VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE BASISSCHOOL DE VENSER Locatie : De Venser Brinnummer : 10BA Plaats : Diemen Registratienummer : 3233826 Onderzoeksnummer : 14846 Datum onderzoek : 05-07-2011 Datum vaststelling rapport : 11-10-2011 VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 1 van 7
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie kleutergroepen: Aantal kleuters in groep a: 23, waarvan 9 doelgroepkleuters Aantal kleuters in groep b: 20, waarvan 4 doelgroepkleuters Aantal kleuters in groep c: 19, waarvan 8 doelgroepkleuters VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 2 van 7
2. HET TOTAALBEELD Basisschool De Venser ligt in Diemen Zuid en de meeste doelgroepkinderen komen van peuterspeelzaal t Ros Beyaerdt. Daarnaast komen ook kinderen van de nabijgelegen peuterspeelzaal De Peuterboot of van een kinderdagverblijf. Zo n veertig procent van de doelgroepkleuters komt uit Amsterdam Zuidoost en hiervan heeft de school niet altijd zicht op de VVE historie. In 2004 is de gemeente gestart in Diemen Zuid met een pilot VVE waaraan de twee basisscholen en de twee peuterspeelzalen deelnamen. In 2006 zijn de meeste leidsters en leraren gecertificeerd. De vier VVE-locaties in Diemen Zuid werken nog steeds samen en maken jaarlijks een gezamenlijke planning van de thema s van Ko-Totaal. De Venser werkt aan een verbetertraject om haar onderwijskwaliteit te verhogen. Het versterken van de woordenschat is een belangrijk verbeterdoel. Dat is inmiddels terug te zien in de leeromgeving, waar woordclusters, labels en pictogrammen (de Ko-woorden ) de taalontwikkeling van de kleuters ondersteunen. De leraren werken al lange tijd met Ko-Totaal en voeren de thema s conform de handleiding uit. De kinderen spelen en werken in een goed gestructureerde leeromgeving, bewegen zich vrij en weten wat er van hun verwacht wordt. De wijze waarop de leraren de kinderen respons geven in woord en lichaamstaal is zelfs een voorbeeld voor anderen. Differentiatie in aanbod en activiteiten heeft nu een duidelijke plaats op het rooster. Zowel de doelgroepkinderen, de NT2-kinderen en alle kinderen die uitvallen op de toetsen krijgen geplande extra begeleiding. In Diemen evalueren de VVE-locaties de kwaliteit van VVE in een jaarlijkse monitor. Op gemeenteniveau zijn nog geen streefdoelen voor de opbrengsten bepaald. De school streeft wel naar een hoog niveau van de opbrengsten van haar leerlingen. Naast deze positieve punten ziet de inspectie ook ontwikkelpunten. De school kan de ouders van de doelgroepkleuters sterker bij het onderwijs betrekken door de inlooptijd beter te benutten. Daarnaast heeft de school nog geen gericht ouderbeleid waarin vastligt wat de school van de ouders, zowel thuis als op school, verwacht. Verder zijn het versterken van de doorgaande lijnen in het aanbod, de didactiek en de ouderbetrokkenheid bij het VVE-programma belangrijke aandachtspunten. 3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Diemen A CONDITIES A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Ko-Totaal A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het vve-programma) 3 VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 3 van 7
(A5.4) Op De Venser zijn vijf leraren gecertificeerd. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 3 B3 Intake 4 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 3 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de vroegschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 (B1) De Venser heeft nog niet in de schoolgids en in het schoolplan een gericht ouderbeleid vastgelegd voor VVE. De informatie over het programma Ko-Totaal is erg summier en er wordt niet in aangegeven wat de school van de ouders verwacht ten aanzien van de VVE. Ook op de website is de informatie over het ouderbeleid ten aanzien van VVE beperkt en algemeen geformuleerd. Van belang is dat de school in haar beleid omschrijft welke doelen ze met VVE wil bereiken en welke mate van ouderbetrokkenheid zij daarbij nastreeft. Bij evaluatie kan de school dan bepalen in hoeverre georganiseerde activiteiten hebben bijdragen aan de gestelde doelen. (B3) De directie van De Venser wil de achtergronden en de kindkenmerken direct bij de start op de school goed in kaart brengen. Daarom heeft de school een uitgebreide intakeprocedure met de ouders en het kind. De intern begeleider zoekt daarbij al vroeg actief contact met de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf. Nog voor de daadwerkelijke inschrijving organiseert de directie een moment om kennis te maken met het hele gezin. Indien de ouders er over denken om hun kind in te schrijven, krijgen zij het inschrijfformulier mee. Hierop vraagt de school ook gegevens over de voorschoolse educatie. Na inlevering van het inschrijfformulier en plaatsing op de school, volgt de uitgebreide intake. Hiervoor heeft de school een eigen formulier gemaakt het Entreeformulier 'Dit ben ik', waarmee de totale ontwikkeling van het kind mooi in beeld wordt gebracht. (B5) Bij het begin van elk nieuw thema worden de ouders uitgenodigd en de schoolmaatschappelijk werkster en de coördinator VVE benaderen de doelgroepouders en NT2- ouders actief om te komen. Desondanks is de opkomst wisselend. Voor een deel hangt dat samen met het feit dat de ouders werken. In het kader van de opvoedingsondersteuning kunnen (doelgroep)ouders een aantal malen per jaar een lezing bijwonen van de GGD met een thema zoals Zelfvertrouwen en sociale vaardigheden bij kinderen stimuleren. De school kan de inlooptijd beter benutten. Een deel van de ouders brengt hun kind en vertrekt weer snel, terwijl andere ouders lezen of spelen met hun kind. De leraren kunnen meer materialen klaar leggen en stimuleren dat ouders ook écht spelen met hun kind. Dat is nu nog in weinig groepen gezien. De school zou ook kunnen nadenken over de mogelijkheden die zij krijgt als ze bijvoorbeeld eens per week de inlooptijd verlengt en de (doelgroep)ouders actief laat meedraaien bij een Ko- of lesactiviteit. Nu heeft het spelen en lezen met de kinderen een vrijblijvend karakter. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 3 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leerkrachten is respectvol 3 C2.2 De leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 4 van 7
C2.3 De leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 3 competenties van de kinderen C2.4 De leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 2 C3.4 De leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en 3 verrijken het spelen en werken C3.5 De leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag 3 (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leerkrachten met de kinderen is responsief 4 C3.7 De leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling 3 van de individuele kinderen (C2) De sfeer is in alle kleutergroepen open en kindvriendelijk. Bij binnenkomst worden ouders en kind hartelijk begroet. De gang van zaken in de school is bekend en zowel de leraren als de kinderen weten wat ze van elkaar kunnen verwachten. (C2.5) In de leeromgeving zijn uitdagende hoeken en thematafels met boeken te vinden en zijn via woordclusters en pictogrammen de themawoorden te herkennen. De leraren kunnen nog iets meer afstemmen hoe ze de themawoorden op dezelfde wijze aanbieden om de herkenbaarheid hiervan zowel voor de kinderen als voor de ouders te vergroten. (C3.1) Gedurende anderhalve dag per week is een tweede gecertificeerde leraar aanwezig in de kleuterbouw om de doelgroepkinderen, NT2-leerlingen en de kinderen die uitvallen op de Citokleutertoetsen extra te begeleiden. Samen met de groepsleraren maakt zij een planning van de pre-teaching en het oefenen met de woorden. (C3.3) De leraren stellen tijdens kringmomenten open vragen om de leerlingen uit te nodigen mee te doen met de les en om zo tot taalproductie te komen. Hoewel de interactie tussen leraar en leerling daarmee vrij goed tot stand komt, stimuleren de leraren nog weinig dat leerlingen reageren op elkaar of met elkaar in gesprek gaan. De leraren kunnen dit onderdeel sterker ontwikkelen. (C3.6) De leraren geven kinderen verbaal en non-verbaal feedback op hun vragen of handelen. Ieder kind wordt gezien en de leraren tonen daarbij veel aandacht en interesse voor het spel of de vraag van het kind. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 2 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 5 van 7
(D1.1) De school werkt met een aangepast observatie-instrument dat zij twee keer per jaar afneemt. Dat wijkt af van het observatie-instrument van Ko-Totaal. Dit instrument is ontwikkeld door het ABC in samenspraak met de scholen en wordt op bijna alle basisscholen gebruikt. Echter, het deel over de sociaal-emotionele ontwikkeling gebruikt de school niet. Dat komt omdat zij mogelijk ook gaat werken met Viseon in de kleutergroepen. Die toets is momenteel nog in ontwikkeling. De leraren registreren niet of de aangeboden woorden bij het thema passief en/of actief door de kinderen beheerst worden. Juist voor de doelgroepkinderen en taalzwakke kinderen is dit wel van belang. Daarom is het bijhouden van de woordkennis voor deze groep kinderen een ontwikkelpunt. Daarnaast nemen de leraren de Cito-kleutertoetsen af in de groepen 1 en 2. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de vroegschool 3 E2 De vroegschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 3 E3 De vroegschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 3 E4 De vroegschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 3 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 3 E6 In de kwaliteitszorg van de basisschool wordt ook specifiek naar VVE gekeken 3 (E3) Het afgelopen jaar heeft het team van De Venser haar opbrengstbewustzijn vergroot. De leraren hebben meer zicht op het leerrendement van zowel individuele kinderen als van de totale groep gekregen. Ook bij de kleutertoetsen kijken de leraren nu naar het leerrendement per vakgebied van individuele leerlingen, van de groep als geheel en van de hele kleuterbouw. (E4) Ook VVE is opgenomen in het verbeterplan van De Venser. Voor de komende periode heeft de school doelen geformuleerd voor woordkennis, voor de vakgebieden en voor de leeromgeving en deze uitgezet in de tijd tot juni 2012. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F3 De basisschool wint doelmatige informatie in bij de voorschool over de 4 instromende peuters en maakt daar aantoonbaar gebruik van F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd 2 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar 2 afgestemd (F1) In Diemen is regelmatig overleg in de projectgroep VVE. Hierin zitten de beleidsmedewerker VVE en de coördinator VVE van de gemeente Diemen, de coördinator peuterspeelzaalwerk Stichting Welzijn Diemen en de coördinatoren van de scholen. In dit overleg stellen de vertegenwoordigers beleid op, evalueren beleid en bespreken de jaarlijkse monitor VVE. De directeur zit in de projectgroep. (F2) Ook al investeert de school veel in de intake en zoekt de intern begeleider contact met de andere (VVE)locaties in Diemen, toch heeft De Venser niet van alle kinderen die instromen alle gegevens gekregen. Dat betreft vooral de 40% kinderen die afkomstig zijn uit Amsterdam Zuidoost. Niet alle pogingen van de intern begeleider leveren het gewenste resultaat op. De afspraken die gelden in Diemen met betrekking tot de overdracht worden door de locaties in Amsterdam Zuidoost niet gehanteerd. Om die reden krijgt indicator F2 geen waardering. VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 6 van 7
Een deel van de (doelgroep)peuters komt van peuterspeelzaal 't Ros Beyaerdt en een ander (kleiner) deel komt van De Peuterboot. Met beide peuterspeelzalen heeft de school een goed contact en worden de afspraken goed nageleefd. (F3) In Diemen Zuid is regelmatig contact en overleg tussen de beide basisscholen en de twee peuterspeelzalen. Er is sprake van een warme overdracht en de intern begeleider zoekt actief en tijdig contact met de voorscholen in Diemen. Naast de persoonlijke contacten gebruiken de voorscholen een standaardoverdrachtsformulier met veel gegevens over de ontwikkeling van de peuter. (F4) In Diemen Zuid maken de twee basisscholen en de twee peuterspeelzalen een gezamenlijke planning van de thema's. Vijf thema's zijn op elkaar afgestemd en in februari en maart 2011 was het thema Circus. Alleen bij dat laatste thema is er een gezamenlijke afsluiting met circus Kristal voor alle peuters en kleuters en hun ouders. Inhoudelijk overleg tussen de leidsters en de leraren, bijvoorbeeld over de woordenschatdidactiek, is er nauwelijks. Versterken van de doorgaande lijnen in het aanbod, de didactiek en hoe om te gaan met de ouders zijn belangrijke ontwikkelpunten voor de toekomst. Immers het VVE-programma betreft extra ondersteuning voor kinderen met een taalachterstand vanaf de peuterspeelzaal tot groep 3 van de basisschool. (F5) Hoewel De Venser, 't Ros Beyaerdt en De Peuterboot met hetzelfde VVE-programma werken, leidt dit niet automatisch tot afstemming van het pedagogisch-didactisch handelen. Dit is vooralsnog geen onderwerp van gesprek. (F6) Hetzelfde geldt voor het ouderbeleid. De Venser en 't Ros Beyaerdt (en andere peuterspeelzalen) voeren hun eigen beleid en stemmen dat nog weinig op elkaar af. (F7) Ook op het gebied van de zorg liggen geen duidelijke afspraken vast. G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de afspraken Geen oordeel G2 De resultaten zijn van voldoende niveau 3 G3 Verlengde kleuterperiode 3 (G1) De inspectie geeft geen oordeel over de opbrengsten van VVE. Op dit moment is door de gemeente, noch de voor- en vroegschool aangegeven wat de resultaten van VVE moeten zijn. (G2) De resultaten op de Cito-toetsen Taal voor kleuters en Ordenen laten het afgelopen schooljaar hoopvolle resultaten zien. Het leerrendement is op groepsniveau in het afgelopen jaar duidelijk toegenomen. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 14846 Onderzoeksdatum: 05-07-2011 Pagina 7 van 7