Ken je 3D-populatie! Samenhang in het gebruik van sociale regelingen Mariëlle Non Wouter Vermeulen VNG-congres gemeentefinanciën
Het programma Decentrale overheden Meerjarig programma, gefinancierd door VNG, BZK en Financiën Kansen en risico s van decentralisaties (motie Schouw): - eerste inventarisatie in september 2013 - vervolgrapportage in juni 2014: focus op empirie en instrumenten Overeenstemming over een breed palet aan onderzoeksprojecten: - decentralisatie van huishoudelijke hulp - uitbesteding - lokale belastingen - verevening en normeringssystematiek - stedelijke dynamiek -... 2 Ken je 3D-populatie!
Kansen en risico s 3D s: inventarisatie 1. Synergie - benutten van alle informatie en besparing op apparaatskosten - schottenproblematiek, bijvoorbeeld rond toegang instellingen 2. Prikkels - doelmatiger uitvoering doordat gemeenten risicodragend worden - risico op onderaanbod, vooral voor voorzieningen die beperkt te contracteren zijn 3. Schaal - onderbenutting van schaalvoordelen op gemeentelijk niveau - kan (deels) ondervangen worden door regionale samenwerking 3 Ken je 3D-populatie!
Kansen en risico s 3D s: vervolgrapportage 1. Kwantitatieve onderbouwing: - samenhang in kaart op basis van gekoppelde bestanden CBS / SZW over individueel gebruik van voorzieningen - inschatting van financieel risico voor jeugdzorg - voordelen van samenwerking bij jeugdzorg door nabijheid van aanbieders en aantal gebruikers per gemeente in kaart 2. Discussie van instrumenten voor gemeenten en Rijk: - het wijkteam als instrument om samenhang te benutten - financiering als sturingsinstrument bij risico op onderaanbod - verzekeringsinstrumenten om financieel risico te beperken - de rol van lokale belastingen - de vormgeving van regionale samenwerkingsverbanden 4 Ken je 3D-populatie!
Deze presentatie 1. Waar verwachten we synergievoordelen of schottenproblematiek? Een analytisch kader 2. Overlap in kaart op basis van het stapelingsbestand - inclusief uitsplitsing naar gemeenten - focus op langdurige zorg en werk- en inkomensregelingen 3. Nadere blik op mantelzorg en persoonlijke verzorging 4. Vervolgonderzoek 5. Discussie / uitwisseling met de aanwezige gemeenten 5 Ken je 3D-populatie!
Synergievoordelen door samenhang Besparing op uitvoeringskosten (één loket, één regisseur,...) Betere toewijzing door het delen van informatie - huishoudelijke hulp signaleert vroegtijdig behoefte aan begeleiding - begeleider signaleert schuldenproblematiek - begeleider op sociale werkplaats deelt observaties met begeleider daarbuiten en vice versa Beloning van preventief beleid - besparing op dure zorg door tijdige inzet van goedkopere zorg Voorwaarde: samenhangende voorzieningen worden aangeboden door dezelfde partij 6 Ken je 3D-populatie!
Schottenproblematiek Kan ontstaan als samenhangende voorzieningen worden aangeboden door verschillende partijen Preventief beleid wordt niet beloond - beperking van verpleging en verzorging of instroom in intramurale zorg door inzet huishoudelijke hulp en begeleiding - Rijk en zorgverzekeraars plukken hier de vruchten van Afbakeningsproblemen - objectief vaststellen van zorgbehoefte is lastig - sommige regelingen zijn substituten (thuis wonen met veel thuiszorg of opname in een instelling) - financiële prikkel om de cliënt naar een andere partij te schuiven - zie ook ervaring met afbakening bijstand / Wajong 7 Ken je 3D-populatie!
Onderzoeksvragen 1. Welke sociale regelingen hangen sterk samen? - overlap wordt gebruikt als een indicatie van samenhang - regelingen die substituten zijn blijven hierdoor buiten beeld - data analyse wordt daarom aangevuld met kwalitatieve bespreking 2. Worden die regelingen aangeboden door dezelfde of door verschillende partijen? - waar één partij verantwoordelijk is ontstaan mogelijk synergievoordelen - waar verschillende partijen verantwoordelijk zijn bestaat het risico op onderinvestering en afbakeningsproblemen 8 Ken je 3D-populatie!
Het stapelingsbestand Analyse van samenhang op basis van stapelingsbestand : - werk- en inkomensregelingen (bijstand, bijzondere bijstand, sociale werkplaats, Wajong, wettelijke schuldsanering) - Wmo (huishoudelijke hulp, individuele begeleiding, groepsbegeleiding) - regelingen die naar Zvw en Wlz gaan (persoonlijke verzorging, verpleging, zorg met verblijf) Disclaimers: - geen jeugdzorg - belangrijke gemeentelijke voorzieningen buiten beeld - we zien alleen gelijktijdig gebruik (in 2011), geen substituten - geen kosten 9 Ken je 3D-populatie!
Verdwijnen en ontstaan van schotten Van de gebruikers van voorzieningen die naar de gemeenten gaan krijgt 58% alleen met de gemeente te maken - voor een deel van deze groep valt een schot weg Van de gebruikers van voorzieningen die naar de gemeenten krijgt 42% te maken met meerdere partijen 10 Ken je 3D-populatie!
Uitsplitsing van overlap naar type regeling Van gebruikers van Wmo 2015 maakt 24% ook gebruik van werk- en inkomensregelingen - andere leeftijdsgroepen! - vooral overlap begeleiding met werk- en inkomensregelingen Van gebruikers van Wmo 2015 maakt 42% ook gebruik van overige zorgregelingen - huishoudelijke hulp en begeleiding met persoonlijke verzorging en verpleging - thuiszorg en (daarna) zorg in een instelling 11 Ken je 3D-populatie!
Maar wel verschillen tussen gemeenten! Data over samenhang op gemeenteniveau beschikbaar op: http://www.cpb.nl/publicatie/vervolgrapportage-decentralisaties-inhet-sociaal-domein - alleen niet voor kleinste gemeenten vanwege bescherming privacy Overleg met KING over publicatie op: http://www.waarstaatjegemeente.nl Algemeen beeld: relatief sterke samenhang tussen gebruik Wmo voorzieningen en... - werk- en inkomensregelingen in niet-vergrijsde en verstedelijkte gemeenten - overige zorgregelingen in vergrijsde en landelijke gemeenten 12 Ken je 3D-populatie!
Percentage van Wmo gebruikers dat ook gebruik maakt van werk- en inkomensregelingen Gemeente Percentage Amsterdam 42,7% Almelo 39,0% Rotterdam 37,9% Stadskanaal 24,8% Loppersum 23,9% Sittard-Geleen 20,1% Hollands Kroon 14,6% Aa en Hunze 10,9% 13 Ken je 3D-populatie!
Percentage van Wmo gebruikers dat ook gebruik maakt van overige zorgregelingen Gemeente Percentage Loppersum 50,0% Aa en Hunze 46,3% Hollands Kroon 43,3% Stadskanaal 42,2% Sittard-Geleen 40,7% Almelo 40,5% Rotterdam 39,2% Amsterdam 35,2% 14 Ken je 3D-populatie!
Participatiewet biedt vooral kansen Bijna alles op het terrein van re-integratie en inkomensondersteuning gaat naar gemeente (één loket) Schot tussen bijstand en Wajong verdwijnt Synergievoordelen mogelijk door overlap van werk- en inkomensregelingen met begeleiding - gemeenten plukken baten van begeleiding als dit leidt tot minder beroep op bijstand (geldt minder voor complexe gevallen ) - uitwisseling van informatie tussen begeleider thuis en op de sociale werkplaats - geen afbakeningsprobleem tussen arbeidsmatige dagbesteding en sociale werkvoorziening (dit zijn substituten) 15 Ken je 3D-populatie!
Risico s vooral bij samenhangende zorgregelingen Gemeenten worden niet beloond voor het aanbod van begeleiding die het beroep op verpleging of verzorging beperkt - aanleren van vaardigheden (zelf omgaan met hulpmiddelen) - beperking depressiviteit door vereenzaming tegen te gaan Gemeenten worden niet beloond voor het aanbod van begeleiding die het beroep op intramurale zorg beperkt - dagopvang voor beginnend dementerenden Afbakeningsprobleem rondom toegang tot intramurale zorg - groter door maatregel om nieuwe groep voor wie het thuis wonen niet langer meer gaat toegang te geven 16 Ken je 3D-populatie!
Mantelzorg Alleenstaand, 70-74 jaar Meerpersoonshuishouden, 70-74 jaar Huishoudelijke verzorging 16,5% 3,0% Individuele begeleiding 1,5% 0,2% Groepsbegeleiding 1,2% 0,7% Persoonlijke verzorging 7,7% 2,4% Verpleging 3,4% 1,6% 17 Ken je 3D-populatie!
Persoonlijke verzorging Zorgverzekeraars: ca. 95% van het budget lichamelijke of psychogeriatrische aandoening synergie door samenhang met verpleging (ook lichamelijk) samenhang met begeleiding kan leiden tot onderinvestering Gemeenten: ca. 5% van het budget psychiatrische aandoening of verstandelijke handicap synergie door samenhang met begeleiding (assistentie bij het dagelijks leven) synergie door samenhang met werk- en inkomensregelingen samenhang met verpleging kan leiden tot onderinvestering - een aanzienlijk deel van deze groep heeft ook lichamelijke klachten 18 Ken je 3D-populatie!
Kenmerken van de gebruikers Groep gaat naar: gemeenten Zvw Aantal cliënten 14.200 283.700 % 65+ 49,6% 90,5% Overlap werk- en inkomensregelingen 43,1% 8,3% Overlap huishoudelijke verzorging 57,3% 54,6% Overlap verpleging 26,0% 33,9% Overlap individuele begeleiding 65,4% 11,3% Overlap groepsbegeleiding 33,5% 12,6% Overlap zorg met verblijf 16,3% 18,7% 19 Ken je 3D-populatie!
Het wijkteam Sociale wijkteams kunnen een rol spelen bij het benutten van kansen (informatiedeling, toewijzing) en het beperken van risico s - partijen komen elkaar hier vaker tegen en zullen elkaars belangen hierdoor wellicht eerder internaliseren (wederkerigheid) Breed wijkteam misschien overbodig en te duur in gemeenten waar overlap tussen de decentralisaties beperkt is - vooral relevant voor kleine groep met overlappende problemen Positie van zorgaanbieders (wijkverpleegkundige) is aandachtspunt - prikkels voor te veel of juist te weinig zorg afhankelijk van financiering (populatiebekostiging of declaratie op uur basis) - concurrentievoordeel voor zorgaanbieders die in het team zitten 20 Ken je 3D-populatie!
Financiële instrumenten Andere financiering van het Rijk kan beloning van preventief beleid bevorderen en afbakeningsproblemen verkleinen - bijvoorbeeld beloning voor beperking van het aantal opnames ten opzichte van een benchmark Financiële afspraken tussen gemeenten en zorgverzekeraars - beloning van gemeenten die het beroep op persoonlijke verzorging weten te beperken door inzet van huishoudelijke hulp Financiële instrumenten zijn vooral relevant waar wet- en regelgeving tekort schiet 21 Ken je 3D-populatie!
Kernboodschappen 1. Synergievoordelen te behalen door samenhang van begeleiding met werk- en inkomensregelingen 2. Risico op onderinvestering en afbakeningsproblemen door samenhang van Wmo voorzieningen met andere zorgregelingen 3. Grote verschillen tussen gemeenten in samenhang van verschillende regelingen (data hierover zijn beschikbaar) 4. Wijkteams en financiering kunnen worden ingezet om kansen te benutten en risico s te beperken 22 Ken je 3D-populatie!
Vervolgonderzoek 1. Uitbreiding van de analyse van overlap met jeugdzorg 2. Onderzoek naar de invloed van veranderingen in het aanbod van gemeentelijke voorzieningen op het beroep van andere zorg 3. Evaluatie van wijkteams door middel van een veldexperiment? - verkleint integrale benadering het beroep op duurdere zorg? - randomisatie in de toegang tot wijkteams vereist om dit effect zuiver te kunnen meten - dit is politiek riskant, maar in de medische wereld heel gebruikelijk - hiervoor hebben we de medewerking van gemeenten nodig! 23 Ken je 3D-populatie!
Vragen voor discussie 1. Zijn de benoemde kansen en risico s door samenhang herkenbaar? 2. Met welke instrumenten wil men kansen en risico s adresseren? - hoe wordt de samenwerking met verzekeraars en zorgaanbieders vormgegeven? - welke rol speelt de financiering hierin? 3. Welke gemeenten kiezen wel / niet voor wijkteams die decentralisaties overstijgen? Waarom? 4. Ziet u het belang van de evaluatie van wijkteams aan de hand van een veldexperiment en zou er in uw gemeente bereidheid zijn om hieraan mee te werken? 24 Ken je 3D-populatie!