Voorstel CHI (college van hoofdingelanden) Commissie Bestuur, Middelen & Waterketen 3 mei 2017 Datum behandeling D&H Commissie Water & Wegen Portefeuillehouder R. Maarschall Datum vergadering CHI 17 mei 2017 Agendapunt Onderwerp Klimaat- en energieprogramma Voorstel 1. Het Klimaat- en energieprogramma vast te stellen. 2. Te kiezen voor ambitieniveau C met een evaluatiemoment in 2020. 3. De financiële en beleidsmatige consequenties van het gekozen ambitieniveau te verwerken in het nieuwe Meerjarenplan 2018-2021. Kern van de zaak Eind 2015 was de klimaatconferentie in Parijs. Hier hebben 174 landen gezamenlijk erkend dat klimaatverandering bestaat en dat het de mensheid is die hier fors aan bijdraagt. Alle deelnemende landen hebben ingestemd met een bindend klimaatakkoord. Het doel is om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 2 graden 1, omdat een grotere temperatuurstijging grote gevolgen heeft voor mens, dier en planeet. Technologisch zijn we in staat voldoende energie op te wekken uit duurzame bronnen. Ook financiën hoeven een oplossing niet in de weg te staan. Analyses laten zien dat investeren in duurzaamheid extra banen en welvaart oplevert. Het is bovendien waarschijnlijk dat we door nu te investeren extra kosten in de toekomst kunnen vermijden. Effect klimaatverandering op HHNK Klimaatverandering heeft effect op al onze taken: van veiligheid tegen overstromingen tot waterafvoer, -aanvoer en -kwaliteit. De KNMI'14-klimaatscenario's laten voor Nederland een beeld zien van hogere temperaturen (vooral in de winter), een stijgende zeespiegel, nattere winters, hevigere (cluster)buien en drogere zomers. HHNK werkt aan het minimaliseren van de gevolgen van klimaatsverandering met het versterken van dijken, het vergroten van water aan- en afvoer en waterkwaliteitsmaatregelen. Met dit programma gaat HHNK bijdragen aan het wegnemen van de oorzaken van klimaatverandering (uitstoot van broeikasgassen verminderen). Maatschappelijk gezien draagt HHNK daardoor bij aan het geven van het goede voorbeeld (als overheid). Bovendien draagt het bij aan het behoud van een goede reputatie van HHNK. Duurzaamheid zal steeds meer een maatschappelijke eis zijn van onze belastingbetalers. Aanpak 1 Ten opzichte van de gemiddelde temperatuur op aarde in de pre-industriële periode (1750-1850) Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Postbus 250, 1700 AG Heerhugowaard Stationsplein 136, 1703 WC Heerhugowaard T 072-582 8282 F 072-582 7010 post@hhnk.nl www.hhnk.nl
2 Het algemeen bestuur heeft in het collegeprogramma en de visie op MVO vastgesteld dat duurzaamheid een centraal uitgangspunt moet zijn in het handelen van de organisatie. Afgesproken is dat ook een Klimaat- en energieprogramma zou worden opgesteld. In april 2016 is daarom een themasessie georganiseerd waarbij het CHI een richting heeft meegegeven om het programma uit te werken. Bij de totstandkoming van het voorliggende programma (bijlage 2) is een meedenkgroep van acht CHI-leden betrokken geweest. Deze meedenkgroep heeft geadviseerd om in het programma drie ambitieniveaus uit te werken Strategie HHNK is actief op veel thema's voor verduurzaming. We zetten al enige jaren in op vermindering van afvalstromen, terugwinnen van grondstoffen en milieuvriendelijke verwerking. Ook werken we bij de uitvoering van de waterschapstaken conform afspraken en regelgeving omtrent milieueffecten. Daarnaast zijn we al enkele jaren actief in het domein van de circulaire economie, en zullen we daar de komende jaren alleen maar meer op gaan inzetten. Voor het halen van de klimaat- en energiedoelstellingen volgen we een drietal lijnen: HHNK is één van de grootste energiegebruikers van Noord-Holland met 86 miljoen kwh stroom en circa 15 miljoen m3 aardgas per jaar. Ongeveer 3/4 e van ons elektriciteitsverbruik en 97% van ons gasverbruik zit in de afvalwaterketen. We zetten daarom in op innovaties in de waterketen om het energieverbruik omlaag te brengen: met energie-efficiencymaatregelen maar ook door innovaties in zuiveringstechnieken en slibverwerking. We verduurzamen onze energiehuishouding gefaseerd. De eerste jaren ligt de focus vooral op de uitrol van zonneweiden (panelen) op onze zuiveringen om hiermee een grote stap te zetten naar een energieneutrale zuivering. Daarnaast verduurzamen we onze assets zelf. Voorbeeld hiervan is warmte uit oppervlaktewater winnen bij gemalen en vergisting van zuiveringsslib. In 2020 maken we de balans op en bepalen we wat nog meer nodig is om in 2025 onze doelstellingen te bereiken. Op dat moment bekijken we of naar additionele windenergie moet worden gekeken (bijvoorbeeld door deel te nemen aan een windpark van derden), wat we doen met de SDI (slibverwerking), of er extra zonneweiden nodig zijn en hoe we in de toekomst ons afvalwater zuiveren. We kopen al enkele jaren groene stroom in, deze is vergroend met GVO's (Garantie van Oorsprong) van Noorse waterkrachtcentrales. We gaan op korte termijn inzetten op een nieuw energiecontract met echt groene GVO's (bijvoorbeeld van Nederlandse Windenergie). Uitwerking in het Klimaat- en energieprogramma Het Klimaat- en energieprogramma geeft de hoofdlijnen van onze strategie in de komende jaren (in termen van te doorlopen stappen en te nemen maatregelen) om onze klimaat- en energiedoelstellingen te bereiken. De planperiode is 2017-2022, met een doorkijk naar 2025. De doelen staan voorop, niet de weg er naar toe. Er is ruimte om de voorgenomen aanpak gaandeweg te wijzigen, als dit ten dienste staat van het behalen van de doelen. Bijvoorbeeld door technologische ontwikkelingen, innovaties of voortschrijdend inzicht. HHNK werkt conform de Trias energetica. Dit wil zeggen dat we ons inzetten om 1) energie te besparen; 2) zoveel mogelijk duurzame energie te gebruiken; en 3) daar waar alleen fossiele brandstoffen kunnen worden ingezet, dit zo spaarzaam mogelijk te doen.
3 Energiebesparing op de huidige assets wordt opgepakt in het kader van het nieuwe Energieefficiencyplan 2017-2020 (EEP) voor de MJA-3 afspraken met het Rijk (RVO 2 ). Het EEP bevat maatregelen voor de komende jaren om te voldoen aan de besparingsdoelstelling van 2% per jaar tot en met 2020. Het in november 2016 opgeleverde EEP is ter informatie bijgevoegd. Het EEP is na vaststelling in D&H opgeleverd aan de RVO. Daarnaast wordt in 2017 een nieuw Programma Waterketen 2018-2021 opgesteld, waarin andere vormen van zuiveren (bijvoorbeeld decentraal zuiveren, de zuiverende kas en superkritisch vergassen) worden onderzocht, met mogelijk een positief effect op het energieverbruik in de waterketen. Uiteraard is er samenhang tussen beide plannen en het Klimaat- en energieprogramma, deze worden integraal uitgevoerd. Ambitieniveaus In het programma zijn drie ambitieniveaus opgenomen: Voorgesteld wordt het Klimaat- en energieprogramma vast te stellen en daarbij een keuze te maken uit een van de drie ambitieniveaus (A, B of C). Een uitgebreider beschrijving van de ambitieniveaus is opgenomen in bijlage 1 (aangehecht) en verder in het Klimaat- en energieprogramma (bijlage 2). Deltavisie Onze Deltavisie beschrijft de verwachte klimaatverandering en de effecten daarvan voor ons gebied en daarmee voor het waterbeheer door HHNK. Klimaatverandering is onlosmakelijk verbonden met de uitvoering van onze waterschapstaken. Het reduceren van CO 2-uitstoot door HHNK, vooral door vermindering van gebruik van fossiele brandstoffen en duurzame energie opwekking, past bij de ambities en beleidslijnen van de Deltavisie. Eerdere besluiten 13/01/2015 (D&H) Visie Maatschappelijk verantwoorde overheid (14.58731) 13/05/2015 (CHI) Eigentijds en innovatief polderen collegeprogramma 2015-2019 (15.25086) 22/03/2016 (D&H) Verkenning Klimaat- en energie vol van energie (15.64379) Risico s Indien u instemt met dit voorstel (alle ambitieniveaus): Dan zetten we extra in op het nemen van maatregelen die onze CO 2-uitstoot reduceren en het aandeel duurzame energie doet toenemen. Dit betekent dat nieuwe installaties worden gebouwd 2 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, onderdeel Ministerie van Economische Zaken
4 (bijvoorbeeld zonneweiden en/of thermische energie-installaties bij gemalen of windmolens). Afhankelijk van de locatie en type installatie kunnen afzonderlijke projecten risico's met zich meebrengen. Denk hierbij aan kostenoverschrijdingen, weerstand uit de omgeving, of impact op de bedrijfsvoering van bijvoorbeeld zuiveringen. Dit soort risico's kunnen goed worden beheerst met project- en omgevingsmanagement. Projecten worden in afstemming met netwerkpartners (zoals gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, HVC en PWN) en de omgeving uitgevoerd. Het wegvallen of niet verkrijgen van subsidies nemen we mee in de risicoafweging van betreffende projecten. Indien de energieprijzen van grijze energie dalen dan wordt het financiële voordeel van duurzame energie kleiner. Het halen van de klimaat- en energiedoelstellingen staat voorop; als de maatregelen uitgevoerd kunnen worden binnen de financiële kaders van het MJP dan hoeft een dalende energieprijs geen belemmering te zijn. De kans bestaat dat we bij duurzame energieopwekking met fiscale lasten te maken krijgen. Het gaat om vennootschapsbelasting over 'winsten' bij het opwekken van energie, ook kan BTW heffing een rol gaan spelen en kunnen gemeenten OZB heffing opleggen door waarde toe te kennen aan de duurzame energie-opwekkingsinstallaties (bijvoorbeeld zonnepanelen). De waterschappen zijn in Unie-verband hierover in gesprek met het Rijk. Immers willen we landelijk een versnelling in de energietransitie, deze fiscale heffingen zouden dit kunnen belemmeren. De uitkomsten hiervan zijn nu nog onzeker. Mocht een of meer van deze heffingen van toepassing zijn dan beïnvloedt dit de businesscase van te nemen maatregelen. Ook dan blijft het nemen van maatregelen mogelijk. De exacte fiscale lasten worden per project/ investeringsaanvraag bepaald. Indien u niet instemt met dit voorstel (met geen enkel voorgelegd ambitieniveau): Dan missen wij een heldere koers voor onze klimaat- en energiedoelstellingen. HHNK houdt zich dan niet aan de afgesloten klimaatakkoorden met het Rijk (SER-akkoord en klimaatakkoord Unie- Rijk) en de Green deal Energie. Concreet blijft het aandeel duurzame energie ongeveer 28% van het energiegebruik. We volgen dan niet eigen vastgesteld beleid uit de MVO-visie en het collegeprogramma. We blijven een van de grootse energiegebruikers van Noord-Holland zonder daarbij significante inspanningen te leveren om te verduurzamen. Het risico is dat we imagoschade en reputatieschade oplopen bij andere overheden en onze ingelanden. Financiële consequenties De uitwerking van het programma laat zien dat HHNK energieneutraal kan worden in 2025 als we vanaf heden krachtig inzetten op het nemen van maatregelen voor de opwekking van duurzame energie. De exploitatiekosten hiervoor worden, bij de huidige energieprijzen, voor een groot deel gecompenseerd met opbrengsten uit uitgespaarde energie inkoop en met subsidies. De RVO stelt in 2017 12 miljard beschikbaar voor de SDE+ (Stimulering Duurzame Energie). Daarnaast werkt het Ministerie van Economische zaken aan een plan om miljarden ter beschikking te stellen voor duurzame energieprojecten vanaf 2017. Beide zijn vanuit het Rijk instrumenten om de energietransitie in Nederland een boost te geven. Dit is hoognodig om de doelstellingen op landelijk niveau te halen (afspraken in EU-verband en in internationale klimaatakkoorden). Het bestaande budget van het ID! initiatief wordt uitgebreid, zodat daaruit ook de initiatieven van het Klimaat- en energieprogramma kunnen worden bekostigd. In de begroting 2017 is geen specifiek budget opgenomen voor dit programma.
5 De dekking voor de exploitatiekosten van het Klimaat- en energieprogramma in 2017 zal in eerste instantie gezocht worden binnen de bestaande begroting. Indien nodig volgt een begrotingswijziging. In het MJP 2018-2021 worden de bedragen (zie bijlage) voor latere jaren opgenomen. Voor investeringen zal apart investeringskrediet worden aangevraagd zodra zich dit voordoet. In het MJP 2018-2021 wordt rekening gehouden met de op dat moment verwachte investeringen op middellange termijn. De verschillende ambitieniveaus leiden tot verschillende ramingen van benodigde investeringen (respectievelijk 35, 41 of 59 miljoen). Dit lijdt tot een toename van de schuldomvang met deze bedragen. Daartegenover kunnen dalingen op andere investeringsramingen staan en de investeringsvolumes dalen als gebruik kan worden gemaakt van subsidie op aanleg. Het effect op de schuldopbouw wordt meegenomen in het proces van het nieuwe MJP 2018-2021. Een overzicht van kosten en opbrengsten per ambitieniveau staat in bijlage 1, verdere informatie staat in het bijgevoegde Klimaat- en energieprogramma. Communicatieaspecten Een verwacht neveneffect van het uitvoeren van de maatregelen in dit programma is positieve beeldvorming over HHNK bij onze ingelanden, ondernemers en medeoverheden. HHNK wordt zichtbaar als initiator van verduurzaming in het beheergebied. Onderdeel van het programma is samenwerking, bewustwording en participatie. Bij uitvoering van projecten (bijvoorbeeld de aanleg van zonneweides) zal gepast worden gecommuniceerd. Intern wordt gecommuniceerd over het programma en de doelstellingen, zie verder in hoofdstuk 4 van het programma. Maatschappelijk verantwoorde overheid (MVO) In de MVO visie is vastgesteld dat HHNK maximaal inzet op het halen van de doelen uit het klimaatakkoord Unie van Waterschappen Rijk en het SER Energieakkoord. Met het voorliggende Klimaat- en energieprogramma is deze ambitie uitgewerkt. Overige consequenties en vervolg Na vaststelling van het programma inclusief het gekozen ambitieniveau, volgt implementatie door de organisatie. Het bestuur wordt periodiek op de hoogte gebracht van de voortgang van het programma en het halen van de doelen via de reguliere P&C producten. Bijlagen 1. Ambitieniveaus A, B en C (aangehecht) 2. Klimaat- en energieprogramma (16.701365)
6 3. Energie-efficiencyplan 2017-2020 (16.530340) 4. Conceptbesluit Klimaat- en energieprogramma (16.716440) College van dijkgraaf en hoogheemraden, de secretaris, de voorzitter, M.J. Kuipers drs. L.H.M. Kohsiek
7 Bijlage 1: Ambitieniveaus A, B en C Hieronder staat een samenvatting van de uitgewerkte ambitieniveaus, waaruit het bestuur kan kiezen. Aanvullende informatie staat in het bijgevoegde Klimaat- en energieprogramma (16.701365). Ambitieniveau A Doelstellingen HHNK heeft voor het klimaatakkoord Unie-Rijk de CO 2-doelstelling van 30% CO 2-reductie in 2020 al gehaald. We spannen ons in om extra CO 2-uitstoot te reduceren. HHNK wekt in 2020 minimaal 40% van zijn energieverbruik duurzaam op. Maatregelen We volgen in de planperiode de voortgang en resultaten uit het Stowa-onderzoek en landelijke ontwikkelingen over lachgas en methaan. De SDI blijft operationeel zolang dit economisch de meest rendabele variant is en past binnen wet- en regelgeving. We verkennen in 2017 CO 2 hergebruik bij productie van groen aardgas, indien kansrijk dan volgt in 2017 een voorstel aan het bestuur. De huidige vergistingsinstallaties zetten we maximaal in. We verkennen het winnen van thermische energie uit oppervlakte- en rioolwater. We hebben budget ( 150.000/jr.) om flexibel in te spelen op kansen en innovaties die zich voordoen. We zetten vol in op zonne-energie, we realiseren zonnepanelen op alle genoemde kansrijke locaties (zie bijlage 5 in programma). We verkennen conform het stappenplan van de Unie van Waterschappen hoe we eventueel windenergie kunnen inzetten voor duurzame energieopwekking. Exploitatiekosten 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal raming kosten 0,5 mln 0,4 mln 0,9 mln 1,5 mln 1,9 mln 2,5 mln Totaal raming opbrengsten - - -0,4 mln -0,9 mln -1,3 mln -1,8 mln Totaal netto 0,5 mln 0,4 mln 0,5 mln 0,6 mln 0,6 mln 0,7 mln Opbrengsten bestaan uit (SDE+) subsidie en uitgespaarde inkoop van stroom. Hierbij is uitgegaan van de elektriciteitsprijs van 2016. Investeringen Bij dit ambitieniveau zijn in totaal circa 35 miljoen investeringen geraamd tot 2023. De kapitaallasten hiervan (rente en afschrijving) zijn verwerkt in de hiervoor genoemde exploitatiekosten.
8 Ambitieniveau B Doelstellingen We streven naar 100% CO 2-neutraal in 2025, exclusief uitstoot veroorzaakt door veenweiden en baggerspecie. HHNK wekt in 2020 minimaal 40% van zijn energieverbruik duurzaam op. Daarnaast streven we naar 100% energieneutraal te zijn in 2025. Maatregelen We volgen in de planperiode de voortgang en resultaten uit het Stowa-onderzoek en landelijke ontwikkelingen over lachgas en methaan zodat wanneer kansen zich voordoen om de uitstoot van lachgas en methaan veroorzaakt door onze assets te verminderen, wij ons daar voor inzetten. Bij actualisatie van de slibstrategie in 2017 wordt onderzocht of we ons slib kunnen verwerken zonder inzet van aardgas (mogelijk zonder SDI). We verkennen in 2017 CO 2 hergebruik bij productie van groen aardgas, indien kansrijk dan volgt in 2017 een voorstel aan het bestuur. De huidige vergistingsinstallaties zetten we maximaal in. We verkennen (met pilots) het winnen van thermische energie uit oppervlakte- en rioolwater, we streven naar grootschaliger toepassing na 2020. We hebben budget (het dubbele van geraamd bij A: 300.000/ jr.) om flexibel in te spelen op kansen en innovaties die zich voordoen. We zetten vol in op zonne-energie, we realiseren zonnepanelen op alle genoemde kansrijke locaties (zie bijlage 5 in programma). We verkennen in 2020 of we eventueel willen inzetten op deelname met 2 windmolens in een windpark (op zee) van derden. Exploitatiekosten 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal raming kosten 0,7 mln 0,5 mln 1,1 mln 1,6 mln 2,0 mln 3,0 mln Totaal raming opbrengsten - - -0,4 mln -0,9 mln -1,3 mln -2,5 mln Totaal netto 0,7 mln 0,5 mln 0,7 mln 0,7 mln 0,7 mln 0,5 mln Opbrengsten bestaan uit SDE+ subsidie en uitgespaarde inkoop van stroom. Hierbij is uitgegaan van de elektriciteitsprijs van 2016. Investeringen Bij dit ambitieniveau zijn in totaal circa 41 miljoen investeringen geraamd tot 2023. De kapitaallasten hiervan (rente en afschrijving) zijn verwerkt in de hiervoor genoemde exploitatiekosten.
9 Ambitieniveau C Doelstellingen HHNK is in 2025 CO 2-neutraal, exclusief uitstoot veroorzaakt door veenweiden en baggerspecie. HHNK wekt in 2020 minimaal 40% van zijn energieverbruik duurzaam op. Daarnaast zijn we 100% energieneutraal in 2025. Maatregelen De uitstoot van lachgas en methaan van rwzi's wordt voor 2025 geminimaliseerd. Voor 2020 is uitgedacht hoe we ons slib gaan verwerken zonder inzet van aardgas (mogelijk zonder SDI). Realisatie volgt zo snel mogelijk. We verkennen in 2017 CO 2 hergebruik bij productie van groen aardgas, indien kansrijk dan volgt in 2017 een voorstel aan het bestuur. We gaan een zesde slibvergisting bouwen op rwzi Geestmerambacht. Minimaal één boezemgemaal en een rioolsysteem worden aangepast om thermische energie mee terug te winnen voor 2025. We hebben budget (het dubbele van geraamd bij A: 300.000/ jr.) om flexibel in te spelen op kansen en innovaties. We zetten vol in op zonne-energie, we realiseren zonnepanelen op alle genoemde kansrijke locaties (zie bijlage 5 in programma). We verkennen in 2020 of we eventueel willen inzetten op deelname met 4 windmolens in een windpark (op zee) van derden. Exploitatiekosten 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal raming kosten 0,7 mln 0,5 mln 1,1 mln 1,6 mln 2,0 mln 4,3 mln Totaal raming opbrengsten - - -0,4 mln -0,9 mln -1,3 mln -3,3 mln Totaal netto 0,7 mln 0,5 mln 0,7 mln 0,7 mln 0,7 mln 1,0 mln Opbrengsten bestaan uit SDE+ subsidie en uitgespaarde inkoop van stroom. Hierbij is uitgegaan van de elektriciteitsprijs van 2016. Investeringen Bij dit ambitieniveau zijn in totaal circa 59 miljoen investeringen geraamd tot 2023. De kapitaallasten hiervan (rente en afschrijving) zijn verwerkt in de hiervoor genoemde exploitatiekosten.