Inhoud Voorwoord 5 1 Criminologie: een terreinverkenning 13 1.1 De opdracht van de criminologie 13 1.2 Wat is criminologie? 20 1.3 De geschiedenis van de criminologie 24 1.4 Aandachtsgebieden binnen de criminologie 38 2 Beschrijvende criminologie 43 2.1 Inleiding 43 2.2 Politiecijfers 47 2.2.1 Landelijke trends 47 2.2.2 Indexcijfers per 100.000 inwoners 51 2.2.3 Internationale politiestatistieken 54 2.3 Onderzoeken naar verborgen criminaliteit 57 2.3.1 Onderzoek bij plegers van delicten 59 2.3.2 Onderzoek bij slachtoffers van delicten 68 2.4 Indicatoren van niet-conventionele criminaliteit 81 2.5 Discussie 84 3 Het strafrechtelijk systeem in actie 87 3.1 Inleiding 87 3.2 De actoren in het strafrechtelijk systeem 89 3.2.1 De politie 89 3.2.2 Het Openbaar Ministerie 92 3.2.3 De rechtelijke macht 93 3.3 Selectiviteit in de strafrechtspleging 94 3.3.1 De strafrechtspleging als afvalrace 96 3.3.2 Regionale beleidsverschillen 99 3.3.3 Persoonsgerichte selectiviteit 101 3.3.4 Normering van discretionaire bevoegdheid 108 3.4 Strafrechtelijk beleid 110 4 Verklaringen voor criminaliteit: het psychologisch perspectief 115 4.1 De gedragsvormen die in dit kader door psychologen worden bestudeerd 116 4.1.1 Antisociaal gedrag 116 4.1.2 Antisociale persoonlijkheidsstoornis 117 4.1.3 Externaliserend/internaliserend gedrag 118 4.1.4 Agressie 119
actuele criminologie 4.2 Persoonlijkheid en antisociaal gedrag 121 4.2.1 Inleiding 121 4.2.2 Typologieën van persoonlijkheid 122 4.2.3 De theorie van Eysenck: het pen-model 122 4.2.4 Spanningsbehoefte en impulsiviteit 124 4.2.5 Het vijffactormodel: de Big Five -persoonlijkheidstest 125 4.2.6 Empirische onderbouwing van persoonlijkheidstypen als risicofactor voor antisociaal gedrag 128 4.2.7 Cognitieve vaardigheden en intelligentie 129 4.2.8 Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (adhd) 129 4.2.9 Zelfbeheersing als overkoepelend begrip 130 4.2.10 Samenvatting 131 4.3 Sociaalpsychologische factoren 134 4.4 Medische en biologische factoren 138 4.4.1 Kwantitatieve erfelijkheidstudies 139 4.4.2 Adoptiestudies 140 4.4.3 Moleculaire genetische studies 141 4.4.4 Andere biologische factoren 142 4.4.5 Epigenetica 143 4.5 Ontwikkelingspsychologische noties 145 4.5.1 Ouder-kindinteracties en opvoedingsvaardigheden 146 4.5.2 Risicofactoren van ouders 147 4.5.3 Ouder- en kindfactoren 148 4.5.4 Parent-Child Interaction Therapy 149 4.6 Leerpsychologische noties 150 4.6.1 Klassieke conditionering 151 4.6.2 Instrumenteel leren 152 4.6.3 Sociaal leren 154 4.7 Discussie 158 5 Het economisch en sociologisch perspectief 161 5.1 Inleiding 161 5.2 Het economisch perspectief 161 5.2.1 Klassieke ideeën 161 5.2.2 Criminologisch model van rationele keuzes 163 5.2.3 Afschrikkingstheorie 165 5.2.4 Gelegenheidsstructuren, routineactiviteiten en situationele preventie 166 5.3 Het sociologisch perspectief 170 5.3.1 Anomie- en straintheorieën 172 5.3.2 Sociale-controletheorieën 177 5.3.3 Sociale-desorganisatietheorieën 180 8
inhoud 5.3.4 Sociale-labellingtheorieën 182 5.3.5 Reintegrative shaming 183 6 Criminaliteitspreventie 187 6.1 Inleiding 187 6.2 Beproefde preventiestrategieën 191 6.3 Een tweedimensionale typologie 193 6.4 Dadergerichte preventie 195 6.4.1 Primaire dadergerichte preventie 195 6.4.2 Secundaire dadergerichte preventie 198 6.4.3 Tertiaire dadergerichte preventie 199 6.5 Situationele preventie 201 6.5.1 Primaire en secundaire situationele preventie 201 6.5.2 Tertiaire, ofwel geïndiceerde situationele preventie 211 6.6 Slachtoffergerichte preventie 213 6.6.1 Primaire slachtoffergerichte preventie 213 6.6.2 Secundaire slachtoffergerichte preventie 213 6.6.3 Tertiaire slachtoffergerichte preventie 214 6.7 Discussie 215 6.8 Criminaliteitspreventie in Nederland 219 7 Straffen en criminaliteit 229 7.1 Inleiding 229 7.1.1 De penologie 229 7.1.2 Straffen in het (straf)recht 229 7.2 Doelstellingen van straffen en strafrechttheorieën 231 7.2.1 Absolute theorieën: vergelding 232 7.2.2 Relatieve theorieën: generale en speciale preventie 233 7.2.3 Verenigingstheorieën 237 7.3 Soorten straffen 238 7.3.1 Hoofdstraffen: geldboetes, taakstraffen, hechtenis en gevangenisstraffen 239 7.3.2 Bijkomende straffen 243 7.3.3 Maatregelen 243 7.3.4 Sancties voor kinderen en jeugdigen 244 7.4 Effectiviteit van straffen 246 7.4.1 Vergelding en genoegdoening 247 7.4.2 Generale preventie 248 7.4.3 Speciale preventie: onderzoeksmethoden 249 7.4.4 Speciale preventie: effecten van incapacitatie 251 7.4.5 Speciale preventie: effecten op recidive 253 7.4.6 Speciale preventie: effecten op resocialisatie 254 7.4.7 Speciale preventie: conclusie 256 9
actuele criminologie 8 Victimologie 259 8.1 Inleiding 259 8.1.1 Victimologie 260 8.1.2 Kringen van slachtofferschap 262 8.2 Risicokenmerken van slachtofferschap 265 8.3 De materiële en immateriële gevolgen van criminaliteit 274 8.3.1 Gevoelens van onveiligheid en opinies 276 8.3.2 De psychische gevolgen van slachtofferschap: het posttraumatische stresssyndroom 281 8.4 De reacties op slachtofferschap 283 8.4.1 Aversieve reacties: blaming the victim 283 8.4.2 Modellen van slachtofferhulp 286 8.5 Discussie 298 9 Zware criminaliteit 303 9.1 Inleiding 303 9.2 Levensmisdrijven 303 9.2.1 Definitie 304 9.2.2 Aard en omvang 304 9.2.3 Oorzaken en achtergronden 307 9.2.4 Aanpak 309 9.3 Internationale misdrijven 309 9.3.1 Definitie 310 9.3.2 Aard en omvang 311 9.3.3 Oorzaken en achtergronden 312 9.3.4 Aanpak 313 9.4 Terrorisme 315 9.4.1 Definitie 315 9.4.2 Aard en omvang 316 9.4.3 Oorzaken en achtergronden 318 9.4.4 Aanpak 319 9.5 Georganiseerde misdaad 319 9.5.1 Definitie 321 9.5.2 Aard en omvang 323 9.5.3 Oorzaken en achtergronden 325 9.5.4 Aanpak 328 9.6 Witteboordencriminaliteit 331 9.6.1 Definitie 332 9.6.2 Aard en omvang 333 9.6.3 Oorzaken en achtergronden 335 9.6.4 Aanpak 337 10
Afkortingen 341 Literatuur 343 Afbeeldingen 373 Register 375 Personenregister criminologen 379