Professional in Beeld

Beroepencarrousel Evaluatie onderzoek ronde 1 (2009) en Ronde 2 (2010) Professional in Beeld Docentonderzoekers : Joyce Emons Carl Breedijk Datum: mei 2011

Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 1.1 Aanleiding... 1 1.2 Korte beschrijving... 2 2 Initiatief Beroepencarrousel... 3 2.1 Beschrijving Beroepencarrousel... 3 2.2 Aansluiting bij project Professional in Beeld (PiB)... 3 3 Onderzoek ronde 1... 4 3.1 Onderzoeksvragen... 4 3.2 Uitvoering... 4 3.3 Uitkomsten... 4 3.4 Aanbevelingen... 5 4 Onderzoek ronde 2... 6 4.1 Uitvoering... 6 4.2 Uitkomsten... 6 5 Conclusie en aanbevelingen... 7 5.1 Conclusie... 7 5.2 Aanbevelingen... 8 6 De toekomst van de beroepencarrousel... 9 7 Slotwoord... 10 8 Literatuurlijst... 11 Bijlage A....... 1 Bijlage B. verwijzing naar rapport.... 1 Bijlage C. docentenopdracht.... 2

1 Inleiding Voor u ligt het rapport betreffende betreffende de evaluatie van het professionaliseringstraject Beroepencarrousel welke is uitgevoerd in het kader van het project Professional in Beeld. In dit rapport worden de resultaten, conclusies en aanbevelingen gepresenteerd. 1.1 Aanleiding Het Minkema College is een streekschool. De relatie met het midden- en kleinbedrijf in de directe omgeving van de school is nauw te noemen: veel bedrijfsleiders, zelfstandigen en directeuren zijn hier zelf vroeger naar school gegaan of hebben een zoon of dochter op school; veel bedrijven bieden stageplaatsen. In veel interne en externe projecten (ook van de Rotary Club bijvoorbeeld) zoekt de school actief de samenwerking met het bedrijfsleven. Kennis van de branche lijkt daarom een competentie die de Minkema docent bij uitstek zou moeten bezitten. Draagt het professionaliseren d.m.v. deelname aan de beroepencarroussel bij aan het vergroten van de branchekennis? Bij branchedeskundigheid gaat het om drie peilers te weten: beroepshouding, vaardigheden en vakinhoud. Onder beroepshouding valt ook beroepsethiek. Het vakmanschap van de competente Minkema-docent wordt zichtbaar in zijn kennis van de branche en van de professionele infrastructuur (onderdeel van comp 6). Dat is te zien aan: - De docent geeft een duidelijk beeld van de branche aan de leerlingen mee - Leerlingen krijgen betekenisvol onderwijs, gericht op een baan in het bedrijfsleven; - De docent leert buitenschools door: kennis opdoen van de branche waarvoor leerlingen worden opgeleid. Het beroepenveld in beeld brengen. ontwikkelen van de vaardigheid om contact te leggen en te onderhouden met de mensen uit de branche (SLB competentie 6 Competent in het samenwerken met de omgeving). Zoeken naar win-win situaties. kennis van methodes om wat leerlingen in de praktijk leren te vertalen naar de theorie in de school (transfer), met het oog op gestelde exameneisen. Van buiten naar binnen! de vaardigheid om leerstof te vertalen naar de leersituatie in de praktijk. Van binnen naar buiten! Eén van de drie pijlers van Professional in Beeld is het doen van actieonderzoek naar effecten van binnen de school uitgevoerde professionaliseringstrajecten. Onderzoeksvraag hierbij is of het meedoen aan bedrijfsbezoeken in het kader van de beroepencarrousel een vorm van professionaliseren is die bijdraagt aan vergroten van het vakmanschap van de docent beroepsonderwijs. De beroepencarrousel maakt onderdeel uit van het Woerdens Techniek Talent (WTT).

1.2 Korte beschrijving Het Woerdens Techniek Talent (WTT) is een initiatief van het bedrijfsleven, gemeentelijke overheid en scholen in Woerden. Doelstelling van het WTT is de instroom van leerlingen in het technisch onderwijs te bevorderen en de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs te verbeteren. Ook vindt het WTT het belangrijk om het imago van de technische sector te verbeteren. Werken in techniek betekent niet alleen maar 'vuile handen krijgen'. Techniek staat aan de basis van alles waar we in het dagelijks leven mee te maken hebben. Uitgangspunten: Bedrijfsleven (techniek), onderwijs (VMBO-MBO) en overheid in Woerden en directe omgeving slaan de handen ineen om de sector techniek in beeld te brengen om zo de instroom daar te vergroten. Tevens worden afspraken gemaakt tussen bedrijven en onderwijsinstellingen m.b.t. vakinhoudelijke thema s, waarbij docenten ervaringen opdoen tijdens bedrijfsstages en beroepencarrousel (georganiseerd vanuit WTT). Vervolgens gaat WTT met de docenten aan de slag met de vraag: wat betekent deze ervaring voor je dagelijkse onderwijspraktijk? Met andere woorden: Hoe kun je externe ervaringen inzetten voor je leerlingen? Activiteiten: Bedrijfsstages voor docenten. Beroepencarrousel voor docenten AVO. Week van de techniek organiseren. Activiteiten organiseren tijdens Woerdense Vakantie Week. Wij richten ons met ons onderzoek op de bedrijfsbezoeken van docenten in het kader van de beroepencarrousel.

2 Initiatief Beroepencarrousel 2.1 Beschrijving Beroepencarrousel De beroepencarrousel is ontwikkeld om onderwijskundig personeel een beter beeld te geven van de verschillende beroepen in het technischberoepenveld. Het Minkema College kiest ervoor om docenten en 2 e klas mentoren te laten deelnemen. Dit met een tweeledig doel, het bevorderen van aansluiting praktijk/stage op de vaklessen door AVO docenten maar ook het verbeteren van de ondersteuning van leerlingen bij hun sectorkeuze. Deze keuze is mede ingegeven door uitkomsten van interviews met het bedrijfsleven waarin zij pleiten voor uitwisseling: wij staan ervoor open, maar het moet wel van twee kanten komen. AVO-docenten zijn ook van harte welkom binnen ons bedrijf. Door middel van het inzetten van de beroepencarrousel maken docentengroepen op een actieve wijze kennis met allerlei branches en sectoren. Bij de bedrijven volgen zij een programma en op die manier maken zij kennis met de werkvloer waar leerlingen uit het vmbo veelal ook terechtkomen. Bij de carrousel zijn drie partijen betrokken: - vmbo-scholen - arbeidsorganisaties (bedrijven, instellingen) - ROC s 2.2 Aansluiting bij project Professional in Beeld (PiB) Een moderne docent is zowel een vakinhoudelijk expert die instructie kan geven als een coach die competentiegericht kan opleiden en kennis heeft van de beroepen en branches waarvoor leerlingen worden opgeleid. Van de (aankomende) leraren wordt verwacht dat zij hun vakkennis kunnen aanbieden in praktische opdrachten en bedrijfssimulaties (Eindschouwingsverslag TOP3C, 16 januari 2009, TOP3C is een project van lerarenopleiding FLOT en van de scholen voor VMBO en MBO in Tilburg.). Pib kreeg de opdracht om professionaliseringsinitiatieven, aangeboden aan docenten die op het Minkema College werken, te volgen. Laat docenten een opdracht doen (b.v. een docentstage of een opdracht die leerlingen ook bij een bedrijf moeten doen) en volg dit, daarna dient evaluatie van het experiment plaats te vinden, waarbij gelet wordt op doelstelling en uitvoering. Zorg voor evaluatie en mogelijke aanbevelingen voor verbetering. Leg de uitkomsten weer terug bij de schoolleiding en het docententeam. Tegelijkertijd vond naar aanleiding van de auditcommissie een herontwerp plaats. (Het project Pib heeft een looptijd van drie jaar. In oktober 2009 heeft een tussentijdse audit plaatsgevonden door HPBO. De uitkomsten zijn vastgelegd in een auditadvies.) De Auditcommissie vraagt om na te gaan of ingezette professionaliseringstrajecten ook duidelijk meetbare resultaten opleveren. Daarnaast is tijdens een Pib training Reflective Practitioner het onderwerp branchekennis uitvoerig besproken. Belangrijke conclusies zijn dat bestaande docenten die op dit moment voornamelijk AVO vakken geven eigenlijk inzichten en kennis moeten opdoen van de VMBO school en zijn omgeving, dat ze relaties moeten kunnen ontwikkelen met het bedrijfsleven om context te vergaren voor hun curriculum. Deze bemerkingen sloten heel goed aan bij ons voorgenomen onderzoek.

3 Onderzoek ronde 1 In oktober 2009 werd de eerste ronde van de beroepencarrousel voor mentoren en docenten gehouden. In twee rondes op 6 en15 oktober bezochten 21 docenten / mentoren de beroepencarrousel. 3.1 Onderzoeksvragen Na afloop van ons onderzoek wilden wij kunnen aangeven hoe de docenten de beroepencarrousel hebben ervaren vanuit vier invalshoeken te weten : 1. De communicatie. 2. Het bezoek. 3. De opbrengst. 4. Het vervolg. 3.2 Uitvoering Het eerste onderzoek is uitgevoerd in de periode januari tot en met maart 2010 door middel van het afnemen van enquêtes en enkele interviews. De enquête en interviews hadden betrekking op de deelname aan de beroepencarrousel op 6 en 15 oktober 2009. 3.3 Uitkomsten Op basis van de vier hierboven genoemde invalshoeken kwamen wij tot de volgende conclusies: Communicatie De communicatie rondom de uitnodiging voor de beroepencarrousel hebben de deelnemers wisselend ervaren. De reacties van deelnemers die de beroepencarrousel van 6 oktober 2009 hebben bezocht is niet anders dan die van 15 oktober 2009. Het effect van het stukje in het journaal is voor ons derhalve niet meetbaar. Het kunnen kiezen van een bedrijf waar een bedrijfsbezoek plaats gaat vinden wordt als belangrijk ervaren. Enkele argumenten : het moet aanvullend zijn op mijn bestaande kennis, ik moet er iets mee kunnen in of voor mijn klas/les en het levert mij mogelijke input op ten behoeve van vakintegratie. Leerlingen moeten kunnen kiezen, maar dat geldt ook voor docenten. Het bezoek De meeste docenten gingen zonder verwachtingen het bedrijfsbezoek doen. Van de docenten die wel verwachtingen hadden, werden deze verwachtingen nauwelijks waargemaakt. Hoewel de invulling van het programma enerzijds als leerzaam werd ervaren, werd anderzijds aan de praktische toepasbaarheid voor de docent in les en klas te weinig aandacht besteed. De openheid van de deelnemende bedrijven werd als heel positief beoordeeld. Het 'in gesprek gaan' met een bedrijf leverde een duidelijke bijdrage aan de vergroting van de branchekennis, docenten zagen hierin een meerwaarde. Docenten werden tijdens de bijeenkomsten in de gelegenheid gesteld om contacten met het bedrijfsleven te leggen. Een kwart van de docenten gaf ons terug dat ze bruikbaar materiaal

(bijvoorbeeld folders) mee hebben kunnen nemen. Dit is een aandachtspunt voor volgende bijeenkomsten. De tijd die voor de middag is uitgetrokken wordt als toereikend gezien. De opbrengst Driekwart van de docenten geeft aan dat de branchekennis door het bedrijfsbezoek is toegenomen. Er is meer inzicht gekomen in de verschillende beroepsmogelijkheden die de branche te bieden heeft en in welke beroepen onze leerlingen terecht kunnen komen. De bezochte bedrijven hebben goed over het voetlicht kunnen brengen waar het bedrijfsleven behoefte aan heeft. De docenten hebben kennis kunnen nemen van de innovaties die binnen de branches spelen. De opgebouwde kennis gaat door de docenten gebruikt worden bij de voorlichting aan (mentor)leerlingen. De belangrijkste opmerkingen vanuit het onderwerp 'Het vervolg' nemen we op in de aanbevelingen. 3.4 Aanbevelingen 1. Ga de beroepencarrousel verbreden en stel hiermee docenten in staat meerdere bedrijven te bezoeken. 2. Stuur niet alleen de docenten naar de bedrijven, maar probeer ook bedrijfsfunctionarissen de school (mentorles) in te krijgen. De voorkeur gaat uit naar de mensen van de werkvloer en niet de directeur. 3. Onderzoek of er binnen de bedrijven materiaal voorhanden is (folders, bouwtekeningen, filmpjes, etc.) dat gebruikt kan worden in de lessen. 4. Verbeter de communicatie rondom de beroepencarrousel. In de uitnodiging duidelijk aangeven dat het hier gaat over professionalisering, gericht op branchedeskundigheid, en dus ook een doel dient. 5. Laat de deelnemers een kort verslag schrijven over de eigen opbrengsten en stel dat aan alle deelnemers ter beschikking, opbrengst zou dan kunnen zijn dat mensen elkaar vinden en zo samen tot bruikbare (les)ideeën komen, die dan mogelijk vakoverstijgend ontwikkeld kunnen worden.

4 Onderzoek ronde 2 Najaar 2010 De directie heeft in 2010 naar aanleiding van het evaluatieverslag vastgesteld dat deze vorm van professionaliseren (bezoeken beroepencarrousel) zinvol is en de eerder genoemde aanbevelingen zijn dan ook overgenomen. Deze zouden de leidraad vormen voor de nieuwe ronde in 2010. Wij zouden vanuit Professional in Beeld de tweede ronde wederom op dezelfde wijze, met dezelfde onderzoeksvragen, onderzoeken en evalueren. Hierbij zou het effect van het overnemen van de aanbevelingen tijdens de tweede ronde meetbaar moeten zijn. 4.1 Uitvoering In september is er een brief uitgegaan naar alle mentoren 2e klas B/K met de uitnodiging om op 12 oktober deel te nemen aan de tweede beroepencarrousel. Gebleken is dat er een keus gemaakt is om dit keer geen mentoren en/of AVO-docenten uit de derde klas te laten participeren, met voorkomen van lesuitval als voornaamste drijfveer. Belangrijke aanbeveling was dat de docenten gericht op pad zouden gaan en bij terugkomst een kort verslag zouden schrijven over de eigen opbrengsten. De opbrengsten van alle deelnemers worden vervolgens aan alle andere deelnemers ter beschikking gesteld, opbrengst zou dan kunnen zijn dat mensen elkaar vinden en zo samen tot bruikbare (les)ideeën komen, die dan mogelijk vakoverstijgend ontwikkeld kunnen worden. 4.2 Uitkomsten 2009 Aantal uitnodigingen: 21; aantal deelnemers 2009 exclusief praktijkdocenten: 15 2010 Aantal uitnodigingen: 8; aantal deelnemers 2010 exclusief praktijkdocenten: 5 Voor 2 van de 5 deelnemers was dit een 2e ronde. Daarnaast bezochten op eigen initiatief 5 praktijkdocenten, 1 teamleider TN en de projectleider van Pib de carrousel.

5 Conclusie en aanbevelingen 5.1 Conclusie In het activiteitenplan 2010-2011 van Pib, geaccordeerd door de directie, is vastgelegd dat Pib de 2e ronde van de carrousel weer zou evalueren aan de hand van een enquête onder de deelnemers en enkele diepte-interviews. Op 21 september 2010 heeft de projectleider van Pib de betrokken teamleiders geïnformeerd over het hoe en waarom van de beroepencarrousel. Daarnaast ook via de mail het besprokene nog eens met de TL gedeeld. Zij gaan zorgdragen voor de ontvangst van de gemaakte docentenopdracht van hun betrokken teamleden ca. 2 weken na bezoek. Helaas bleek dat de uitnodiging al was verzonden naar mentoren zonder dat er een aanvullende opdracht voor de docenten was gemaakt en bijgevoegd. Sommige uitgenodigde mentoren gaven aan dat ze niet zaten te wachten op deze opdracht. Uiteindelijk moet worden geconstateerd dat de alsnog gemaakte aanvullende opdracht slechts door 1 docent/mentor is gemaakt. Op basis van het bezoek van slechts 5 mentoren / docenten is het niet mogelijk om een valide onderzoek uit te voeren. Zeker als vergelijking plaats moet vinden met de uitkomst in 2009. Daarnaast ligt de vraag voor of het zinvol is om te onderzoeken of deze vorm van professionaliseren ook voor andere sectoren, te beginnen bij Z&W (onderzoek P. Breukel) mogelijk is, wanneer er zo weinig docenten (in de gelegenheid worden gesteld) de carrousel (te) bezoeken en er zo weinig output (opdracht) is. Kortom we constateren dat tijdens de tweede ronde onze aanbevelingen niet zijn meegenomen. Zowel in proces als in aansturing is er helaas veel misgegaan.

5.2 Aanbevelingen De ontwikkelde inzichten op het gebied van (v)mbo-vakmanschap in Professional in Beeld vragen om een verdere vertaling naar opleidings- en professionaliseringsactiviteiten. Ook de wet Bio speelt hierin een rol. Wanneer in 2011 weer een nieuwe ronde van start gaat is het volgende van belang: Na accordering van de directie zorgen voor draagvlak binnen de schoolleiding. Wijs een projectleider aan en zorg voor een goede aansturing in aanloop naar de carrousel. Krijg vooraf helder wie selecteert de deelnemers en op welke gronden. Zorg ervoor dat deelname niet vrijblijvend is Een veel gehoorde klacht: Er is wel eens een project, maar dat bloedt dan weer dood, het moet een continu proces zijn! Bewaak het proces en leg zaken vast. Heb aandacht voor implementatie en evaluatie gedurende de rit. Veel te vaak is het zo dat goede initiatieven wel bedacht worden, maar bij doelstelling, invoering en evaluatie op inhoud en proces nauwelijks wordt stil gestaan. Er is dan weinig sprake van een plan, do, check, act cyclus.

6 De toekomst van de beroepencarrousel Onderzoek in het kader van Professional in beeld heeft heel duidelijk voor inzicht gezorgd zowel ten aanzien van onderwijs als van professionalisering van VMBO docenten. Ten aanzien van de professionalisering van VMBO docenten: Een sleutelwoord is branchedeskundigheid. Zittende docenten die niet uit het bedrijfsleven komen zullen inzicht moeten verwerven in dat regionale bedrijfsleven rond de school, en met name moeten focussen op nieuwe ontwikkelingen (innovaties). Docenten in opleiding (maar ook de overige docenten) zullen een onderzoekende houding moeten hebben c.q. (verder) ontwikkelen zodat zij in staat zijn om de externe omgeving van de school te begrijpen en te vertalen naar contextrijk onderwijs. Niet zozeer aparte vakken zijn belangrijk voor VMBO leerlingen, maar meer hoe leerlingen met die opgedane kennis in staat zijn om hun competenties uit te oefenen. De vakman op het VMBO is in staat om hier vakoverstijgend te werk te gaan. Ten aanzien van onderwijs aan VMBO leerlingen: Vakoverstijgend onderwijs aanbieden, gericht op het ontwikkelen van competenties, een mooi voorbeeld van de toetsing hiervan is het moderne CSPE. Het ontwikkelen van de juiste beroepshouding van leerlingen. Op tijd komen, de juiste kleding voor de job, nakomen van afspraken, voeren van telefoongesprekken, rapporteren aan collega s etc. Inzicht bieden in de beroepsmogelijkheden Het gaat er dus met name om dat professionaliseringsactiviteiten duurzaam worden ontplooid en verankerd. In een lerende organisatie kan en mag wat mis gaan. Echter wanneer de schoolleiding vindt dat deze vorm van professionaliseren zinvol en wenselijk is zal er bij een volgende ronde tijdig gestuurd moeten worden zowel op proces als inhoud.

7 Slotwoord In een advies van De Onderwijsraad (april 2011) aan de staatssecretaris van onderwijs wordt bepleit om de bestaande opleidingen voor leraren vmbo en mbo aan te passen. Dit is nodig omdat ze onvoldoende rekening houden met de kenmerken van die onderwijstypen. Leraren in het vmbo moeten kennis hebben van hun vak en van het beroepenveld, maar ook beschikken over specifieke pedagogische en didactische competenties Binnen de initiële lerarenopleidingen worden leraren opgeleid zodat ze startbekwaam zijn in het uitvoeren van de verschillende taken die een leraar heeft. Startbekwaam betekent dat de leraar aan de minimale eisen voldoet om te mogen lesgeven. Het is belangrijk dat de ontwikkeling van de leraar niet stopt bij het afronden van de initiële opleiding. Een postinitieel professionaliseringstraject is noodzakelijk. De raad adviseert daarvoor gebruik te maken van het beroepsregister voor leraren en van de bijbehorende verplichte bij- en nascholing. Verder kunnen de mogelijkheden voor leraren in het vmbo en mbo om bedrijfsstages te lopen worden uitgebreid. Dit recente advies sluit heel mooi aan bij ons onderzoek en haar conclusie.

8 Literatuurlijst --------------------------Stuk van de Staatssecretaris -------Ponte-------- ----- 3 readers---- ----- artikelen Nies / Angela -----

Bijlage A.... Er is weinig branchekennis bij de Minkema docent, want: Aannames/hypotheses: - Docenten gaan weinig buiten de muren van school kijken (om uiteenlopende redenen) - Docenten zijn niet in staat om hun kennis van branche en beroep te verbinden aan en te verwerken in hun lesstof - Docenten voeren geen projecten gezamenlijk met bedrijven uit - Docenten werken niet met de ROC s samen MBO Wat moet een VMBO docent doen om leerlingen voor te bereiden op het MBO? Wat zijn de ervaringen tussen mbo en VMBO docenten? Experiment/onderzoek 1 Onderzoek doen naar de kwaliteit op dit moment. Bedrijven Wat moet een VMBO docent weten van het bedrijfsleven om leerlingen te motiveren. Wat zijn de ervaringen tussen berdijven- VMBO docenten? Minkema Wat zijn de ervaringen met bedrijven en MBO? Hoe zet je kennis van de branche in in de onderwijspraktijk? Mogelijke vervolgacties Bedrijfsleven en docenten Bedrijven in de klas (gastdocenten) Docent in bedrijf (stage) Wat ervaren de leerlingen? (meedraaien) Bezoeken van leerbedrijven (Waterfabriek) Hoe maak ik samenhangende opdrachten Hoe kan ik projectmatig werken met leerlingen? Evaluatie er is zicht op wat daadwerkelijk aan branchekennis aanwezig is bij de Minkema docent - er is zicht op wat bedrijven en ROC s vinden van de branchekennis van de Minkema docent - er is een professionaliseringsplan waarin de inzichten rondom het branchekennis-onderzoek verwerkt zijn

Bijlage B. verwijzing naar rapport.

Bijlage C. docentenopdracht.