Format innovatie- en investeringsplan onderwijs en ict 0. Inleiding 0.1. Inleiding Ict is een niet meer weg te denken factor in het Nederlandse primair onderwijs. Scholen maken in toenemende mate gebruik van de mogelijkheden die ict biedt om het onderwijs meer eigentijds en aantrekkelijk te maken en meer gedifferentieerd en op maat aan te bieden. Het Bestuursakkoord tussen de PO- Raad en het ministerie van OCW zet, samen met het Doorbraakproject Onderwijs en ICT, in op een doorbraak in de digitalisering van het leren. Met het programma Beter en Slimmer leren met ict ondersteunt de PO- Raad, in samenwerking met Kennisnet, besturen bij hun ontwikkelingen. Besturen in het po hebben aangegeven graag te willen leren van goede voorbeelden en van elkaar. Het format innovatie- en investeringsplan onderwijs en ict ondersteunt de opsteller van het plan bij het geven van richting, het maken van strategische keuzes en het invullen van de randvoorwaarden die horen bij deze keuzes. Het is nadrukkelijk bedoeld voor besturen die in de planvormende fase zitten. Het plan is één van de instrumenten die aangeboden worden in het programma Beter en Slimmer leren met ict. Loopt u tijdens het maken van het plan ergens tegenaan? Vragen over ict in het onderwijs kunt u stellen via 0800-3212233 of slimmerlerenmetict@poraad.nl. Ook kunt u naar dit e- mailadres uw plan insturen voor feedback van de kritische vriend. Op de website van de PO- Raad en Kennisnet vindt u meer informatie over onderwijs en ict. Op basis van de visie op onderwijs en ict en de doelen die de <Naam organisatie> wil bereiken wordt in dit plan uitgelijnd hoe in de periode 2015-2017 digitale leermiddelen, infrastructuur en deskundigheid hieraan gaan bijdragen. Daarnaast wordt aangegeven op welke termijn doelen gerealiseerd worden en hoe de financiering wordt gerealiseerd. 0.2. Aanleiding De opdracht Schrijf een beleids- en investeringsplan onderwijs en ict, dat (1) door het bestuur kan worden vastgesteld, (2) toezichthouders een duidelijk beeld geeft van koers en benodigde investeringen, (3) medewerkers duidelijkheid geeft over de wijze waarop ict in de organisatie wordt ingezet en (4) stakeholders (waaronder ouders) duidelijk zicht geeft op de wijze waarop de organisatie met ict omgaat. Het proces Wie zijn er betrokken geweest bij de totstandkoming van het plan (leerkracht, directeur, stafmedewerker ict, bestuurder)? Is aan de planvorming een analyse van de huidige stand van zaken vooraf gegaan? Korte toelichting op de totstandkoming: 0.3 Kaders <naam organisatie> Vermeld hier de relevante beleidsdoelstellingen uit het strategisch beleidsplan van <naam organisatie> die direct of indirect verbindingen hebben met ict, media en technologie. 1
1. Organisatie Het primair onderwijs wordt gekenmerkt door kleine en (middel)grote besturen. Ict laten bijdragen aan de strategische doelen en resultaten vraagt om een goede afstemming tussen bestuur en school daar waar er sprake is van meerdere scholen binnen het bestuur. Wat organiseer je centraal en wat decentraal? Naarmate het onderwerp meer raakt aan het primaire onderwijsproces zal de rol van de school groter zijn. En ook bij veel individuele vrijheid van scholen kan alsnog de keuze gemaakt worden om de inkoop centraal te organiseren. Connectiviteit Ict netwerkinfrastructuur Bestuur / bovenschools Devices Generiek software Onderwijsspecifieke software Leermiddelenen School Verantwoordelijkheden Het bestuur is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het innovatie- en investeringsplan onderwijs en ict. Het bestuur bepaalt de concrete doelstellingen van het innovatie- en investeringsplan. Het bestuur legt verantwoording af (aan RvT/GMR/maatschappij) over de mate waarin de doelstellingen zijn behaald. Bestuur en school stemmen af welke keuzes aan het bestuur zijn (centraal) en welke aan de school (decentraal) en hoe de implementatie georganiseerd wordt. Overlegstructuur Bestuur met bovenschools medewerker ict/stafmedewerker ict Bovenschools medewerker ict/stafmedewerker ict met schoolleiding Bovenschools medewerker ict/stafmedewerker ict met ict ambassadeurs binnen de school Plannen Strategisch beleidsplan (meerjaren) Innovatie- en investeringsplan onderwijs en ict (meerjaren, dit format) Bovenschools jaarplan ict Het ict beleid uit het innovatie- en investeringsplan wordt gerealiseerd in het per jaar vast te stellen jaarplan ict voor wat betreft de bovenschoolse aspecten School jaarplan hierin wordt vastgesteld wat per jaar de specifieke invulling per school is Scholing Bestuur en school stemmen af of en welke scholing centraal wordt gecoördineerd. Financiering Bestuur en school stemmen af of er sprake is van budgetsturing of strategische sturing. 2
2. Waar staan we als bestuur 2.1 Interne analyse Het Vier in balans- model van Kennisnet laat zien hoe scholen ict beter kunnen laten werken voor het onderwijs. Het model is een samenvatting van alles wat we weten over de inzet van ict in het onderwijs. Het model beschrijft de randvoorwaarden die met elkaar in balans moeten zijn om tot een goed gebruik te komen en zo de gewenste opbrengsten te bereiken. Het format innovatie- en investeringsplan onderwijs en ict wordt langs de vier componenten (hoofdstukken) visie, deskundigheid, digitaal leermateriaal en ict- infrastructuur opgebouwd. Financiën is daar, gezien het karakter van het innovatie- en investeringsplan, aan toegevoegd. Goed zicht op de huidige situatie hebben is een goede basis voor het zetten van de juiste stappen naar nieuwe resultaten. De huidige situatie op het gebied van Visie, Deskundigheid, Digitaal leermateriaal, Ict- infrastructuur en Financiën is: Checklist: huidige situatie in beeld: Visie Strategisch beleidsplan is aanwezig Afspraken over verantwoordelijkheid bestuursniveau en schoolniveau Onderwijsvraagstukken waarvoor digitalisering een (deel)oplossing is, zijn bekend doordat de evaluatieve cyclus betekenisvol wordt uitgevoerd. Digitaal leermateriaal Gebruik digitaal leermateriaal (oefenprogramma s, video, apps, games, etc) Welke (gemeenschappelijke) elektronische leeromgevingen, leerlingvolgsystemen en administratiesystemen worden gebruikt Algemene kantoortoepassingen en apps, roosterpakketten en HRM- tools. Ict infrastructuur (inzicht in beschikbare hardware, netwerken en connectiviteit) Welke devices (desktop, laptop, tablet, smartphone, digibord, etc) Vaste en draadloze netwerkverbindingen, internetverbindingen, servers en clouddiensten Deskundigheid (gebruik van ict in leer- en ondersteunende processen) Afspraken over didactische inzet van ict en digitaal leermateriaal 0- meting ict gebruik in het onderwijsproces Inzet ict in secundaire processen is bekend Tevredenheid van personeel Financiën (binnen het bestuur is inzicht over de kosten die met ict samenhangen Afschrijvingen Lopende abonnementen Lopende contracten Ouderbijdrage 3
3. Waar willen we als bestuur naar toe 3.1 Visie De opvatting over onderwijs en de plaats die ict daarbij inneemt. De visie omvat de overkoepelende ambities en gaat in op de randvoorwaarden om deze te verwezenlijken. De visie op onderwijs en de doelen van de organisatie vertaald naar de mogelijkheden die ict biedt in de realisatie hiervan. In onderstaande tabel zijn een aantal voorbeelddoelen opgenomen. Het is belangrijk keuzes te maken in de doelen. Welke problemen hoopt het bestuur op te lossen? In de daaropvolgende paragrafen gaan we in op de benodigdheden om de doelen te realiseren (inhoud & toepassingen, infrastructuur en deskundigheid). Voorbeelden van doelen en middelen Onderwijsdoelen Gedifferentieerd leren Maatwerk in de klas Verhogen resultaten leerlingen (bv rekenen) Middelen Digitale leermiddelen, instructie op afstand Divers aanbod leermiddelen Digitale leermiddelen, instructie op afstand Onderwijsinhoudelijke doelen Mediawijze leerlingen Gebruik sociale media, leren programmeren in de les 21 e - eeuwse vaardigheden Aanpassen/uitbreiden curriculum, bijscholen leraren Organisatiedoelen Plaats onafhankelijk leren en werken Snelle Verminderen nakijkwerk en administratieve last Verminderen kosten Cloud toepassingen, internetverbinding Registraties vereenvoudigen en digitaliseren Van papier naar digitaal, afname beheerskosten door cloudtoepassingen, kosten delen met samenwerkingspartners De doelen van <Naam organisatie> zijn: Beoogde tijdslijnen bij het uitvoeren van de doelen zijn: Financiële kaders bij het uitvoeren van de doelen zijn: 4
3.2 Inhoud en toepassingen De informatie, educatieve content en software die gebruikt worden in een onderwijsinstelling, zoals: 1) digitaal leermateriaal dat speciaal is gemaakt voor het onderwijs en algemene kennisbronnen 2) educatieve softwarepakketten en ict- systemen, zoals een elektronische leeromgeving, leerlingadministratie- en leerlingvolgsystemen 3) algemene kantoortoepassingen en apps, roosterpakketten en HRM- tools. In deze paragraaf maakt u als bestuur de vertaling van doelen naar benodigde leermaterialen, softwarepakketten en andere applicaties. Uit onderzoek weten we wat werkt, zoals: vrijwel elke school/leraar maakt gebruik van (leraargestuurde) kennisoverdracht deze leraargestuurde kennisoverdracht kan vele malen beter worden uitgevoerd door adaptief leermateriaal (taal en rekenen) dit leidt niet alleen tot kwaliteitsverbetering van het onderwijs dit maakt ook tijd vrij voor leraren om leerlingen te begeleiden bij kennisconstructie ict- toepassingen voor kennisconstructie leiden niet bewezen tot beter resultaat dan kennisconstructie zonder ict DUS: investeer in digitaal leermateriaal mbt kennisoverdracht en denk na over wat de ambitie is mbt kennisconstructie (en wat de rol van ict daarin is) gebruik van digitale informatiesystemen brengen in scholen een prestatieverhogend mechanisme op gang, wat leidt tot betere resultaten. adequate informatievoorziening vermindert het schoolverzuim en versterkt de betrokkenheid van ouders bij de school en bij het leren van hun kind. DUS: haal uit digitale informatiesystemen wat er in zit en maak afspraken over het gebruik van de informatie voor voortgang en bijsturing. Maak afspraken over welke systemen standaard gebruikt worden ter vergroting van onderlinge vergelijking en die ten goede komen aan constructieve gesprekken. Hoe draagt inhoud en toepassingen bij aan de te behalen doelen? De beoogde resultaten (Inhoud en toepassingen) van <Naam organisatie> zijn: 3.3 Ict- infrastructuur De beschikbaarheid en kwaliteit van hardware, netwerken en connectiviteit binnen het onderwijs van de instelling. Daarbij gaat het onder andere om digitale schoolborden, pc s, laptops en tablets, vaste en draadloze netwerkverbindingen, internetverbindingen, servers en clouddiensten. Ict- toepassingen in het onderwijs hebben infrastructurele voorzieningen nodig die werken en die toegesneden zijn op de wensen van de gebruikers. In deze paragraaf geeft u als bestuur aan waar hardware, netwerken en connectiviteit aan moeten voldoen om de gestelde doelen te bereiken. Vragen die daarbij helpen zijn: Inventariseer: Wat is het huidige of gewenste ict- gebruik? Selecteer: Waar moeten de voorzieningen aan voldoen? Bepaal: Op welke manier moet het beheer ingericht worden? Formuleer: Stel een eerste programma van eisen op 5
Met de toename van gedifferentieerd en adaptief leren met behulp van ict zijn er een aantal onderwerpen die veel besturen bezig houden en om aanpassingen vragen. Deze zijn hieronder uitgelicht. Clouddiensten Cloudcomputing als veilige, stabiele basis waarbinnen toepassingen en leermateriaal ter ondersteuning van het onderwijsleerproces altijd en overal toegankelijk zijn. Het gebruik van clouddiensten biedt het onderwijs veel voordelen. Zo zijn servers en software in de onderwijsinstelling niet meer nodig. Maar de keuze voor clouddiensten heeft ook gevolgen voor de ict- infrastructuur van scholen. Zo zal de vraag naar bandbreedte toenemen. Het beheer van eigen servers en programma s neemt daarentegen af. Dit wordt immers via de clouddienst aangeboden. Devices Betrouwbare, betaalbare en persoonlijke apparatuur voor iedere leerling en leraar; devices die goed aansluiten bij de wijze waarop en de omgeving waarin geleerd en gewerkt wordt. Het voordeel van een persoonlijk device is dat in combinatie met cloudtoepassingen leren echt plaats- en tijdonafhankelijk wordt. Een device is nuttig inzetbaar als het zoveel mogelijk kan beschikken over een internetverbinding. Connectiviteit Betrouwbare en flexibele connectiviteit om snel en veilig te kunnen werken met de benodigde toepassingen op de beschikbare apparatuur op elke gewenste plaats en op elk geschikt tijdstip. 1. Snel internet: bedekking en capaciteit van de draadloze verbindingen. Heb ik voldoende ontvangst? 2. Capaciteit: heb ik met die ontvangst ook voldoende bandbreedte (download- en uploadsnelheid)? De benodigde downloadsnelheid: hoe snel heb je een internetpagina op je scherm? De benodigde uploadsnelheid: hoe snel heb je de gegevens op jouw device verzonden naar het internet? De benodigde concurrent users: met hoeveel personen/devices ben je op hetzelfde moment actief, die delen de internetverbinding en dus de snelheid? 3.3.1 Privacy en beveiliging Privacy Het is steeds gemakkelijker om persoonlijke gegevens en leerresultaten van leerlingen en studenten te verzamelen en te gebruiken. Dat gebeurt voor administratieve doeleinden, maar ook steeds vaker in lessen en in digitaal leermateriaal. Leerlingen krijgen op die manier hun onderwijsaanbod op maat. Maak goede afspraken binnen het schoolbestuur over privacy. Beveiliging Steeds meer gegevens worden digitaal opgeslagen en uitgewisseld. Binnen de school, maar ook met andere partners in de onderwijsketen, zoals leveranciers en de overheid. Goede informatiebeveiliging helpt scholen om die risico's te minimaliseren. Waar moet de ict- infrastructuur aan voldoen om de beoogde doelen te behalen? De beoogde resultaten (ict- infrastructuur) van <Naam organisatie> zijn: 6
Algemene verantwoordelijkheden van teammanagers: zo goed mogelijk in en wat heb je nodig om die rol te 1. Het team stimuleren en faciliteren om goed vervullen? onderwijs te verzorgen, d.w.z. aantrekkelijk, 3.4 Personeel en deskundigheid De kwalitatief, benodigde innovatief competenties en effectief van alle onderwijs. medewerkers binnen De vier het kerntaken bestuur van om teammanagers ict goed in worden te zetten: 1) 2. ict- bekwaamheid Communicatie onderhouden van leraren: met de kennis, buitenwereld, kunde en houding beschreven ten in opzichte figuur 1. van Per ict kerntaak in zowel wordt het pedagogisch- d.w.z. ouders, didactisch de regio, handelen stagebedrijven, en het werken in de beschreven schoolcontext op welke als manier bij de ict eigen teammanagers professionele bij ontwikkeling andere scholen. die taak kan ondersteunen. 2) de deskundigheid van leidinggevenden en bestuurders om ict in te zetten om de ambities van de 3. Bijdragen aan de strategische doelstellingen onderwijsinstelling te realiseren en medewerkers te faciliteren om ict- bekwaam te worden van school. 3) de deskundigheid van het onderwijsondersteunend personeel (zoals ict ers, administratieve medewerkers, 4. Bewaken van financiële onderwijsassistenten doelen, budget en en mediathecarissen) inzet om ict te laten werken voor leerlingen, leraren van FTE s en leidinggevenden. in relatie tot het aantal studenten. Ook van medewerkers wordt veel verwacht bij het succesvol inzetten van ict voor het onderwijs. A Visie op onderwijs B Professionaliseren van docenten C Gebruik van ict bij het vormgeven en organiseren van het onderwijs D Gebruik van ict bij sturen en verantwoorden van onderwijs De Figuur vier kerntaken 1. De vier van kerntaken schoolleiders van teammanagers Schoolleiders 6A. Visie op onderwijs in relatie tot ict Schoolleiders hebben een visie op onderwijs en de inzet van ict ten behoeve van het onderwijs. Ze hebben een initiërende en leidende rol, wat inhoudt dat ze de meerwaarde van ict voor het onderwijs kunnen vertalen naar een koers voor de toekomst. Ze oefenen binnen de school invloed uit op dialoog, beeldvorming, keuzeprocessen en besluitvorming rond ict. B. Professionaliseren van docenten Schoolleiders creëren een omgeving waarbinnen (teams van) docenten kunnen werken, leren en innoveren op het gebied en met gebruik van ict. Schoolleiders hebben een helder beeld van de ict- bekwaamheden van docenten(- teams) en de wijze waarop deze verder kunnen worden ontwikkeld. C. Ict gebruiken bij het vormgeven en organiseren van het onderwijs Schoolleiders bevorderen het gebruik van ict- toepassingen om te komen tot een flexibele en betaalbare onderwijsomgeving. Daarnaast gebruiken ze ict bij het organiseren van het onderwijs, denk aan inschrijven en uitschrijven, registreren verzuim of contact met ouders en leerlingen. D. Sturen en verantwoorden met gebruik van ict Schoolleiders gebruiken ict bij het operationeel sturen op en verantwoorden van de onderwijsprocessen. Leraar A. Pedagogisch- didactisch handelen Leraren ondersteunen hun onderwijs met ict- hulpmiddelen. Zij zijn in staat te beoordelen wanneer ict een meerwaarde heeft en passen hun kennis en vaardigheden op het gebied van leerinhoud, pedagogiek, didactiek én technologie in samenhang toe. B. Werken in de schoolcontext Leraren organiseren en verantwoorden hun werk met behulp van ict- middelen. Zij gebruiken de ict- systemen waarvoor hun school gekozen heeft. Voor het organiseren van hun eigen werk, voor het communiceren met leerlingen, collega s en ouders én voor het verantwoorden van hun eigen handelen. 7
C. Professionele ontwikkeling Leraren onderhouden en ontwikkelen hun eigen vakbekwaamheid met behulp van ict- hulpmiddelen. Zij kunnen de meest actuele informatie online vinden en weten hoe zij ict kunnen inzetten om vakbekwaam te blijven. Welke deskundigheid is vereist om de beoogde doelen te behalen? De beoogde resultaten (deskundigheid personeel) van <Naam organisatie> zijn: 4. Hoe betalen we het? In deze paragraaf wordt ingegaan op een paar belangrijke financiële vraagstukken. Ter ondersteuning van de financiële paragraaf is een xls- spreadsheet beschikbaar. 4.1 Zicht op kosten voor ict Onderstaande tabel geeft inzicht geeft in de gemiddelde ict- kosten per leerling, leerkracht en school in het basisonderwijs. Ict- kosten uitgesplitst naar kleine en naar middelgrote en grote schoolbesturen Huidige kosten In onderstaande tabel zijn samenvattend de kosten van ict over het afgelopen jaar opgenomen. Deze kosten zijn ook vertaald naar de kosten per leerling, per medewerker (fte) en per school. <invoegen tabel uit spreadsheet> Doelen en budget In onderstaande tabel zijn doelen aan budget gekoppeld. Dit budget is ook vertaald naar de kosten per leerling, per medewerker en per school. <invoegen tabel uit spreadsheet> 4.2 Strategische overwegingen Vaak is er op het ict- domein sprake van budgetsturing. Per school wordt een budget voor ict- kosten afgesproken. Een school mag gedurende het jaar uitgaven doen binnen het budget. Dit innovatie- en investeringsplan vraagt wellicht om hernieuwde afspraken tussen het bestuur en scholen. Onderwijs en ict doelen gericht op vernieuwing en ontwikkeling vragen om strategische sturing. Extra middelen Waar komen de middelen voor extra investeringen of verhogen van de structurele lasten vandaan? 8
Zijn er zaken die anders worden gedaan waardoor middelen vrijkomen of wordt er efficiënt gezocht door samenwerking met anderen? Welke extra investeringsmiddelen zetten we vanuit het bestuur in? Extra beschikbare middelen voor: Aankoop en implementatie digitaal leermateriaal Aankoop devices Verbetering connectiviteit en infrastructuur Vergroten deskundigheid/competenties Beheer en ondersteuning Versnelde afschrijving Ingediende ict- projecten Kosten voor aanschaf, afschrijvingen en beheer Of er nu uitgegaan wordt van technische of economische levensduur; belangrijk is te bepalen wat het verschil is tussen de analoge en de digitale situatie. Wanneer verliest het product zijn nut voor de school? Voor een boek zal dit anders zijn dan voor een device. Daarnaast is het belangrijk als bestuur zicht te houden op veranderende kosten van het beheer. Is er sprake van eigen beheer of uitbesteding? Zorg dat je weet welke onderdelen wel of niet onder het beheer vallen. 5. Onderzoek en hulpmiddelen Interne analyse Vier in balans- monitor 2015; Inzet en opbrengsten van ict in het onderwijs, onderzoek, www.kennisnet.nl Onderwijs en ict scan, hulpmiddel, www.kennisnet.nl Vier in balans- monitor 2015, De belangrijkste resultaten voor het primair onderwijs, www.kennisnet.nl Meer ict per euro, een onderzoek naar de ict- kosten in het basisonderwijs, Kennisnet 2013, beschikbaar via www.kennisnet.nl Visie Innovatieversneller, hulpmiddel, www.kennisnet.nl Richten van ict, Formuleer een ict- visie en informatiebeleid, Kennisnet 2013, www.kennisnet.nl Trendrapport 2014-2015, beschikbaar via www.kennisnet.nl Inhoud en toepassingen Whitepaper 21st Century Skills in het onderwijs, www.21stcenturyskills.nl 21 e - eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs, SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), www.slo.nl Passend en flexibel digitaal leermateriaal voor elke leerling, De PO- Raad en VO- raad brengen markt en scholen dichter bij elkaar, Brochure, www.poraad.nl Sectorale Vraagsturing Leermiddelen, Programma van Eisen PO/VO, www.poraad.nl Good practises in het po, www.poraad.nl ICT- Infrastructuur Ict- infrastructuur voor scholen, In vier stappen de juiste voorzieningen kiezen, www.kennisnet.nl Aan de slag met cloud computing, een stappenplan, www.kennisnet.nl Quickscan privacy voor scholen, beschikbaar via www.kennisnet.nl 5 Vuistregels voor privacy, beschikbaar via www.kennisnet.nl Deskundigheid Ict- bekwaamheid van leraren, versie 2012, Kennisnet Kader ict- bekwaamheid van teammanagers mbo, sambo- ICT en Kennisnet, 2014 Financiën Spreadsheet innovatie- en investeringsplan onderwijs & ict, xls- bestand, www.poraad.nl 9