RIS116322a_14-mei-2004 ONDERWIJSHUISVESTING & KINDEROPVANG EEN HAAGSE AANPAK IN STADSDEEL HAAGSE HOUT

ICS Adviseurs Huisvesting & Organisatie Binnenweg 16 2132 CT Hoofddorp Postbus 39 2130 AA Hoofddorp Telefoon (023) 556 36 00 Telefax (023) 556 36 01 RIS116322a_14-mei-2004 ONDERWIJSHUISVESTING & KINDEROPVANG EEN HAAGSE AANPAK IN STADSDEEL HAAGSE HOUT CONCEPT-EINDRAPPORTAGE INTEGRAAL HUISVESTINGSPLAN-ONDERWIJS STADSDEEL HAAGSE HOUT

2/62 ONDERWIJSHUISVESTING & KINDEROPVANG EEN HAAGSE AANPAK IN STADSDEEL HAAGSE HOUT CONCEPT-EINDRAPPORTAGE INTEGRAAL HUISVESTINGSPLAN-ONDERWIJS STADSDEEL HAAGSE HOUT Opdrachtgever: Samenstelling: Gemeente Den Haag, dienst OCW Deloitte ICS Adviseurs ir. G.A.Th. Fränzel mw. drs. C.A.D. Slief Datum: 7 mei 2004 Referentie: 101204912/

3/62 Inhoud Samenvatting en Aanbevelingen 5 1 Inleiding 8 1.1 Waarom dit onderzoek? 8 1.2 Opbouw van het rapport 9 2 De Aanpak 10 2.1 De betrokkenen 10 2.2 De opdracht 10 2.3 Het vervolg 11 3 Stedenbouwkundige ontwikkelingen 13 4 Onderwijshuisvesting en kinderopvang 15 4.1 Inleiding 15 4.2 Haagse situatie 15 4.3 Kinderopvang en het integraal huisvestingsplan Haagse Hout 16 4.3.1 Kinderdagopvang 17 4.3.2 Peuterspeelzaalwerk en Voorschool 17 4.3.3 Naschoolse opvang 17 5 Van plannen naar voorstellen 19 5.1 Inleiding 19 5.2 Herbestemming locaties 19 5.3 Voorstellen 19 5.4 Resultaten van het IHP-Onderwijs stadsdeel Haagse Hout 34 6 Appendix 39 6.1 Benoordenhout 39 6.1.1 Scholengemeenschap De Vrije School (VRIJ) 39 6.1.2 Aloysiuscollege (RK) 41 6.1.3 Montessorischool Waalsdorp (AB) 41 6.1.4 Tobiasschool (VRIJ) 42 6.1.5 Schoolvereniging Wolters (AB) 43 6.1.6 Haags Montessori Lyceum (AB) 43 6.1.7 Oranje Nassauschool (PC) 44

4/62 6.1.8 St. Paschalis (RK) 44 6.1.9 Maerlant Lyceum (OP) 45 6.1.10 Benoordenhout (OP) 46 6.1.11 Bernardusschool (RK) 46 6.1.12 The Hague International School (AB) 48 6.2 Mariahoeve & Marlot 49 6.2.1 Scholengemeenschap Dalton Vatel (AB) 49 6.2.2 De Vuurvlinder (RK) 49 6.2.3 De Leeuwerikhoeve (OP) 50 6.2.4 Waalse Louise de Colignyschool (PC) 52 6.2.5 Montessorischool John F. Kennedy (RK) 53 6.2.6 St. Paul (IC) 53 6.3 Haagse Bos 55 6.3.1 Scholengemeenschap Zandvliet (PC) 55 6.4 Bezuidenhout 56 6.4.1 Dr. M.M. den Hertogschool (PC) 56 6.4.2 Haagsche Schoolvereniging (AB) 57 6.4.3 Merlijn (RK) 58 6.4.4 Liduinaschool (RK) 59 6.4.5 Van Hoogstratenschool (PC) 60 6.4.6 Nutsbasisschool Bezuidenhout (AB) 60 6.4.7 Overbosch College (IC) 61

5/62 Samenvatting en Aanbevelingen Doel van het Integraal Huisvestingsplan-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout is het presenteren van voorstellen voor optimalisering van het gebruik van onderwijsgebouwen. Relevante aspecten voor het formuleren van dergelijke voorstellen zijn: - de kwaliteit en de kwantiteit van de gebouwenvoorraad; - de stedenbouwkundige ontwikkelingen en - de voorschool en activiteiten op het terrein van kinderopvang in de brede zin. De resultaten van het onderzoek naar de mogelijkheden van een integrale huisvestingsplanning voor het stadsdeel Haagse Hout worden - in navolging van de eerder opgestelde integrale huisvestingsplannen Escamp, Centrum en Scheveningen - in deze rapportage gepresenteerd. Met de voorstellen, die in goed overleg met alle betrokken partijen (de schoolbesturen en de gemeentelijke dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn en Dienst Stedelijke Ontwikkeling) voor het stadsdeel Haagse Hout zijn ontwikkeld, kan in belangrijke mate aan deze doelstelling worden voldaan: het Integraal Huisvestingsplan-Onderwijs vormt een bruikbaar kader om investeringsbeslissingen in het Haagse onderwijs- en welzijnsvastgoed beter op ontwikkelingen in het onderwijs zelf en in het stadsdeel Haagse Hout af te stemmen. Aan de hand van de uitgevoerde inventarisatie en analyse van de huidige situatie op het terrein van de onderwijshuisvesting 1 en de stedelijke ontwikkeling (zie het afzonderlijke bijlagenrapport) heeft Deloitte ICS Adviseurs in overleg met betrokkenen een aantal huisvestings- en herschikkingsvoorstellen ontwikkeld. Op basis van deze in totaal 26 - voorstellen voor optimalisering van de onderwijshuisvesting komt Deloitte ICS Adviseurs tot de volgende conclusies. 1. Het bestand van onderwijsgebouwen in het stadsdeel Haagse Hout is relatief gezien oud. De gebouwen in het basisonderwijs zijn allemaal tussen de zeventien en zeventig jaar oud. Van de gebouwen in het voortgezet onderwijs is vijftien procent jonger dan 50 jaar. 2. Binnen het het basis- en voortgezet onderwijs in het stadsdeel Haagse Hout geldt voor een aantal scholen dat de onderwijsgebouwen (nog) voldoende flexibiliteit bieden om de vóorkomende capaciteitsproblemen en/of problemen met de functionaliteit van ruimten op te lossen. De oplossingen zijn gevonden in de mogelijkheden het gebouw (inpandig) aan te passen, uit 1 Voor het stadsdeel Haagse Hout betreft dit circa 8.400 leerlingen; 27 instellingen voor (speciaal) basis- en voortgezet onderwijs en circa 81.800 m² bruto vloeroppervlak.

6/62 te breiden of in te krimpen c.q. geschikt te maken voor medegebruik van derden (waaronder kinderdagopvang, naschoolse opvang en peuterspeelzaal). Scholen waarvoor voorstellen in dit verband zijn opgenomen, betreffen de Montessorischool John F. Kennedy, de Liduinaschool, de Van Hoogstratenschool, de Nutsbasisschool Bezuidenhout, de Dr. M.M. den Hertogschool, het Aloysiuscollege, het Maerlant Lyceum en het Overbosch College. 3. Voor acht scholen geldt echter dat de huidige huisvestingsssituatie zodanig is, dat wordt voorgesteld vervangende nieuwbouw te realiseren dan wel onderzoek daartoe te verrichten. Dit is voorgesteld voor de Montessorischool Waalsdorp, de Schoolvereniging Wolters, de Benoordenhoutschool, De Leeuwerikhoeve, de Waalse Louise de Colignyschool, de St. Paul, The Hague International School en de Bernardusschool. 4. Daar waar vervangende nieuwbouw is voorgesteld, is onder meer vanuit efficiency oogpunt, ook gekeken naar de mogelijkheden van gecombineerde nieuwbouw van scholen. De huisvestingsvoorstellen die herontwikkelingsen herbestemmingsvraagstukken in zich hebben dienen nauw met de stedenbouwkundige wensen en mogelijkheden ten aanzien van die locatie of omgeving te worden afgestemd. Dat is het geval in: - Benoordenhout: Montesorrischool Waalsdorp, Schoolvereniging Wolters, Tobiasschool, Scholengemeenschap De Vrije School en Bernardusschool. - Mariahoeve & Marlot: De Leeuwerikhoeve en Waalse Louise de Colignyschool. 5. Er zijn mogelijkheden - ofwel vanwege overcapaciteit ofwel als gevolg van uitbreiding of nieuwbouw - een structurele relatie te leggen tussen de onderwijshuisvesting en de kinderopvang en/of het concept van de brede school. Deze mogelijkheden doen zich (reeds) voor bij De Leeuwerikhoeve, Waalse Louise de Colignyschool, Dr. M.M. den Hertogschool, Nutsbasisschool Bezuidenhout en het Overbosch College. Deloitte ICS Adviseurs komt op grond van het onderzoek tot de volgende aanbevelingen. 1. De voorstellen uit dit Integraal Huisvestingsplan-Onderwijs zijn ontwikkeld in goed overleg met de betreffende schoolbesturen en op een zodanige wijze dat door hen regelmatig terugkoppeling heeft kunnen plaatsvinden met de eigen schooldirecties. Ten aanzien van de bestuurlijke besluitvorming over dit advies verdient het dan ook aanbeveling zodanige afspraken te maken dat de voorstellen uit het Integraal Huisvestingsplan-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout door alle betrokkenen als meerjarig perspectief beschouwd worden. Daarmee is in feite sprake van een meerjarenplanning van huisvestingsaanvragen zoals die in het kader van het Programma Onderwijshuisvesting ingediend kunnen worden. Uiteraard dient daarbij

7/62 eveneens aandacht geschonken te worden aan nog nader te ontwikkelen dan wel uit te werken plannen en actuele ontwikkelingen, welke op dit moment nog niet kunnen worden voorzien. 2. De inbreng van de gemeentelijke Dienst Stedelijke Ontwikkeling- in de vorm van ruimtelijke inpassingsstudies (massastudies) - heeft een langere doorlooptijd van de totstandkoming van het Integraal Huisvestingsplanonderwijs voor stadsdeel Haagse Hout gekend, maar heeft bijgedragen aan het concreet kunnen formuleren van (ruimtelijk gezien haalbare) huisvestingsvoorstellen. Het verdient aanbeveling om de Dienst Stedelijke Ontwikkeling ook bij het opstellen van de integrale husivestingsplannen voor de resterende stadsdelen vroegtijdig bij de ontwikkeling van de huisvestingsvoorstellen te betrekken. 3. Wat betreft de verdere uitwerking en de uitvoering van de huisvestingsvoorstellen verdient het aanbeveling aan te sluiten bij het planteam bestaande uit de gemeentelijke diensten Onderwijs Cultuur en Welzijn en Dienst Stedelijke Ontwikkeling dat is gevormd ter uitvoering van het Integraal Huisvestingsplan-Escamp en ook functioneert voor de integrale huisvestingsplannen van de stadsdelen Centrum en Scheveningen. 4. Het verdient aanbeveling de gehanteerde methodiek en de werkwijze wat betreft het primair onderwijs ook te hanteren voor de resterende stadsdelen in Den Haag. Hiermee kan een aantal procesmatige verbeteringen aangebracht worden in de effectiviteit en efficiency in de planvorming en de besluitvorming over de huisvesting van het primair onderwijs in Den Haag, mede gerelateerd aan stedenbouwkundige ontwikkelingen. Waar mogelijk en gewenst dient daarbij te worden aangesloten op de uitkomsten van het onderzoek De Inspirerende School, dat in het verlengde van nota Visie op Onderwijshuisvesting Den Haag 2000-2010 werd ingesteld. 5. De benadering van de problematiek van de onderwijshuisvesting per stadsdeel, leidt voor het (speciaal) voorgezet onderwijs, tot onvoldoende integraliteit in de afwegingen. Het verdient in dat kader aanbeveling voor het (speciaal) voortgezet onderwijs een stadsdeelgewijze aanpak zoals tot nu toe gehanteerd, in heroverweging te nemen.

8/62 1 Inleiding 1.1 Waarom dit onderzoek? Sinds 1997 beschikt de gemeente Den Haag voor het primair en voortgezet onderwijs over een Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs gemeente Den Haag. In dat kader functioneert er een goed overleg met het bijzonder en het openbaar onderwijs in de werkgroep huisvesting en spreiding. Voor het Programma 2004 bedragen de totale uitgaven voor onderwijs huisvestingsvoorzieningen 56,543 mln. Met de voorgaande Integrale Huisvestingsplannen-Onderwijs (afgekort IHP) voor de stadsdelen Escamp, Centrum en Scheveningen zijn in overleg met de verschillende betrokkenen concrete spreidings- en huisvestingsvoorstellen ontwikkeld. Daarmee is een langere planning van de huisvesting op de langere termijn ontwikkeld. Daarbij is waar mogelijk een concrete relatie gelegd tussen de onderwijshuisvesting en de stedenbouwkundige (her)ontwikkeling van de stadsdelen Escamp, Centrum en Scheveningen zoals deze door de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) van de gemeente Den Haag wordt beoogd. In navolging van de eerder ontwikkelde IHP s-onderwijs voor de stadsdelen Escamp, Centrum en Scheveningen is de beslissing genomen om ook voor het stadsdeel Haagse Hout (circa 41.400 inwoners) een dergelijk IHP te ontwikkelen. Om deze ambitie vorm te geven is in april 2002 aan Deloitte ICS Adviseurs opdracht gegeven om in samenwerking met de betrokken partijen (vertegenwoordigers schoolbesturen en de gemeentelijke diensten DSO en OCW) een IHP voor het stadsdeel Haagse Hout op te stellen. Doel van het plan is het presenteren van concrete voorstellen voor optimalisering van het gebruik van onderwijsgebouwen en -terreinen in relatie tot de stedenbouwkundige ontwikkelingen in stadsdeel Haagse Hout. De totstandkoming van het IHP voor stadsdeel Haagse Hout heeft, in verhouding tot de andere IHP s, een lange doorlooptijd gekend van in totaal twee jaar (april 2002 tot en met april 2004). Een belangrijke reden hiervan is dat voor een aantal huisvestingsscenario s een ruimtelijke inpassingsstudie (massastudie) heeft plaatsgevonden, teneinde over te kunnen gaan tot het formuleren van concrete(re) huisvestingsvoorstellen.

9/62 Ook nu dient bij die voorstellen rekening gehouden te worden met de kwaliteit en de kwantiteit van de gebouwenvoorraad en de landelijke ontwikkelingen in het onderwijsbeleid. Daarbij is het de bedoeling om met het IHP voor het stadsdeel Haagse Hout niet alleen de relatie tussen de onderwijshuisvesting en eventuele stedenbouwkundige ontwikkelingen te vertalen naar concrete huisvestingsvoorstellen, maar waar mogelijk ook een relatie te leggen tussen onderwijshuisvesting en overige relevante ontwikkelingen, zoals onderwijskundige vernieuwingen, brede school ontwikkeling en activiteiten op het terrein van voorschool/peuterspeelzaalwerk. De resultaten van het onderzoek naar de mogelijkheden van een IHP voor het stadsdeel Haagse Hout worden in deze rapportage gepresenteerd. 1.2 Opbouw van het rapport De opzet en uitvoering van het onderzoek wordt in hoofdstuk 2 beschreven. In hoofdstuk 3 worden de voor het stadsdeel Haagse Hout relevante ontwikkelingen op stedenbouwkundig terrein aangegeven. In hoofdstuk 4 wordt nader ingegaan op de relatie van de onderwijshuisvesting met de kinderopvang. In hoofdstuk 5 worden de concrete resultaten van de voorstellen zoals die in dit project tot stand zijn gekomen op beknopte wijze gepresenteerd. De huisvestingsvoorstellen zoals die in hoofdstuk 5 beknopt zijn weergegeven, zijn in een uitgebreidere vorm ook opgenomen in hoofdstuk 6, als Appendix.

10/62 2 De Aanpak 2.1 De betrokkenen Maatschappelijke ontwikkelingen op demografisch, technologisch en politiekbestuurlijk vlak leiden tot een dynamiek binnen het onderwijs en de gemeentelijke organisatie. Het besef dat ontwikkelingen om een vernieuwend antwoord vragen is bij alle betrokkenen aanwezig. Onderwijshuisvesting wordt door scholen en gemeentelijke diensten dan ook niet gezien als louter een kostenpost, maar als een strategisch bedrijfsmiddel. Dit heeft voor het opstellen van de IHP s Escamp, Centrum en Scheveningen geleid tot een aanpak waarbij overleg is gevoerd met vertegenwoordigers van de direct betrokken partijen. Deze werkwijze is bij het opstellen van het IHP- Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout gecontinueerd. Bij het ontwikkelen van de voorstellen voor het stadsdeel Haagse Hout zijn dan ook de volgende partijen betrokken geweest. Allereerst de gebruikers van het onderwijsvastgoed zelf, vertegenwoordigd door de schoolbesturen. Zij hebben behoefte aan onderwijsgebouwen die ook in de toekomst - zo goed mogelijk aansluiten op het primaire proces (het verzorgen van onderwijs) en ten opzichte van hun (potentiële) doelgroep zo gunstig mogelijk zijn gesitueerd. Vervolgens de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) van de gemeente, die de primaire verantwoordelijkheid heeft voor de stedenbouwkundige ontwikkelingen en daarbij een zo adequaat mogelijke afstemming met alle betrokkenen, dus ook het onderwijs, nastreeft. Ten slotte de afdeling Vastgoed van de gemeentelijke dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn (OCW) die de huidige en toekomstige capaciteit aan huisvesting voor het onderwijs en de kinderopvang uit bedrijfsmatige overwegingen zo effectief en efficiënt mogelijk wil plannen en inzetten. 2.2 De opdracht Deloitte ICS Adviseurs heeft van de dienst OCW een drieledige opdracht gekregen. Op de eerste plaats dient een actuele en volledige inventarisatie van het vastgoed in gebruik bij het onderwijs en de kinderopvang plaats te vinden. De resultaten van deze inventarisatie en analyse zijn opgenomen in het bijlagenrapport.

11/62 Daarin zijn de volgende overzichten opgenomen: - de besturen, instellingen en het aantal leerlingen per onderwijsinstelling; - het gebouwenoverzicht van onderwijs en kinderopvang (gebruik, juridisch eigendom, omvang en samenstelling van het objectenbezit); - de leerlingprognose per school; - de confrontatie van de kwantitatieve vraag naar onderwijshuisvesting met het beschikbare aanbod in het stadsdeel; - het overzicht aan gymnastiekuren per gymnastiekgebouw; - het overzicht van de boekwaarden. Vervolgens dient Deloitte ICS Adviseurs op basis van informatie vanuit de schoolbesturen en de gemeentelijke diensten DSO en OCW (wat betreft de taakgebieden onderwijshuisvesting, kinderopvang en brede school) waar nodig voorstellen te ontwikkelen voor herschikking van scholen en schoolgebouwen in het stadsdeel Haagse Hout. Deze voorstellen moeten passen binnen de geldende gemeentelijke en landelijke beleidskaders voor onderwijs en kinderopvang en leiden tot optimalisering van het gebruik van de onderwijs vastgoedvoorraad in het stadsdeel Haagse Hout. Daarbij moet zo veel mogelijk worden ingespeeld op de stedelijke ontwikkelingen en de mogelijkheid en wenselijkheid van gebouwelijke integratie van onderwijs en kinderopvang. Tenslotte is het, zoals bij de voorgaande onderzoeken is gebleken, van groot belang dat bij het gehele proces voldoende terugkoppeling plaats vindt tussen de visies van de schoolbesturen en de verschillende betrokkenen aan de zijde van de gemeente. Het onderzoek is dan ook uitgevoerd in nauw overleg met een hiervoor ingestelde Klankbordgroep, waarin vertegenwoordigd waren de schoolbesturen (naar denominatie), de gemeentelijke diensten OCW en DSO. 2 De Klankbordgroep is ten behoeve van dit onderzoek 6 maal bij elkaar gekomen. Voordat concrete huisvestingsvoorstellen zijn ontwikkeld, heeft met elk schoolbestuur afzonderlijk een gesprek plaatsgevonden over knelpunten en ambities. Over de voorstellen zoals die uiteindelijk zijn opgenomen in dit advies hebben de betreffende leden van de Klankbordgroep een terugkoppeling met de door hen vertegenwoordigde schoolbesturen gehad. 2.3 Het vervolg Met het IHP-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout is voor de onderwijshuisvesting een middellange termijnperspectief ontwikkeld. Dat maakt het mogelijk om samen met schoolbesturen afspraken te maken over (verder onderzoek naar) de mogelijke investeringen voor de komende 5 jaar. Vanuit deze voorstellen kunnen de instellingen voor kinderopvang, in overleg met de gemeente, zoveel mogelijk inspelen op de voor hen gewenste huisvestingssituatie van de kinderopvang en kan rekening gehouden worden met 2 De leden van de Klankbordgroep Haagse Hout staan op de laatste pagina vermeld.

12/62 ontwikkelingen die vanuit de stedenbouwkundige invalshoek als gewenst of juist ongewenst worden beschouwd. Met het maken van dergelijke afspraken wordt ook voor de instellingen in stadsdeel Haagse Hout een onnodig ritueel, namelijk het indienen en in behandeling moeten nemen van een grote groep kansloze huisvestingsaanvragen voor het gemeentelijke investeringsprogramma, zoveel mogelijk voorkomen. Met andere woorden, met dit IHP-Onderwijs voor stadsdeel Haagse Hout weten alle in de wijk opererende schoolbesturen wat de komende jaren met hun specifieke aanvragen voor de onderwijshuisvesting gaat gebeuren en kan voor concrete situaties een koppeling gelegd worden met de huisvesting van de kinderopvang. Het plan is jaarlijks bij te stellen.

13/62 3 Stedenbouwkundige ontwikkelingen Het stadsdeel Haagse Hout heeft telt circa 41.400 inwoners. Voor het IHP Onderwijs Haagse Hout is de volgende indeling van de wijken gehanteerd (zie kaart): - Benoordenhout; - Mariahoeve & Marlot; - Haagse Bos; - Bezuidenhout. De gemeente Den Haag heeft in het verleden op velerlei manieren de ruimtelijke ontwikkeling van de verschillende stadsdelen, wijken en buurten trachten te beïnvloeden. Dit heeft in sommige stadsdelen geleid tot grootschalige sloop en nieuwbouw en tot intensieve renovatietrajecten. De wijk Benoordenhout is een vooroorlogse wijk. Bij de aanleg van de wijk, die zeer geleidelijk van west naar oost verliep, heeft men rekening gehouden met het gecultiveerde landschappelijke karakter zoals dat in de 19 de eeuw was ontstaan. De lanen van vroegere buitenplaatsen werden met zorg omringd door bebouwing die wordt gekenmerkt door een hoge mate van harmonie zonder dat de bebouwing uniform is te noemen. Het bijzondere karakter maakt dat de wijk is aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht. De vooroorlogse wijk Bezuidenhout is voor een groot deel bezweken tijdens de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. Bij de wederopbouw zijn delen van de oorspronkelijke straatpatronen verdwenen. Mariahoeve is een wijk uit de naoorlogse wederopbouwperiode met een bijzondere stedenbouwkundige opzet en is nationaal gezien één van de best bewaarde voorbeelden hiervan. Mariahoeve is om die reden als uitkomst van het gemeentelijke Monumenten Inventarisatie Project Wederopbouw 1945-1960 voorgedragen als gemeentelijk beschermd stadsgezicht. Het Haagse Bos en de kleine woonwijk Marlot zijn tot slot, vanwege hun landschappelijke en stedenbouwkundige-architectonische, eveneens aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht. Het geldende gemeentelijke beschermingsbeleid voor grote delen van stadsdeel Haagse Hout leidt ertoe dat het stadsdeel niet onderhevig (meer) is aan grootschalige stedenbouwkundige ontwikkelingen en dat nieuwe ontwikkelingen op een zorgvuldige manier in de bestaande situatie moeten worden ingepast. Een uitzondering hierop is de onlangs gerealiseerde en geplande nieuwbouw van kantoor- en woonruimte in Bezuidenhout aan de Prins Beatrixlaan, te weten: - het reeds gerealiseerde project Centre Court met de bouw van 43.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak aan kantoorruimte in combinatie met 122 huurappartementen vrije sector;

14/62 - het geplande project Monarch met de bouw van 85.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak aan kantoorruimte; - het in aanbouw zijnde project Prinsenhof met de bouw van 70.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak aan kantoorruimte in combinatie met 210 huurappartementen in de vrije sector; - de geplande woningbouw van ca. 100 woningen op de zogenaamde KPNkavel. < kaart Den Haag invoegen met stadsdeel Haagse Hout en onderverdeling in de 4 wijken>

15/62 4 Onderwijshuisvesting en kinderopvang 4.1 Inleiding Het begrip kinderopvang verwijst naar de volgende voorzieningen: - kinderdagverblijven (opvang voor kinderen van 0-4 jaar en maximaal 10 aaneen gesloten uren per dag); - peuterspeelzalen (opvang voor kinderen vanaf 2,5 jaar tot het moment waarop zij het basisonderwijs kunnen volgen, met een maximale verblijfsduur van 3 uur per dag); - naschoolse opvang (opvang overdag voor kinderen in de basisschoolleeftijd na schooltijd en in de vakanties). Het peuterspeelzaalwerk en de naschoolse opvang hebben een directe relatie met het basisonderwijs. Het peuterspeelzaalwerk wordt vaak gezien als opmaat voor het basisonderwijs en de naschoolse opvang is voor werkende ouders een belangrijke voorwaarde voor het combineren van zorg- en arbeidstaken. Beide voorzieningen dienen in of in de directe nabijheid van de basisschool gehuisvest te zijn en de aanwezigheid ervan is vaak mede bepalend voor de schoolkeuze. Dit laatste geldt niet voor de kinderdagopvang. Een kinderdagverblijf dicht bij de woning of op de route naar het werk, wordt door ouders als ideaal ervaren. Een belangrijke ontwikkeling op het terrein van het peuterspeelzaalwerk is de rijksregeling Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE). In dit kader wordt in Den Haag worden de Haagse Voorschool ingevoerd. Een voorschool bestaat uit een peuterspeelzaal en een GOA-basisschool (gemeentelijke onderwijs achterstandenschool) die nauw samenwerken aan de hand van erkende effectieve programma's. Doelstelling van de voorschool is om de instroom in groep drie van kinderen met (dreigende) ontwikkelingsachterstanden te vergemakkelijken. De programma's zijn voor kinderen van 2,5-6 jaar. Daarbij wordt er van uitgegaan dat het gaat om het opplussen van bestaande peuterspeelzalen en basisscholen. 4.2 Haagse situatie Binnen de grenzen van de gemeente Den Haag bieden ongeveer 35 organisaties voor kinderopvang dagopvang en naschoolse opvang aan. Op 1 januari 2004 waren er in Den Haag 8854 kindplaatsen, 5651 in de dagopvang en 3203 in de naschoolse opvang. De gemeente streeft een situatie na waarbij alle kinderen, ongeacht welke basisschool zij bezoeken, gebruik kunnen maken van naschoolse opvang. Instellingen worden gestimuleerd met elkaar afspraken te maken om een netwerk te ontwikkelen, waarbij 2 à 3 basisscholen samenwerken met één centrum voor naschoolse opvang (op loopafstand). Waar mogelijk worden ruimten van de

16/62 naschoolse opvang (voor de onderbouwgroepen) ook gebruikt om een peuterspeelzaal in te huisvesten. In de ideale situatie hebben alle basisscholen een samenwerkingsrelatie met een peuterspeelzaal. Van de circa 130 peuterspeelzalen in Den Haag wordt meer dan de helft door de gemeente gesubsidieerd. Het beleid is om gesubsidieerde peuterspeelzalen samen te laten werken met GOA-basisscholen. Het gemeentelijke beleid is erop gericht dat uiteindelijk alle 86 GOAbasisscholen voorschool worden. De voorschool wordt per tranche ingevoerd. Eind 2004 gaat het in totaal om 57 voorscholen. Om de bovengenoemde doelstelling te kunnen bereiken is er een adequate infrastructuur van peuterspeelzalen nodig. Alle 86 GOA-basisscholen dienen gekoppeld te zijn aan een 'eigen', liefst gesubsidieerde, peuterspeelzaal. Over de stad gezien is die infrastructuur niet adequaat. Er is onvoldoende peuterspeelzaalcapaciteit, een aantal GOA-basisscholen werkt samen met een niet-gesubsidieerde peuterspeelzaal en er is een aantal witte vlekken. In het kader van de voorschool is een inpandige peuterspeelzaal gewenst. Een peuterspeelzaal in de directe nabijheid van de basisschool echter kan ook prima voldoen. Om de invoering van de voorschool een impuls te even heeft de gemeenteraad met RV100/2003 middelen ter beschikking gesteld om investeringen in peuterlokalen ten behoeve van de voorschool mogelijk te maken. Hiertoe wordt jaarlijks het Huisvestingsprogramma voorschoolpeuterspeelzalen vastgesteld. Iedere ruimtelijke voorziening voor kinderopvang (dus ook de peutergroepen van de voorschool) dient te voldoen aan minimale kwaliteitseisen. Deze zijn neergelegd in de gemeentelijke Verordening op de kindercentra en de daarbij behorende Nadere Regels en in de Bouwverordening. Na invoering van de Wet basisvoorziening kinderopvang (mogelijk naamswijziging: Wet op de kinderopvang) zullen voor de kinderopvang landelijke kwaliteitseisen gesteld worden. Daar waar nieuwe kindercentra worden gerealiseerd, zal dit niet geschieden in ruimten waarop een onderwijsbestemming rust omdat daarmee het risico aanwezig is dat deze ruimten bij groei van het aantal leerlingen geclaimd worden voor het onderwijs. 4.3 Kinderopvang en het integraal huisvestingsplan Haagse Hout In het stadsdeel Haagse Hout is gezien de bevolkingssamenstelling veel kinderopvang. Dat geldt met name voor de dagopvang en het peuterspeelzaalwerk. Plannen ten aanzien van basisscholen, zoals verplaatsing en/of nieuwbouw, hebben een direct gevolg voor de aanwezige kindercentra. Het is voor de desbetreffende instellingen voor kinderopvang en peuterspeelzalen van belang tijdig betrokken te worden bij dergelijke voornemens., zodat wat

17/62 betreft de eigen exploitatie tijdig op de beoogde nieuwe situatie kan worden ingespeeld. Daar waar de bekostiging van de huisvesting voor het basisonderwijs bij wet is geregeld, geldt dat niet voor de kinderopvang. Instellingen voor kinderopvang dienen zelf voor de investeringen zorg te dragen. Binnen de kinderopvang is de dagopvang het meest rendabel, wat betekent dat instellingen voor kinderopvang zelf de investeringslasten voor deze opvangvorm kunnen dragen. Naschoolse opvang en peuterspeelzaalwerk zijn voor exploitanten veel minder aantrekkelijk om in te investeren. De in het stadsdeel Haagse Hout aanwezige voorzieningen voor kinderopvang zijn opgenomen in de inventarisatiegegevens (zie Bijlagenrapport). 4.3.1 Kinderdagopvang In Haagse Hout waren er in 2000 17 centra waar dagopvang wordt aangeboden. Dit aantal is gegroeid tot 23 in 2004. Het aantal kindplaatsen is gegroeid van 592 in 2000 naar 810 in 2004. 4.3.2 Peuterspeelzaalwerk en Voorschool Er zijn in Haagse Hout 13 basisscholen, waarvan 6 GOA-scholen, te weten: de Liduinaschool, de Vuurvlinder, de Van Hoogstratenschool, de Dr. M.M. den Hertogschool, de Waalse Louise de Colignyschool en de Leeuwerikhoeve. Hiervan zijn er 3 voorschool (De Vuurvlinder, de Dr.M.M. den Hertogschool en De Leeuwerik). In totaal hebben deze GOA-scholen 7 locaties. In dit stadsdeel bevinden zich 15 peuterspeelzalen, waarvan er 5 gekoppeld zijn aan een (vestiging van een) GOA-school. Drie gesubsidieerde peuterspeelzalen zijn niet gekoppeld aan een GOA-basisschool. 4.3.3 Naschoolse opvang Ten aanzien van de naschoolse opvang wordt gestreefd naar zogenaamde scholenkoppelingen worden gerealiseerd. Dit betekent dat één centrum voor naschoolse opvang 2 à 3 basisscholen 'bedient'. Basisscholen waarmee nog geen koppeling is gemaakt, worden 'witte vlekken' genoemd. In Haagse Hout is het aantal centra voor naschoolse opvang gegroeid van 12 in 2000 naar 17 en 2004. Het aantal kindplaatsen groeide van 351 naar 519. In het stadsdeel Haagse Hout bestaan vanaf september 2002 geen witte vlekken meer. De volgende scholenkoppelingen zijn er:

18/62 Naschoolse opvang Instelling School Rietje st. Dak De Leeuwerikhoeve 2 Vlinders 2Samen De Vuurvlinder Falco st. Dak Waalse Louise de Colignyschool Montessori John F. Kennedyschool Jonas (Dreibholtz) Triodus Benoordenhoutschool Jonas Triodus St. Paschalis De Kameleon Triodus Oranje Nassauschool Montessori Waalsdorp Schoolvereniging Waalsdorp 2 Ridders Triodus Dr. M.M. den Hertogschool 2 Lakeien 2Samen Luidinaschool Tobias st. Dak Van Hoogstratenschool 2 Vriendjes 2Samen Nutsbasisschool Bezuidenhout Van Hoogstratenschool Nutsbasisschool Bezuidenhout

19/62 5 Van plannen naar voorstellen 5.1 Inleiding In het najaar van 2002 zijn in het kader van dit IHP-Onderwijs door Deloitte ICS Adviseurs afzonderlijke gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van alle besturen van scholen voor primair en voortgezet onderwijs in het stadsdeel Haagse Hout. Naast de wensen en streefbeelden van de afzonderlijke besturen zijn daarbij de in de inventarisatiefase verzamelde en geanalyseerde gegevens (onder meer de huisvestingsbehoefte en de thans beschikbare huisvesting) onderwerp van gesprek geweest. Met name is de vraag aan de orde geweest welke plannen of opvattingen de schoolbesturen hebben ten aanzien van de spreidings- en huisvestingssituatie van de eigen scholen. Daarbij is eveneens ingegaan op de huidige en gewenste toekomstige samenwerking met instellingen voor kinderopvang. Deze informatie heeft een belangrijke rol gespeeld bij het ontwikkelen van concrete huisvestings- en herschikkingvoorstellen. In veel gevallen kon daarbij gehoor worden gegeven aan de wensen en opties zoals die door de schoolbesturen zijn aangedragen. 5.2 Herbestemming locaties Onlangs is duidelijk geworden dat voor het Regionaal Opleidingscentrum (ROC) Mondriaan College in het Laakhavengebied nieuwbouw zal worden gerealiseerd voor de MBO-opleidingen van dit College. Onder meer in verband hiermee zullen verschillende van de huidige vestigingen worden afgestoten. Uit een onderhoud met vertegenwoordigers van het Mondriaan College is duidelijk geworden dat dit ook het geval is voor enkele vestigingen in het stadsdeel Haagse Hout. Onderzocht wordt in hoeverre vrijkomende locaties kunnen worden benut voor huisvesting van scholen voor primair- en voortgezet onderwijs. Genoemde gebouwen zijn eigendom van de Mondriaan Onderwijsgroep en zullen moeten worden aangekocht. Terzake zullen onderhandelingen van de gemeente Den Haag met het bestuur van het Mondriaan College worden gevoerd. De uitkomsten van deze onderhandelingen kunnen mogelijk leiden tot wijzigingen van de huisvestingssituatie van de scholen in het stadsdeel Haagse Hout. 5.3 Voorstellen Alle huisvestingsvoorstellen zoals die in het kader van het IHP-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout zijn opgesteld, zijn in het onderstaande schema op overzichtelijke wijze weergegeven. In het Appendix wordt uitgebreider ingegaan op de achtergrond en aanleiding voor deze huisvestingsvoorstellen.

20/62 Opgemerkt moet worden dat in het geval van (vervangende) nieuwbouw, in de kolom indicatie investeringsposten een indicatie wordt gegeven van het aantal groepen op grond het aantal leerlingen van teldatum 1 oktober 2003. Een toekomstige aanvraag in het kader van het Programma Onderwijshuisvesting wordt beoordeeld op grond van de dan meest recente leerlinggegevens en kan derhalve afwijken van de in die kolom vermelde omvang.

21/62 Benoordenhout (wijk 4) Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: 1 Het voorlopig handhaven van de Verwachting ministeriële huisvestingssituatie van het beslissing 2005/2006. leerwegondersteunend onderwijs (LWOO) van Scholengemeenschap De Vrije School in het gebouw aan de Van Diepenburchstraat 1. Realiseren passende huisvesting Scholengemeenschap De Vrije School (VRIJ). Passende huisvesting Aloysiuscollege (RK). Realiseren vervangende nieuwbouw voor Montessorischool Realiseren van eventuele uitbreiding/nieuwbouw aan de Waalsdorperweg 12 ten behoeve van het LWOO van De Vrije School in combinatie met nieuwbouw ten behoeve van speciaal basisonderwijs (SBO) Tobiasschool, thans gehuisvest aan de Van Diepenburchstraat 1. 2 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie van het rooms-katholieke Aloysiuscollege gelegen aan de Oostduinlaan 50. 3 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de algemeen bijzondere Montessorischool Waalsdorp gelegen aan de Utenbroekestraat 6. Huisvestingsprogramma 2009. Indicatie investeringsposten: p.m. Vervangende nieuwbouw voor elf groepen. Opmerkingen: Ministeriële beslissing omtrent de status van het LWOO is bepalend voor de uiteindelijke huisvestingssituatie van het LWOO van scholengemeenschap De Vrije School in relatie tot de SBO Tobiasschool. Relatie met voorstel 4. Relatie met de huisvestingssituatie van Tobiasschool en Schoolvereniging

22/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Waalsdorp (AB). Indicatie investeringsposten: Opmerkingen: Wolters, voorstellen 4 en 5. Realiseren passende huisvesting SBO Tobiasschool (VRIJ). 4 Het voorlopig handhaven van de huisvestingssituatie van de speciale school voor basisonderwijs (SBO) Tobiasschool aan de Van Diepenburchstraat 1. Realiseren van eventuele uitbreiding/nieuwbouw op de locatie Waalsdorperweg 12 ten behoeve van SBO Tobiasschool in combinatie met nieuwbouw voor het LWOO van Scholengemeenschap De Vrije School, beide thans gehuisvest aan de Van Diepenburchstraat 1. Nader onderzoek naar bestemming van het gebouw aan de Van Diepenburchstraat 1 Verwachting ministeriele beslissing 2005/2006. p.m. Relatie met ministeriele beslissing omtrent status LWOO en de daaruit voortvloeiende huisvestingssituatie, voorstel 1. Relatie met huisvestingssiuatie Montessorischool Waalsdorp en Schoolvereniging Wolters, voorstellen 3 en 5.

23/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Realiseren 5 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de Huisvestingsprogramma vervangende algemeen bijzondere Schoolvereniging Wolters 2008. nieuwbouw gelegen aan de Utenbroekestraat 2. Schoolvereniging Wolters (AB). Passende huisvesting Haagse Montessori Lyceum (AB). Passende huisvesting Oranje Nassauschool (PC). Passende huisvesting St. Paschalis (RK). 6 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie van het algemeen bijzonder Haags Montessori Lyceum gelegen aan de Nassau Bredastraat 5. 7 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie van het protestants-christelijke Oranje Nassauschool gelegen aan de Weissenbruchstraat 119. 8 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie van de rooms-katholieke St. Paschalis, na realisering van de nieuwbouw aan de Bisschopsstraat 3. Indicatie investeringsposten: Vervangende nieuwbouw voor twintig groepen en een gymzaal. Opmerkingen: Relatie met huisvestingssiuatie Montessorischool Waalsdorp en Tobiasschool, voorstellen 3 en 4. Nieuwbouw van zeventien leslokalen, twee speellokalen en een gymzaal.

24/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Realiseren 9 Realiseren van twee nieuwe gymzalen voor het Huisvestingsprogramma passende Maerlant Lyceum gelegen aan de Johannes 2008. huisvesting Bildersstraat 11. Maerlant Lyceum (OP). Indicatie investeringsposten: Nieuwbouw van twee gymzalen. Opmerkingen: Voorwaarde is medegebruik van de gymzalen door (speciaal) basisonderwijs in de (directe) omgeving. Realiseren vervangende nieuwbouw Benoordenhout (OP). 10 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de openbare basisschool Benoordenhout op de huidige locatie aan de Dreibholtzstraat 2-4. Huisvestingsprogramma 2009. Vervangende nieuwbouw voor 9 groepen. Het gebouw van het Maerlant Lyceum staat geregistreerd als gemeentelijk monument.

25/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Realiseren 11 Realiseren van nieuwbouw van de afdeling Huisvestingsprogramma passende VSO/ZMLK 3 van de rooms-katholieke 2008. huisvesting Bernardusschool gelegen aan de Ruychrocklaan Haalbaarheidsonderzoek in Bernardusschool 340 in combinatie met de VSO/ZMLK-afdeling 2004. (RK). van de openbare Inspecteur S. de Vriesschool (Helitrooplaan 35). De op termijn vrijkomende locatie aan de Theo Mann Bouwmeesterlaan 75 is een mogelijke optie hiervoor. Onderzoek doen naar de haalbaarheid van toevoeging van meerdere functies op de betreffende locatie. Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie aan de Ruychrocklaan 340 ten behoeve van de SO/ZMLK 4 leerlingen van de rooms-katholieke Bernardusschool. Indicatie investeringsposten: Nieuwbouw voor 15 groepen en een gymzaal. Opmerkingen: Uitgangspunt in het voorstel is afzonderlijke huisvesting van de leerlingen van speciaal onderwijs (SO) en voorgezet speciaal onderwijs (VSO). Relatie met herbestemming van de locatie Theo Mann Bouwmeesterlaan 75, voorstel 12. 3 VSO/ZMLK staat voor voorgezet speciaal onderwijs voor zeer moeilijk lerende kinderen. 4 SO/ZMLK staat voor speciaal onderwijs voor zeer moeilijk lerende kinderen.

26/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Realiseren 12 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de Huisvestingsprogramma vervangende algemeen bijzondere The Hague International 2005. nieuwbouw The School, thans gelegen aan de Theo Mann Hague Bouwmeesterlaan 75, op een deel van het International sportterrein aan de Machiel Vrijenhoeklaan School (AB). (Ockenburgh). Continueren van de onderwijsbestemming van de locatie Theo Mann Bouwmeesterlaan 75. Indicatie investeringsposten: Vervangende nieuwbouw van ruim 10.000 m 2 bruto vloeroppervlak. Opmerkingen: Relatie met nieuwbouwplannen afdelingen VSO/ZMLKleerlingen, voorstel 11.

27/62 Mariahoeve & Marlot (wijk 25) Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: 13 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie van de vestiging François Vatelschool van de algemeen bijzondere Scholengemeenschap Dalton-Vatel aan de Granaathorst 20. Passende huisvesting Scholengemeenschap Dalton- Vatel (AB). Passende huisvesting De Vuurvlinder (RK). Realiseren vervangende nieuwbouw De Leeuwerikhoeve (OP). 14 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie (inclusief gymzaal) van de rooms-katholieke basisschool De Vuurvlinder aan de Diamanthorst 10. 15 Realiseren van vervangende nieuwbouw (inclusief voorschool/peuterspeelzaal) voor de openbare basisschool De Leeuwerikhoeve - thans gevestigd aan het Walenburg 25 - op de locatie Ametisthorst 421, in combinatie met nieuwbouw voor de protestants-christelijke basisschool Waalse Louise de Coligny en met behoud van het op de locatie Ametisthorst 425 gevestigde kindercentrum. Huisvestingsprogramma 2009. Indicatie investeringsposten: Vervangende nieuwbouw voor zes groepen. Opmerkingen: De school heeft sedert 2001 nieuwbouw. In 2001 is, deels geïntegreerd in het onderwijsgebouw, een kindercentrum gerealiseerd. Programma Onderwijshuisvesting 2003 honorering herbestemming leslokaal voor peuterspeelzaalwerk. Relatie met vervangende nieuwbouw Waalse Louise de Colignyschool, voorstel 16.

28/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Indien de huidige locatie van openbare basisschool De Leeuwerikhoeve aan het Walenburg 25 vrijkomt (als gevolg van de nieuwbouw aan de Ametisthorst 421), herbestemmen voor onderwijs. Indicatie investeringsposten: Opmerkingen: Realiseren vervangende nieuwbouw Waalse Louise de Colignyschool (PC). Wanneer realisering van vervangende nieuwbouw voor de openbare basisschool De Leeuwerikhoeve geen doorgang kan vinden op de locatie Ametisthorst 421, handhaven van de bestaande huisvestingssituatie aan het Walenburg 25. 16 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de protestants-christelijke basisschool Waalse Louise de Coligny op de huidige locatie aan de Ametisthorst 421, in combinatie met nieuwbouw voor openbare basisschool De Leeuwerikhoeve en met behoud van het bestaande op de locatie Ametisthorst 425 gevestigde kindercentrum. Huisvestingsprogramma 2009. Vervangende nieuwbouw voor dertien groepen en een gymzaal. Grenzend aan het onderwijsgebouw is een kindercentrum gevestigd. Relatie met vervangende nieuwbouw De Leeuwerikhoeve, voorstel 15.

29/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Passende 17 Handhaven van de huisvestingssituatie van de huisvesting rooms-katholieke Montessorischool John F. Montessorischool Kennedy aan het Gradaland 5. John F. Kennedy (RK). Realiseren vervangende nieuwbouw St. Paul (IC). 18 Realiseren van vervangende nieuwbouw voor de vestiging VMBO/LWOO St. Paul, onderdeel van de interconfessionele ESLOO-scholengroep op de huidige locatie aan de Isabellaland 251-253. Huisvestingsprogramma 2007. Indicatie investeringsposten: p.m. Opmerkingen: Nieuwbouw met een capaciteit voor maximaal 400 leerlingen.

30/62 Haagse Bos (wijk 24) Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Passende 19 Handhaven van de huisvestingssituatie van huisvesting protestants-christelijke Scholengemeenschap Scholengemeenschap Zandvliet aan de Bezuidenhoutseweg 40. Zandvliet (PC). Indicatie investeringsposten: Opmerkingen:

31/62 Bezuidenhout (wijk 26) Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Passende 20 Handhaven van de bestaande huisvestingssituatie huisvesting van de protestants-christelijke Dr. M.M. den realiseren Dr. Hertogschool aan de Amalia van Solmsstraat 5 M.M. den met inpandige aanpassingen ten behoeve van Hertogschool brandveiligheid, voorschool/peuterspeelzaal en (PC). onderwijskundige vernieuwingen. Passende huisvesting Haagse Schoolvereniging (AB). Na realisering van een voorschool/ peuterspeelzaal in het (hoofd)gebouw aan de Amalia van Solmsstraat 5, de dislocatie aan de Louisse Henriettestraat 7 slopen. Het vrijkomende terrein geschikt maken als speelplaats voor de Dr. M.M. den Hertogschool. 21 Handhaven van bestaande huisvestingssituatie van de algemeen bijzondere Haagse Schoolvereniging voor onderwijs aan internationale leerlingen aan de Koningin Sophiestraat 24a. Indicatie investeringsposten: Aanpassingskosten gebouw Amalia van Solmstraat 5. Sloop- en aanpassingskosten gebouw en terrein Louisse Henriettestraat 7. Opmerkingen: Aanvankelijk relatie met huisvestingssituatie Liduinaschool, voorstel 23 (zie Appendix).

32/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Passende 22 Opheffen van de dislocatie van de roomskatholieke Huisvestingsprogramma huisvesting speciale school voor basisonderwijs 2005. realiseren Merlijn (SBO) Merlijn aan de Amalia van Solmsstraat (RK). 155 en verplaatsen van de leerlingen in/bij het hoofdgebouw van Merlijn in het stadsdeel Laak (Paets van Troostwijkstraat). Indicatie investeringsposten: Opmerkingen: Passende huisvesting Liduinaschool (RK). Passende huisvesting Van Hoogstratenschool (PC). Het vrijkomende gebouw Amalia van Solmsstraat 155 onttrekken aan de onderwijsbestemming en overdragen aan de dienst Stedelijke Ontwikkeling ten behoeve van herontwikkeling. 23 Handhaven van de huisvestingssituatie (inclusief gymzaal) van de rooms-katholieke basisschool Liduina aan de Amalia van Solmsstraat 157. 24 Handhaven van de huisvestingssituatie van de protestants-christelijke basisschool Van Hoogstratenschool aan de Spaarwaterstraat 21. Aanvankelijk relatie met huisvestingssituatie Dr. M.M. den Hertogschool, voorstel 20 (zie Appendix).

33/62 Resultaat: Voorstel: Indicatieve fasering uitvoering: Passende 25 Handhaven van de huisvestingssituatie van de huisvesting algemeen bijzondere Nutsbasisschool Nutsbasisschool Bezuidenhout aan de Merkusstraat 19. Bezuidenhout (AB). Realiseren uitbreidingsplannen Overbosch College (IC). 26 Realiseren (van de reeds op het Programma Ondewijshuisvesting 2001 opgenomen) uitbreiding van de gebouwen van het interconfessionel Overbosch College van de ESLOO-scholengroep aan de Rooseboomstraat 10 / Van Heutszstraat 12. Indicatie investeringsposten: Opmerkingen: Programma Onderwijshuisvesting 2004 is één lokaal onttrokken aan de onderwijsbestemming ten behoeve van peuterspeelzaalwerk. Uitvoering in 2005. Uitbreiding vindt plaats onder voorwaarde dat gymzaal wordt afgestoten ten behoeve van welzijn.

34/62 5.4 Resultaten van het IHP-Onderwijs stadsdeel Haagse Hout Met het IHP-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout is beoogd de gebouwenvoorraad voor het onderwijs beter te doen aansluiten op de behoeften binnen het onderwijs en daarbij waar mogelijk een relatie te leggen met de kinderopvang, het concept van de brede school en de beoogde stedenbouwkundige ontwikkelingen. Met het IHP-Onderwijs is in deze context voor het stadsdeel Haagse Hout inzicht ontstaan in een aantal belangrijke zaken. 1. De mogelijkheden die er zijn om de gebouwenvoorraad beter op de kwantitatieve en de kwalitatieve behoefte aan te laten sluiten. 2. De mogelijkheden die er zijn om een relatie te leggen tussen de onderwijshuisvesting enerzijds en de kinderopvang en het concept van de brede school anderzijds. 3. De noodzaak en/of mogelijkheden voor het leggen van een relatie tussen de plannen voor de onderwijshuisvesting en de ontwikkeling van stedenbouwkundige plannen. In het onderstaande wordt nader ingegaan op de mate waarin met realisering van de in totaal 26 voorstellen uit dit IHP-Onderwijs op deze drie aspecten resultaten bereikt kunnen worden. ad. 1: Aansluiting gebouwenvoorraad op de kwantitatieve en kwalitatieve behoefte. Demografische ontwikkelingen, onderwijskundige vernieuwingen en maatschappelijke ontwikkelingen maken dat de vraag naar (onderwijs)huisvesting in kwantitatieve en kwalitatieve zin aan verandering onderhevig is. Het IHP-Onderwijs Haagse Hout biedt inzicht in de kansen die er zijn om de bestaande huisvesting beter aan te laten sluiten bij de wensen van gebruikers onder meer wat betreft de aanpasbaarheid van de (bestaande) huisvesting. Binnen het basisonderwijs in het stadsdeel Haagse Hout, is op basis van de randvoorwaarden uit de Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs gemeente Den Haag 1997 sprake van een capaciteitstekort van circa dertien procent. Tegenover de huidige capaciteit van in totaal 151 lokalen, bedraagt de huisvestingsbehoefte 170 lokalen. Deze behoefte is er ook op middellange of lange termijn. Hierbij is rekening gehouden met de extra ruimte die nodig is in het kader van de invoering van de onderwijskundige vernieuwingen. Daar waar sprake is van capaciteitstekort danwel capaciteitsoverschot binnen een bandbreedte van ongeveer 15 procent van het bruto vloeroppervlak, is er niet altijd direct aanleiding om maatregelen te treffen: leerlingstromen kunnen veranderen en andere functies kunnen in het onderwijsgebouw worden ondergebracht zoals voor- en naschoolse opvang, kinderdagopvang en peuterspeelzalen. Naast een tekort danwel overschot aan ruimte kan ook de functionaliteit van de ruimte een aspect zijn op basis waarvan de huisvesting niet voldoet aan de wensen van de gebruiker. In

35/62 het geval sprake is van capaciteitsoverschot kan de extra ruimte worden ingezet om de functionaliteit van de huisvesting met inpandige aanpassingen te verhogen. De scholen in stadsdeel Haagse Hout kennen onderling verschillen waar het gaat om de waardering van de huisvesting in kwantitatieve en kwalitatieve zin. Naast scholen die wat betreft het aantal lokalen passend zijn gehuisvest, zijn er ook scholen die nu of in de (nabije) toekomst te maken hebben met een capaciteitstekort dan wel capaciteitsoverschot. Daarnaast zijn er ook scholen waarbij de functionaliteit van de ruimten, in het licht van onder meer de onderwijskundige vernieuwingen, te wensen overlaat. De mogelijkheid om de bestaande huisvesting af te stemmen op de wensen van de gebruiker voor nu en in de toekomst hangt direct samen met de flexibiliteit van het gebouw. Deze flexibiliteit laat zich vertalen in de mogelijkheid een gebouw (inpandig) aan te passen, uit te breiden of in te krimpen danwel geschikt te maken voor medegebruik van derden (waaronder kinderdagopvang, peuterspeelzaalwerk en naschoolse opvang). Uit het onderzoek blijkt dat voor een aantal scholen geldt dat met aanpassing van het bestaande gebouw tegemoet kan worden gekomen aan de wensen van de gebruiker. Relevante voorbeelden van aanpassing van het huidige gebouwenbestand zijn opgenomen in schema Aanpassing Schema Aanpassing (Speciaal) basisonderwijs Voortgezet onderwijs Mariahoeve & Marlot Montessorischool John F. Kennedy (rooms katholiek) Bezuidenhout Liduinaschool (rooms katholiek) Van Hoogstratenschool (protestants christelijk) Nutsbasisschool Bezuidenhout (algemeen bijzonder) Dr. M.M. den Hertogschool (protestants christelijk) Benoordenhout Aloysiuscollge (rooms katholiek) Maerlant Lyceum (openbaar) Bezuidenhout Overbosch College (interconfessioneel) Speciaal onderwijs -

36/62 ad. 2: De mogelijkheden die er zijn om een relatie te leggen tussen de onderwijshuisvesting enerzijds en de kinderopvang en het concept van de brede school anderzijds. Het IHP-Onderwijs biedt inzicht in die situaties waarbij vanwege een overcapaciteit binnen de school, de mogelijkheid bestaat een aanvraag in te dienen voor het onttrekken van een lokaal aan de onderwijsbestemming ten behoeve van een al in de school aanwezige peuterspeelzaal. Daarmee kan de al aanwezige relatie tussen onderwijs en kinderopvang mogelijk geformaliseerd worden. Daarnaast biedt het IHP-Onderwijs inzicht in die situaties waarbij in het bijzonder als gevolg van nieuwbouw of herontwikkeling, mogelijkheden bestaan in de planvorming een relatie te leggen tussen de onderwijshuisvesting en de kinderopvang en/of het concept van de brede school. Mogelijkheden hiervoor doen zich onder meer (reeds) voor in de volgende situaties (zie schema kinderopvang en brede school): Schema Kinderopvang en brede school (Speciaal) basisonderwijs Mariahoeve & Marlot De Leeuwerikhoeve (openbaar) Waalse Louise de Colignyschool (protestants christelijk) Bezuidenhout Dr. M.M. den Hertogschool (protestants christelijk) Nutsbasisschool Bezuidenhout (algemeen bijzonder) Voortgezet onderwijs Bezuidenhout Overbosch College (interconfessioneel) Speciaal onderwijs - ad. 3: De mogelijkheden voor het leggen van een relatie tussen de plannen voor de onderwijshuisvesting en ontwikkeling van stedenbouwkundige plannen. Het IHP-Onderwijs voor het stadsdeel Haagse Hout biedt inzicht in die situaties waarbij de plannen voor (her)huisvesting van scholen van invloed zijn op de ontwikkeling van stedenbouwkundige plannen. Daar waar vervangende nieuwbouw van scholen wordt voorgesteld, kunnen zich onder meer vanuit efficiency oogpunt - mogelijkheden voordoen voor gecombineerde nieuwbouw van scholen. Als gevolg daarvan ontstaan vraagstukken over herontwikkeling en herbestemming van (vrijkomende) locaties. Tevens kan reductie van het aantal locaties waarover een school beschikt, resulteren in ontwikkeling van stedebouwkundige plannen. Voorbeelden hiervan staan in schema Stedenbouwkundige ontwikkelingen.