AANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD Prof. dr. Roeljan Wiersema Universiteit Gent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Roeljan.Wiersema@ugent.be VCKJPP 2017, Gent
Achtergrond Studie 1 Studie 2 Studie 3 Conclusies & implicaties
ACHTERGROND ADHD in DSM-5 Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis Symptomen van onoplettenheid en hyperactiviteit/impulsiviteit Geen symptomen emotiedysregulatie
ACHTERGROND ADHD en emotie(dys)regulatie? Niet nieuw: George Still (1902) Stemmingswisselingen, lage frustratie-tolerantie, prikkelbaarheid, agressie ADHD vaak gepaard met comorbiditeiten (internaliserend en externaliserend) Onderdeel verklaringsmodellen (EF deficit - Barkley, 1997) Grote impact op functioneren
ACHTERGROND Dus kinderen met ADHD lijken problemen te hebben met reguleren van aandacht, gedrag en emoties Pas recent meer onderzoek naar emotieregulatie bij ADHD
ACHTERGROND Verschillende emotieregulatie strategieën naargelang het tijdstip waarop ze intrede doen in het integrale emotie genererende proces 1 2 3 Process model of emotion regulation; Gross & Thompson, 2007
STUDIE 1: EMOTIONELE N-BACK TAAK Aandacht bij taak houden ondanks taak-irrelevante emotionele achtergrond informatie 1 Van Cauwenberge, Sonuga-Barke, Hoppenbrouwers, Van Leeuwen, & Wiersema, 2015, RIDD
STUDIE 1: EMOTIONELE N-BACK TAAK 4 achtergronden B Neutraal M L M B positief K X negatief zwart Algemeen minder goede aandachtscontrole (EF) of specifiek meer afgeleid door emotionele stimuli?
STUDIE 1: EMOTIONELE N-BACK TAAK
STUDIE 1: EMOTIONELE N-BACK TAAK F (1,62) = 4.35, p=.041 Kinderen met ADHD algemeen meer afgeleid door taak-irrelevante stimuli (emotionele maar ook neutrale)
STUDIE 2: COGNITIEVE HERWAARDERING Andere betekenis geven aan emotionele informatie (herwaardering) 2 Van Cauwenberge, El Kaddouri, Hoppenbrouwers, & Wiersema, 2017, Clin Neuroph
STUDIE 2: COGNITIEVE HERWAARDERING LPP Hajcak & Dennis, 2009 Objectieve (EEG) en subjectieve maat (vragenlijst) Emotion Regulation Questionnaire for Children and Adolescents (ERQ-CA; Gullone et al., 2010) Nederlandse vertaling door Van Cauwenberge, Dhar, and Wiersema
STUDIE 2: COGNITIEVE HERWAARDERING
STUDIE 2: COGNITIEVE HERWAARDERING TO ADHD Groep x conditie F (1,38) = 5.28, p=.03 LPP (late positive potential) Kinderen met ADHD laten minder modulatie van de LPP zien (zijn minder in staat neg. waarde stimulus te verminderen via herwaardering)
STUDIE 2: COGNITIEVE HERWAARDERING Groep F (1,36) = 6.35, p=.02 Emotion Regulation Questionnaire for Children and Adolescents (ERQ-CA) Nederlandse vertaling Van Cauwenberge, Dhar, and Wiersema Kinderen met ADHD rapporteren minder gebruik te maken van herwaardering in dagelijkse leven
STUDIE 3: MODULEREN ACTIETENDENSEN Tegengaan natuurlijke actietendensen uitgelokt door emotionele stimuli Gebaseerd op automatische approach avoidence tendens om positieve stimuli te benaderen en negatieve te vermijden 3 Van Cauwenberge, Sonuga-Barke, Hoppenbrouwers, Van Leeuwen, & Wiersema, 2016, J Neural Transm
STUDIE 3: MODULEREN ACTIETENDENSEN Participant presses left-hand button Positief plaatje Congruente conditie: automatische tendens naar pos toe, van neg af CONGRUENT Picture moves towards participant Negatief plaatje Participant evaluates picture INCONGRUENT Participant presses righthand button Participant presses left-hand button Picture moves away from participant Negatief plaatje Picture moves towards participant Incongruente conditie: tegengaan van deze automatische tendens, van pos af, naar neg toe Participant evaluates picture Participant presses righthand button Positief plaatje Picture moves away from participant Verschil condities is maat voor emotieregulatie
STUDIE 3: MODULEREN ACTIETENDENSEN Conditie F (1,64) = 25.72, p<.001 Groep x conditie F (1,64) =.01, p =.928 Kinderen met ADHD even goed in moduleren emotionele actietendensen
CONCLUSIES & IMPLICATIES Duidelijke evidentie voor problemen met emotieregulatie bij kinderen met ADHD Meer moeite aandacht bij taak houden terwijl taak-irrelevante emotionele informatie aanwezig is, maar te wijten aan algemeen verminderde interferentiecontrole (EF) Problemen met cognitieve herwaardering (EEG plus zelfrapportage) Geen problemen met tegengaan van door emotionele stimuli uitgelokte actietendensen Gecontroleerd voor comorbide symptomen (bijv. ODD), geslacht, IQ, leeftijd Ook problemen met vermijden (en modificatie) van situaties (tgv impulsiviteit en beperkte problemsolving) 1 2
CONCLUSIES & IMPLICATIES Emotieregulatie bij ADHD verdient de nodige aandacht in wetenschappelijk onderzoek en de klinische praktijk Emotieregulatie problemen niet uniek voor ADHD, maar gerelateerd aan diverse stoornissen (transdiagnostisch proces) Benadrukt de nood aan een evidence-based emotieregulatie trainingsprogramma met verschillende componenten dat ruim ingezet kan worden bij diverse kinderen en jongeren met emotieregulatie problemen naast bestaande stoornis-specifieke interventies Maar individuele verschillen en stoornis-specifieke tekorten die effect hebben op emotieregulatie ook niet uit het oog verliezen (bij ADHD aandachtstekort, impulsiviteit en EF)
DANK AAN Jullie voor jullie aandacht Iedereen die meegewerkt heeft aan de studies, inclusief de kinderen en jongeren met en zonder ADHD JOnG!-medewerkers (http://steunpuntwvg.be/jong) REFERENTIES Van Cauwenberge, V., Sonuga-Barke, E.J.S., Hoppenbrouwers, K., Van Leeuwen, K., & Wiersema, J.R. (2015). Turning down the heat : is poor performance of children with ADHD on tasks tapping hot emotional regulation caused by deficits in cool executive functions? Res Dev Disabil, 47: 199 207. Van Cauwenberge, V., El Kaddouri, R., Hoppenbrouwers, K., & Wiersema, J.R. (2017). "To make a molehill out of a mountain": an ERP-study on cognitive reappraisal of negative pictures in children with and without ADHD. Clin Neurophysiol, 128(4): 529-537. Van Cauwenberge, V., Sonuga-Barke, E.J.S., Hoppenbrouwers, K., Van Leeuwen, K., & Wiersema, J.R. (2017). Regulation of emotion in ADHD: can children with ADHD override the natural tendency to approach positive and avoid negative pictures? J Neural Transm, 124(3): 397-406. Van Cauwenberge, V., Dhar, M. & Wiersema, J.R. (2013). Nederlandse vertaling van de ERQ-CA (Gullone & Taffe, 2012) Contact: roeljan.wiersema@ugent.be