Nieuwsbrief Financiering Recente ontwikkelingen op het gebied van financiering... April 2014 In het huidige financieringsklimaat voor het MKB, waarin banken een terugtrekkende beweging maken, is het cruciaal om een financieringsaanvraag goed voor te bereiden. Enkele jaren geleden werden leningen verstrekt op basis van enkele A4 tjes met financiële informatie. Tegenwoordig vragen banken een uitgebreid pakket aan kwantitatieve en kwalitatieve informatie voordat ze een aanvraag in behandeling nemen. Vanuit de overheid worden er diverse initiatieven ontplooid om het risico voor banken op leningen aan het MKB te verkleinen. Onze ervaring leert dat, ondanks dat het traject langzamer en moeizamer verloopt, het voor het MKB nog steeds goed mogelijk is om bancaire financiering aan te trekken. In deze nieuwsbrief bespreken wij de belangrijkste valkuilen en tips bij het aantrekken van financiering.
Krantenberichten Een greep uit het Financieele Dagblad van het afgelopen half jaar... Economische groei onder druk door beperkte financiering mkbbedrijven FD 16 december 2013 Tweede kamer verlangt meer steun mkb FD 6 november 2013
Voorwoord In een snel veranderende wereld met een uitdagend economisch klimaat is informatie belangrijker dan ooit... Geachte relatie, Middels deze nieuwsbrief financiering delen wij graag onze kennis op het gebied van het aantrekken van financiering en de staat van het huidige financieringsklimaat. Wij hopen dat deze nieuwsbrief u voorziet van nieuwe informatie en inzichten en u in staat stelt een vollediger beeld te vormen van de huidige ontwikkelingen op het gebied van financiering. Binnen onze adviespraktijk hanteren wij de filosofie dat een succesvolle financieringsaanvraag begint bij een gedegen analyse van alle invloedrijke factoren. Dit is dan ook precies de manier waarop wij werken wanneer wij adviseren bij het aantrekken van financiering. Wij zien het als onze missie onze klanten het advies te bieden dat hen in staat stelt hun groeiambities te verwezenlijken. Veelal komen bij een financieringsaanvraag uitgebreide informatieverzoeken kijken, waarbij de volledigheid en de wijze van presenteren van cruciaal belang is. Als Lindenaar & Co Corporate Finance acteren wij graag als uw natuurlijke sparringpartner binnen dit proces. Wanneer de ontwikkelingen die wij beschrijven in deze nieuwsbrief aanleiding geven tot vragen, of wanneer u eens vrijblijvend van gedachten wilt wisselen over de huidige marktontwikkelingen en de strategische keuzes waar u voor staat, dan nodigen wij u uiteraard uit contact met ons op te nemen. Met vriendelijke groeten, Paul Lindenaar paul@lindenaar-cf.com M 06-3180 0292 Jacqueline Spronken jacqueline@lindenaar-cf.com M 06-2369 3521 Jurjen IJska jurjen@lindenaar-cf.com M 06-5164 6091
Kredietverlening in Nederland De markt voor zakelijke kredietverlening in Nederland is in 2013 gekrompen... Ontwikkeling zakelijke kredietverlening Figuur 1 geeft een overzicht van de zakelijke kredietverlening in Nederland. Het maand-op-maand verschil in de hoeveelheid uitstaande leningen is de som van nieuwe leningen, aflossingen op bestaande leningen en afboekingen op bestaande leningen. In 2007 en 2008 groeide het bedrag aan uitstaande zakelijke leningen nog met 8% tot 16% op jaarbasis. In de periode 2009 tot en met 2012 was er nog steeds sprake van een groei, maar wel een aanzienlijk lagere jaar-op-jaar groei dan in de jaren daarvoor. Vanaf 2013 is het bedrag aan uitstaande zakelijke leningen echter afgenomen. Naast een afname van het aantal verstrekte nieuwe leningen wordt dit ook veroorzaakt door afboekingen op leningen en aflossingen op (relatief) goede leningen, waardoor de kwaliteit van de kredietportefeuille daalt. Banken hebben derhalve moeite om de kwaliteit van de kredietportefeuille op peil te houden of te verbeteren. Dit bevestigt ook het beeld dat het momenteel lastig is om als onderneming een nieuwe of aanvullende lening af te sluiten bij een bank, vanwege een zeer kritische houding van banken ten opzichte van het verstrekken van (nieuwe) leningen. De afgelopen jaren zijn er drie belangrijke effecten te onderscheiden die de afname van de zakelijke kredietverlening in Nederland veroorzaken. Het eerste effect is dat banken, deels ingegeven door nieuwe wet- en regelgeving zoals Basel III, de activa zijde van de balans (de leningen en kredieten) aan het afbouwen zijn zodat ze aan de vereiste ratio s voldoen. Het gevolg is dat banken kritischer zijn geworden in het verstrekken van leningen. Het tweede effect is dat het aantal banken dat leningen aan het Nederlandse MKB verstrekt is afgenomen. Zo heeft Deutsche Bank in 2013 besloten om niet langer financiering aan het Nederlandse MKB te verstrekken met als gevolg dat ongeveer 16.000 MKB ers op zoek moesten naar een nieuwe huisbank. Momenteel zijn er in Nederland eigenlijk nog maar drie grootbanken over voor de kredietverlening aan het MKB. Het derde effect is dat bij een groot gedeelte van de Nederlandse MKB ers de financiële resultaten de afgelopen jaren onder druk hebben gestaan, waardoor een aanzienlijk gedeelte van de MKB ers in financiële problemen is gekomen of niet meer voldoet aan de afgesproken convenanten. Met als gevolg een record aantal bedrijven in de Bijzonder Beheer portefeuille van banken. Volgens Hans Biesheuvel (MKB-Nederland) was in juni 2013 maar liefst 25% van de MKB ers bij Bijzonder Beheer ondergebracht. Een gedeelte van de bedrijven komt door de verslechterde resultaten niet meer in aanmerking voor (her)financiering. Figuur 1 Ontwikkeling zakelijke kredietverlening in Nederland In EUR x miljarden en percentage jaar-op-jaar groei 360 340 320 300 280 260 20,0% 16,0% 12,0% 8,0% 4,0% 0,0% 240 (4,0%) jan-07 jul-07 jan-08 jul-08 jan-09 jul-09 jan-10 jul-10 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12 jan-13 jul-13 jan-14 Leningen Jaar-op-jaar groei
Valkuilen en tips Complete en goed gepresenteerde informatie bepaalt in belangrijke mate het succes van de financieringsaanvraag... Valkuilen en tips bij het ophalen van financiering Volgens Niels van Buren (ING) is de afname van de hoeveelheid uitstaande leningen voor een groot deel te wijten aan de slechte kwaliteit van nieuwe kredietaanvragen, waardoor veel aanvragen worden afgewezen. Van Buren herkent zich dan ook niet in de kritiek dat banken nog amper kredieten aan het MKB verstrekken. We financieren gelukkig nog dagelijks heel veel plannen, vooral de goede plannen aldus van Buren. Op het moment kennen we in Nederland nog maar drie grootbanken, ABN AMRO, ING en Rabobank, die actief leningen verstrekken aan het bedrijfsleven. Bij deze drie banken is er slechts één kans om een goede financieringsaanvraag in te dienen. Het is dan ook van belang om een aanvraag in te dienen die aan alle eisen van de bank voldoet en haalbaar is op het gebied van toekomstige rente- en aflossingsverplichtingen. In deze paragraaf behandelen wij enkele valkuilen en tips bij het ophalen van financiering. Financials niet doordacht genoeg presenteren Om een kredietaanvraag in behandeling te kunnen nemen, wenst de bank een compleet beeld te krijgen van zowel de historische als toekomstige financiële resultaten. De manier waarop deze cijfers gepresenteerd worden, kan een groot verschil maken. De bank gebruikt deze cijfers namelijk om een inschatting te maken van de rente- en aflossingscapaciteit van de onderneming. Tips: Historische resultaten worden vaak negatief beïnvloed door eenmalige of buitengewone kosten. Door te corrigeren voor deze eenmalige of buitengewone kosten en deze posten goed toe te lichten, kan het resultaat, en dus de financierbaarheid van de onderneming, worden verhoogd. De historische cijfers dienen vervolgens vertaald te worden naar een winst- en verliesrekening, balans en kasstroomoverzicht voor de komende jaren, waarbij de onderbouwing van de cijfers een zeer belangrijke rol speelt in de geloofwaardigheid van het budget. Tenslotte is het in de meeste gevallen noodzakelijk om zowel de historische als toekomstige cijfers op maandbasis te presenteren. De meeste bedrijven hebben namelijk te maken met seizoensinvloeden waardoor de kredietbehoefte door het jaar heen grote schommelingen kan vertonen. Door zowel historische als toekomstige cijfers op maandbasis te presenteren, wordt inzichtelijk in welke maanden de liquiditeitskrapte het grootst is en kan in de financieringsaanvraag rekening gehouden worden met deze schommelingen in kredietbehoefte. Incomplete informatie In een interview met BNR nieuwsradio gaf Niels van Buren (ING) aan dat een groot gedeelte van de aanvragen volgens hem niet eens kan worden beoordeeld omdat ze incompleet zijn. Onze recente ervaring met het ophalen van bankfinanciering is dat het indienen van een financieringsaanvraag goed voorbereid dient te worden en een tijdrovend proces is dat enkele maanden in beslag kan nemen. Tips: Banken eisen voor een kredietaanvraag steeds meer informatie, zowel op kwantitatief als kwalitatief gebied. Waar je een aantal jaren geleden nog bij de bank kon aankloppen met twee jaarrekeningen, verlangen banken tegenwoordig een uitgebreid document dat een goed beeld geeft van onder andere de: achtergrond van de onderneming activiteiten van de onderneming strategie van de onderneming sector waarin het bedrijf actief is kwaliteit van het management kwaliteit van ICT en management informatie historische en toekomstige financials bedrijfsrisico s Als Lindenaar & Co zijn wij van mening dat het noodzakelijk is om bovenstaande informatie kant-en-klaar aan te leveren aan de bank, zodat de bank niet zelf aannames gaat maken, die meestal ongunstig uitpakken voor de onderneming. Op basis van deze informatie moet de bank, zonder additionele vragen, een eerste termsheet kunnen opstellen.
Valkuilen en tips In een succesvolle financieringsaanvraag wordt van tevoren rekening gehouden met de hoogte en haalbaarheid... Hoogte en haalbaarheid van de aanvraag Om de financieringsaanvraag een zo groot mogelijke kans van slagen te geven, is het van belang om te weten op welke punten een bank let bij het beoordelen van een aanvraag en dat er met de juiste personen gesproken wordt. De hoogte van de financieringsaanvraag dient afgestemd te zijn op het financiële plaatje van de onderneming. Tips: Voor banken is het cruciaal dat de onderneming waaraan ze de financiering verstrekken zowel nu als in de toekomst aan alle rente- en aflossingsverplichtingen kan voldoen. Hiervoor hanteert de bank diverse kengetallen en ratio s. De hoogte van de financieringsaanvraag en het financiële plaatje van de onderneming dienen dan ook in lijn te zijn met deze kengetallen en ratio s. Daarnaast is het voor de haalbaarheid en hoogte van de financiering van belang om van tevoren in kaart te brengen hoeveel zekerheden er aan de bank kunnen worden geboden voor het geval er onverhoopt niet aan de verplichtingen kan worden voldaan. Er kan hierbij gedacht worden aan de verpanding van voorraden, inventaris, debiteuren en aandelen, aan achterstellingen van aandeelhoudersleningen en/of privé borgstellingen. Daarnaast kan het risico voor de bank verminderd worden door een financiering op te delen in tranches die pas beschikbaar worden gesteld bij het halen van bepaalde targets (bijvoorbeeld run-rate EBITDA targets op basis van de maandelijkse financials). Het in contact komen met een bankier op het juiste niveau die de business begrijpt, oplossingen zoekt voor mogelijke risico s en meedenkt over een passende structuur kan de kans van slagen aanzienlijk verhogen. Tips: Een afboeking op een lening van een vergelijkbaar bedrijf in een soortgelijke sector kan voor de bank al aanleiding zijn om het risicoprofiel te verhogen of om van meet af aan niet bereid te zijn de aanvraag in te willigen. Dit betekent echter niet dat andere banken er ook zo over denken. De tarieven, voorwaarden en zekerheden die worden gesteld, kunnen sterk verschillen per bank. Het is dan ook uitermate zinvol om de aanvraag bij verschillende banken neer te leggen om op die manier offertes met elkaar te kunnen vergelijken. Tevens wordt op die manier geen tijd verloren wanneer de huisbank niet bereid is de financieringsaanvraag in te willigen. Omdat het goedkeuringsproces van een financiering enkele weken in beslag neemt, is het raadzaam om de verschillende banken tegelijk te benaderen, zodat de aanvragen zoveel mogelijk parallel lopen, offertes vergeleken kunnen worden en er zo min mogelijk tijd verloren gaat. - Strictly private and confidential - Information Memorandum Project Enhanced January 2014 De huisbank, je beste vriend? Tenslotte willen we nog opmerken dat een huisbank niet per definitie je beste vriend is of hoeft te zijn. Een lange-termijn-relatie met een (huis)bank impliceert niet dat deze ook het beste financieringsvoorstel doet. Tegelijkertijd is de kans dat een (additionele) lening gehonoreerd wordt groter bij een bank waar al een lening uitstaat dan bij een bank waar nog geen relatie mee is.
(Overheids)initiatieven De laatste jaren zijn er meerdere (overheids)initiatieven ontplooid om de kredietverlening aan het MKB te faciliteren... Risicobeperking voor banken Om de kredietverlening aan het Nederlandse MKB op peil te houden worden er de laatste tijd meerdere initiatieven ontplooid om de risico s op leningen voor banken te beperken: EIB In januari 2014 stelde de Europese Investeringsbank (EIB) 210 miljoen beschikbaar voor kredietverlening aan het Nederlandse MKB. De leningen worden via een kredietprogramma van ING beschikbaar gesteld, waarbij een maximum geldt van 12,5 miljoen per lening. NL Ondernemingsfonds In januari 2014 werd de oprichting van het NL Ondernemingsfonds bekend gemaakt. Dit fonds heeft als doel om leningen aan het Nederlandse MKB te verstrekken. Robeco is de fondsbeheerder en het fonds is opgericht door de pensioenuitvoerders MN en Syntrus Achmea en de banken ABN AMRO, ING en Rabobank. De bedoeling is dat het fonds een totale omvang van 1 miljard zal krijgen en dat in de loop van 2014 de eerste leningen worden verstrekt. De leningen, met een minimum bedrag van 10 miljoen, worden verstrekt aan bedrijven met een minimale jaaromzet van 25 miljoen. De leningen zullen deels door het fonds en deels door de banken worden gefinancierd, waarbij de banken hun loketfunctie behouden. Naast de hierboven beschreven initiatieven zijn er vanuit de overheid ook verschillende regelingen om de kredietverlening aan het MKB te vergemakkelijken. De belangrijkste regelingen zijn: Groeifaciliteit De Groeifaciliteit regeling moet aangevraagd worden door een bank of een financierende participatiemaatschappij. Onder deze regeling krijgt de financier 50% garantie van de overheid op risicodragend vermogen (achtergestelde leningen en/of aandelenkapitaal). De maximale garantiebedragen zijn 5 miljoen voor een bank en 25 miljoen voor een participatiemaatschappij. Garantie Ondernemingsfinanciering De Garantie Ondernemingsfinanciering (GO) regeling, die tot 31 december 2014 openstaat, moet aangevraagd worden door de bank. Bij deze regeling staat de overheid voor 50% garant bij (achtergestelde) leningen van minimaal 1,5 miljoen en maximaal 150 miljoen. Innovatiekrediet Het Innovatiekrediet is bedoeld voor bedrijven die niet in staat zijn zelfstandig een technisch vernieuwend project te financieren. De belangrijkste eisen zijn dat het project binnen vier jaar afgerond kan worden, de projectkosten minimaal 150.000 bedragen en dat het bedrijf zelf in staat is om de commercialiseringactiviteiten te financieren. Het krediet bedraagt tussen de 25% en 50% van de ontwikkelingskosten met een maximum van 5 miljoen. Naast de hierboven genoemde regelingen kent de overheid ook nog diverse andere regelingen en subsidies, die hoofdzakelijk gericht zijn op duurzaamheid, onderzoek en ontwikkelingssamenwerking. BMKB De BMKB (Borgstelling MKB) garantieregeling, die tot 31 december 2014 openstaat, moet aangevraagd worden door de bank. Bij deze regeling staat de overheid tot maximaal 1,5 miljoen borg voor financiering van bedrijven met maximaal 250 medewerkers, een jaaromzet tot 50 miljoen of een balanstotaal tot 43 miljoen.
Overige financieringsvormen Er zijn meerdere alternatieven voor bancaire financiering... Overige financieringsvormen Naast bancaire financiering, met of zonder garanties, zijn er ook nog diverse andere vormen van financiering. Hieronder worden de belangrijkste vormen besproken. Aandelenkapitaal Door het uitgeven van nieuwe aandelen haalt een bedrijf financiering op en verhoogt het tegelijkertijd de solvabiliteit, waardoor de kans op het succesvol aantrekken van bancaire financiering groter wordt. Logische kopers voor de aandelen zijn informal investors en participatiemaatschappijen. Het grootste nadeel van financiering door middel van aandelenkapitaal t.o.v. bancaire financiering is dat het een dure vorm van financiering is omdat er een gedeelte van het bedrijf, en dus toekomstige winsten, wordt verkocht. Daarnaast raken de bestaande aandeelhouders mogelijk een gedeelte van hun zeggenschap kwijt. Mezzanine financiering Door het verhoogde risicoprofiel en de flexibiliteit t.a.v. afbetalen wordt mezzanine financiering gezien als een tussenvorm van vreemd vermogen en eigen vermogen. Veel voorkomende soorten van mezzanine financiering zijn achtergestelde leningen en preferente aandelen. Mezzanine financiering kan zowel door private investeerders als door een bank verstrekt worden en wordt vaak gebruikt ter financiering van groei en overnames. Balans-technisch gezien wordt mezzanine meestal beschouwd als eigen vermogen en is zij achtergesteld, hetgeen het aantrekken van gewone Conclusie bancaire financiering kan vergemakkelijken. Verschillende banken bieden een vorm van mezzanine financiering aan bovenop hun normale kredietverlening, veelal in situaties waarin de financieringsbehoefte relatief hoog is (t.o.v. EBITDA) of wanneer er een verhoogd risicoprofiel is. Crowdfunding De laatste jaren wordt crowdfunding in de media steeds vaker genoemd als alternatieve financieringsvorm. Bij crowdfunding zet een bedrijf een project waarvoor financiering nodig is op een online platform voor crowdfunding. Vervolgens kan iedereen (de crowd ) geld investeren in het project. De markt voor crowdfunding in Nederland, 32 miljoen in 2013, is momenteel nog te klein om een serieus alternatief te vormen voor bancaire financiering en lijkt voornamelijk een alternatief voor start-ups. Kredietunies Een kredietunie is een coöperatie waarin MKB-ondernemers via een gemeenschappelijke kas geldmiddelen ter beschikking stellen zodat andere MKB-ondernemers geld kunnen lenen uit deze kas. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat de risico s bij leningen verstrekt door kredietunies lager zijn dan bij bancaire financiering, omdat de ondernemers die geld uitlenen ook advies geven aan de ondernemers die lenen. In Nederland wordt op dit moment gewerkt aan een wetsvoorstel dat belemmeringen voor het oprichten en functioneren van kredietunies wegneemt zodat deze een volwaardig alternatief kunnen vormen t.o.v. banken. De kredietportefeuille van banken wordt steeds slechter doordat slechte leningen minder snel worden afgelost dan goede leningen. De banken zetten dan ook stevig in op het verminderen van het aantal slechte leningen en het verstrekken van goede leningen. De afgelopen jaren hebben wij voor onze klanten financiering opgehaald bij alle drie de grootbanken. Onze ervaring is dat, zolang een uitgebreid en compleet pakket aan informatie aangeleverd wordt en de financieringsaanvraag op de juiste manier gestructureerd is, het nog steeds goed mogelijk is om bancaire financiering aan te trekken. Je hebt echter maar één kans om een goede aanvraag in te dienen, dus de voorbereiding van de financieringsaanvraag is hierin cruciaal.
Casus: Groeifinanciering J-Club Lindenaar & Co heeft recentelijk J-Club geadviseerd bij het aantrekken van groeifinanciering... Groeifinanciering J-Club Lindenaar & Co heeft J-Club International Holding BV ( J-Club ), een exploitant van een shop-in-shop accessoires concept dat voornamelijk gericht is op bijoux artikelen, geadviseerd bij het ophalen van groeifinanciering voor een snelle internationale expansie. Lindenaar & Co heeft, in samenspraak met J-Club s management, de financieringsbehoefte van J-Club in kaart gebracht door een prognose (winst- en verliesrekening, balans en kasstroomoverzicht) op maandbasis te maken voor de komende vier jaar. Daarnaast heeft Lindenaar & Co een uitgebreid informatiememorandum opgesteld, waarin de geschiedenis, huidige situatie en strategie van J-Club is beschreven. Het informatiememorandum diende als achtergrond bij de financieringsaanvraag. Na het indienen van de financieringsaanvraag heeft Lindenaar & Co het management van J-Club geadviseerd bij onder andere de structurering van de financiering en de contractonderhandelingen met ING. Disclaimer Noch deze nieuwsbrief, noch enig gedeelte uit deze nieuwsbrief mag worden gebruikt voor enig ander doel zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Lindenaar & Co Corporate Finance B.V. ( Lindenaar & Co ). De informatie in deze nieuwsbrief geeft de heersende huidige marktomstandigheden weer en onze huidige visie daarop, die aan verandering onderhevig kunnen zijn. Deze nieuwsbrief is gebaseerd op openbare informatie. De in dit document opgenomen informatie is samengesteld uit bronnen die als betrouwbaar worden beschouwd. Geen uitdrukkelijke of impliciete waarborgen of garanties worden gegeven met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie en opinies in deze nieuwsbrief. De inhoud van deze nieuwsbrief en daarin opgenomen opinies zijn indicatief en opgenomen voor discussiedoeleinden. Geen rechten kunnen worden ontleend aan eventuele in deze nieuwsbrief opgenomen aanbiedingen, transacties, commerciële ideeën et cetera. Niets in deze nieuwsbrief vormt een bieding of een uitnodiging tot het doen van een bieding. Deze nieuwsbrief schept noch enige verplichting noch vormt zij de basis van enige overeenkomst.
Over Lindenaar & Co Een stevig track record op het gebied van financiering... Lindenaar & Co is een onafhankelijke corporate finance boutique met een leidende positie binnen de Nederlandse mid-market. Wij zijn gespecialiseerd in financieel en strategisch advies op het gebied van fusies en overnames, financieringen, kapitaalmarkttransacties en overige financieel-strategische vraagstukken. Met senior-level aandacht op ieder project dat Lindenaar & Co onderneemt bieden wij onze klanten jarenlange ervaring op het gebied van corporate finance transacties en toegang tot een uitgebreid netwerk. Vanuit ons kantoor in Utrecht levert Lindenaar & Co haar diensten aan een brede groep klanten die op zoek zijn naar onafhankelijk advies van hoge kwaliteit voor significante corporate en kapitaalmarkt events. Alle opdrachten worden gekarakteriseerd door het creëren en onderhouden van een lange-termijn klantrelatie, gebaseerd op de kernwaarden Onafhankelijkheid, Kwaliteit & Integriteit, Ervaring en een Persoonlijke & Hands-on Aanpak. Contactgegevens Lindenaar & Co Corporate Finance B.V. Maliesingel 38 3581 BK Utrecht T: +31 (0)30 223 2100 www.lindenaar-cf.com Selectie track record in financiering Selectie recente transacties