Ergonomie op de werkplek Onafhankelijk marktonderzoek in opdracht van September 2010
Samenvatting: Meer dan 1 van de 2 medewerkers heeft de afgelopen 3 jaar last gehad van pijnklachten die verband houden met een niet-ergonomische werkomgeving. Over het algemeen worden er geen ergonomische oplossingen toegepast. In dat opzicht is Nederland zelfs het ergste land in Europa. Daarnaast maakt de meerderheid van mensen die last heeft gehad van dergelijke pijnklachten, geen gebruik van de relevante hulpmiddelen. En dat alles ondanks het feit dat 93% van de medewerkers vindt dat een comfortabele, plezierige werkomgeving directe invloed op zijn of haar productiviteit heeft. Ze hebben gelijk, 86% van de medewerkers geeft toe dat hij of zij tijd besteedt aan het verplaatsen van het bureau en wat rommelt om de werkplek comfortabel te maken. Gemiddeld worden er 36,3 minuten per dag verspild aan dit heen en weer schuiven. Dat is gelijk aan 17,4 dagen per jaar per medewerker. Daarnaast besteedt 72% van de medewerkers nu tijd aan werken met laptops buiten het kantoor, zoals op de bank, het bed, op de vloer en in de auto, waardoor de kans op letsel toeneemt. 68% van de werknemers is zich bewust van de wettelijke vereisten voor bedrijven om een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek uit te voeren. Helaas schendt 88% van de bedrijven deze EC-richtlijn, waarin wordt bepaald dat bedrijven jaarlijks een risicoinventarisatie en evaluatie moeten uitvoeren. Het is opvallend dat er slechts voor 25% van de nieuwe medewerkers in de afgelopen twee jaar een risicoinventarisatie en evaluatie van de werkplek werd uitgevoerd op het moment dat men in dienst kwam. Men liet aan meer medewerkers (27%) zien, waar de rookruimte is. Inleiding: Dit onafhankelijke marktonderzoek bekijkt de houding en meningen van medewerkers in Nederland ten opzichte van hun werkomgeving en, in het bijzonder, hun eigen persoonlijke bureauruimte en werkstation. Er wordt tevens gekeken naar wat bedrijven zoal doen met betrekking tot zorgen dat werknemers comfortabel zijn en geen risico lopen op gezondheidsproblemen als gevolg van een ongepaste kantooromgeving. Dit rapport is een van een serie die in Europa is uitgegeven. Productieve bureauruimte: Het onderzoek wijst uit dat medewerkers hun kantooromgeving erg belangrijk vinden, van de algehele omstandigheden in de ruimte tot aan hun eigen werkstation. Bovenaan de lijst staat een comfortabele stoel. 85% van de medewerkers vindt dat dit belangrijk is. Dit wordt gevolgd door de juiste temperatuur (75%), goede verlichting (74%), voldoende ruimte (64%) en de netheid van de omgeving (55%). Het is opvallend dat 45% van de medewerkers vindt dat een ruimte die speciaal op hun behoeften is aangepast, belangrijk voor ze is. Een propere 55% van de medewerkers vindt dat een goed georganiseerd bureau belangrijk is en 41% hecht veel waarde aan een goed georganiseerd archiefsysteem. Terwijl 44% vindt dat teveel achtergrondgeluid niet prettig is, geeft een bijna gelijk percentage (42%) de voorkeur aan een plezierig decor en dat percentage is het hoogste in Europa, vergeleken met het VK (29%), Duitsland (26%), Spanje (25%) en Frankrijk (16%). vrouwen lijken meer belang te hechten aan bijna al deze aspecten in hun werkomgeving, in het bijzonder wanneer het gaat om een comfortabele stoel, de temperatuur op het kantoor, de netheid ervan en of hun bureau en het archiefsysteem goed zijn georganiseerd. vrouwen zijn meer betrokken bij hun werkomgeving dan mannen. Sterker nog, het onderzoek wijst uit dat het hier om meer gaat dan enkele medewerkers die pietluttig zijn over waar ze werken, aangezien 93% van de medewerkers vindt dat een comfortabele, plezierige werkomgeving directe invloed op zijn of haar productiviteit heeft. Dit kan worden uitgesplitst in 61% dat vindt dat dit zeker het geval is wat hun betreft, en nog eens 32% dat denkt dat dit voor hen geldt. In feite zijn meer senior managers hier zeker over (80%), vergeleken met minder senior personeel (55-59%), maar medewerkers in alle verschillende bedrijfsgroottes zijn het ermee eens. Ook is het opvallend dat degenen die last hebben gehad van pijnklachten die verband houden met een niet-ergonomische werkomgeving, hier zekerder van zijn dan degenen die hier nog nooit last van hebben gehad. Rommelen: Werknemers zijn correct in hun verklaring dat hun productiviteit wordt beïnvloed, want het onderzoek wijst uit dat 86% van de bevolking minimaal een deel van zijn of haar tijd doorbrengt met het reorganiseren van het bureau en het rommelen met de werkplek om 1 Ergonomie op de werkplek
Tabel 1: Gemiddelde tijd en totaal aantal verspilde dagen. Land dit comfortabel te maken. Dit percentage is vooral hoog in Nederland, maar ook in Duitsland (84%) en Frankrijk (82%), vergeleken met het VK (66%) en Spanje (62%). Jongere medewerkers blijken ook vaker met hun bureau te rommelen en het is opvallend dat zelfs 78% van de geënquêteerden op directieniveau toegeeft te rommelen. Gemiddeld verspilt een medewerker 36,3 minuten per dag aan rommelen [tabel 1]. Dit is bij elkaar opgeteld een aanmerkelijk totaal van 17,4 x 8-urige werkdagen per jaar verspilde tijd per medewerker. Hoewel rommelen met het bureau in Nederland heel veel voorkomt, besteden medewerkers in dit land gemiddeld minder tijd aan rommelen dan hun collega s in andere Europese landen. Pijnklachten: Gemiddelde tijd verspild per dag (minuten) Europa 46,5 22,3 Groot-Brittannië 39,2 18,1 Duitsland 43,9 21,0 Nederland 36,3 17,4 Spanje 80,8 38,7 Frankrijk 49,2 23,6 Aantal dagen verspild per jaar 54% van de medewerkers zegt in de afgelopen drie jaar last te hebben gehad van pijnklachten die verband houden met een niet-ergonomische werkomgeving [grafiek 1]. Gespannen en pijnlijke schouders is de meestvoorkomende klacht (30%), gevolgd door rugpijn (25%). Een pijnlijke pols/arm is een probleem voor 20% binnen de steekproef, maar minder medewerkers hebben last van hoofdpijn (15%). Bijna net zoveel (12%) heeft last van oogproblemen als gevolg van een niet-ergonomische werkomgeving. Terwijl 35% Nederland mannen vrouwen 34 Europa 43 0 50 100 150 200 % van steekproef Rugpijn Nekpijn 32 29 29 23 212 291 Grafiek 1: Pijnklachten waar medewerkers last van hebben als gevolg van een niet-ergonomische werkomgeving Nederland midden-en kleinbedrijven grote bedrijven 31 24 25 18 211 34 1 43 47 28 32 31 2927 29 25 1523 3 21 322 291 25 25 30 3015152012 12 202 20 2 451 45 1 24 26 58 16 17 39 12 11241 Pijnlijke en gespannen schouders Oogproblemen 40 49 37 57 23 3325 2342 19 132 39 29 40 Hoofdpijn Pijnlijke pols/arm Overige Geen Ik weet het niet Grafiek 2: Toegepaste ergonomische oplossingen Europa 27 43 47 27 28 23 31 27 21 25 2015317 0 50 100 150 % van de steekproef Een documenthouder Een bureaulamp Een voetsteun Een specifieke pc/ laptopstandaard 32 29 29 23 212 291 19 25 20 30 15 220122020219 12 1 40 21 58 23 26 39 16 4122 1540 23 17 57 13 33 23 15429 39 45 29 Geen van deze opties Een speciale rugsteun voor de stoel 2 36 32 14 Een polssteun voor het typen 2 Ergonomie op de werkplek
van de geënquêteerden twee of meer van deze klachten heeft ondervonden, en bijna 1 van de 5 (19%) drie of meer. werkgevers moeten echter wel iets goed doen, vergeleken met de werkgevers in heel Europa, aangezien Nederlanders in de afgelopen drie jaar het Landbouw, productie en bouw Banken / financiële dienstverlening Andere dienstverlening voor het bedrijfsleven of consumenten Medische sector / gezondheidszorg Overheidssector Non-profitsector Europa 18 13 14 45 9 Nederland Detailhandel, groothandel en distributie Onderwijs 12 18 13 14 12 16 30 35 5 9 9 22 18 15 14 52 11 11 9 913 13 13 47 16 59 10 4 12 11 7 12 18 50 29 45 26 16 25 15 19 11 30 10 17 17 7 12 14 14 48 14 42 0 20 40 60 80 100 % van de steekproef In de afgelopen 12 maanden 1-2 jaar geleden Meer dan 2 jaar geleden Nooit minst last hebben gehad van ergonomische pijnklachten, in vergelijking met andere landen, met name Spanje en Frankrijk. Binnen Nederland hebben echter meer vrouwen last van ergonomische pijnklachten dan hun mannelijke collega s en hetzelfde geldt voor medewerkers in de leeftijd van 45 tot 54, in verhouding tot de andere leeftijdscategorieën. Het maakt echter geen verschil uit Grafiek 3: Risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek in Europa en in bedrijfstakken 12 18 45 12 9 9 22 57 4 6 19 11 51 13 Ik weet het niet 45 43 5 of het om junior of senior medewerkers gaat. Sectoren in Nederland waar vooral veel pijnklachten voorkomen, is onder meer de dienstverlening (66%). Oplossingen: Wat doen bedrijven en hun medewerkers om deze gezondheidsproblemen op te lossen? Het onderzoek wijst uit dat, hoewel er een aantal hulpmiddelen met als doel het verminderen van ongemak en het risico op letsel en/of gezondsheidsproblemen worden gebruikt, deze middelen niet wijd en zijd worden toegepast [grafiek 2]. Dergelijke hulpmiddelen worden in feite het minst vaak gebruikt in Nederland (evenals in Groot-Brittannië), terwijl ze in Spanje en Frankrijk vaker worden gebruikt. Oudere medewerkers in Nederland hebben vaker ergonomische hulpmiddelen, evenals midden- en senior managers en directieleden. In feite heeft 72% van de directieleden beschikking over tenminste 1 hulpmiddel, vergeleken met 51% van de junior managers. In tegenstelling hierop hebben medewerkers die voor grote bedrijven werken, minder last van pijnklachten dan hun collega s 9 in midden- en kleinbedrijven. Voor wat betreft verschillende bedrijfstakken, lijkt de dienstverlening in het bijzonder alert te zijn met betrekking tot het op deze manier zorgen voor hun medewerkers. Maar deze bevinding heeft ook te maken met het feit dat medewerkers in deze sector het vaakst last hebben van ergonomische pijnklachten. De bank- en financiële sector blijft echter bij anderen achter voor wat betreft het aantal en de verscheidenheid aan ergonomische oplossingen die worden toegepast. Voetsteunen (22%) worden het vaakst door kantoormedewerkers gebruikt om comfortabel te zitten en productiever te zijn, op de hielen gevolgd door 20% van de medewerkers die een specifieke pc / laptopstandaard heeft. Slechts 20% heeft echter een bureaulamp en 19% een documenthouder. Dit betekent dat een aanzienlijk aantal mensen werkt zonder deze twee ergonomische basishulpmiddelen. Bovendien heeft eenzelfde percentage (19%) een speciale rugsteun voor de stoel en 12% gebruikt een polssteun voor het typen. Uit het onderzoek blijkt echter dat 40% helemaal niet over ergonomische hulpmiddelen beschikt voor 3 Ergonomie op de werkplek
meer comfort en productiviteit op de werkplek. Het is opvallend dat 75% van degenen die de afgelopen 3 jaar last hadden van een pijnlijke pols/arm, tijdens het typen geen polssteun gebruikt. Daarnaast gebruikt 69% van degenen die last hebben van rugpijn, geen speciale rugsteun op hun stoel, en gebruikt 77% van deze groep ook geen voetsteun. 79% van degenen die last hebben van hoofdpijn, gebruikt geen bureaulamp en 80% heeft geen beschikking over een documenthouder. Gelijksoortig gebruikt 80% van degenen die een verleden met oogproblemen hebben, geen specifieke pc/ laptopstandaard, 68% geen bureaulamp en 80% geen documenthouder. Flexibel leven: Het onderzoek wijst uit dat 72% van de hedendaagse medewerkers tenminste een deel van de tijd op een computer of laptop buiten het kantoor werkt. Voor deze groep komt een thuiskantoor het vaakst voor (63%), maar 29% werkt aan de keukentafel, vooral vrouwen (40%), in verhouding tot mannen (21%). Dit wordt gevolgd door 20% van de medewerkers die werkt met een laptop op de sofa, terwijl slechts 1 van de 10 (9%) medewerkers in bed werkt. 10% meldt dat men in de trein, het vliegtuig en de bus werkt, terwijl 8% in cafés en hotels aan de slag is. Een iets lager percentage (7%) zit echter in de luchthaven of op het treinstation te werken. Slechts 1% zit al werkend op de vloer, en 4% gebruikt zijn of haar laptop in de auto. 29% van de mensen die buiten kantoor werkt, doet dat aan de keukentafel. Al deze werkmethoden resulteren voor medewerkers in risico s op gezondheidsproblemen, zoals rugpijn en herhalingsoverbelasting (RSI). De groepen die het meest risico lopen, zijn de leeftijdsgroep 18-34 en junior en middenmanagement. Terwijl het bij mensen met een verleden van pijnklachten die verband houden met nietergonomische werkomgevingen, net zo waarschijnlijk is dat zij buiten het kantoor ook in een niet-ergonomische werkomgeving werken. Wettelijke verplichtingen: Volgens EC-richtlijn 90/270/EEC is het in werkelijkheid een wettelijke verplichting dat bedrijven regelmatig een jaarlijkse risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek uitvoeren om te zorgen dat de werkplek specifiek aan individuele behoeften is aangepast. Wel 68% van de medewerkers is zich hiervan bewust, vooral oudere en senior medewerkers. Ondanks het bestaan van deze regelgevingen, wijst dit onderzoek uit dat slechts voor 42% van de medewerkers in Nederland een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek wordt uitgevoerd in het bedrijf waar men op dit moment bij in dienst is [grafiek 3]. En voor nog minder medewerkers (12%) is een dergelijke evaluatie in de afgelopen 12 maanden uitgevoerd (een wettelijke verplichting). Dit betekent dat 88% van de bedrijven deze Europese richtlijn schendt. Sterker nog, bij 45% van de steekproef is nog nooit een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek uitgevoerd. Het lijkt erop dat dit soort inventarisaties vaker worden uitgevoerd voor fulltime medewerkers en medewerkers in grote bedrijven, maar voor 74% van de geënquêteerden op directieniveau is nog nooit een dergelijke inventarisatie uitgevoerd. Verder is bij slechts 14% van personen die zegt zich bewust te zijn van de wetgeving, in de afgelopen 12 maanden een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek uitgevoerd. Sommige sectoren zijn beter dan andere in het leveren van een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek: bij 25% van de medewerkers in de overheidssector is de afgelopen 12 maanden een evaluatie uitgevoerd, vergeleken met medewerkers in de detailhandel, groothandel en distributie (6%) en het onderwijs (4%). Bij meer dan 1 op de 2 personen die in sommige sectoren werken, is echter in hun huidige bedrijf nooit een inventarisatie uitgevoerd. Voor degenen die in de afgelopen twee jaar een nieuw dienstverband zijn aangegaan, is slechts in 25% van de gevallen een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek uitgevoerd als onderdeel van hun introductie bij het nieuwe bedrijf [grafiek 4]. Dit is een van de laagste cijfers van Europa. Erger nog, aan meer mensen (58%) werd op de eerste werkdag getoond waar de 4 Ergonomie op de werkplek
Grafiek 4: Introductieproces in de afgelopen twee jaar Europa 38 Nederland mannen vrouwen 32 29 29 23 212 291 43 43 47 3243 2829 31 29 47 23 27 2125 25115 291 21 3 20 25 58 32 30 15392012 58 41 202 40 65 135 19 24 27 21 31 51 58 34 36 3937 50 3641 56351640 22129 18 18 2965 57 42 33 68 442 4439 75 22 36292626311 26 0 50 100 150 200 250 % van de steekproef Een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek Er werd me getoond waar de kantoorartikelen worden bewaard Arbo-voorlichting bij indiensttreding Er werd me getoond waar ik een drankje/koffie/verfrissing kan vinden Er werd me verteld waar de dichtstbijzijnde bar/restaurant is Er werd me getoond waar de rokersruimte is kantoorbenodigdheden werden bewaard en, het is echt te gek voor woorden, aan meer mensen (27%) werd op de eerste werkdag getoond waar de rookruimte was. Het onderzoek wijst verder ook uit dat, ondanks het feit dat meer vrouwen belang hechten aan de verschillende ergonomische aspecten van hun bureau en werkomgeving en dat meer vrouwen last hebben gehad van de hiermee verband houdende pijnklachten, voor minder vrouwen (18%) aan het begin van hun huidige dienstverband een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek werd uitgevoerd, vergeleken met mannen (31%). Houding: Als het gaat om de methode van een bedrijf om werkstations van medewerkers te personaliseren en helemaal comfortabel te maken voor de personen die er gebruik van maken, vinden de meeste medewerkers dat hun bedrijf dit niet zo serieus neemt. Bovendien vindt 1 van de 4 medewerkers (25%) dat het bedrijf het wettelijke minimum doet. Daarnaast krijgen medewerkers training en worden er onderzoeken uitgevoerd om hun comfort op het werk te bevorderen in slechts 11% van de bedrijven. Training komt echter vaker voor bij grote bedrijven (15%), vergeleken met middenen kleinbedrijven (8%). Dat geldt ook voor de financiële sector en de overheidssector (beide 19%). Slechts 48% van de directieleden zegt dat hun bedrijf werkstationbeoordelingen heel serieus neemt. Als medewerkers zich niet comfortabel voelen of niet tevreden zijn met hun werkplek, is de oplossing waar men de voorkeur aan geeft, vragen om aankoop van de middelen die nodig zijn om de werkplek comfortabel te maken (48%). 35% gaat met een manager over de problemen praten, maar minder (13%) vraagt om een 5 Ergonomie op de werkplek
risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek. Dit is van toepassing op slechts 16% van degenen die weten dat het een wettelijke verplichting is voor het bedrijf om dergelijke evaluaties uit te voeren. Nog eens 9% betaalt zelf voor de middelen die nodig zijn, vooral parttime medewerkers (14%), medewerkers ouder dan 55 jaar (17%) en personeel op directieniveau (50%). 6% van de medewerkers zegt echter geen problemen te willen veroorzaken, en zegt dus niets als men niet comfortabel is of niet tevreden is met de werkplek. Meer junior managers zijn het hiermee eens (18%), dan medewerkers die zelfs in de afgelopen 3 jaar last hebben gehad van ergonomische pijnklachten (10-16%). Hoewel de overheidssector in Nederland goed naar voren komt voor wat betreft de manier waarop organisaties hun medewerkers behandelen, wijst het onderzoekt uit dat medewerkers in deze sector vrijpostiger zijn dan hun collega s in andere sectoren. Meer medewerkers uit de overheidssector (66%) zeggen dat ze de middelen zelf wel kopen en meer (27%) zeggen dat ze om een risico-inventarisatie en evaluatie van de werkplek zullen vragen, in vergelijking met de andere sectoren. 6 Ergonomie op de werkplek