Cognitieve revalidatie in de geheugenkliniek Elise Cornelis Arteveldehogeschool UZ Brussel Cognitieve revalidatie bij personen met dementie AANSPREKEN VAN LEERVERMOGEN Van fouten kan je leren Leren doe je met vallen en opstaan Door schade en schande wijs worden Leergeld betalen Men is nooit te oud om bij te leren 1
Leerbaarheidbijdementie? Cognitieve stoornissen bij dementie Leren = moeilijk en beperkt maar KAN!! Hulpbijhet leren(= faciliteren) Geheugenstoornissen De werkingvan het geheugen: WERKGEHEUGEN LANGETERMIJNGEHEUGEN Opnemen Opslaan Ophalen De ziektevan Alzheimer Vasculaire dementie Geheugensystemen IMPLICIET GEHEUGEN Onbewustgeheugen Weten hoe Motorischevaardigheden, automatischereacties, associaties EXPLICIET GEHEUGEN Bewustgeheugen Wetendat Kennisvan feitenen gebeurtenissen Geenherinneringvan het leerproces Herinnering van het leerproces 2
Expliciet geheugen Episodisch geheugen Gebeurtenissen Autobiografisch materiaal, tijd- en plaatsgebonden Semantische geheugen Feitenkennis Impliciet geheugen Procedureel geheugen Procedures en vaardigheden voor automatische uitvoeringvan dagelijksetaken Training van het geheugen Expliciete training Alle handelingen uit het hoofd proberen leren Implicietetraining Alle handelingen stap-voor-stap herhalen en nadoen van de trainer Van Tillborg, I., Kessels, R., Hulstijn, W. (2011). How should we teach everyday skills in dementia? A study comparing implicit and explicit training methods. Clinical Rehabilitation, 25, 638-638. 3
Optimaliseren van leren: associatie Uitlokken van een automatische reactie Stimuluscontrole Op een vaste manier reageren op specifieke informatie Toosten = Drinken Draaischijf = Telefoneren Belonen Optimaliseren van leren: emotie Gebeurtenissen worden aan emoties gekoppeld Positieve en negatieve ervaringen worden beter onthouden dan neutrale 4
Optimaliseren van leren: foutloos Lerenzondereenfouttemaken Fouten die tijdens het leren optreden worden opgeslagen correctie Nietbijpersonenmet dementie! Niet van fouten leren Fouten voorkomen OPDRACHT 1 Bespreek bij welke verschillende doelgroepen het lerend vermogen volgens jou aangesproken kan worden. Motiveerje antwoord. Cognitieve revalidatie bij personen met dementie FOUTLOOS LEREN 5
Foutloos leren Een methode waarbij alle inspanningen erop gericht zijn de cliënt een activiteit aan te leren zonderdaterfoutenoptreden. Wataanleren? Methode om geheugenproblemen teverminderen? Methode om nieuwe informatie aan te leren? Review Clare & Jones (2008) -woordenlijsten, namen-gezichten, route, ICT-gebruik, persoonlijke informatie Review Li & Lui (2012) - namen-gezichten, persoonlijke info Review De Werdet al. (2013) -apparaten, namen-gezichten, oriëntatie, persoonlijke informatie, betekenisvolle activiteiten Van Heughten, 2013 Wataanleren? Methode om geheugenproblemen teverminderen? Methode om nieuwe informatie aan te leren? Review Clare & Jones (2008) -woordenlijsten, namen-gezichten, route, ICT-gebruik, persoonlijke informatie Betekenisvolle, dagelijkseactiviteiten! Review Li & Lui (2012) - namen-gezichten, persoonlijke info De Werd, et al. (2013) Review De Werdet al. (2013) -apparaten, namen-gezichten, oriëntatie, persoonlijke informatie. Van Heughten, 2013 6
Principe 1: Opdelen in stappen De taak wordt opgedeeld in stappen. Deze worden stapsgewijsaangeleerd. Erwordtalleenovergegaantot lerenvan een volgende stap indien de vorige stap zonder fouten of aarzelinguitgevoerdkanworden. Hou het aantal stappen beperkt en overzichtelijk. Principe 2: Modeling De therapeuttoontelkehandelingvoor. De cliënt doet de handeling onmiddellijk na. Principe 3: Verbale instructie De therapeutzegtstaphardopvoorstapwatde cliëntmoetdoen. 7
Principe 4: Visuele instructie Geschrevenstappenplan, plaatjes, stickers met eenaanduiding, Principe 5: Herhaling De reeks van stappen wordt meerdere keren geoefenden daarmeeingeslepen. Tot wanneereencliëntde taakmet hulp meerdere malen foutloos en vloeiend kan uitvoeren. Principe 6: Beloning Elke prestatie(hoe klein ook) belonen Persoonlijkeaandacht, succeservaringen complimenten bekrachtigen Leerprestaties vergroten 8
Principe 7: Fading Aanwijzingen en hulp geleidelijk afbouwen Vb. Niet meer voortonen, enkel nog hardop zeggen Niet plots maar over meerdere trainingsessies Zonder fouten, aarzeling of irritaties Onmiddelijk ingrijpen(modeling, verbale instructies) Principe 8: Niet laten gokken Fouten en gokken voorkomen Niet naar feiten of oplossingen vragen Watzouu nu kunnendoen? Watis de volgendestap? Weetu noghoe u het gisterendeed? Anticipeer op fouten Voorbeeld STAPPEN INSTRUCTIES Behandelaar Cliënt Modeling Verbale instructies STAP 1 STAP 1 X X STAP 2 STAP 2 X X STAP 3 STAP 3 (fout) X X STAP 3 (herhaal) STAP 3 X X STAP 1+2+3 STAP 1+2+3 X X STAP 4 STAP 4 X X STAP 5 STAP 5 X X 9
OPDRACHT 2 Lees en bespreekde casus. Bedenk een training voor dezecliënt. Hanteerde principes van foutloos leren. Schrijfuiten formuleer2 aandachtspunten. OPDRACHT 3 Welke kennis, vaardigheden en attitudes behoeft een therapeut om de principes van foutloos leren toe te passen? Formuleer een tweetal aandachtspunten. OPDRACHT 4 Formuleer een drietal kritischebedenkingenten aanzien van de methodiek van foutloosleren. Schrijfuitop de post-its. 10
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie SPACED RETRIEVAL Algemeen Variant foutloos leren Feitelijkekennismet toepassingop ADL Vb. Aanlerenvan namenvan personen, aanlerenvan gebruik kalender Informatieinprentenmet foutlooslerenmaar opdiepenmet hulpvan spaced retrieval = tijdsinterval Voorbeeld: kalender 11
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie GEHEUGENHULPMIDDELEN Algemene uitgangspunten Hulp bieden in het dagelijkse leven Pas wanneer daadwerkelijk nodig Stigma, weerstand Recht doen aan zelfstandigheid Acceptatie Algemene uitgangspunten Communicatie Gemoedelijke sfeer; Wees consequent; Geefcomplimenten; Verleidomnieuwedingenuitteproberen; Neemfaalangsten onzekerhedenweg; Zorgvooreenveiligeomgeving; Het moetleukblijven. 12
Hulpmiddelen categorieën Geheugen en oriëntatie Bewegen Activiteiten Communicatie Veiligheid Dirkse& Vermeer, 2013 OPDRACHT 5 Bekijkde hulpmiddelenvan naderbij. Plaatselk hulpmiddelin één van de categorieën. Bespreekhet gebruikvan het hulpmiddelen formuleer voor- en nadelen. MEER INFORMATIE? 13
LEREND VERMOGEN FOUTLOOS LEREN Boeken (Op)nieuwgeleerd, oudgedaan. Dirkse, et al. 2011. Kosmos uitgevers. Foutloosleren bijdementie. De Werd, et al. 2013. Boom Lemma uitgevers. Websites www.foutloosleren.nl www.opnieuwgeleerdoudgedaan.nl www.moderne-dementiezorg.nl Artikels Ziebijlagereader HULPMIDDELEN Boeken Handigbijdementie. Dirkseen Vermeer, 2013. Kosmos uitgevers. Websites www.moderne-dementiezorg.nl www.wzs.amsterdam.nl www.thuiswonenmetdementie.nl www.geheugenhulp.nl TOT SLOT 14
Revalideren = leren Herleren van oude vaardigheden Aanleren van nieuwe vaardigheden Leren omgaan met blijvende tekorten Leren aanpassen aan een veranderend leven Een veranderend leven leren accepteren Iedereen die ophoudt met leren is oud, of hij nu twintig of tachtig is Henry Ford 15