Visie op duurzaamheid Duurzaamheid als aanjager van toekomstbestendige vooruitgang Als functionele overheid voor waterbeheer ondervinden de waterschappen als geen ander de gevolgen van klimaatverandering. We voelen daarmee de noodzaak en urgentie om duurzaam te werken. Duurzaam in het beheergebied, mensgericht en economisch verantwoord. Ook wel bekend als de 3 P s (planet, people, profit). Net als bij ondernemingen en andere overheden, is duurzame ontwikkeling bij Vechtstromen dan ook geen doel op zich, maar een middel om maatschappelijke doelen dichterbij te brengen, innovaties te bevorderen en bij te dragen aan welvaart (economische ontwikkeling) en welzijn (veilige, gezonde en prettige leefomgeving). Aspecten die ook nadrukkelijk tot uiting komen in ons bestuursprogramma door water verbonden. Voor waterschappen in Nederland spelen vier hoofdmotieven een rol om in te zetten op duurzaamheid 1 : 1. Het waterschap wordt in de zorg voor het watersysteem en de waterveiligheid sterk geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. 2. Het waterschap is zelf grootverbruiker van energie (met name rioolwaterzuiveringsinstallaties). 3. De beschikbaarheid van biomassa en grondareaal biedt kansen voor de opwekking van duurzame energie (biogas, maaisel, restwarmte, windenergie, waterkracht). 4. Duurzaamheid en kostenefficiency blijken in de praktijk vaak goed samen te gaan. Waterschap Vechtstromen wil daarom een stevig bijdrage leveren aan de doelstellingen voor klimaat en duurzaamheid. In het bestuursakkoord spreekt het algemeen bestuur van Vechtstromen uit een duurzame, innovatieve en lerende organisatie te willen zijn, die samen met partners en belanghebbenden de ambitie bepaalt. Reden om deze bestuursperiode stevig in te zetten op duurzaamheid. In woorden, maar bovenal in daden. Mensen, middelen en werkwijzen moeten in stelling gebracht worden. Deze visie schetst daarvoor het kader. Een brede definitie De term duurzaamheid kent vele definities die in meer of mindere mate recht doen aan het thema. In het rapport van de alom bekende commissie Brundtland 2 wordt het als volgt omschreven: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen aan te tasten om te voorzien in de behoeften van toekomstige generaties. 1 Unie van waterschappen Klimaatmonitor 2014 2 Brundtland, Our Common Furture, 1987 1
Welke definitie ook gebruikt wordt, wij beseffen dat de focus op duurzaamheid met de tijd verandert. Daarom maken wij in ons werk steeds afwegingen, zodat we toekomstbestendig de goede dingen doen. Het perspectief van kijken en handelen bepaalt wat juist is. Als waterschap Vechtstromen zijn we actief op zoek naar duurzame toepassingen binnen ons waterschapswerk. Dat betekent dat bij iedere beslissing op ieder niveau een evenwichtige afweging wordt gemaakt ten aanzien van de impact op sociaal, ecologisch en economisch gebied. Hierin zien we de P s weer terugkomen. Niet alleen voor het hier en nu, maar ook voor het daar en later. Iedere medewerker van Vechtstromen heeft daarmee de mogelijkheid om binnen zijn of haar taakveld op duurzame wijze bij te dragen aan de strategische (water)doelen. Niet alleen, maar samen Ook de samenleving voelt steeds meer urgentie om nu iets te doen, omdat de gevolgen van klimaatverandering zichtbaar worden en mensen het aan den lijve ervaren. Klimaatverandering houdt dus ook niet op bij de grens van het waterschap. Daarom werken de RijnOost waterschappen intensief samen op het thema duurzaamheid. Dit is verwoord in het gezamenlijke (ontwerp) Waterbeheerplan 2016-2021, waarin de waterschappen aangeven duurzaamheidsbeleid in te zetten voor een overgang naar een circulaire economie. Maar de samenwerking richt zich niet alleen op partijen binnen de waterschapsector, maar ook op partijen buiten de sector. Dit vereist een intensieve samenwerking tussen stad, omgeving en regio, tussen gemeente en provincie. Samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen, bedrijfsleven in duurzame trajecten. Dit laatste betitelen we ook als de gouden driehoek. Een ideaalverband om de maatschappelijke waarde van duurzaamheid daadwerkelijk tot ontwikkeling te brengen. Echter, de snelheden waarmee deze partijen enthousiasme voor een idee omzetten in actie varieert. Dat vraagt aanpassingsvermogen van iedere partij. Door de toenemende aandacht voor burgerinitiatieven wordt aan deze driehoek steeds vaker de betrokken samenleving toegevoegd. Daarmee krijgt de dynamiek een extra dimensie. De thema s Duurzaamheid betreft alle maatschappelijke sectoren. Dit betekent werken over een breed front, zoals gebouwde omgeving, mobiliteit, bedrijven(terreinen) en energie. In het Klimaatakkoord 3 zijn door de waterschappen en het Rijk een achttal thema s benoemd om op in te zetten: 1. Energiebesparing 2. Beperking uitstoot broeikasgassen 3. Duurzame energiewinning 4. Duurzame mobiliteit en transport 5. Snijvlak adaptie en mitigatie 6. Duurzaam inkopen 7. Grondstoffen en afvalstoffen 8. Bewustwording en educatie Zo goed als alle duurzame ontwikkelingen bij de waterschappen kunnen onder deze acht thema s geplaatst worden. Duurzaamheid in de waterschap sector krijgt door deze clustering massa in gesprekken met Rijk, provincies, gemeenten, kennisinstellingen en brancheorganisaties. 3 Klimaatakkoord Unie Rijk van 12 april 2012 2
Onze thema s voor duurzaamheid Binnen dit palet van acht thema s zijn er zes thema s voor duurzaamheid waar Vechtstromen zich op focust. Stuk voor stuk thema s die direct te koppelen zijn aan onze majeure uitdagingen in het regionale waterbeheer en voor de zuiveringstaak. Ook thema s die positief bijdragen aan een imago van robuuste toekomstbestendige partner. Thema energiebesparing Het energieverbruik van Vechtstromen bedraagt op jaarbasis ruim 250 Terajoule. Dat is vergelijkbaar met het elektriciteitsverbruik van 20.000 huishoudens. Door het energieverbruik te verminderen wordt direct bespaart op de uitstoot van broeikasgassen en dit levert bovendien directe financiële besparingen op. Dit thema is in de trias energetica de basisstap van duurzaam handelen. Het doel van Vechtstromen is om de energie-efficiency tussen 2005-2020 met minimaal 30% (2% per jaar) te verbeteren. Thema duurzame energiewinning Vechtstromen wekt met de huidige vergistingsinstallaties en met de zonnepanelen op de werkplaats Sleen ruim 25% van de energiebehoefte van het waterschap duurzaam op 4. In het Klimaatakkoord is de ambitie uitgesproken om in 2020 40% duurzaam op te wekken. Deze ambitie onderschrijven wij als Vechtstromen. Met de realisatie van de Energiefabriek in Hengelo ligt het aandeel duurzame opwekking op ruim 30%. Om de afgesproken ambitie te realiseren is de uitdaging om gezamenlijk met partners in te zetten op zon, wind en warmte als duurzame opwekking. Aangezien duurzaamheid vaak gepaard gaat met doelmatigheid biedt dit kansen voor versnelling. Thema duurzame mobiliteit en transport Het beheergebied van waterschap Vechtstromen is uitgestrekt. Om het waterschapswerk goed te kunnen uitvoeren worden vele (auto)kilometers door medewerkers afgelegd. Ook worden veel vrachtwagen kilometers gereden ten behoeve van bijvoorbeeld slibeindverwerking. Bewust inzetten op dit thema levert een directe bijdrage aan de duurzaamheidsagenda. Het mooie van dit thema is dat personeel intensief betrokken kan worden. Vechtstromen streeft er naar tussen 2015-2020 de CO2 emissie-uitstoot veroorzaakt door mobiliteit en transport met 20% (5% per jaar) te verminderen. Thema duurzaam inkopen De waterschappen hebben de ambitie uitgesproken om in 2015 100% van het volume van alle producten en diensten, waarvoor binnen het programma Duurzame Bedrijfsvoering Overheden duurzaamheidscriteria zijn opgesteld, duurzaam in te kopen. Dit vraagt om een draagvlak in de organisatie en een transparante wijze waarop de ambitie wordt gemonitord. Met dit thema kunnen we een voorbeeld zijn voor onze partners in samenwerking. Thema grondstoffen en afvalstoffen Afval is grondstof. De transitie is al begonnen en de waterschappen werken deze kansen uit in de Energiefabriek en Grondstoffenfabriek. Vechtstromen draagt hier actief aan bij, onder anderen door participatie in het netwerk van de Energiefabriek en Grondstoffenfabriek. Er zijn veel kansen om grondstoffen terug te winnen of het gebruik van hulpstoffen te reduceren. De routekaart afvalwaterketen 2030 5 geeft hiervoor veel aanknopingspunten. Vechtstromen heeft daarom als doel om voor 2020 al het gebonden fosfaat uit de vliegas van het zuiveringsslib terug te winnen. Inzetten op dit thema draagt bij aan het stimuleren van een circulaire economie. 4 Rapport Energieopgave, stage-opdracht Max Kroes, Saxion Hogeschool 2014 5 Visiebrochure Afvalwaterketen tot 2030 van VNG en UvW, juni 2012 3
Thema bewustwording en educatie De Organisatie voor Economische Ontwikkeling en Samenwerking (OESO) concludeerde in zijn rapport Water governance in the Netherlands: fit for the future? dat het waterbewustzijn in Nederland laag is. Mensen zijn zich onvoldoende bewust van het belang en de praktijk van waterbeheer en de gevolgen van klimaatverandering. Wij willen dit bewustzijn vergroten door de kennis over het waterbeheer en de duurzaamheidskansen te integreren bijvoorbeeld in onderwijsprogramma s. Het vergroten van het bewustzijn over duurzaam handelen is ook van toepassing op de eigen organisatie. Vechtstromen wil zelf het goede voorbeeld geven. Het goede voorbeeld in projecten, beleid en dagelijks beheer. De twee overgebleven thema s zijn hiermee niet uit beeld. Het thema snijvlak adaptie en mitigatie kan ondergebracht worden onder; Klimaat Actieve Stad (KAS) en Building with Nature. Het thema beperking uitstoot broeikasgassen is een direct effect van de uitwerking van de thema s energiebesparing, duurzame opwekking en mobiliteit. Vechtstromen wil trendsettend zijn in verbindend samenwerken, waterkennis delen, duurzame ontwikkeling en goed werkgeverschap. Dit vraagt om een maatschappelijk betrokken organisatie. Daarom zet Vechtstromen zich ook in op een extra thema namelijk: Maatschappelijk betrokken waterschap In het bestuursprogramma door water verbonden is bijzondere aandacht voor sterk verbonden begrippen duurzaamheid en innovatie. Dit vanuit de overtuiging dat water- en duurzaamheidsdoelen alleen op een doelmatige manier bereikt worden door samenwerken vanuit de partnerschap gedachte in een multischalige omgeving. Vechtstromen is daarom maatschappelijk betrokken, met een groot communicatief en netwerkend vermogen. Werken van binnen naar buiten en weer terug is het adagium. Onze rol invulling Vechtstromen zet zich op verschillende manieren en in verschillende rollen in voor het realiseren van de duurzaamheidsdoelstellingen. Als overheidsinstantie door een voorbeeldrol te vervullen en te investeren in energiebesparing en opwekking van duurzame energie door de eigen organisatie, al dan niet in samenwerking met partners. Bij het aanbesteden van diensten, leveringen en werken voor het watersysteem, de afvalwaterketen en infrastructuur worden, naast de toepassing van duurzaam inkoop-eisen, duurzaamheidsaspecten zwaar meegewogen en natuurlijk wordt voor de eigen organisatie duurzaam ingekocht. Vechtstromen wil zijn omgeving inspireren in de aanpak van duurzaamheidsvraagstukken en hen waar mogelijk op dit terrein uitnodigen tot samenwerking. De initiatieven in het thema Klimaat Actieve Stad (KAS) en de investeringen in de Energiefabriek Hengelo zijn hiervan aansprekende voorbeelden. Inzet van mensen en middelen om onze rol naar behoren te vervullen krijgt vorm binnen de drie programma s die Vechtstromen kent. Dit neemt niet weg dat kansen die zich voordoen om duurzame ontwikkelingen via andere wegen een extra impuls te geven, niet worden gepakt. Kennisontwikkeling, verwerven van cofinanciering, betrekken van partners in de gouden driehoek zijn voorbeelden van kansen die het wenselijk maken om snel, dus buiten de programmabegroting om, middelen uit fondsen te verkrijgen om kansen te benutten. 4
Naar daden! Stevig inzetten op duurzaamheid betekent woorden omzetten in daden. Hoe we dat binnen Vechtstromen organiseren is een taak voor de ambtelijke organisatie. Maar, het bestuur geeft aan wat er georganiseerd moet worden. Kijkend naar deze visie kunnen we stellen dat onderstaande drie punten vanuit bestuurlijk perspectief aandacht behoeven om deze bestuursperiode stevig in te kunnen zetten op duurzaamheid. Een fundament in projecten, beleid en dagelijks beheer Bij beheer, bij herinrichting van keten of systeem, bij beleidsontwikkeling of bij grootschalig onderhoud; bij al onze taken doen zich kansen voor om duurzaam te werken. In ieder project wordt daarom onderzocht of en op welke duurzame thema s onze strategische doelen effectiever en efficiënter bereikt kunnen worden. Een zelfde onderzoek maakt ook deel uit van ieder beleidstraject of signaal vanuit het dagelijks beheer. Een sturing- en verantwoordingsstructuur Om op verschillende niveaus goed te kunnen sturen op de inzet van mensen en middelen ten behoeve van de ontwikkeling van de thema s voor duurzaamheid dient een sturings- en verantwoordingsstructuur vorm te krijgen. In projecten, inbedding in beleid en dagelijks beheer, alsmede het effect van de aandacht voor duurzaamheid op de realisatie van de strategische doelen wordt daarmee zichtbaar. Een solide context De keuze voor zes thema s maakt het mogelijk om binnen en buiten de organisatie een duidelijk beeld te schetsen waarom Vechtstromen inzet op duurzaamheid. Om dit beeld aansprekend te houden vergt dit continue afstemming tussen ons verhaal en de ontwikkelingen in onze omgeving. Deze visie en bovenstaande aandachtspunten schetsen het kader voor het in stelling brengen van mensen, middelen en werkwijzen. In 2015, als de doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie is voltooid, concretiseren we dit kader in een breed gedragen uitvoeringsprogramma voor deze bestuursperiode. 5