VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL PIEREWIET Locatie : Plaats : Almere Registratienummer : 3044539 Onderzoeksnummer : 13431 Datum onderzoek : 25-11-2010 Datum vaststelling rapport : 14-02-2011 VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 1 van 8
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in groep a: 40, waarvan 22 doelgroeppeuters VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 2 van 8
2. HET TOTAALBEELD Speelzaal maakt onderdeel uit van Bredeschool Stedenwijk samen met drie basisscholen, één school voor voortgezet onderwijs, een stedenpunt en een playground. De diverse organisaties hebben met regelmaat overleg met elkaar om de brede school vorm te geven. Daarnaast heeft de intern begeleider van één van de basisscholen een breed zorgoverleg geïntroduceerd waarin kinderen van 3 tot 18 jaar met elkaar worden besproken. Dit overleg heeft ervoor gezorgd dat de lijnen tussen de organisaties heel kort zijn en er ook frequent informeel overleg is met elkaar. Zo is iedereen goed op de hoogte van de contacten die de verschillende organisaties met de gezinnen hebben. De afgelopen jaren heeft er een VVE-netwerk gefunctioneerd, gesubsidieerd door de gemeente, dat met begeleiding van de schoolbegeleidingsdienst vorm heeft gekregen. Het netwerk functioneerde naar ieders volle tevredenheid. Nu de gemeente de subsidie heeft stopgezet, hebben alle betrokken partijen het voornemen om het netwerk toch overeind te houden, vanwege de meerwaarde die het netwerk het afgelopen jaar heeft gebracht. werkt met het VVE-programma Piramide en voert dat gedegen uit. De planning is nog niet helemaal goed uitgewerkt, waardoor er niet goed zicht is op de wijze waarop de leidsters inspelen op verschillen tussen peuters. Het pedagogisch-didactisch handelen is op orde waarbij opvalt dat de leidsters een grote mate van afstemming hebben bereikt over de wijze waarop zij omgaan met grensoverschrijdend gedrag. De peuters weten hierdoor goed waar ze aan toe zijn. De zorg voor peuters is op orde: de tutoractiviteiten worden uitgevoerd en een reflectie hierop is terug te vinden in de handelingsplannen. Een aandachtspunt voor is de inrichting van de speelleerruimte. Deze is nu nog te weinig taalontlokkend. 3. BEOORDELING KWALITEITSASPECTEN EN TOELICHTING ALS DIT NODIG IS A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 2 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Piramide A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor 2 jaar en 3 maanden VVE? A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het vve-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 (A0.1) De afgelopen vier jaren heeft de GGD geen kwaliteitsonderzoeken op de peuterspeelzalen uitgevoerd. Er is om die reden geen recent onderzoeksrapport beschikbaar. (A3) Op alle dagdelen zijn twee leidsters beschikbaar. (A4.1) Met de invoering van de OKE-wet gaan alle doelgroeppeuters vier dagdelen naar de peuterspeelzaal. Tot augustus 2010 was het beleid dat doelgroeppeuters ofwel drie ofwel vier dagdelen naar de peuterspeelzaal gingen. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 3 van 8
Door dit beleid in het verleden komt het voor een enkele peuter voor dat er niet direct plaats is voor vier dagdelen. Daarnaast geven de leidsters aan dat niet alle ouders ermee instemmen om hun kind vier dagdelen naar de peuterspeelzaal te laten gaan. Waar de speelzaal voorheen ongeveer negentig procent doelgroeppeuters had, is dat percentage nu teruggelopen naar ongeveer vijftig procent. De wijk is gemengder geworden en steeds meer ouders hebben wel enig opleidingsniveau. Toch geven de leidsters aan dat er nog steeds sprake is van behoorlijke problematiek met name op het niveau van het gezin. (A5.5) Voor iedere leidster wordt op basis van het functioneringsgesprek en op aangeven van de teamleiders een scholings- of begeleidingsplan opgesteld. Deze nascholing of begeleiding is niet noodzakelijkerwijs VVE-gerelateerd, maar waar nodig wordt de leidster bijgeschoold op de uitvoering van het VVE-programma. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 3 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 3 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 (B1) Recentelijk heeft De Schoor een nieuw pedagogisch beleidsplan vastgesteld. Hierin staat het ouderbeleid duidelijker dan voorheen beschreven. De Schoor wil met het nieuwe ouderbeleid de ouder meer als partner beschouwen. Mede om die reden heeft de organisatie een kwaliteitsbijeenkomst voor haar pedagogisch medewerkers georganiseerd waarin de gelijkwaardigheid tussen leidsters en ouders een belangrijk aandachtspunt is geweest. Het vernieuwde ouderbeleid is met de pedagogisch medewerkers besproken. In een vervolgstap moet het beleid handen en voeten krijgen in de praktijk aan de hand van het werkplan dat iedere speelzaal opstelt. Momenteel bevatten deze werkplannen voornamelijk nog globale beschrijvingen van de doelen die de speelzalen beogen. De leidsters kunnen deze doelen concreter beschrijven aan de hand van een analyse van de ouderpopulatie en de aandachtspunten die uit de tevredenheidsenquêtes naar voren komen. Deze doelen vormen dan het uitgangspunt van de activiteiten die de speelzaal moet ontplooien om het ouderbeleid te realiseren. (B3) De Schoor werkt met een standaard intakeformulier waar naast de zakelijke gegevens ook aandacht is voor de kindkenmerken. (B4) De ouders krijgen aan het begin van een thema een brief mee met informatie over de inhoud van het thema en suggesties over activiteiten die ze met hun kinderen thuis kunnen uitvoeren. Ook zijn er de koffieochtenden en meedraaiochtenden waardoor ouders meer informatie kunnen krijgen over Piramide en wat dat betekent voor een dag op de speelzaal. Bij het ophalen van hun kinderen krijgen de ouders een goede terugkoppeling van wat er die dag gedaan is. Daarnaast worden er vanuit de brede school met regelmaat activiteiten georganiseerd in het stedenpunt. De leidsters wijzen ouders op deze activiteiten en benadrukken het belang om deze bijeenkomsten bij te wonen. (B5) Niettemin is de participatie van ouders bij het hele VVE-gebeuren niet naar wens van de leidsters. De ouders die het het meest nodig hebben, verschijnen het minst. Daar ligt een aandachtspunt voor. De leidsters betreuren het dan ook dat de meedraaiochtenden niet meer verplicht worden gesteld. Zo hebben ze minder handvatten om de participatie van ouders naar een hoger niveau te tillen. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 4 van 8
(B6) De ouders geven aan dat ze met regelmaat op de hoogte worden gehouden van de ontwikkeling van hun kind. Dat gebeurt tijdens formele gesprekken die op gezette tijdstippen plaatsvinden (vier keer gedurende de periode dat het kind de peuterspeelzaal bezoekt), maar het gebeurt ook veelal tussendoor. De ouders zijn zeer te spreken over de wijze waarop de leidsters tijd uittrekken om met hen te praten over hun peuter. De drempel om naar de leidsters toe te stappen, als ouders vragen of zorgen hebben, is laag. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 4 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 3 competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 2 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken 3 het spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij 3 de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 de individuele kinderen (C1.2) De leidsters werken de planning van de thema s vrij grofmazig uit. Hierdoor kunnen ze moeilijk terugkijken op de uitvoering van het programma (lukt het om alle kernactiviteiten uit te voeren, zijn we in staat om alle vier fasen van de woordenschatuitbreiding aan te bieden). (C1.4) Doordat de planning weinig details bevat, is het ook moeilijk na te gaan of de leidsters een aanbod hebben voor zowel jongste als oudste peuters en of ze ook de sterkere peuters op hun niveau aanspreken. heeft overigens wel al ervaring opgedaan met de vernieuwde projecten van Piramide. Deze projecten geven meer houvast om doelgericht te differentiëren en er staat een aanbod in voor de meer pientere peuters. (C2.2) De groep die de inspectie heeft bezocht is een pittige samenstelling van peuters. Een aantal kinderen reageert sterk op elkaar hetgeen soms voor onrust zorgt. Het is goed om te zien dat beide leidsters op dezelfde manier met deze problematiek omgaan. Over het geheel genomen verwoorden de leidsters correcties op een positieve manier en benoemen zij ook het effect van het gedrag van de peuter. Maar het is ook duidelijk dat deze positieve benadering een grens kent. Op momenten dat het echt nodig is, treden de leidsters streng op en laten ze geen ruimte meer voor de peuter. Dit komt de rust op de groep zeker ten goede. (C2.5) De ruimte is netjes en verzorgd ingericht en voldoet aan de eisen die De Schoor zelf heeft opgesteld. Hiervoor is een checklist aanwezig waarop richtlijnen staan voor de beschikbare materialen en voor de inrichting van de hoeken. Daarnaast hebben de leidsters een deel van de begrippen die aan bod komen in de ruimte opgehangen. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 5 van 8
De leeshoek is gevuld met boeken die aansluiten op het thema. Hoewel de inrichting van de ruimte daarmee aan alle eisen voldoet, prikkelt de inrichting van de ruimte nog weinig de nieuwsgierigheid van de peuters. De inrichting van de huishoek is bijvoorbeeld karig en kan nog veel meer uitdagen tot spel. Ook is het materiaal dat beschikbaar is voor creatieve activiteiten weinig uitnodigend. Hier liggen kansen voor om met name het taalontlokkende aspect van de inrichting te vergroten. (C3.7) De leidsters kunnen meer dan zij nu doen inspelen op verschillen tussen de peuters. Momenteel is er weinig verschil in aanpak te zien naar jongste of oudste peuters toe. Met name de differentiatie gericht op sterkere peuters kan meer aandacht krijgen. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden (D1.2) Voor de tutorkinderen vult de tutor het handelingsplan in dat bij het VVE-programma hoort. Hierop staat duidelijk de beginsituatie vermeld (op basis van de peuterobservatielijst) en de doelen die de leidsters willen bereiken. De leidsters registreren de tutoractiviteiten die ze uitvoeren. (D2.2) Binnen de brede school Stedenwijk zijn de lijnen met de externe hulpverlening heel kort. De afstemming over de juiste hulp aan een kind of gezin wordt daardoor gemakkelijk gerealiseerd. Deze afstemming vindt altijd plaats met medeweten van de ouders. (D2.3) Binnen de brede school heeft een pilot gedraaid waar de betrokken partijen elkaar binnen het ZAT-verleg op de hoogte houden van de ontwikkelingen van een peuter en wat de extra zorg voor effect heeft. Deze structuur moet ervoor zorgen dat terugkoppeling over de geboden hulp, met goedkeuring van de ouders, systematisch plaatsvindt. Binnen de pilot zijn geen driejarigen besproken. Daardoor heeft de peuterspeelzaal geen eigen ervaring opgedaan met de effectiviteit van het overleg. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 3 E3 De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 3 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie 3 (E2) In augustus 2010 heeft Stichting De Schoor een werkwijze geïntroduceerd die ervoor moet zorgen dat alle peuterspeelzalen zich met regelmaat bezinnen op de implementatie van het gehanteerde VVE-programma. Hiertoe heeft de stichting per programma een checklist opgesteld die de leidsters moet helpen om systematisch de belangrijkste aspecten van het VVE-programma te evalueren. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 6 van 8
De bedoeling is dat zowel de leidsters als de teamleider deze checklist invullen. In een gesprek over de ingevulde checklists wordt vervolgens bepaald wat de aandachtspunten van de peuterspeelzaal voor het komende jaar zullen worden. (E3) De evaluatie zoals beschreven in E2 bevat nog niet een component waarmee de peuterspeelzaal kijkt naar de opbrengsten van VVE. Dit is mede het gevolg van het feit dat er momenteel geen duidelijke gemeentelijke afspraken liggen over de te bereiken doelen. Maar ook zonder die gemeentelijke afspraken kan zich een beter beeld vormen van de effecten van VVE. Bijvoorbeeld door de uitbreiding van de woordenschat te meten en dit af te zetten tegen de kwaliteit van de tutoractiviteiten die de leidsters uitvoeren. Ook kan zij op basis van de peuterobservatielijst doelen stellen ten aanzien van de zelfstandigheid van peuters. Dergelijke opbrengstevaluaties ondersteunen de brede evaluatie van de kwaliteit van het VVE-programma. (E4) De bedoeling is dat ieder jaar een plan van aanpak opstelt op basis van de conclusies die de leidsters en de teamleider trekken in het gesprek over de ingevulde checklists. Het opstellen en werken met deze plannen bevindt zich nog in een beginstadium maar geeft een goede start om ieder jaar de eigen kwaliteit te bekijken en waar nodig te verbeteren. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool 3 F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 4 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd 3 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar 3 afgestemd (F1) De leidsters en de teamleider hebben via het VVE-netwerk regelmatig overleg om het VVEaanbod af te stemmen en te komen tot nadere afspraken om de doorgaande lijn te verstevigen. (F2) Vanuit stroomt ongeveer de helft van de peuters uit naar één van de basisscholen van de brede school Stedenwijk. (F3) Alle peuterspeelzalen in Almere vullen aan het eind van de periode een overdrachtformulier in (Peuterestafette) waarin zij informatie opnemen over de ontwikkeling van het kind, sterke en zwakke kanten en informatie over de extra begeleiding die de peuter heeft gehad op de peuterspeelzaal. De ouders zijn op de hoogte van dit formulier en tekenen ook voor de inhoud en de overdracht. Voor alle VVE-kinderen geldt daarnaast dat er sprake moet zijn van een warme overdracht. Deze werkwijze is voortgekomen uit een samenwerking tussen de VVE-coördinator van De Schoor, de intern begeleider van de Waterlandschool, de IJsselgroep en vertegenwoordigers van twee grote kinderopvangorganisaties. voert de richtlijn uit. De basisscholen zijn nauw betrokken bij de overdracht en nemen ook zelf contact op met de leidsters voor meer informatie indien nodig. Daarnaast vindt er ook regelmatig terugkoppeling plaats naar de leidsters als de peuter eenmaal op de basisschool zit. (F5) Hoewel het aspect pedagogisch-didactisch handelen niet per sé expliciet op de agenda staat van de VVE-overleggen tussen de basisscholen en, is men wel overeengekomen om allemaal dezelfde methode te gebruiken voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. probeert daar zoveel mogelijk bij aan te sluiten. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 7 van 8
(F6) Het stedenpunt organiseert activiteiten om de participatie van ouders naar een hoger niveau te tillen, maar er is momenteel geen sprake van een gezamenlijk ouderbeleid. Het zou echter een impuls kunnen geven aan de ouderbetrokkenheid als iedereen dezelfde doelen voor ogen had en daar op een eenduidige manier naartoe werkte. De basisscholen zouden dan meer kunnen profiteren van het voorwerk dat op de speelzaal gebeurt. (F7) De zorg voor peuters en kleuters is wellicht niet geheel hetzelfde ingericht, maar de VVEoverleggen hebben er wel voor gezorgd dat de intern begeleiders van de drie basisscholen om advies worden gevraagd of door de leidsters worden uitgenodigd om een peuter te observeren. Deze observaties dragen bij aan een goede plaatsing van de peuter op de basisschool. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 13431 Onderzoeksdatum: 25-11-2010 Pagina 8 van 8