DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL WINDEKIND

Transcriptie

1 VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL WINDEKIND Locatie : Plaats : Almere Registratienummer : Onderzoeksnummer : Datum onderzoek : Datum vaststelling rapport : VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 1 van 8

2 1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in groep a: 25, waarvan 16 doelgroeppeuters VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 2 van 8

3 2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal is inpandig in basisschool De Wierwinde. De speelzaal en de basisschool werken al geruime tijd samen om afstemming te krijgen in de uitvoering van Startblokken. De leidsters zijn beiden geschoold in het VVE-programma en werken al geruime tijd samen. Ze voeren veel overleg over de uitvoering van het programma (activiteiten van het thema, begeleiding van groepjes peuters etc.) maar schrijven hier weinig over op. Dit zorgt ervoor dat er sprake is van een min of meer intuïtieve uitvoering van Startblokken. Er zijn weinig handvatten waarmee de leidsters achteraf kunnen bepalen of ze alle activiteiten hebben uitgevoerd en of die allemaal het gewenste effect hebben gehad. Hierdoor is het ook moeilijk om te bepalen in hoeverre het VVE-programma effectief wordt uitgevoerd. Doelgericht noteren welke activiteiten je uitvoert en welke extra begeleiding je geeft is daarmee het belangrijkste ontwikkelpunt voor. De samenwerking met basisschool De Wierwinde zorgt ervoor dat er op een aantal aspecten al sprake is van een doorgaande lijn. Zo is de doorstroom van naar De Wierwinde groot en is er afstemming over de thema s. Er is daarnaast sprake van een warme overdracht van de peuters en de leraren weten de leidsters goed te bereiken als ze vragen hebben over een peuter die net is ingestroomd. De samenwerking kan zich nog verdiepen om met name de oudercomponent van VVE naar een hoger niveau te tillen. De ouderparticipatie op is laag en de leidsters zien weinig mogelijkheden meer om dit te verbeteren. Door samen met de basisschool doelen te formuleren op het gebied van ouderparticipatie, liggen er wellicht toch mogelijkheden om de ouders meer bij het VVE-gebeuren te betrekken. 3. BEOORDELING KWALITEITSASPECTEN EN TOELICHTING ALS DIT NODIG IS A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 2 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Startblokken A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor 2 jaar en 3 maanden VVE? A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het vve-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 (A0.1) De afgelopen vier jaren heeft de GGD geen kwaliteitsonderzoeken op de peuterspeelzalen uitgevoerd. Er is om die reden geen recent onderzoeksrapport beschikbaar. (A3) Op alle dagdelen zijn twee leidsters beschikbaar. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 3 van 8

4 (A4.1) Met de invoering van de OKE-wet gaan alle doelgroeppeuters vier dagdelen naar de peuterspeelzaal. Tot augustus 2010 was het beleid dat doelgroeppeuters ofwel drie ofwel vier dagdelen naar de peuterspeelzaal gingen. Door dit beleid in het verleden komt het voor een enkele peuter voor dat er niet direct plaats is voor vier dagdelen. Daarnaast geven de leidsters aan dat niet alle ouders ermee instemmen om hun kind vier dagdelen naar de peuterspeelzaal te laten gaan. (A4.2) Stichting De Schoor streeft ernaar om alle peuters te plaatsen op de leeftijd van 2 jaar en 3 maanden. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 (B1) Recentelijk heeft De Schoor een nieuw pedagogisch beleidsplan vastgesteld. Hierin staat het ouderbeleid duidelijker dan voorheen beschreven. De Schoor wil met het nieuwe ouderbeleid de ouder meer als partner beschouwen. Mede om die reden heeft de organisatie een kwaliteitsbijeenkomst voor haar pedagogisch medewerkers georganiseerd waarin de gelijkwaardigheid tussen leidsters en ouders een belangrijk aandachtspunt is geweest. Het vernieuwde ouderbeleid is met de pedagogisch medewerkers besproken. In een vervolgstap moet het beleid handen en voeten krijgen in de praktijk aan de hand van het werkplan dat iedere speelzaal opstelt. Momenteel bevatten deze werkplannen voornamelijk nog globale beschrijvingen van de doelen die de speelzalen beogen. De leidsters kunnen deze doelen concreter beschrijven aan de hand van een analyse van de ouderpopulatie en de aandachtspunten die uit de tevredenheidsenquêtes naar voren komen. Deze doelen vormen dan het uitgangspunt van de activiteiten die de speelzaal moet ontplooien om ze te realiseren. (B2) De leidsters geven bij plaatsing van de peuter informatie over de gang van zaken op de speelzaal en ook over Startblokken. Deze informatie beklijft echter niet bij ouders. Wat Startblokken is, waarom er op de speelzaal mee gewerkt wordt en wat er van de ouders wordt verwacht, is niet goed bekend bij de ouders. Dit is deels een gevolg van de ouderpopulatie: veel ouders spreken het Nederlands niet of gebrekkig en kunnen de informatie die zij krijgen niet goed plaatsen. Het is daarom erg van belang om de bedoeling van Startblokken herhaaldelijk aan de orde te stellen. (B3) Een aantal weken na de plaatsing van de peuter hebben de ouders een intakegesprek. Tijdens dit gesprek worden zakelijke gegevens rondom de peuter uitgewisseld. Maar ouders krijgen vooral de gelegenheid om over hun kind te praten. De leidsters kunnen deze informatie relateren aan het gedrag van de peuter op de groep en delen dit met de ouders. (B4) Bij de start van Startblokken waren de leidsters zeer gemotiveerd om de ouders bij het programma en de activiteiten in de peuterspeelzaal te betrekken en om de belangstelling bij ouders op te wekken over de wijze waarop zij thuis de ontwikkeling van hun kind kunnen stimuleren. Deze motivatie is behoorlijk afgenomen omdat de leidsters maar zeer weinig respons kregen bij ouders. Ze hadden het idee dat hun inspanningen geen effect hadden. Mede om die reden voorzien de leidsters de ouders tegenwoordig nog maar mondjesmaat van informatie. Daarmee valt een belangrijke component om VVE effectief te laten zijn weg. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 4 van 8

5 (B5) De ouderparticipatie is laag te noemen. De leidsters geven aan dat ouders zeer moeilijk geïnteresseerd zijn te krijgen voor het gebeuren in de peuterspeelzaal. De spelinloop is verworden tot een snel brengmoment, waarbij de ouders niet meer spelen of lezen met hun kind. Ook de meedraaiochtenden zijn nauwelijks meer ingevuld. Verder worden er ook maar weinig activiteiten georganiseerd waardoor ouders de activiteiten en doelen van een peuterspeelzaal beter leren begrijpen. De huidige situatie is als een soort vicieuze cirkel: omdat de ouders niet komen, organiseren de leidsters nog maar weinig activiteiten. Maar omdat er maar weinig activiteiten zijn waardoor ouders betrokken kunnen raken, blijven ze weg. Het is goed om te onderzoeken hoe deze cirkel doorbroken kan worden. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 2 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 3 competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 2 uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 2 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken 3 het spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij 3 de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 de individuele kinderen (C1.2) De jaarplanning van de thema s komt overeen met de planning van De Wierwinde. In sommige gevallen veranderen de leidsters een thema, als zij menen dat het niet goed aansluit op de belevingswereld van de peuters. De leidsters werken de thema s echter niet volledig uit in een activiteitenplannen met doelen. Hierdoor is er ook geen sprake van een inzichtelijke week- of dagplanning waaruit blijkt welke doelen de leidsters met de peuters voor ogen hebben. Ook staat niet beschreven welke peuters extra begeleiding moeten krijgen. Daarmee is de gerichtheid waarmee de leidsters aan de doelen werken een ontwikkelpunt. De leidsters werken al heel lang met elkaar samen. In het gesprek met de inspectie geven zij aan dat zij veel mondeling bespreken en vervolgens uitvoeren. Het noteren van deze afspraken is echter niet een vaste routine. (C1.3) Omdat de planning niet volledig is uitgewerkt, is het ook moeilijk om na te gaan of het taalaanbod dekkend is. Ook stellen de leidsters niet bij elk thema een woordenlijst op. (C1.4) De leidsters kunnen niet laten zien hoe zij ervoor zorgen dat het aanbod oploopt in moeilijkheidsgraad: hoe zij bijvoorbeeld rekening houden met verschillen tussen jongste en oudste peuters en tussen taalzwakke en taalsterke peuters. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 5 van 8

6 (C2.5) De speelleeromgeving was ten tijde van het onderzoek niet erg talig te noemen. Weliswaar was er sprake van een goede presentatie van de letters (het thema Letters sluit aan op het thema van De Wierwinde), maar verder was er in de ruimte weinig aandacht voor de woordjes die aan bod kwamen. De leidsters geen aan dat dit een gevolg is van het thema, dat zich meer bezighoudt met letters en symbolen dan met de uitbreiding van begrippen. In overige thema s worden de woorden gepresenteerd bij de thematafel en worden ze ook opgehangen op de deur zodat ouders ze zien. Ook is de themahoek dan meer aangepast aan het thema. De inspectie heeft dit nu dus niet kunnen waarnemen, maar uit het gesprek met de leidsters en de teamleider blijkt dat de leidsters zich voldoende bewust zijn van het feit dat ze de woorden van een thema een duidelijke plek moeten geven in de ruimte. (C3.2) De leidsters begeleiden de peuters vaak in kleine groepjes. De inhoud van die begeleiding staat weinig beschreven. Ook noteren de leidsters niet altijd de bijbehorende anekdotes. Zo is moeilijk te herleiden welke gerichte activiteiten zijn uitgevoerd op het gebied van de taalontwikkeling. (C3.3) De leidsters proberen tijdens spelmomenten en groepsexploraties interactie met de peuters tot stand te brengen door het stellen van open vragen. De kinderen reageren hier goed op. De interactie tussen de peuters onderling kan nog versterkt worden. Tijdens spelmomenten kunnen de leidsters deze onderlinge interactie nog meer sturen. (C3.7) Een ontwikkelpunt voor is de wijze waarop de leidsters afstemmen op verschillen tussen kinderen. In hoeverre startende peuters een ander aanbod krijgen dan de peuters die bijna uitstromen naar de basisschool, is niet duidelijk. De leidsters kunnen dit nog beter inzichtelijk maken. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 2 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidstersleerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden (D1.1) De leidsters werken met het volgsysteem dat hoort bij Startblokken. Zij vullen voor een peuter bij de start een Dit ben ik -formulier in. Vervolgens wordt op gezette tijden een Stand van zaken -formulier ingevuld. De leidsters zouden nog beter kunnen bijhouden of de peuters de aangeboden begrippen beheersen. Momenteel heeft de peuterspeelzaal weinig houvast om te bepalen of de uitvoering van het VVEprogramma ertoe bijdraagt dat de woordenschat van de peuters voldoende wordt uitgebreid. (D1.2) De leidsters moeten de begeleiding die ze aan de VVE-peuters geven nog beter vastleggen. In de praktijk wordt deze begeleiding wel gegeven. Maar een weerslag daarvan in het volgsysteem of op een concreet handelingsplan is niet beschikbaar. Dit is een belangrijk ontwikkelpunt voor Windkind. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 6 van 8

7 (D1.3) Omdat de extra aandacht voor peuters niet wordt geregistreerd en omdat er ook geen handelingsplannen zijn met concrete ontwikkelingsdoelen die de leidsters willen bereiken, kunnen de leidsters ook niet achteraf evalueren of al hun extra inspanningen effect hebben gehad. (D2.2) De leidsters hebben minimaal drie keer per jaar overleg met de jeugdgezondheidszorg over peuters die naar hun mening externe zorg nodig hebben. Dit overleg wordt als zinvol en inhoudelijk ervaren en leidt ook vaak tot een intake bij een externe instantie. De leidsters geven aan dat de intake bij de meeste hulpverleningsinstanties vlot verloopt. Met name bij logopedie en gezinsbegeleiding komt de hulp vlot tot stand. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 3 E3 De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 3 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie 3 (E2) In augustus 2010 heeft Stichting De Schoor een werkwijze geïntroduceerd die ervoor moet zorgen dat alle peuterspeelzalen zich met regelmaat bezinnen op de implementatie van het gehanteerde VVE-programma. Hiertoe heeft de stichting per programma een checklist opgesteld die de leidsters moet helpen om systematisch de belangrijkste aspecten van het VVE-programma te evalueren. De bedoeling is dat zowel de leidsters als de teamleider deze checklist invullen. In een gesprek over de ingevulde checklists wordt vervolgens bepaald wat de aandachtspunten van de peuterspeelzaal voor het komende jaar zullen worden. (E3) De evaluatie zoals beschreven in (E2) bevat nog niet een component waarmee de peuterspeelzaal kijkt naar de opbrengsten van VVE. Dit is mede het gevolg van het feit dat er momenteel geen duidelijke gemeentelijke afspraken liggen over de te bereiken doelen. Maar ook zonder die gemeentelijke afspraken kan zich een beter beeld vormen van de effecten van VVE. Bijvoorbeeld door de uitbreiding van de woordenschat te meten en dit af te zetten tegen de kwaliteit van de activiteiten die de leidsters uitvoeren. (E4) De bedoeling is dat de leidsters van ieder jaar een plan van aanpak opstellen op basis van de conclusies die zij en de teamleider trekken in het gesprek over de ingevulde checklists. Het smart maken van deze plannen bevindt zich nu nog in een beginstadium. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool 3 F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd 3 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar 2 afgestemd (F1) werkt samen met basisschool De Wierwinde. De speelzaal is inpandig en ligt naast de kleuterklassen hetgeen het informele overleg bevordert. Daarnaast is er ook formeler overleg, bijvoorbeeld over de afstemming van de thema s en over peuters die binnenkort op de school starten. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 7 van 8

8 (F2) Het overgrote deel van de peuters van stroomt door naar De Wierwinde. (F3) De leidsters van de speelzaal vullen een overdrachtformulier in: Peuterestafette. Daarnaast vindt er met de intern begeleider van De Wierwinde een warme overdracht plaats. Tijdens deze gesprekken wordt ook gekeken hoe de informatie op de formulieren nog beter kan worden ingevuld, zodat de school meer handvatten krijgt om de doorstromende peuter direct zo goed mogelijk op te vangen. Verder vindt er na plaatsing op de school waar nodig terugkoppeling plaats. Als leraren vragen hebben over een kleuter die op heeft gezeten, dan bespreken ze deze met de leidsters. (F4) Het aanbod is in zekere zin op elkaar afgestemd. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de afstemming van de jaarplanning (de thema s) en uit het feit dat de peuters meedraaien met activiteiten die de school organiseert in het kader van een thema. Ook de wijze waarop gewerkt wordt aan de sociaal-emotionele ontwikkeling sluit steeds meer op elkaar aan nu de peuterspeelzaal en de school dezelfde methode gebruiken. De afstemming kan nog versterkt worden als de leraren en de leidsters bij de start van een thema gezamenlijk de woordenlijsten opstellen, zodat zij weten dat ze op elkaars aanbod voortborduren. (F5) Hoewel er op onderdelen wellicht overeenkomsten tussen en De Wierwinde zijn te ontdekken op het gebied van het pedagogisch-educatief handelen, zijn deze niet het gevolg van structureel afstemmingsoverleg waarin gezamenlijk doelen worden geformuleerd. Op dit punt kan de doorgaande lijn nog verdere verdieping krijgen. (F6) Ook het ouderbeleid van de speelzaal en de basisschool zou nog beter op elkaar afgestemd kunnen worden. Een deel van het ouderbeleid valt samen met de activiteiten die vanuit de brede school worden georganiseerd. Maar zowel de speelzaal als de basisschool worstelen met de vraag hoe de ouderparticipatie naar een hoger niveau kan worden getild en hoe je die participatie kunt meten. Dit is een mooi onderwerp om gezamenlijk verder uit te diepen. (F7) Het zorgsysteem van en De Wierwinde is nog niet gelijk ingericht. Waar De Wierwinde al verder is in het beschrijven van de gerichte zorg voor leerlingen, is dat bij nog minder het geval (zie D1.2). Het is dan ook mooi om te zien dat de speelzaal en de basisschool deelnemen aan een pilot waarbij de intern begeleider van de school ook een rol vervult in de zorg voor peuters op de speelzaal. Vooralsnog heeft deze inzet zich nog beperkt tot overdrachtgesprekken, maar het is zeer wel mogelijk dat de intern begeleider ook observaties in de peutergroep uitvoert. De leidsters zouden met hulp van de intern begeleider van De Wierwinde de planmatigheid waarmee zij extra zorg bieden aan peuters verder kunnen ontwikkelen. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 8 van 8