopsmolenstraat (deel aansluitend aan centrum) en het gefaseerd inrichten van Withofstraat-Kerkwerve-Stijn Streuvelslaan). Stimuleren en faciliteren initiatieven van derden voor uitbreiden aanbod digitale infrastructuur (glasvezelnet-breedband). Toelichting We hechten grote waarde aan een goede bereikbaarheid. In werd lopend werk afgerond en (uitgesteld) werk op de Lange Brugstraat, Bisschopsmolenstraat, Wilgenlaan, Lichttorenhoofd, Vedelring-Prealle, Bollenstraat, langs het Schoonhout en rondom het KSE-terrein uitgevoerd. Om de bereikbaarheid te garanderen, werd het herstraten van wegen uitgesteld. Wel hebben we voor wegen plannen voorbereid en al aanbesteed. Op sommige wegen start het werk begin 2017. Andere wegen pakken we dat jaar op. De voorbereiding duurt soms langer omdat we tijd nemen voor overleg met bewoners. Bij andere wegen kan herstraten pas starten nadat riolering is vervangen/hersteld (zie productblad riolering). De herinrichting van de Bisschopsmolenstraat is bijna klaar. De voorbereiding van het plan tot het gefaseerd herinrichten van het tracé Withofstraat - Kerkwerve-Stijn Streuvelslaan pakten we nog niet op. We hadden hiervoor geen tijd. De RWB werkt aan een samenwerkingsverband tussen de West-Brabantse gemeenten en een contractpartner voor de aanleg van breedband in het buitengebied. De aanleg is voorzien in 2017. Daarnaast zijn er voor het stedelijk gebied geen concrete initiatieven. Bijlagenboek Jaarstukken 39

Te doen In overleg uitwerken van plannen voor ondersteuning of overdracht van regulier onderhoud in het kader van centrum- en parkmanagement en burgerinitiatieven (schoonhouden, onkruid bestrijden etc. geen herstel). Toelichting Over de mogelijkheden tot overdracht van regulier onderhoud zijn wij in gesprek met vertegenwoordigers van het Winkelhart (centrummanagement) en de Industriële Kring (parkmanagement). Deze partners zijn nog niet zover om plannen op te pakken. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 5.569 7.215 6.932 6.744 188 Baten 728 707 705 777 72 Totaal saldo van baten en lasten product -4.841-6.508-6.227-5.967 260 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 38 1.050 1.050 1.050 - Onttrekking reserves - 2.508 2.484 2.400-84 Resultaat product -4.879-5.050-4.793-4.617 176 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Openbare verlichting 288 V Ontrekking kapitaallasten Liesbosweg -85 N Overig -27 N Resultaat product 176 V Bijlagenboek Jaarstukken 40

Product 2.8 Openbaar Groen Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren De kwaliteit van het groen kan alleen worden behouden door meer inzet van bewoners en bedrijven. Per woning is nog steeds minimaal 80 m² openbaar groen aanwezig. Het regulier onderhoud blijft op bestaand niveau maar we zoeken naar slimme combinaties met bewoners en bedrijven (5 O s) om deze taak te ondersteunen of over te nemen (o.a. door centrum- en parkmanagement en/of buurtinitiatieven). Onze begraafplaatsen bevatten voldoende capaciteit voor de reguliere graven. Voor de urnentuin zal wel een uitbreiding noodzakelijk zijn. De kwaliteit van de inrichting en het beheer van de begraafplaatsen zijn afgestemd op de inkomsten. In 2019 vindt 67% van de bewoners dat de perken en plantsoenen in zijn buurt goed wordt onderhouden. Handhaving en campagnes hebben geleid tot 30% minder klachten over hondenpoep en hondenoverlast. Doelstelling 1 groenstructuur Het beschermen en zo mogelijk versterken van het openbaar groen in bestaand stedelijk gebied alsmede het versterken van de samenhang van het groen met oog voor landschappelijke, ecologische, stedenbouwkundige en cultuurhistorische patronen volgens de beleidsregels in de Groenbeleidsnota. Doelstelling 2 groennorm Het behouden van een hoeveelheid openbaar groen van 80 m² groen per woning in het stedelijk gebied. Ambitie 2014 Groennorm: 80 m² per woning 88,2 88,2 80 88,2 Toelichting prestatie-indicatoren: De berekening van de hoeveelheid groen per woning is gebaseerd op wat de burger ervaart als openbaar groen. Hier kunnen dus ook oppervlaktes van bijvoorbeeld de Woonstichting bij zitten. In de groenbeleidsnota 2013-2018 is omschreven dat het bovenwijkse groen niet meegenomen mag worden in het bepalen van de hoeveelheid openbaar groen per woning. Het bovenwijkse groen is het groen dat niet aan een bepaalde wijk toegewezen kan worden en/of een bovenwijkse functie heeft. De hoeveelheid groen per woning valt beduidend hoger uit als de berekening van 2006. Dit heeft te maken met het gegeven dat er minder groen als bovenwijks is aangemerkt en dit keer ook het oppervlaktewater is meegenomen als openbaar groen Bijlagenboek Jaarstukken 41

Doelstelling 3 beheer Het behouden en verbeteren van de kwaliteit van het openbaar groen, de begraafplaatsen, hondenuitlaatvoorzieningen en (gemeentelijke) waterlopen door beheer overeenkomstig de normen in de nota Beheren op Niveau, de notitie Uitvoeringsmaatregelen betreffende honden en het Slootbeheerplan. Percentage van de inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling dat perken, plantsoenen en parken in de buurt goed onderhouden worden. 1 Realisatie Realisatie Ambitie Realisatie 2014 73 74 74 75 Kwaliteitsniveau van de openbare ruimte volgens schouw: Centrumgebied (gewenst niveau:4) 3,7 3,7 4 4,1 Bijzondere omgeving (gewenst niveau:4) 3,7 3,6 4 4,0 Groengebieden (gewenst niveau:4) 3,7 3,8 4 3,7 Hoofdwegenstructuur (gewenst niveau:3) 3,7 3,6 3 3,7 Woonwijken (gewenst niveau:3) 3,5 3,6 3 3,8 Buitengebied (gewenst niveau:2) 3,8 3,8 2 4,0 Bedrijventerrein (gewenst niveau:3) 3,6 3,7 3 3,9 1. Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Rapport burgerpeiling 2017 -> Staat openbare ruimte Toelichting prestatie-indicatoren: Kwaliteitsniveaus: 4 = Hoog, 3 = Gemiddeld en 2 = Sober. De norm voor de hoofdwegenstructuur is in het algemeen vastgesteld op 3, met uitzondering van de Parklaan en de Roosendaalseweg welke op 4 zijn vastgesteld. Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Uitwerken van plannen voor ondersteuning of overdracht van regulier onderhoud in het kader van centrum- en parkmanagement en burgerinitiatieven (bv. schoolprojecten). Toelichting In het gesprek met onze partners hebben we ondersteuning of overdracht van regulier onderhoud van groen in het kader van centrum- en parkmanagement aangekaart. Deze partners zijn nog niet zover om plannen op te pakken. We kregen geen geschikte burgerinitiatieven. Bijlagenboek Jaarstukken 42

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 2.972 3.488 3.605 3.452 153 Baten 445 315 363 403 41 Totaal saldo van baten en lasten product -2.527-3.173-3.242-3.048 194 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - 94 210 84-125 Resultaat product -2.527-3.080-3.033-2.964 69 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Openbaar groen 150 V Project begraafplaatsen -125 N Snippergroen 45 V Overig -1 N Resultaat product 69 V Bijlagenboek Jaarstukken 43

Product 2.9 Riolering Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Geen vervuiling of schade door water Vervanging en beheer van riolering volgens het Gemeentelijk Rioleringsplan voorkomt zoveel als mogelijk overlast en vervuiling. Het doelmatig inzameien en transporteren van hemelwater (apart of gecombineerd met afvalwater) binnen de bebouwde kom beperkt schade bij hevige regenval. In beide situaties wordt uitgegaan van nul schademeldingen. Nadelige gevolgen voor het gebruik van panden en gronden bij een te hoge of te lage grondwaterstand worden voorkomen. Doelstelling 1 Afvalwater Overlast voor de gemeenschap en vervuiling van bodem en oppervlaktewater wordt zoveel als mogelijk voorkomen door het inzamelen en transporteren van afvalwater (apart en gecombineerd). Aantal woningen en bedrijven met wateroverlast bij gemengde riolering Ambitie 2014 0 0 0 0 Doelstelling 2 Hemelwater Schade door wateroverlast wordt zoveel als mogelijk voorkomen door doelmatig inzamelen en transporteren van hemelwater (apart of gecombineerd met afvalwater), binnen de bebouwde kom. Aantal woningen en bedrijven met wateroverlast bij gescheiden riolering Ambitie 2014 0 0 0 0 Doelstelling 3 grondwater Het voorkomen dat de grondwaterstand structureel nadelige gevolgen heeft voor de aan de grond gegeven bestemming. Er zijn nog geen concrete normen vastgesteld die als indicator kunnen dienen. 2014 Ambitie Bijlagenboek Jaarstukken 44

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Uitvoeren maatregelen totaal riool bedrijventerrein Vosdonk alsmede de rioolvervanging in de Mon Plaisir en Vossendaal. Rioolvervanging in de straten Vondellaan, Huygenslaan, Luikstraat, Luxemburgstraat, van t Hoffstraat (Lindenbleek-Concordialaan), Kloosterlaan, en de straten omsloten door Concordialaan, Van Rooylaan, Antwerpenlei en van t Hoffstraat Reparatie aan de riolering in de straten Namenstraat, Moeskens, Marnixstraat, Banjostraat, Vlaanderenstraat (vooruitlopend op herstraatwerkzaamheden). Toelichting Voordat we konden starten met de voorbereiding van het werk aan de riolering op het bedrijventerrein Vosdonk moesten we overeenstemming hebben met het waterschap. Halverwege werden gemeente en waterschap het eens. We verwachten voor de voorbereiding nog een deel van 2017 nodig te hebben. De uitvoering start eind 2017. De geplande werkzaamheden voor rioolvervanging hebben we voor een aantal projecten al voorbereid en aanbesteed. De voorbereiding van andere projecten loopt. Deze projecten besteden we in de eerste helft van 2017 aan. Het werk wordt dat jaar uitgevoerd. De geplande werkzaamheden voor rioolreparatie hebben we voor een aantal projecten al voorbereid en aanbesteed. De voorbereiding van andere projecten loopt. Deze projecten besteden we in de eerste helft van 2017 aan. Het werk wordt dat jaar uitgevoerd. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 4.145 4.413 4.207 4.250-43 Baten 4.009 4.227 4.227 4.240 13 Totaal saldo van baten en lasten product -136-186 20-11 -30 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 354-206 151 55 Onttrekking reserves 496 186 186 186 - Resultaat product 5 0 0 24 24 Bijlagenboek Jaarstukken 45

Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Riolering -55 N Toevoeging egalisatiereserve 55 V Overig 24 V Resultaat product 24 V Bijlagenboek Jaarstukken 46

Product 2.10 Afval Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We scheiden ons afval en dragen samen zorg voor minder zwerfafval De komende jaren gaan we verder met acties om afval beter te scheiden en de hoeveelheid restafval te beperken. We voldoen daarmee aan regionale afspraken 3. De eigen verantwoordelijkheid van inwoners is uitgangspunt. Zij houden rekening met hergebruik van goederen (circulaire economie). De tarieven voor inwoners zijn kostendekkend. De mate waarin inwoners zelf actief zijn, heeft een positieve invloed op de hoogte van het tarief. De gemeente faciliteert inwonersinitiatieven door het beschikbaar stellen van materiaal (bijvoorbeeld: vuilknijpers). Bewustwording en inwonersinitiatieven hebben er toe geleid dat in het huidige aantal afvalbakken in openbare ruimte aansluit op de (nog te ontwikkelen) plaatsingscriteria. Doelstelling 1 Afvalinzameling Het beperken van de hoeveelheid afval en het op een juiste wijze scheiden van het afval gericht op hergebruik, minder energieverbruik en lager gebruik van grondstoffen. 2014 Ambitie Scheidingspercentage 72 73 74 75 Hoeveelheid restafval in kg per burger 132 132 130 125 Toelichting prestatie-indicator: In januari 2014 heeft de staatssecretaris de ambitie die is opgenomen in LAP2 nog verder aangescherpt in het programma Van Afval Naar Grondstof. In Van Afval Naar Grondstof staat dat 75 % van het huishoudelijk afval in 2020 geschikt moet zijn voor hergebruik. In de verdere toekomst moet 100 % van het huishoudelijk afval hergebruikt worden. 1 december 2014 heeft de staatssecretaris het Publiek Kader Huishoudelijk Afval en het Uitvoeringsprogramma Huishoudelijk Afval naar de Tweede Kamer gestuurd. Hierin is naast een hergebruiksdoelstelling ook een doelstelling voor de maximale hoeveelheid restafval (totaal van fijn en grof restafval) gedefinieerd, te weten 100 kilogram per inwoner in 2020 en 30 kilogram in 2025. Deze ambitie vormt voor de gemeente geen dwingend kader, maar is politiek hoogst actueel en wordt volop opgepakt door de markt. Op regionaal niveau (RWB) is als streven uitgesproken om naar een maximale hoeveelheid restafval van 150 kg per inwoner in 2017 te gaan. Vanaf 2019 wordt een aanzienlijke verbetering van de resultaten verwacht omdat dan een nieuw inzamelcontract ingaat. Dit contract biedt ruimte voor wijzigingen in de inzameling. Doelstelling 2 Dienstverlening Handhaven van het serviceniveau van de afvalinzameling. Er zijn hiervoor geen prestatie-indicatoren. 3 Regionale afvalvisie in perspectief Regio West Brabant d.d. 7 november 2013. Bijlagenboek Jaarstukken 47

Doelstelling 3 Zwerfafval Verminderen van de hoeveelheid aan zwerfafval in de openbare ruimte. 2014 Ambitie Hoeveel zwerfafval in kg per inwoner 6,0 5,0 6,5 5,2 Percentage van de inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling dat de buurt schoon is. 1 63 64 65 70 Bron: Waarstaatjegemeente.nl -> Burgerpeiling -> Rapport burgerpeiling 2017 -> Staat openbare ruimte 1. Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 5.099 5.189 5.198 5.308-110 Baten 4.754 4.982 4.991 4.957-34 Totaal saldo van baten en lasten product -344-207 -207-351 -144 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 108 - - - - Onttrekking reserves 453 207 207 351 144 Resultaat product - - - - - Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Baten herbruikbaar afval 225 V Baten variabel en vastrecht -260 N Verwerkingskosten afval -103 N Onttrekking egalisatiereserve 144 V Overig -6 N Resultaat product - N Bijlagenboek Jaarstukken 48

Product 2.11 Vastgoed Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Minder gemeentelijk vastgoed 4, kostprijsdekkende huur en meer samenwerken De komende jaren gaan we de omvang aan gemeentelijke accommodaties terugbrengen met ruim 10% tot circa 50.000 m² bruto vloer oppervlakte. We maken een onderscheid tussen verhuur voor maatschappelijke en commerciële doeleinden. In 2019 verhuren we alleen nog maar ruimten voor maatschappelijke doeleinden aan gebruikers die een bijdrage leveren aan de verwezenlijking van maatschappelijke doelen. Hierbij is het streven om de huur beter af te stemmen op de kosten. Voor het gebruik van gemeentelijke accommodaties voor commerciële doeleinden betaalt men een marktconforme huur. De bezettingsgraad van het gemeentelijk vastgoed bedraagt 75 % doordat meerdere gebruikers van beschikbare ruimten gebruik maken. De resterende vraag naar ruimten wordt ingevuld door (bestaand) vastgoed van derden. Indien nodig passen we regels voor gebruik aan. Binnen twee jaar zijn vraag en aanbod voor een ieder via een digitale marktplaats te raadplegen. Het onderhoudsniveau voor gemeentelijke gebouwen is goed. Bij lopende projecten is bestaand budget leidend voor de ambitie op het gebied van energieverbruik (brede scholen Banakkers en Grauwe Polder, zwembad, Nieuwe Nobelaer). Nieuwe projecten voldoen zoveel mogelijk aan het ambitieniveau in het Convenant Duurzaam Bouwen West Brabant (nieuwbouw: Gemeentelijke Praktijk Richtlijn GPR 8 voor energieverbruik). Het uitgangspunt voor bestaande gemeentelijke accommodaties wordt nader bepaald. Gemeentelijke publieke accommodaties zijn toegankelijk voor personen met een beperking (Wmo-proof). Doelstelling 1 Baten/lasten vastgoed De kosten van het (gemeentelijk) vastgoed wordt geoptimaliseerd door te investeren in nieuwbouw en het afstoten van gebouwen en terreinen. Huurbaten worden beter afgestemd op de kosten. Ambitie 2014 Omvang gemeentelijk vastgoed in m² 62.900 55.000 54.000 52.920 4 Maatschappelijk vastgoed is een verzamelbegrip. Doorgaans wordt gedoeld op een gebouw of terrein met een publieke functie op het gebied van onderwijs, sport, cultuur, welzijn, maatschappelijke opvang en/of zorg-medisch. Het beschikken over vastgoed is geen doel op zich. Vastgoed wordt ingezet om beleidsdoelen uit de programma s 1, 2 en 3 te realiseren. Dit product betreft alleen maatschappelijk vastgoed in eigendom van de gemeente. Het vastgoed voor huisvesting van het ambtelijk apparaat en de bestuursfunctie valt onder de kostenplaatsen 500110 (Stadskantoor) en 500111 (BVC) en vormt onderdeel van de tarievenstructuur. Bijlagenboek Jaarstukken 49

Doelstelling 2 gebruik De bezettingsgraad van gebouwen en terreinen wordt verhoogd door multifunctioneel gebruik. Ambitie 2014 Percentage bezettingsgraad gebouwen - - 75% 75% Doelstelling 3 Kwaliteit Het onderhoudsniveau voor gemeentelijke gebouwen is goed. Voor gebouwen waarvan het gebruik wordt beëindigd wordt het niveau minimum aangehouden. Percentage gemeentelijke gebouwen dat voldoet aan onderhoudsniveau goed (alleen in eigendom te houden gebouwen). Percentage panden dat voldoet aan gestelde duurzaamheidsnorm. Ambitie 2014 100 100 100 100 - - p.m. - Percentage panden dat Wmo proof is - - p.m. - Toelichting prestatieindicatoren: In hebben we het gemeentelijk vastgoed geïnventariseerd en een plan van aanpak opgesteld. Vanaf 2017 pakken we de werkzaamheden concreet op.. Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Opleveren brede school Kerkwerve (3e kwartaal ) Aanpassen bestaand gemeentelijk vastgoed in relatie tot duurzaamheidsbeleid/energieconvenant. Maatregelen om gemeentelijke gebouwen WMO proof te maken. Verkopen locatie Banakkerstraat 39 en/of voorbereiden plan voor (vervangende) nieuwbouw. Toelichting In de tweede bestuursrapportage meldden we een vertraging in de oplevering van de brede school. De school werd februari 2017 geopend. In brachten we de maatregelen ter beperking van het energieverbruik in gemeentelijke panden in beeld. De inventarisatie stelt ons in staat om in 2017 concrete plannen op te pakken. In brachten we de maatregelen ter verbetering van gebruik van gemeentelijke panden door mensen met een beperking in beeld. De inventarisatie stelt ons in staat om in 2017 concrete plannen op te pakken. We hadden geen uren om een plan voor nieuwbouw op deze locatie op te stellen. Verkoop was nog niet mogelijk. Medio 2017 komen we met een voorstel voor deze locatie. We betrekken Bijlagenboek Jaarstukken 50

Te doen Verbeteren informatie over beschikbaarheid maatschappelijk vastgoed (marktplaats via digitaal platform en aanwijzen vastgoedmakelaar). Toelichting daarbij de resultaten van regionaal woningmarktonderzoek naar behoud van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Dit onderzoek bevat aanbevelingen voor de invulling voor de nieuwbouw in de komende jaren. In hadden we onvoldoende tijd om een marktplaats maatschappelijk vastgoed op te pakken. Deze marktplaats kan alleen tot stand komen als alle eigenaren van maatschappelijk vastgoed meedoen. In januari 2017 spraken we met deze eigenaren. In maart staat een nieuw overleg gepland. Hoewel zij aanvankelijk enthousiast waren, zien we op dit moment een kentering. Na het overleg van maart weten we meer over de kans van slagen. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 7.459 8.091 8.440 8.228 212 Baten 1.367 978 1.778 1.760-18 Totaal saldo van baten en lasten product -6.092-7.113-6.662-6.468 194 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 3.032 1.089 735 739-5 Onttrekking reserves 4.512 3.084 2.412 2.212-199 Resultaat product -4.612-5.118-4.985-4.995-10 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Kapitaallasten investeringen 204 V Onttrekking aan reserves -204 N Overig -10 N Resultaat product -10 N Bijlagenboek Jaarstukken 51

Programma 3 Samenleven Producten: 3.1 Maatschappelijke ondersteuning 3.2 Gezondheidszorg 3.3 Jeugd 3.4 Vervallen m.i.v. begroting 3.5 Onderwijs 3.6 Voorschoolse voorzieningen 3.7 Sport 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie 3.9 Wijken 3.10 Werk 3.11 Inkomen 3.12 Minima Bijlagenboek Jaarstukken 52

Product 3.1 Maatschappelijke ondersteuning Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente sluit aan op wat inwoners werkelijk nodig hebben om deel te kunnen (blijven) nemen aan de samenleving. De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Eigen verantwoordelijkheid, initiatief en sociaal netwerk met vangnet van de gemeente We richten Etten-Leur zodanig in, dat iedereen zelfstandig kan meedoen aan de samenleving, ongeacht leeftijd, levensstijl of eventuele beperking. We stimuleren zoveel mogelijk eigen initiatief en zelfredzaamheid. We spreken inwoners aan op de verantwoordelijkheid voor zichzelf en hun omgeving. Wij faciliteren initiatieven van onze inwoners en partners om algemene en collectieve voorzieningen te realiseren. Wij bieden alleen ondersteuning aan die inwoners en kwetsbare groepen die niet in staat zijn zelf of met behulp van hun sociale netwerk hun problemen op te lossen. De druk op de mantelzorg neemt de komende jaren toe. Wij bereiken steeds meer mantelzorgers en bieden ondersteuning op individuele basis wanneer zij daar behoefte aan hebben. Wij doen een beroep op inwoners om vrijwillig een bijdrage te leveren aan de samenleving. Wij stimuleren en faciliteren vrijwilligers om ervoor te zorgen dat we met zoveel mogelijk vrijwilligers het bestaande voorzieningenaanbod in stand kunnen houden. Doelstelling 1 Het stimuleren van eigen initiatief en zelfredzaamheid 2014 Ambitie Waardering inspanning gemeente om inwoners te 6,5 6,6 6,7 6,6 laten deelnemen (score 1 op 10) 1 Aandeel inwoners dat actief is in het verenigingsleven 2 61% 59% 61% 62% 1 Bron en onderliggende informatie: Burgerpeiling 2 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling Doelstelling 2 Het bieden van maatwerkvoorzieningen 2014 Ambitie Score kwaliteit van dienstverlening toegang Wmoloket 7,5 7,5 7,5 - Elz 1 Percentage aanmeldingen dat wordt opgelost in het - - - - sociaal netwerk of met algemene/-collectieve voorzieningen 2 1 Bron: cliënttevredenheidsonderzoek Etten-Leur, geen meting in. Bron: moet nog ontwikkeld worden Doelstelling 3 Ondersteuning en waardering van mantelzorgers Bijlagenboek Jaarstukken 53

2014 Ambitie Aantal bereikte en geregistreerde mantelzorgers 1 250 510 500 610 Percentage zwaar belaste mantel-zorgers 2 : de oudere mantelzorgers Volwassen mantelzorgers 18% 7% - - - - - - 1 Bron: registratie van HOOM 2 Bron: GGD monitor ouderen en volwassenen. De GGD verricht vierjaarlijks gezondheidsmonitors onder de bevolking van Etten-Leur onder de vier doelgroepen ouderen (65 jaar en ouder), volwassenen(19-65 jaar), jongeren (11-19 jaar) en jeugd (0-11 jaar). De monitors voor de doelgroepen ouderen en volwassenen zijn uitgevoerd in 2012. Het percentage genoemd onder 2014 is uit de monitor 2012. Doelstelling 4 Ondersteuning en waardering van vrijwilligers 2014 Ambitie Aandeel inwoners dat actief is in het verenigingsleven 1 61% 59% 61% 62% 1 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen De basisstructuur van de wij(k)teams doorontwikkelen Ontwikkelen monitor om gegevens en resultaten participatieniveau te meten. Herformuleren en uitvoeren van opgaven woonservicegebieden Etten-Leur Toelichting Omdat de middelen in 2017 beschikbaar komen, konden wij dit in nog niet uitvoeren. In hebben we een projectleider aangesteld. Naar aanleiding van het gehouden cliënttevredenheidsonderzoek Wmo bleek dat dit instrument nog verbetering behoeft. Samen met de adviesraden pakken we dit in 2017 op. Door capaciteitsgebrek stelden we het uitwerkingsplan wonen nog niet vast. Inmiddels zijn we wel het gesprek aangegaan met betrokken partijen op het terrein van wonen en zorg. Deze gesprekken krijgen begin 2017 een vervolg. Bijlagenboek Jaarstukken 54

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 10.998 10.118 10.659 10.214 445 Baten 1.024 1.039 984 1.094 110 Totaal saldo van baten en lasten product -9.974-9.079-9.676-9.120 556 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 1.510-1.415 1.906-492 Onttrekking reserves - - 205 205 - Resultaat product -11.484-9.079-10.885-10.821 64 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Huishoudelijke Hulptoelage (HHT) (gesloten systeem) 287 V Rolstoelen (gesloten systeem) 99 V Huishoudelijke ondersteuning (gesloten systeem) 56 V Begeleiding WMO Zorg in Natura (gesloten systeem) -640 N Begeleiding WMO PGB (gesloten systeem) 339 V Cliëntondersteuning (gesloten systeem) 154 V Niet besteed deel investeringsimpuls (gesloten systeem) 194 V Mantelzorgwaardering (gesloten systeem) 49 V woonvoorzieningen (gesloten systeem) -37 N Overigen (gesloten systeem) -9 N Storting batig saldo WMO in reserve sociaal domein (gesloten systeem) -492 N GGD 55 V Overig 9 V Resultaat product 64 V Bijlagenboek Jaarstukken 55

Product 3.2 Gezondheidszorg Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Gezond zijn doe je zelf, maar de gemeente helpt met preventie Wie gezond is doet mee, wie mee doet is gezond. Onze inwoners nemen zelf de verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag en voor hun gezondheid. Onze rol ligt alleen bij preventie. We handhaven daarom samen met onze partners de preventieve activiteiten ter bestrijding van ongezond gedrag waarbij bestrijding van overgewicht, bewegingsarmoede, alcoholen drugsgebruik en sociaal isolement speerpunten zijn. In 2019 biedt Etten-Leur een dementievriendelijke samenleving aan mensen met dementie en hun mantelzorgers. Doelstelling 1 Het voorkomen van overmatig alcoholgebruik Percentage 1 dat niet voldoet aan de norm verantwoord alcoholgebruik 2 Ouderen Volwassenen Jaarlijks GGD onderzoek klas 2 Voortgezet Onderwijs Drinkt alcohol 2014 53% 34% 20% - - 14% Ambitie - - 17% - - 14% Toelichting bij bovenstaande tabel: 1 Bron: GGD-monitor: de GGD verricht vierjaarlijks gezondheidsmonitors onder de bevolking van Etten-Leur onder de vier doelgroepen ouderen (65 jaar en ouder), volwassenen (18-65 jaar), jongeren (11-19 jaar) en jeugd (0-11 jaar). De scores ingevuld bij 2014 zijn uit de monitors van resp. 2012 voor volwassenen en ouderen en uit 2011 voor 12-18 jaar en uit 2013 voor 0-11 jaar. 2 Verantwoord alcoholgebruik mannen: maximaal 21 glazen/week, maximaal 5 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week. Vrouwen: maximaal 14 glazen/week, maximaal 3 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week. Bijlagenboek Jaarstukken 56

Doelstelling 2 Het voorkomen van drugsgebruik Percentage drugsgebruik 1 : Volwassenen dat de laatste 4 weken softdrugs heeft gebruikt Jongeren (12-18 jaar) dat wel eens drugs gebruikt 2 Jaarlijks GGD onderzoek klas 2 Voortgezet Onderwijs Heeft in de laatste 4 weken drugs gebruikt 2014 1,0% 5,0% 0,7% - - 0,9% Ambitie - 4,0% 0,6% - - 0,4% 1 Bron: GGD-monitor: de GGD verricht vierjaarlijks gezondheidsmonitors onder de bevolking van Etten-Leur onder de vier doelgroepen ouderen (65 jaar en ouder), volwassenen (18-65 jaar), jongeren (11-19 jaar) en jeugd (0-11 jaar). De scores ingevuld bij 2014 zijn uit de monitors van resp. 2012 voor volwassenen en ouderen en uit 2011 voor 12-18 jaar en uit 2013 voor 0-11 jaar. 2 De cijfers van deze indicator worden niet meer op lokaal niveau gemeten. Doelstelling 3 Het voorkomen van overgewicht en bewegingsarmoede Percentage inwoners met overgewicht 1 : Ouderen Volwassenen Jongeren 12-18 2 Jongeren 0-11 Jaarlijks GGD onderzoek klas 2 Voortgezet Onderwijs Heeft overgewicht 2014 61,0% 47,0% 12,0% 6,9% - - - - Ambitie - - 12,0% - 10,0% 9,0% 9,0% 1 Bron: GGD-monitor: de GGD verricht vierjaarlijks gezondheidsmonitors onder de bevolking van Etten-Leur onder de vier doelgroepen ouderen (65 jaar en ouder), volwassenen (18-65 jaar), jongeren (11-19 jaar) en jeugd (0-11 jaar). De scores ingevuld bij 2014 zijn uit de monitors van resp. 2012 voor volwassenen en ouderen en uit 2011 voor 12-18 jaar en uit 2013 voor 0-11 jaar. 2 De cijfers van deze indicator worden niet meer op lokaal niveau gemeten. - - - - 10,0% Doelstelling 4 Het terugdringen en voorkomen van depressie en eenzaamheid Er zijn geen indicatoren m.b.t. depressie. Percentage inwoners dat ernstig eenzaam is 1 : Ouderen Volwassenen 2014 9,0% 7,0% - - Ambitie - - - - 1 Bron: GGD-monitor: de GGD verricht vierjaarlijks gezondheidsmonitors onder de bevolking van Etten-Leur onder de vier doelgroepen ouderen (65 jaar en ouder), volwassenen (18-65 jaar), jongeren (11-19 jaar) en jeugd (0-11 jaar). De scores ingevuld bij 2014 zijn uit de monitors van resp. 2012 voor volwassenen en ouderen en uit 2011 voor 12-18 jaar en uit 2013 voor 0-11 jaar. Doelstelling 5 Het vroeg signaleren en ondersteunen van dementerenden en hun omgeving Er zijn hiervoor geen prestatie-indicatoren. Bijlagenboek Jaarstukken 57

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Onderzoek naar mogelijkheid om beweegtuin/trimparcours voor ouderen te realiseren Toelichting Het project is gekoppeld aan de start van buurtsportcoaches. Zij starten in 2017. Inmiddels heeft JT fitness het initiatief genomen voor een beweegtuin. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 1.405 1.342 1.395 1.338 57 Baten - - - - - Totaal saldo van baten en lasten product -1.405-1.342-1.395-1.338 57 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -1.405-1.342-1.395-1.338 57 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Overig 57 V Resultaat product 57 V Bijlagenboek Jaarstukken 58

Product 3.3 Jeugd Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente sluit aan op wat inwoners werkelijk nodig hebben om deel te kunnen (blijven) nemen aan de samenleving. De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren De jeugd doet actief mee Wij zorgen er als gemeente samen met onze partners voor dat onze jeugd (0-18 jaar) de mogelijkheden heeft om actief mee te doen. In 2019 neemt de jeugd actief deel aan het sociale, economische en culturele leven en groeit veilig en gezond op. Meer gezinnen lossen hun opgroei- en opvoedproblemen op zonder tussenkomst van professionele zorg. De professionele zorg heeft een duurzaam effect op het gezin, omdat het gericht is op zelfredzaamheid. Doelstelling 1 Jeugd en zorg 2014 Ambitie Jeugdigen zonder ondersteuning - - - 1 Jeugdigen met jeugd- en opvoedhulp - - - 1 Zorg voor licht verstandelijk beperkte jeugd - - - 1 Jeugd geestelijke gezondheidszorg - - - 1 Totaal - - - 1 In starten we met de uitvoering van de nieuwe beleidsmonitor Jeugd. Deze leidt tot nieuwe prestatie-indicatoren die vanaf dat moment ook een plaats zullen krijgen in de P&C cyclus. In de begroting 2017 hebben wij inmiddels onderstaande tabel opgenomen. Wij voegen deze ter informatie toe 2014 Ambitie Percentage jongeren tot 18 jaar met jeugdhulp - 10,7% - 7,6% Percentage jongeren tot 18 jaar met jeugdbescherming - 0,8% - 1,0% Percentage jongeren van 12 tot 23 jaar met jeugdreclassering - 0,5% - 0,4% Percentage jongeren tot 18 jaar met jeugdhulp met verblijf 1-0,8% - 0,9% 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> jeugd en jeugdhulpverlening Doelstelling 2 Jeugd en ontwikkeling Percentage jeugd dat actief deelneemt aan sociaal, economisch en cultuur leven Ambitie 2014 80% 80% 80% 80% Bijlagenboek Jaarstukken 59

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Toelichting Inrichten cliënt tevredenheidsonderzoek. Vanwege andere prioriteiten pakken we in 2017 het cliënttevredenheidsonderzoek jeugd op samen met het cliënttevredenheidsonderzoek Wmo. Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 10.852 11.607 10.316 9.586 730 Baten 302 51 47 73 27 Totaal saldo van baten en lasten product -10.550-11.556-10.269-9.512 757 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 710-340 954-614 Onttrekking reserves 34 42 453 507 55 Resultaat product -11.226-11.513-10.156-9.958 198 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Personeelskosten 48 V Brede impuls combinatiefuncties 93 V Collegewerkprogramma buurtsportwerk 60 V Overigen -6 N Jeugdzorg onderdeel jeugdbescherming (gesloten systeem) 56 V Niet vrij toegankelijke jeugdzorg (Zorg in natura en Landelijke transitie 564 V arrangementen) (gesloten systeem) verrekenen en verzekeren (gesloten systeem) -30 N Overige Jeugdzorg (gesloten systeem) -29 N storting voordelig saldo Jeugdzorg in reserve sociaal domein (gesloten -561 N systeem) onttrekking aan reserve Jeugdbeleid 3 V Resultaat product 198 V Bijlagenboek Jaarstukken 60

Product 3.5 Onderwijs Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Brede scholen zijn het sociale hart van de wijk Middels de inrichting van een sluitend netwerk van onderwijs, welzijn en zorg rond kind en gezin bieden wij kinderen en jongeren maximale ontwikkelingsmogelijkheden. We voorkomen schooluitval. Doelstelling 1 Sluitend netwerk van onderwijs, welzijn en zorg met aanbod buitenschoolse activiteiten en leerlingenvervoer Kinderen en jongeren de mogelijkheid bieden om zich te ontwikkelen tot zelfstandige volwassenen, die actief deelnemen aan het sociale, economische en culturele leven middels het bieden van een kwalitatief sterk, divers en voldoende gespreid onderwijsaanbod, een sluitend aanbod van binnenen buitenschoolse activiteiten en leerlingenvervoer. Ambitie 2014 Deelname aan buitenschoolse activiteiten 1 27% 28% 25% 26% Oordeel ouders/kinderen over kwaliteit leerlingenvervoer - - 7,8-2 Percentage van inwoners dat van oordeel is dat het aanbod van basisonderwijs in de gemeente voldoende nabij is 3-91% 93% 93% 1 Bron: eigen registratie. Buitenschoolse activiteiten zijn alle activiteiten die door het samenwerkingsverband van de brede scholen aangeboden worden middels de verschillende activiteitenkalenders. Doelgroep is 4-12 jaar. Sinds 2013 hebben we een geautomatiseerd systeem om de aanmeldingen bij te houden. 2 Bron: eigen onderzoek, score 1-10. In vond geen onderzoek plaats. 3 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> onderwijs. Doelstelling 2 Brede school plus als hart van de wijk Door de organisatie van activiteiten in de brede scholen een bijdrage leveren aan de leefbaarheid en levendigheid in de wijk waarmee de brede school in staat gesteld wordt zich te manifesteren als sociaal hart van de wijk. Oordeel brede school als sociaal hart van de wijk 1 1 Gegevens op dit moment nog niet gemeten. 2014 Ambitie Bijlagenboek Jaarstukken 61

Doelstelling 3 Terugdringen voortijdig schoolverlaten Het bieden van optimale kansen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt voor jongeren, mede door een intensieve samenwerking met onderwijs en ondernemers. 2014 Ambitie Aandeel voortijdig schoolverlaters 1 2,1% 1,9% 1,9% 1,9% 1 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> onderwijs Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 1.353 1.041 1.078 1.208-130 Baten 160 82 73 106 33 Totaal saldo van baten en lasten product -1.193-958 -1.005-1.102-97 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -1.193-958 -1.005-1.102-97 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Leerlingenvervoer -70 N Overig -27 N Resultaat product -97 N Bijlagenboek Jaarstukken 62

Product 3.6 Voorschoolse voorzieningen Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren De jeugd doet actief mee Wij zorgen er als gemeente samen met onze partners voor dat onze jeugd (0-18 jaar) de mogelijkheden heeft om actief mee te doen. In 2019 neemt de jeugd actief deel aan het sociale, economische en culturele leven en groeit veilig en gezond op. Vanaf zijn alle voorschoolse voorzieningen zelfvoorzienend met behoud van kwaliteit. Doelstelling 1 Opsporen en bestrijden onderwijsachterstanden Het voorkomen van onderwijsachterstanden bij leerlingen in het basisonderwijs en bij jonge kinderen door maximale deelname aan de voorzieningen om kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op het onderwijs (VVE=Voor- en vroegschoolse educatie). 2014 Ambitie Bereik VVE-doel-groepkinderen 1 82% 85% 85% 91% 1 Bron: eigen onderzoek. Doelgroepkinderen zijn kinderen waarbij geïndiceerd is dat ze ontwikkelingsachterstanden hebben tijdens het contactmoment van 24 maanden op het consultatiebureau. Doelstelling 2 Kwalitatief sterke voorschoolse voorzieningen Inzetten op kwalitatief zo sterk mogelijke voorschoolse voorzieningen die tenminste voldoen aan de eisen van de Wet kinderopvang en de onderwijsinspectie. 2014 Ambitie Oordeel onderwijsinspectie inzake rol gemeente en 3 3 3 3 overleg- en zorgstructuur VVE 1 Oordeel onderwijsinspectie algemeen t.a.v. kwaliteit - - 3 3 voorschoolse voorzieningen 1 1 Bron: onderwijsinspectie. Toelichting: scores onderwijsinspectie zijn ingedeeld in 1 (slecht), 2 (onvoldoende), 3 (voldoende) en 4 (goed). De onderwijsinspectie heeft gekozen voor signaal gestuurd toezicht bij de gemeente Etten-Leur. Het voornemen is om zelf een externe partij de opdracht te geven om onderzoek te doen naar de kwaliteit van VVE in Etten-Leur op basis van het geldende inspectiekader. Bijlagenboek Jaarstukken 63

Doelstelling 3 laagdrempelige voorschoolse voorzieningen Een laagdrempelige (zowel inhoudelijk als financieel) voorschoolse voorziening, ook voor ouders die niet onder de Wet kinderopvang vallen. De inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor ouders, die niet in aanmerking komen voor kinderopvangtoeslag, wordt door de gemeente laagdrempelig vastgesteld (eigen bijdrage is op niveau 2013 bevroren). 2014 Ambitie Bereik kinderen (ook niet-doelgroep kinderen) dat - - - - gebruik maakt van een voorschoolse voorziening 1 Iedere brede school beschikt over een voorschoolse 6 7 8 8 voorziening (aantal brede scholen) 2 1 Is nog niet gemeten. Wordt in 2017 opgepakt. 2 Eigen registratie Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 655 492 745 762-17 Baten 330-306 306 0 Totaal saldo van baten en lasten product -325-492 -439-456 -17 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - - - - Resultaat product -325-492 -439-456 -17 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Aanvullend subsidie Voor- en vroegschoolse Educatie (VVE) en Kostwinnersregeling Peuterspeelzalen 18 V Overige -35 N Resultaat product -17 N Bijlagenboek Jaarstukken 64

Product 3.7 Sport Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. De gemeente heeft zorg voor verenigingen en organisaties waarbij de inzet van vrijwilligers essentieel is. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Breed aanbod sportvoorzieningen behouden Het brede aanbod van sportvoorzieningen bestaat uit algemene voorzieningen die de gemeente faciliteert en uit particuliere voorzieningen bijvoorbeeld sportscholen. In 2019 zorgt de gemeente nog steeds voor kwalitatief goede gemeentelijke sportvelden, zwembad en sporthallen. Verenigingen blijven een belangrijk sociaal bindmiddel. Het voortbestaan van verenigingen is afhankelijk van het aantal leden en vrijwilligers. Wij ondersteunen de verenigingen om het aanbod vrijwilligers te behouden en te vergroten. In 2019 heeft iedere grote sportvereniging (groter dan 500 leden en met een eigen sportaccommodatie) een eigen verenigingsmanager. Hij zorgt ervoor dat de vereniging toegankelijk is voor iedereen, waaronder inwoners met een beperking, minima, jeugd en senioren. Opmerking: Als onderdeel van het gemeentelijk vastgoed geldt dat ook voor sportvoorzieningen (denk aan velden, gymzalen) wordt ingezet op het stimuleren van multifunctioneel gebruik. Voor acties in het kader van stimuleren van multifunctioneel gebruik/verhogen bezettingsgraad, verwijzen wij kortheidshalve naar het onderdeel accommodaties. Voor wat betreft de relatie sport en volksgezondheid wordt verwezen naar het productblad gezondheidszorg. Doelstelling 1 Kwaliteit sportaccommodaties Sturen op behoud van (kwaliteit) van bestaande sportaccommodaties en voorzieningen (aard, omvang en onderhoudsniveau). Kwaliteit van sportaccommodaties afstemmen op de behoeften van de burger en de normen van NOC*NSF. Mate, waarin voldaan wordt aan normen van NOC*NSF Ambitie 2014-100% 100% 100% Bijlagenboek Jaarstukken 65

Doelstelling 2 Vrijwilligers Sterke verenigingen met voldoende vrijwilligers. Iedere sportvereniging (groter dan 500 leden en een eigen sportaccommodatie) heeft een verenigingsmanager 1 1 Eigen registratie 2014 Ambitie 1 1 Doelstelling 3 Sportdeelname Sportdeelname bevorderen en sport voor iedereen toegankelijk en betaalbaar laten zijn, in het bijzonder voor de jeugd, senioren en inwoners met een beperking. 2014 Ambitie Deelname jeugdleden (4 t/m 18 jaar) 51% 50% 51% 49% sportverenigingen (bron: subsidie) 1 Aandeel van burgers, dat aan sport doet 2 52,2% 52,2% 52,2% 54,7% Aandeel burgers, dat aan sport doet, onderverdeeld: Ouderen Volwassenen Jongeren Jeugd - - - - - - - - 23% 35% 66% 33% 1 Bron: subsidie. In 2014 is voor 3.838 jeugdleden subsidie verstrekt aan sportverenigingen. Op een totaal aantal jongeren in die leeftijdgroep (7.561 peildatum 2014) is dus ongeveer 51% van de jongeren aangesloten bij een sportvereniging. In is dat percentage gezakt naar 49 % (3734 jeugdleden subsidie ten opzichte van 7610 jongeren in deze leeftijdsgroep). Daarnaast zijn er natuurlijk veel jongeren die individueel sporten, of aangesloten zijn bij sportbedrijven waar wij geen cijfers over hebben. 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling 2 Bron: GGD monitor - - - - Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Jaarlijkse schouw van (overgedragen) sportvoorzieningen om daarmee te sturen op behoud van kwaliteit Onderzoek naar de haalbaarheid van het versterken van de eigen verantwoordelijkheid van sportverenigingen mede in relatie tot het streven naar meer kostendekkend tarief accommodaties Toelichting We gaan in 2017 overleg voeren met de verenigingen over het recht van opstal. In afwachting daarvan voerden wij in geen schouwen uit. In brachten wij de werkelijke kosten van de sportaccommodaties in beeld. Door personeelswisselingen pakken we het overleg met de verenigingen in 2017 op. Bijlagenboek Jaarstukken 66

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 1.506 1.437 1.583 1.522 61 Baten 538 542 542 535-7 Totaal saldo van baten en lasten product -969-895 -1.040-987 54 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - 55 55 57 3 Resultaat product -969-840 -986-930 56 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Exploitatie zwembad 56 V Resultaat product 56 V Bijlagenboek Jaarstukken 67

Product 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. De gemeente heeft zorg voor verenigingen en organisaties waarbij de inzet van vrijwilligers essentieel is. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Maximaal ruimte voor particulier ondernemerschap voor cultuur(-educatie), toerisme en recreatie In 2019 zijn de bestaande voorzieningen en het bestaande aanbod op het gebied van cultuur(- educatie), toerisme en recreatie behouden gebleven met maximale ruimte voor particulier ondernemerschap. De basisvoorzieningen zijn toegankelijk voor iedereen in het bijzonder voor jeugd, minima en senioren. Door inzet van citymarketing/townmarketing heeft Etten-Leur meer bekendheid en trekt meer bezoekers van buiten. Etten-Leur stuurt op een breed aanbod aan evenementen, georganiseerd door particulieren. Het winkelhart van Etten-Leur behoudt zijn regionale aantrekkingskracht. Doelstelling 1 cultuur Etten-Leur heeft een breed aanbod aan basisvoorzieningen op het gebied van kunst en cultuur. 2014 Ambitie Bezoekersaantallen Theater 23.443 22.248 25.000 24.503 Aantal leden Bibliotheek 10.132 10.235 10.000 10.149 Aantal cursisten kunstonderwijs (muziek, dans, 13.700 10.247 13.700 18.187 beeldende kunst, drama) plus onderwijsactiviteiten Bron: Stichting Nieuwe Nobelaer Doelstelling 2 cultuureducatie Inwoners van Etten-Leur al op jeugdige leeftijd laagdrempelig kennis laten maken met cultuureducatie doordat afstemming van vraag en aanbod van cultuureducatie in de breedste zin van het woord gewaarborgd is. 2014 Ambitie Totaal aantal leerlingen/deelnemers cultuurbuffet 3.800 3.800 4.000 3.850 Bron: overzicht deelnemers KOEPEL Bijlagenboek Jaarstukken 68

Doelstelling 3 toerisme/recreatie Etten-Leur is een aantrekkelijke gemeente om in te recreëren, zowel voor onze inwoners als voor bezoekers. Voor deze doelstelling zijn geen gegevens beschikbaar. Monitor wordt in 2017 ontwikkeld. 2014 Ambitie Aantal bezoekers - - - - Verblijfsduur Bezoekers - - - - Doelstelling 4 evenementen Stimuleren op een breed aanbod van evenementen. 2014 Ambitie Aantal evenementen 1 150 148 150 145 1 Bron: overzicht gemeente Etten-Leur afdeling Beheer & Realisatie Doelstelling 5 natuur- en milieueducatie Zorg dragen voor kennis en inzicht in natuur en milieu. Leerlingen bewust maken van de noodzaak om op een verantwoorde wijze om te gaan met de natuur en het milieu en ze inzicht geven in hoe processen elkaar beïnvloeden. 2014 Ambitie Aantal leerlingen dat deelneemt aan NME-menu 1 3.014 2.900 3.000 2.950 1 Bron: overzicht deelnemers KOEPEL Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Verdere uitvoering van Kunst in de Wijken. Het uitvoeren van een nulmeting als basis voor een op te zetten monitor (bezoekersaantallen, verblijfsduur, redenen van verblijf e.d.) in samenwerking met regiogemeenten. Toelichting Door capaciteitsgebrek besloten we dit project een jaar op te schuiven. Door capaciteitsgebrek besloten we dit project een jaar op te schuiven. Bijlagenboek Jaarstukken 69

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 4.761 4.625 4.995 4.599 396 Baten 254 267 259 278 19 Totaal saldo van baten en lasten product -4.507-4.358-4.735-4.321 414 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - 8 400 - -400 Resultaat product -4.507-4.350-4.335-4.321 14 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Nieuwe Nobelaer 400 V Nieuwe Nobelaer (onttrekking reserve) -400 N Overig 14 V Resultaat product 14 V Bijlagenboek Jaarstukken 70

Product 3.9 Wijken Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen doet mee in Etten-Leur. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente sluit aan op wat inwoners werkelijk nodig hebben om deel te kunnen (blijven) nemen aan de samenleving. De gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. De gemeente heeft zorg voor verenigingen en organisaties waarbij de inzet van vrijwilligers essentieel is. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Samen werken aan de sociale structuur Met inzet van wijkmanagers, wijkontwikkelingsplannen en wijkagenda s werkt de gemeente samen met de inwoners aan de sociale structuur van Etten-Leur. In 2019 leveren inwoners een concrete bijdrage aan de leefbaarheid en veiligheid in de vorm van buurt- en bewonersinitiatieven. Doelstelling 1 Betrokkenheid inwoners Wij vergroten samen met de andere O s de betrokkenheid onder onze inwoners bij vraagstukken in de wijk. 2014 Ambitie Percentage inwoners dat zich medeverantwoordelijk - - - - voelt voor de leefbaarheid en veiligheid in de buurt 1 Percentage inwoners dat zich actief heeft ingezet in eigen buurt 2 24% 24% 26% 21% 1 Bron en onderliggende informatie: Veiligheidsmonitor. De Veiligheidsmonitor is opgegaan in WSJG. Deze indicator komt hier niet in terug. 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling Toelichting bij bovenstaande tabel: Ondersteuning (bewoners)buurtinitiatieven Eind 2014 is gestart met gerichte ondersteuning vanuit de gemeente. De Veiligheidsmonitor is opgegaan in WaarStaatJeGemeente.nl. De verwachting is dat gerichte financiële bijdragen tot en met 2017 tot een toenemende waardering van uiteindelijk maximaal 50% in 2019 zal leiden. Aandeel actieve inwoners Ook hier is de verwachting dat de groep die in aangeeft zeker in de nabije toekomst actief/misschien actief te willen zijn (50%) dat ook gaat doen. Bijlagenboek Jaarstukken 71

Doelstelling 2 optimaliseren wijkgericht werken. Wijkgericht werken is als onderdeel van de burger- en overheidsparticipatie een manier van werken om bewoners te laten meepraten, meedenken en meebeslissen over en te betrekken bij de uitvoering van zaken die hun buurt aangaan. Percentage inwoners dat tevreden is over de ondersteuning van de gemeente van buurtinitiatieven op het terrein van leefbaarheid en veiligheid. 1 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling Ambitie 2014 43% 43% 45% 48% Toelichting bij bovenstaande tabel: Voor wordt ook van dit cijfer uitgegaan. Verwachting is dat de tevredenheid tot en met 2019 toeneemt tot 50%. Ondersteuning bewonersinitiatieven, zie doelstelling 1 en verdere uitrol van de overheidsparticipatie moeten daaraan bijdragen Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 1.438 1.271 1.352 1.205 146 Baten 1 - - 0 0 Totaal saldo van baten en lasten product -1.437-1.271-1.352-1.205 147 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - - - - Onttrekking reserves - - 57 57 - Resultaat product -1.437-1.271-1.295-1.148 147 Bijlagenboek Jaarstukken 72

Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Personeelskosten 47 V Subsidies samenlevingsopbouw 65 V Bewonersinitiatieven 41 V Overig -6 N Resultaat product 147 V Bijlagenboek Jaarstukken 73

Product 3.10 Werk Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen kan voorzien in de kosten van levensonderhoud. Doelstellingen op programmaniveau: Iedereen die op arbeid is aangewezen om te voorzien in de kosten van levensonderhoud participeert naar vermogen op de arbeidsmarkt. Iedereen die niet kan voorzien in een eigen inkomen, kan aanspraak maken op een inkomensvoorziening. Iedereen die aanspraak maakt op een inkomensvoorziening levert naar vermogen een bijdrage aan de samenleving. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Voldoende werkgelegenheid Ten behoeve van de mogelijkheden tot deelname op de arbeidsmarkt van onze inwoners vervult de gemeente Etten-Leur een faciliterende rol. Wij bevorderen in samenwerking met Ondernemers en Onderwijs economische bedrijvigheid en ondernemerschap. We zetten met deze partners in op het scheppen van een gunstig ondernemersklimaat, het behouden van de concurrentiekracht van bedrijven in Etten-Leur en het verruimen van kansen voor startende ondernemers. In 2018 zijn in Etten-Leur meer dan 20.500 personen werkzaam. Doelstelling 1 Re-integratie De gemeente biedt inwoners die aangewezen zijn op een bijstandsuitkering ondersteuning bij het vinden van werk en bevordert de uitstroom naar betaald werk. 2014 Ambitie 1. Aantal uitkeringsaanvragers > 27 jaar dat uitstroomt 91 104 1 120 67 naar betaald werk 1 1a. Uitstroom als % van instroom (meldingen) 2 24% 27% 1 30% 23% 2. Aantal uitkeringsaanvragers < 27 jaar dat uitstroomt 36-30 - naar betaald werk 1 2a. Uitstroom als % van instroom (meldingen) 2 34% - 28% - 1 Bron: Werkplein Hart van West-Brabant. 2 Uitstroom naar betaald werk totale bijstandspopulatie (inclusief jongeren < 27 jaar). Rapportages Werkplein HvWB maken geen onderscheid in doelgroep t.a.v. meldingen en uitstroom. Doelstelling 2 Aangepaste arbeidsplaatsen Voor inwoners met een arbeidsbeperking creëert de gemeente mogelijkheden om naar vermogen te participeren op de arbeidsmarkt. 2014 Ambitie 1. Aantal gerealiseerde beschutte arbeidsplaatsen 277,67 267,69 Jaarlijks 100 Wsw (Wet sociale werkvoorziening) fulltime 1 % landelijke taakstelling 245,24 (= 100% rechthebbenden) 1 Bron: WVS-groep. Met ingang van is nieuwe instroom in de Wet sociale werkvoorziening niet langer mogelijk. Enkel voor personen die op dat moment een Wsw-dienstbetrekking hadden, kan de dienstbetrekking voortgezet worden. Bijlagenboek Jaarstukken 74

Doelstelling 3 Inzet uitkeringsgerechtigden t.b.v. maatschappelijk nuttige activiteiten Iedereen, die is aangewezen op een bijstandsuitkering, doet naar vermogen iets voor zijn/ haar uitkering en levert daarmee een bijdrage aan de samenleving. 2014 Ambitie 1. % Uitkeringsgerechtigden dat maatschappelijk 21% 21% 24% - 1 nuttige activiteiten verricht 2. Aantal uitkeringsgerechtigden dat maatschappelijk nuttige activiteiten verricht 121 133 165-1 1 Medio is door het Werkplein in overleg met de gemeenten een nieuwe aanpak voor maatschappelijk participeren geïntroduceerd. Realisatiecijfers van oude aanpak over geheel zijn daarmee niet beschikbaar. Doelstelling 4 Werkgelegenheid De gemeente bevordert in samenwerking met Onderwijs en Ondernemers voldoende werkgelegenheid en bevordert zelfstandig ondernemerschap. 2014 Ambitie 1. Aantal arbeidsplaatsen Arbeidsplaatsen als % van beroepsbevolking 1 20.663 94% 20.565 89% 21.000 100% 20.463 89% 2. Aantal startende ondernemers 2 373 308 350 265 1 Bron: werkgelegenheidsenquête Regio West-Brabant. 2 Bron: eigen meting Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Continuering uitvoering plan van aanpak maatschappelijke participatie WWB De gemeente Etten-Leur creëert voorwaarden waaronder ondernemers kunnen ondernemen (bijvoorbeeld het faciliteren van de vorming van een innovatiefonds). Toelichting Medio stapte het Werkplein Hart van West- Brabant over op een nieuwe aanpak voor het vormgeven van maatschappelijke participatie. We beschikken daardoor over onvoldoende gegevens om te beoordelen of de doelstelling bereikt is. Bij alle partijen is een positieve grondhouding om een ondernemersfonds te creëren. Initiatief ligt nu bij de ondernemers om de vervolgstap te zetten. In hebben ondernemers nog geen vervolgstappen gezet. Bijlagenboek Jaarstukken 75

Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat bedragen (* 1.000) Lasten 8.509 8.278 8.724 8.700 24 Baten 208 - - 59 59 Totaal saldo van baten en lasten product -8.300-8.278-8.724-8.641 83 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 300-86 151-65 Onttrekking reserves 304 87 511 511 - Resultaat product -8.297-8.192-8.298-8.280 17 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N ReIntegratie (gesloten systeem) 138 V Storting voordelig saldo in reserve sociaal domein (gesloten systeem) -131 N Overig reïntegratie (gesloten systeem) -7 N Overig 17 V Resultaat product 17 V Bijlagenboek Jaarstukken 76

Product 3.11 Inkomen Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen kan voorzien in de kosten van levensonderhoud. Doelstellingen op programmaniveau: Iedereen die niet kan voorzien in een eigen inkomen, kan aanspraak maken op een inkomensvoorziening. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Werk boven uitkering Zoveel mogelijk inwoners van onze gemeente weten in hun eigen inkomen te voorzien en participeren hiertoe naar vermogen op de arbeidsmarkt. Uitgangspunt is werk boven uitkering. Die burgers die (tijdelijk) niet in staat zijn een eigen inkomen te verwerven, komen in aanmerking voor een bijstandsuitkering. Van personen die aangewezen zijn op een uitkering verwachten we wel dat zij naar vermogen een bijdrage leveren aan de samenleving (tegenprestatie). Doelstelling 1 Inkomensvoorzieningen De gemeente biedt iedereen, die niet op een andere wijze in het eigen levensonderhoud kan voorzien, inkomensondersteuning via een bijstandsuitkering. 2014 Uitkeringen Wet Werk en Bijstand WWB 1 620 Aantal % van huishoudens 1 3,5% Uitkering Ioaw/z 1 44 Aantal % van huishoudens 1 0,25% 1 Bron: Werkplein Hart van West-Brabant 638 3,6% 53 0,30% Ambitie 640 3,6% 50 0,28% 674 3,7% 56 0,31% Doelstelling 2 Terugdringen bijstandsfraude De gemeente draagt zorg voor het terugdringen van bijstandsfraude. 2014 Ambitie Aantal gesignaleerde fraudegevallen 40 19 35-1 Doorlichten rode risicoprofielen 2 100% 100% 100% 100% % onterecht verstrekte uitkering <1 <1 <1 1 Met ingang van registreert en rapporteert het Werkplein HvWB het aantal fraudegevallen niet meer per gemeente, enkel het totaal aantal fraudegevallen voor de zes Werkplein gemeenten. 2 Bron: Werkplein Hart van West-Brabant Rode risicoprofielen: dossiers met verhoogde fraudekans. Risico-inschatting vindt plaats op basis van persoonskenmerken als woonsituatie, fraudeverleden e.d. Bijlagenboek Jaarstukken 77

Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 10.840 9.734 10.368 10.840-473 Baten 8.017 8.286 9.035 9.511 476 Totaal saldo van baten en lasten product -2.823-1.448-1.333-1.329 4 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves 131-109 109 - Onttrekking reserves 2.116 1.089 1.422 1.410-12 Resultaat product -838-359 -20-28 -9 Waar worden de verschillen door veroorzaakt? Onderwerp (bedragen x 1.000) Bedrag V/N Bijstandsuitkeringen (gesloten systeem) -226 N Rijksbijdrage (gesloten systeem) 30 V voorziening dubieuze debiteuren sociale zaken (gesloten systeem) -238 N Vangnetregeling uitkeringen BUIG* (gesloten systeem) 446 V Storting voordelig saldo in reserve sociaal domein (gesloten systeem) -12 N Overig -9 N Resultaat product -9 N * Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten (BUIG) Bijlagenboek Jaarstukken 78

Product 3.12 Minima Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? Iedereen kan voorzien in de kosten van levensonderhoud. Doelstellingen op programmaniveau: De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. De gemeente voorkomt dat inwoners onder de armoedegrens leven. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Draagkrachtnorm van 120% Op onderdelen (maatschappelijke participatie) hebben wij het minimabeleid verruimd. Iedereen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum komt in aanmerking voor bijzondere bijstand of de minimaregeling maatschappelijke participatie. Bijzondere aandacht hebben gezinnen met kinderen. De minimaregeling en bijzondere bijstand hebben een activerend karakter. Wij betrekken onze partners bij activiteiten ter bestrijding van armoede en schuldensituaties. Doelstelling 1 Bijzondere bijstand De gemeente zorgt via bijzondere bijstand en minimaregelingen ervoor, dat inwoners met een inkomen op of rond het sociaal minimum, kunnen voorzien in de bijzondere noodzakelijke kosten van het bestaan. 1. Aantal minima (huishoudens) dat gebruik maakt van bijzondere bijstand % van huishoudens 2014 698 3,9% 707 3,9% Ambitie 650 3,7% 658 3,6% 2. % bijstandsgerechtigden dat gebruik maakt van bijzondere bijstand 84% - 84% 85% 3. % niet-bijstandsgerechtigde minima dat gebruik maakt van bijzondere bijstand 12% - 15% 20% Bron: eigen meting/armoedemonitor KWIZ In heeft het Werkplein Hart van West-Brabant bij haar registratie van het gebruik van minimaregelingen geen onderscheid gemaakt tussen wel- of niet bijstandsgerechtigden. Gegevens waren dus niet beschikbaar. Doelstelling 2 Maatschappelijke participatie De gemeente bevordert dat inwoners met een laag inkomen aan maatschappelijke activiteiten kunnen deelnemen en voorkomt daarmee sociaal isolement. 1. Aantal minima (huishoudens) dat gebruik maakt van gemeentelijke regeling maatschappelijke participatie 1 % van huishoudens 2014 399 2,2% 427 2,4% Ambitie 500 2,8% 513 2,8% 2. % bijstandsgerechtigden dat gebruik maakt van gemeentelijke regeling maatschappelijke participatie 1 61% - 70% 62% 3. % niet-bijstandsgerechtigde minima dat gebruik 13% - 15% 7,5% Bijlagenboek Jaarstukken 79

2014 Ambitie maakt van gemeentelijke regeling maatschappelijke participatie 1 1 Bron: eigen meting/armoedemonitor Kenniscentrum Welzijn Inkomen en Zorg (KWIZ)/CBS * Eind 2014 is besloten de draagkrachtnorm voor onder andere de regeling maatschappelijke participatie te verhogen van 110 naar 120%. Naar schatting komen hierdoor 25% meer mensen in aanmerking voor de regeling. Dit veroorzaakt tevens het relatief lagere gebruik onder niet-bijstandsgerechtigden in. * In heeft het Werkplein Hart van West-Brabant bij haar registratie van het gebruik van minimaregelingen geen onderscheid gemaakt tussen wel- of niet bijstandsgerechtigden. Gegevens waren dus niet beschikbaar. Doelstelling 3 schuldhulpverlening De gemeente bevordert de maatschappelijke participatie van inwoners in een schuldensituatie. Aantal huishoudens dat beroep doet op gemeentelijke schuldhulpverlening % van huishoudens Bron: eigen meting/armoedemonitor KWIZ 2014 216 1,2% 176 1,0% Ambitie 200 1,1% 151 0,8% Wat gingen we daarvoor doen en wat hebben we gedaan? 1 e Berap 2 e Berap Rekening Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zou het gaan kosten en wat heeft het gekost? Raming (primitief) Raming (actueel) Resultaat (bedragen x 1.000) Lasten 2.282 2.423 2.713 3.111-398 Baten 41 52 213 186-27 Totaal saldo van baten en lasten product -2.241-2.371-2.501-2.925-424 Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves -157-45 45 - Onttrekking reserves - - 74 591 518 Resultaat product -2.084-2.371-2.472-2.378 93 Bijlagenboek Jaarstukken 80