aardappel wat heb je nodig schoffeltje schepje of pootstok stokjes of lijnen meetlint schop of greep (bij de oogst) voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond diep los. Poten kan vanaf half maart. witte uitlopers ogen weetje Aardappelen hebben ogen. Uit een oog groeit een witte uitloper, dit is het begin van een stengel of wortel. Laat deze uitlopers zitten, dan groeit de aardappel sneller door. Poten is het in de grond stoppen van knollen. poten Verdeel de aardappelen over het plantvak. Maak voor iedere aardappel een pootkuil van ongeveer 30 cm diep. 50 cm. De afstand tussen de knollen is minstens 50 cm. Na het poten schuif je het plantgat dicht. Druk de grond stevig aan. verzorgen Bij droog weer geef je de aardappel na het poten meteen water. Blijf dit doen bij droog weer. Rondom de aardappelen ga je wieden met de hand. Als de planten groter zijn gegroeid ga je ze aanaarden. (uitleg aan de achterkant kaart). oogsten Als het groen van de plant bruin wordt ga je oogsten (rooien). Steek daarvoor een greep of schop in de grond. Let op: steek niet te dicht op de plant, dan steek je misschien dwars door de aardappelen. Steek zoveel mogelijk onder de plant. Til met de schop of greep de hele plant omhoog en pak alle aardappelen die je ziet liggen. Graaf met je handen naar de achtergebleven aardappelen.
nog meer weetjes Aanaarden Dit betekent, dat je extra grond naar de voet van de plant schuift. Dat doe je als de plant ongeveer vijftien centimeter hoog is. Daardoor groeien er ondergronds meer knollen aan je plant. Ook voorkom je dat de aardappelknollen boven de grond uitkomen en groen worden door het licht. Groene aardappelen zijn giftig. Ogen Ogen groeien uit tot planten. Eerst zie je witte stengeltjes die groen worden als ze boven de grond uitkomen. Daarna krijgen deze groene stengeltjes blaadjes en bloemetjes. Knol Een aardappel is een knol die vol zit met reservevoedsel. Dat voedsel wordt gebruikt om de witte stengeltjes uit te laten groeien tot een groene plant. Dan maakt de plant opnieuw knollen om de winter door te komen. Boven de grond gaat de groene plant dood. De knollen kunnen in het voorjaar zorgen voor nieuwe planten, tenminste... als wij de aardappelen niet hebben opgegeten! Rooien Dit is het opgraven van aardappelen uit de grond. 1 Ogen lopen uit. 2 Groene blaadjes komen boven de grond. 3 Plant gaat bloeien. 4 Eerste knolvorming (aardappelen) in de grond. 5 Plant sterft af boven de grond. 6 Aardappelen in de grond kunnen gerooid worden. aanaarden
basilicum wat heb je nodig grote potten/bakken potgrond en zand plastic folie voorbereiden In april vul je de grote potten/ bakken met potgrond met zand erdoor, ongeveer 1/5 deel van de grond (luchtige grond). Als de potten groot genoeg zijn hoef je na het zaaien de jonge planten niet meer te verplanten. Zet de potten voor het zaaien alvast op een warm plekje zodat de grond wat warmer wordt. Daar houden de basilicumzaadjes van en dan kiemen ze veel sneller. zaaien Verdeel de kleine zaadjes over de potten. Leg de zaadjes niet te dicht op elkaar. De planten hebben straks ruimte nodig (15 cm). Dek de zaden af met een heel dun laagje grond. Bij 20 graden kiemen de zaden binnen 1 week, anders duurt het wat langer. Het gaat sneller als je de potten bedekt met doorzichtig folie. Dan maak je een soort kas. Haal de folie er elke dag even af, om de aarde wat lucht te geven, of prik gaatjes in het plastic. Sproei de grond heel regelmatig een beetje vochtig, niet te nat! Zet de potten na 12 mei (IJsheiligen) naar buiten. Zoek een heel warm, zonnig en beschut plekje. Je moet de planten wel langzaam aan het buiten zijn laten wennen. Dat noemen we afharden. Dus niet meteen hele dagen buiten en in de volle zon. verzorgen Basilicum staat niet graag droog. Er zit in de potgrond voldoende voedsel voor de eerste 8 weken. Daarna moet je wat plantenvoeding bij de potten doen. Als het s nachts wat kouder wordt zet je de potten binnen op een hele lichte plek. oogsten Knip alleen de blaadjes af die je meteen wil gebruiken, je kunt ze niet bewaren. Blijf oogsten zodat er steeds nieuwe, verse blaadjes gaan groeien. Je mag ook de topjes (5 tot 10 cm.) van de planten oogsten. De plant zal daarop reageren met het maken van vertakkingen. Dan maakt hij dus nog meer stengels en blaadjes om te oogsten. Vanaf ongeveer juli/augustus gaat basilicum bloeien. Je kunt de blaadjes blijven oogsten, ook de bloemen zijn lekker en mooi.
nog meer weetjes Pesto maken Je kan lekkere pesto maken van basilicum. Daarvoor heb je nodig: Pijnboompitten, Parmezaanse (of Emmentaler) kaas, verse knoflook, (olijf)olie en natuurlijk basilicumbladeren. Hoe maak je pesto; Rooster de pijnboompitten. Doe ze samen met Parmezaanse kaas, knoflook en een handvol basilicum in een blender. Doe er daarna olijfolie bij tot je de gewenste dikte van de pesto hebt. Afharden Als het weer goed genoeg is kun je na half mei de binnen gekweekte basilicumplanten buiten zetten. Het is verstandig om ze niet ineens buiten te zetten maar ze langzaam te laten wennen aan de buiten temperatuur en aan de volle zon. Zet ze bijvoorbeeld eerst een paar dagen op een koudere plek binnen. Daarna zet je ze buiten maar nog niet in de volle zon en s nachts haal je de potten binnen. Na een week zijn de planten wel gewend aan het buitenleven en zet je ze op een warme, zonnige plek, uit de wind. Dit noem je afharden. De zachte, tere planten die binnen zijn opgegroeid moeten wat harder worden. Als het aan het eind van de zomer kouder wordt, kan je de planten beter weer binnen zetten. Een echte Nederlandse-Italiaanse pesto. Gemakkelijk te maken met basilicum die je zelf hebt gekweekt. Soorten Er bestaan wel 150 soorten basilicum. De smaak kan behoorlijk verschillen. Het is leuk om verschillende soorten uit te proberen. Als je wat bloemen uit je planten helemaal uit laat bloeien tot ze zaad maken, kan je dit zaad weer opnieuw gebruiken. Misschien kun je ruilen met iemand die een ander soort basilicum heeft! Links jonge plantjes in een pot, in het midden een plant in bloei en rechts de zaadjes van de basilicum.
bieslook wat heb je nodig voor binnen: grote potten en potgrond, sproeier voor water. voor buiten: schoffeltje, stokjes, meetlint. Natuurlijke meststof zoals ECOstyle Groente & Kruiden-AZ. voorbereiden Voor binnen: vul je potten met potgrond en zoek alvast een licht en warm plaatsje. Voor buiten: Bieslook kan eigenlijk op iedere plek in de moestuin groeien. Zet stokjes om het zaaivak en zorg dat de grond goed schoon en los is (schoffelen). zaaien Binnen: vanaf maart zaai je in de potten op een plekje waar het ongeveer 18 graden is. Gebruik grote potten als je ze verder wilt laten groeien in potten. Voor buiten kun je zaaien in kleinere potjes. Niet al te veel zaden bij elkaar laten vallen. Regelmatig sproeien. Vanaf half mei kun je de plantjes buiten uitplanten in de grond of je laat ze in de grotere potten staan (kan binnen of buiten). Buiten: Je kan bieslook ook meteen buiten in de grond zaaien. Dit doe je eind mei. Zorg dat de grond goed schoon en los is. Na het zaaien dek je de zaadjes met een superdun laagje grond toe. Tot de zaden gekiemd zijn is het belangrijk om de grond van de moestuin goed vochtig te houden. verzorgen Bieslook vraagt een vochtige grond, je moet dus regelmatig water geven in droge periodes. Na de eerste oogst heeft de plant wat mest nodig. Knip bloemen weg. oogsten Als de planten 15 cm hoog zijn kan je oogsten. Stengels van volwassen planten kan je wel 4 keer per jaar, 3cm. boven de grond, afknippen. Bieslook kan je het beste vers gebruiken. Knip daarom alleen wat je nodig hebt. Als de plant gaat bloeien, wordt de groei minder. Pluk daarom de bloemetjes vlak voor ze opengaan, en gebruik ze in salades om op te eten en als versiering bij je eten. Je kunt ook zaden gaan oogsten van uitgebloeide bloemen en opnieuw binnen of buiten zaaien.
nog meer weetjes In de keuken. Fijngeknipte bieslook geeft een zachte uiensmaak aan salades, soepen, omeletten en vis. Je kan er ook lekkere kruidenboter en dipsausjes met kwark van maken. Roer bieslook door zure room, als vulling voor gepofte aardappels. Eet de jonge bloemen. Gebruik ze heel of fijngesneden in salades. Doe de bieslook pas op het laatste in je warme gerecht, laat het niet meekoken. Fijngesneden bieslook kun je invriezen om later te kunnen gebruiken. Van één plant meer planten maken. (vermeerderen). Grote planten van bieslook kunnen gemakkelijk gescheurd worden. Spit de hele plant uit de grond en scheur de pol in kleinere stukken. Ieder stuk plant je apart in de grond of in een pot. Je kunt ook zaden winnen van de paarse bloemen als die zijn uitgebloeid. Die zaai je weer. Vanaf 6 weken na het zaaien kan je dan opnieuw oogsten. Gepofte aardappel met zure room en bieslook, mmmm. Omdat je zo vaak van de bieslook oogst, heeft de plant tussendoor wel wat extra voeding nodig. Dat kan bv met ecostyle, een natuurlijke meststof. Links bieslook in de grond, in het midden in een pot en rechts de bloem van bieslook waar de zaden in zitten.
pluksla wat heb je nodig schoffeltje stokjes of lijnen meetlint voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond los. Rijtje pluksla, klaar om losse blaadjes van af te plukken of te knippen. zaaien Zaaien kan vanaf begin maart tot in augustus. Trek met de zijkant van je hand lijntjes in het vak. Tussen twee lijntjes (de zaaigeultjes) zit 30 cm afstand. Ieder zaaigeultje is maximaal een vingerkootje diep of ongeveer 1 cm. Als je dieper zaait komen de kiemplantjes nooit boven. Geef het begin en einde van ieder geultje aan met twee stokjes. Laat heel zorgvuldig een beetje zaad in het hele geultje vallen. Laat de fijne zaadjes niet te dicht op elkaar vallen. Schuif de zaaigeultjes dicht met maar een heel dun laagje grond!! Druk de grond heel zachtjes aan. Je kunt na een maand opnieuw zaaien, dan kun je lang oogsten. verzorgen Pluksla stelt niet veel eisen. Niet te nat en niet te droog, op tijd water geven. Regelmatig onkruid wieden. Slakken houden ook van deze malse slablaadjes, vang ze weg. oogsten Als de pluksla blaadjes heeft die 10 tot 15 cm lang zijn, kan je er van oogsten. Vier tot zes weken na het zaaien is het al zover. Laat de blaadjes in het midden van de plant zitten. Vaak kun je 2 tot 3 weken na de oogst alweer opnieuw bladeren afknippen. Het is belangrijk dat je blijft oogsten. Doe je dat niet, dan schiet de sla door, vooral in de zomer. Hij maakt dan bloemen en wordt oneetbaar. Oogst niet teveel. Je kunt pluksla niet bewaren.
nog meer weetjes Pluksla binnen kweken. Om sla binnen te kweken, zoek je eerst een goede plek. Licht genoeg en niet te warm of te koud. Zo tussen de 15 en 20 graden is ideaal. Vul een vrij hoge bak, pot of wat je maar hebt met een laag grond van minstens 20 cm. Zaai hierin de pluksla. De zaadjes zijn erg fijn maar probeer toch om niet teveel zaad op elkaar te strooien. Anders verstikken de blaadjes elkaar straks. Dek de zaadjes af met een heel dun laagje grond en sproei de grond een beetje nat. Als later blijkt dat er toch teveel plantjes op een kluitje groeien, trek je er een paar tussen uit. Dit noemen we uitdunnen. Zet nu de pot op de lichte plek. De pot regelmatig even omdraaien zodat je plantjes niet zo snel een kant op gaan groeien. Als de grond droog voelt, sproei je een beetje water. Als de blaadjes heel lang en slap worden hebben ze het te warm of ze hebben te weinig licht. Als ze ongeveer 20 cm groot zijn kan je beginnen met knippen. Eet smakelijk! Geen echte sla of toch ook wel? Pluksla is een apart soort sla, ze vormt geen echte krop. Het zijn eigenlijk kleine plantjes met losse bladeren die je jong plukt. Ze lijken wel wat op veldsla, die pluk je ook op die manier. Veldsla. Bloemensalade met pluksla. Verse blaadjes plukken voor in de salade.
radijs wat heb je nodig schoffeltje stokjes of lijnen voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond los. Maak grote kluiten grond fijn. Twee vingerdiktes afstand tussen de jonge plantjes. weetje Wacht niet te lang met oogsten. Radijs kan scheuren, doorschieten en te scherp worden. Radijsjes eet je rauw, bijvoorbeeld op brood, broodje gezond, of in een salade. zaaien Zaaien van maart tot mei. Maak zaaigeultjes met de zijkant van je hand, 1 cm diep Tussen twee zaaigeultjes hou je een handlengte afstand. Laat op twee vingerdiktes van elkaar, telkens een zaadje in het geultje vallen. Als er teveel zaadjes bij elkaar liggen moet je later uitdunnen. Schuif na het zaaien 1 cm grond over de zaden. Druk de grond zachtjes aan met je vlakke hand. verzorgen Geef heel regelmatig water. De grond moet bijna altijd vochtig zijn. Jonge plantjes die dicht bij elkaar staan moet je uitdunnen. Trek plantjes uit de rij, zodat ze twee vingerdiktes uit elkaar komen te staan. Druk de grond rondom de plantjes die blijven staan weer stevig aan. Trek al het onkruid rondom de radijs telkens uit de grond. oogsten Na ongeveer 6 weken. Schuif grond rondom de radijs weg. Dik als een knikker? Trek de radijs er uit. Oogst alleen de dikste radijs. Druk de grond rondom de radijs die blijft staan, aan.
nog meer weetjes Uitdunnen Dit betekent dat je na het zaaien, als de jonge plantjes boven de grond staan, een aantal planten weg haalt zodat de rest meer ruimte heeft om te groeien. Kleuren Er zijn gele, witte, paarse en tweekleurige soorten radijs. Warm weer... Bij warm weer groeit de radijs snel. Zo snel dat het blad heel veel voedsel krijgt en het knolletje (de radijs) te weinig. Daarom moet je alleen in het voorjaar of in het najaar zaaien. Familie Radijs is familie van bloemkool, rode kool en andere koolsoorten, maar ook van de tuinkers. Ze horen allemaal bij de grote familie van de kruisbloemen. De bloemen zijn als een kruis opgebouwd. Bloemen Als je een paar radijsjes laat staan, gaan ze in de zomer bloeien. Uitdunnen. Trek zoveel plantjes uit de grond tot je twee vingers naast elkaar (2 tot 3 cm) tussen twee plantjes kunt leggen. Uitgedunde rij. Nu heeft elk plantje de ruimte om in de grond een knolletje (radijs) te laten groeien. Dik als een knikker. Klaar om te oogsten.
sjalot wat heb je nodig schoffeltje plantschepje meetlint lijnen of stokjes voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond diep los. Maak een geultje als je in een rij wilt poten. neus bruin velletje worteltjes van vorig jaar weetje Je krijgt de sjalot als een bolletje. Het lijkt op een ui. Ze zijn dan ook familie van elkaar, net als prei, knoflook en bieslook. Ze ruiken allemaal sterk... poten Poten kan in maart, april. Verdeel de sjalotten eerst over het plantvak. Je kunt in een rij poten of door elkaar. De afstand tussen twee sjalotten is 15 cm.(ongeveer de lengte van je hand). Duw nu de sjalotten in de losse grond of leg ze in de geul. De neus van de sjalot steekt net boven de grond uit. Druk de grond rondom de sjalotten stevig aan. De afstand tussen twee sjalotten is 15 cm. verzorgen Vanaf het begin onkruid rondom je sjalotten weghalen. Als je dit te lang laat staan, dan trek je je sjalotje mee uit de grond. Als het droog weer is, geef je regelmatig water. Schoffel ook bij nat weer, anders verrot het bolletje in de grond. oogsten De sjalot die je hebt gepoot, wordt niet dikker zoals bij een ui. Er groeien wel nieuwe bolletjes bij elkaar. Die eet je met blad en al. Het gaat vooral om de groene bladstengels. Als je daar een flinke bos van hebt, trek je de hele plant uit de grond. Worteltjes en velletje er af. De rest kun je eten!
nog meer weetjes Huilen...? Als je gaat huilen bij het doorsnijden van een sjalot, dan komt dat door een sterke olie die in de plant zit. Dezelfde olie zit ook in de ui. Medicijn Sjalotten en uien worden tegen allerlei kwaaltjes gebruikt. Het sap verzacht bijvoorbeeld de pijn van schaafwonden of bijensteken. Voor de Egyptenaren was het vroeger zelfs een heilige plant. Verkouden, zere keel...? Snijd een sjalotje fijn, meng het met een lepel honing en kook het in een beetje melk. Voor je naar bed gaat opdrinken en als het goed is, voelt je keel dan niet meer zo rauw en ben je zo van je verkoudheid af. Overwinteren De sjalot kan overwinteren met zijn bollen in de grond. Hij bloeit ieder jaar met blauwpaarse bloemetjes. Huilen door de olie in de sjalot. Sjalotten met veel blad die een beetje plat gaan liggen zijn klaar om te oogsten. De bloemen van de sjalot. Bloemen in de klas Zet een aantal bolletjes (sjalotjes) in een grote pot in de klas. Misschien gaan ze daar bloeien.
snijbiet wat heb je nodig schoffeltje stokjes of lijnen meetlint voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond los. Vanuit het hart van de plant groeien nieuwe blaadjes. weetjes Een zaadje ziet er uit als een kurkachtig grof bolletje. Er zitten twee tot vier zaden in. Daarom moet je soms na het zaaien uitdunnen. zaaien Zaaien kan vanaf begin maart tot in augustus. Trek met de zijkant van je hand lijntjes in het vak. Tussen twee lijntjes (de zaaigeulo tjes) zit 30 cm afstand. Ieder zaaigeultje is een vingerkoo tje diep of ongeveer 1,5 cm. Geef het begin en einde van ieder geultje aan met twee stokjes. Leg nu iedere 7 cm een zaadje in het geultje. Schuif de zaaigeultjes weer dicht en druk de grond aan. verzorgen Bij droog weer geef je na het zaaien meteen water. Blijf regelmatig water geven. Regelmatig onkruid wieden. oogsten Na ongeveer 6 weken kan je jonge blaadjes oogsten. Snijbietblad kun je blijven oogsten wanneer je alleen de buitenste bladeren plukt of afknipt. In het hart van de plant groeit dan weer nieuw blad. Zo kan je lang oogo sten. Vaak kun je twee tot drie weken na de oogst alweer opnieuw bladeren afknippen. Oogst nooit teveel. Je kunt snijbiet maar een dag bewaren. Je kunt het koken zoals spinazie, maar ook roerbakken of in salades gebruiken.
nog meer weetjes Snijbiet heb je in allerlei kleuren. De smaak is bijna hetzelfde, maar het is wel leuk, al die kleuren op je bord. Het is een sterke plant. Als het niet al te hard vriest groeit hij na de winter gewoon door. In zijn tweede zomer komen er ook bloemen tevooro schijn. Dit is wat je noemt een tweejarige plant. Snijbiet is een hele oude groente die nu niet meer zoveel te koop is. Goed dat jij het zelf in je tuin hebt want hij is ook nog eens heel gezond. gekleurde soorten We eten nu vooral het malse jonge blad van de snijbiet. Je kunt ook soorten snijbiet telen die hele dikke bladribben krijgen en die opeten. bladribben
tuinboon wat heb je nodig schoffeltje stokjes of lijnen meetlint voorbereiden Geef het vak aan met lijnen of stokjes. Haal het onkruid weg. Schoffel de grond los. Breek de peulen open voor het koken en haal de zaden er uit. Deze jonge zaadjes zijn lekker mals. weetjes Als je tuinbonen voor het zaaien een dag in een bakje water legt, kiemen ze in de grond sneller. Ze kunnen niet tegen warmte, dus vroeg zaaien! Ze kiemen al bij 5 graden. zaaien Zaaien kan vanaf eind februari, begin maart. Verdeel de grote zaden over je vak. Tussen ieder zaad zit 20 cm afstand. Als je een groot vak hebt maak je rijtjes. Tussen de rijtjes zit 30 cm. Duw nu iedere boon een vingerkootje (of 2 cm) diep in de grond en schuif er weer wat grond op. Duw de grond zachtjes aan. verzorgen Bij droog weer geef je na het zaaien meteen water. Blijf regelmatig water geven. Regelmatig onkruid wieden. Als je 8 bloemtrosjes hebt, knip je de top uit je plant. Hierdoor krijg je minder last van de zwarte bonenluis. En de plant wordt ook nog eens veel steviger. oogsten Kan je de zaden in de boon zien zitten? Tijd om te oogsten. Draai de bonen een voor een rond tot ze los laten. Je eet alleen de zaden, dus je moet de bonen openbreken voor je ze kookt. Jonge bonen zijn lekkerder dan oude. Die smaken bitter.
nog meer weetjes Tuinbonen kunnen veel last hebben van de zwarte bonenluis. De luis vind je het eerst in de zachte toppen van de planten. De luizen zuigen sap uit de plant. In dat sap zit veel suiker. Op hun rug zitten twee kliertjes waar dit sap, als honingdauw, weer uit kan komen. Bladluizen op een tuinboon. Mieren weten dit. Die trommelen op de rug van de luis, die dan een druppeltje honingdauw afscheidt voor de mier. Ze zeggen wel dat een mier kan melken... Lieveheersbeestjes en hun larven eten bladluizen. Mier likt een druppeltje honingdauw op uit de kliertjes op de rug van de bladluis. Een larve is de naam voor het diertje dat net uit zijn ei is gekomen en nog niet lijkt op wat het gaat worden als het volwassen is. Lieveheersbeestje eet bladluizen. larve van een lieveheersbeestje