adres

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGSICHE WETENSCHAPPEN Vakgroep Onderwijskunde Prof. Dr. M. Valcke Uw referentie Contactpersoon Prof. dr. Martin Valcke Onze referentie MVA.UG13_JM Emailadres Martin.Valcke@UGent.be Datum Maandag 11 maart 2013 Telefoon en fax T+32 9 264 86 75 F +32 9 264 64 80 Geachte, In het kader van hun opleiding Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Gent, voeren studenten kleine onderzoeksopdrachten uit. Deze opdrachten helpen hen praktische ervaring op te doen. Deze vragenlijst handelt over ggo s (genetisch gemodificeerde, gemanipuleerde of gewijzigde organismen) Wat weet en denk jij over ggo s? Vul de onderstaande vragenlijst in en help ons het antwoord op deze vraag te geven! Ben je NIET vertrouwd met ggo s? GEEN PROBLEEM! We horen ook graag wat JIJ erover denkt! De vragenlijst neemt ongeveer 25 min in beslag. Denk eraan: - de studie is geheel anoniem. - sla geen vragen over (ook als je er niks van snapt). - ga VLOT door de vragen en geef SPONTANE antwoorden. We hopen dat u bereid bent om onze studenten te helpen. Hoogachtend, Prof. dr. Martin Valcke Akkoord van de deelnemer aan het onderzoek:... _ 1

Groepsnummer: Nummer respondent: Verder in deze vragenlijst wordt gesproken over ggo. Deze afkorting staat voor genetisch gemodificeerde organismen. Anderen spreken liever over genetisch gemanipuleerde of gewijzigde organismen. Gender: o Man o Vrouw Wat is je geboortejaar (bv. 1983)? Wat is het hoogste studieniveau dat je behaald hebt? o Lagere school o Lager secundair o Hoger secundair o Hogeschool o Universiteit Wat is uw politieke overtuiging? o Extreem rechts o Rechts o Centraal o Links o Extreem links Wat is uw beroep? Wat is de postcode van de plaats waar u woont? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen? mee Noch, noch mee - - - +/- + + + - - - +/- + + + 1. Ik ben bang om iets te eten dat ik niet ken. 2. Ik ben erg kieskeurig wat voedsel betreft. 3. Ik heb geen vertrouwen in nieuwe voedingsmiddelen. 4. Als ik niet weet wat er in een bepaald voedingsmiddel zit, dan eet ik het niet. 5. Ik hou van voedingswaren vanuit verschillende andere landen. 6. Ik proef voedsel dat ik niet ken. _ 2

- - - +/- + + + 7. Ik eet bijna alles. 8. Ik verkies voedselproducten van een merk/ soort dat ik ken. 1. Ik heb al gehoord van genetisch gemodificeerde gewassen. 2. Ik begrijp wat bedoeld wordt met genetisch gemodificeerde gewassen. 3. Ik kan uitleggen wat genetisch gemodificeerde gewassen zijn. 4. Ik heb interesse in genetisch gemodificeerde gewassen. 5. Ik weet waarover het gaat in onderstaand artikel. (Enkel titel en foto staan afgebeeld) - - - +/- + + + Zes tot acht maanden cel voor aardappelactivisten di 12/02/2013-11:20 (Belga) 6. In dien je ++, + of +/- aanduidde op vraag 5, leg kort uit waarover het gaat.... Schrijf hieronder de eerst drie woorden die in je opgekomen als je genetisch gemodificeerde organismen hoort. 1 2 3 3

Hieronder staan een aantal juist/fout vragen. Duid enkel de optie juist of fout aan als je zeker bent van je antwoord. Denk goed na! Als je het niet weet duid je de optie ik weet het niet aan. Juist Fout Ik weet het niet 1. Als een gen uit een vis wordt ingebracht in een tomaat dan zal die tomaat naar vis smaken. 2. Een fout in je DNA wordt automatisch doorgegeven aan je kinderen. 3. Etiketten van voedingsproducten bevatten vaak E- nummers die aangeven welke smaak- en kleurstoffen en bewaarmiddelen in het product zitten. Ook ggo's worden met een E- nummer aangegeven. 4. Bij genetische modificatie van gewassen of vee verandert het DNA van de plant of het dier. 5. Het geslacht van een baby wordt bepaald door de vader. 6. Politieke instanties hebben in Europa niks te zeggen over de goedkeuring van genetisch gemodificeerde gewassen, dit gebeurt louter door het agentschap voor voedselveiligheid (EFSA). 7. In België kan je in de grootwarenhuizen al heel wat genetisch gemodificeerde voeding kopen. 8. Genetisch gemodificeerde bacteriën worden op grote schaal ingezet om medicijnen zoals insuline te produceren. 9. Het DNA van een plant kan enkel wijzigen via technisch ingrijpen van de mens. 10. Genetisch gemodificeerde planten zijn altijd groter dan de gewone. 11. Het merendeel van de sojaproducten die je in België in de winkelrekken vindt, is niet- genetisch gemodificeerd. 12. Bij het klassiek kruisen van verschillende variëteiten gewassen of vee verandert het DNA van de plant of het dier. 13. Van de landen waarin genetisch gemodificeerde gewassen geteeld worden, is er geen enkel een ontwikkelingsland. Waar situeer je de genen in het menselijk lichaam? 4

Welke van onderstaande organismen bevatten DNA? Mensen Dieren Planten m m m Bacteriën Schimmels Geen enkel organisme m m m Zou je deze appel opeten als je weet dat er DNA in zit? o Ja o Neen Verklaar je antwoord: Tijdens het productieproces van appelsap wordt het enzym pectinase toegevoegd. Dit enzym verzacht de celwand van de appel, waardoor er tijdens het persproces meer sap vrijkomt uit de appel. Pectinase wordt reeds 60 jaar gebruikt in de vruchtensapindustrie. Een aantal voedselenzymen zoals pectinase worden geproduceerd met behulp van genetisch gemodificeerde bacteriën. Ik prefereer dat pectinase aangemaakt wordt door (duid aan) o Genetisch gemodificeerde bacteriën o Niet- genetisch gemodificeerde bacteriën o Het maakt mij niet uit Op dit moment moet enkel op het etiket van producten die ingrediënten bevatten van genetisch gemodificeerde gewassen vermeld staan dat het genetisch gemodificeerde organismen bevat. Voor producten die aangemaakt worden door genetisch gemodificeerde bacteriën, zoals pectinase, hoeft dit niet. Ben je hiermee akkoord? o Ja o Neen Waarom wel/niet? 5

1) Koop je soms producten van Alpro Soja? o Ja o Neen 2) Heb je ooit al de ingrediëntenlijst van dit product overlopen om na te gaan of het genetisch gemodificeerde ingrediënten bevat? o Ja o Neen 3) Maakt Alpro Soya gebruik van genetisch gemodificeerde soja? o Ja o Neen o Ik weet het niet Bevat volgend product (zie foto) genetisch gemodificeerde ingrediënten? o Ja o Neen Waarom denk je van wel of niet? (Je mag gerust iets aanduiden op de figuur) 6

Wat is volgens jou de beste toepassing van genetische modificatie bij planten? Wat is volgens jou het grootste voordeel van genetische modificatie bij planten? Wat is volgens jou het grootste nadeel van genetische modificatie bij planten? Ik vertrouw informatie over genetisch gemodificeerde gewassen die ik gekregen heb van volgende instanties: mee Eerder mee Noch, noch Eerder mee Groene bewegingen zoals Greenpeace De ggo- industrie Wetenschappers die werken aan de universiteit Leerkrachten Artsen Wetenschappers die verbonden zijn aan grote bedrijven De Belgische overheid De media (kranten, tv) mee I. Stel, via genetische modificatie worden in voedingsgewassen genen ingebracht die weerstand bieden tegen bepaalde plantenziektes. Hierdoor kunnen deze gewassen zichzelf beter beschermen tegen ziekteplagen. 1. Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief 2. Ik zou afgeleide producten van dit gewas kopen? mee Noch, noch mee <ga door naar stelling II> 3. Wanneer zou je het wel kopen? _ 7

II. Stel, via genetische modificatie kan een gewas geproduceerd worden dat per hectare een grotere opbrengst oplevert. 1. Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief 2. Ik zou afgeleide producten van dit gewas kopen? mee Noch, noch mee <ga door naar stelling III> 3. Wanneer zou je het wel kopen? III. Stel, via genetische modificatie kan een gewas beter bestand gemaakt worden tegen extreme omstandigheden (zoals droogte, te hoog zoutgehalte en koude). Hierdoor kan het gewas groeien op plaatsen waar het anders niet zou kunnen groeien of levert het een meer stabiele opbrengst. 1. Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief 2. Ik zou afgeleide producten van dit gewas kopen? mee Noch, noch mee <ga door naar stelling IV> 3. Wanneer zou je het wel kopen? _ 8

IV. Stel, via genetische modificatie kunnen we planten zodanig genetisch veranderen zodat ze medicijnen kunnen aanmaken. 1. Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief 2. Waarin zou jij deze medicijnen het liefst laten produceren? o In planten die dienen voor menselijke consumptie o In planten, verwerkt tot veevoeder voor dieren o In planten die nog niet geconsumeerd worden o In dieren o In bacteriën o In virussen o Alles is goed, als het maar veilig is. V. Stel, via genetische modificatie kunnen we duurzame biobrandstoffen ontwikkelen, de zogenaamde tweede generatie biobrandstoffen. Deze worden gemaakt van plantenmateriaal dat niet bestemd is voor voedselproductie (zoals bladeren, hout en algen). 1. Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief 2. Ik zou afgeleide producten van dit gewas kopen? mee Noch, noch mee <ga door naar stelling VI> 3. Wanneer zou je het wel kopen? _ 9

VI. Op internet vond ik deze afbeelding van genetisch gemodificeerde organismen: Wat bedoelt de auteur hiermee? Wat vind je zelf van deze afbeelding? Wat betekent onnatuurlijk voor jou? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen: mee Noch, noch mee - - - +/- + + + 1. Ik ben bereid om voedsel te eten dat geproduceerd werd met genetisch gemodificeerde ingrediënten. 2. Ik zou genetisch gemodificeerde voeding eten als het goedkoper is. 3. Patenten op genetisch gemodificeerde planten veroorzaken prijsverhogingen voor voedsel. 4. Er is voldoende lekker voedsel dus het is overbodig om genetische modificatie in te zetten om meer voeding te produceren. 5. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselproductie zal schadelijke gevolgen hebben voor het milieu. 6. Ik neem liever een vitaminepilletje, dan fruit te eten dat via genetische modificatie deze vitaminen bevat. 7. Genetisch gemodificeerde voedselproducten zullen de levensstandaard verbeteren. 8. De voordelen van genetische modificatie worden sterk overschat. - - - +/- + + + _ 10

- - - +/- + + + 9. Het gebruik van genetische modificatie bij voedselproductie kan helpen met het oplossen van milieuproblemen. 10. Genetische modificatie maakt boeren afhankelijk van grote bedrijven. 11. Genetische modificatie verlaagt de oorspronkelijke voedselkwaliteit. 12. Genetisch gemodificeerde voeding is ongezond. 13. Genetisch gemodificeerde organismen zullen de wilde soorten in de natuur doen verdwijnen. 14. Ik zou genetisch gemodificeerde voeding eten als hierdoor minder pesticiden gespoten moeten worden. 15. De bijensterfte is te wijten aan pollen van genetisch gemodificeerde planten. 16. Genetisch gemodificeerde voeding is niet gezonder dan traditionele voeding. 17. Genetisch gemodificeerde voeding veroorzaakt allergieën bij de mens. 18. Als wetenschappers zeggen dat genetisch gemodificeerde voeding veilig is dan geloof ik dat. 19. Genetisch gemodificeerde voedselproducten zijn gezonder dan andere voedselproducten. 20. Het is nutteloos om genetisch gemodificeerde voeding uit te proberen want de huidige producten zijn al goed genoeg. 21. Ik vind dat het moet kunnen dat een dierlijk gen ingebracht wordt in een plant. 22. Genetisch gemodificeerde voeding veroorzaakt kanker. 23. Niemand weet wat de gevolgen op lange termijn zullen zijn voor de omgeving en de gezondheid van de mens van het gebruik van genetische modificatie in de voedingsindustrie. 24. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselindustrie zal de voedselprijzen verlagen. 25. Ik zou genetisch gemodificeerde voeding eten als hierdoor mijn ecologische voetafdruk verkleint. 26. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselproductie levert enkel voordelen op voor de producent. 27. Ik ben onzeker over genetische modificatie. 28. Genetisch gemodificeerde voeding vormt een bedreiging voor de menselijke gezondheid. 29. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselproductie is onnatuurlijk. 30. De keuze aan producten in de warenhuizen zal toenemen door genetische modificatie toe te passen in de voedselproductie. _ 11

- - - +/- + + + 31. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselindustrie is noodzakelijk. 32. Ik zou genetisch gemodificeerde voeding eten als het gezonder is. 33. Genetisch gemodificeerde voedselproducten zijn van betere kwaliteit dan andere voedselproducten. 34. De samenleving mag niet te veel rekenen op genetische modificatie om voedselproblemen op te lossen. 35. Het gebruik van genetische modificatie bij de voedselproductie kan bijdragen aan het oplossen van het voedseltekort in derdewereldlanden. 36. Genetisch gemodificeerde voeding is onnatuurlijk. 37. Het gebruik van genetische modificatie in de voedselproductie is gevaarlijk. 38. Ik zou genetisch gemodificeerde voeding eten als ik weet dat de landbouwers hierdoor meer winst maken. 39. De mens heeft het recht niet om het DNA van planten te veranderen. 40. Genetische modificatie kan op lange termijn negatieve effecten hebben op de omgeving. 41. Genetisch gemodificeerde voeding is gevaarlijk. 42. Genetische modificatie is gevaarlijk als het genen uitwisselt tussen twee plantensoorten die niet van nature kunnen kruisen. 43. De productie van genetisch gemodificeerde gewassen is te veel in handen van een paar grote bedrijven. 44. Het is onwaarschijnlijk dat genetische modificatie op lange termijn zal resulteren in gezondheidsproblemen. 45. Meer nog dan bij de productie van geneesmiddelen, wordt genetisch gemodificeerde voeding geproduceerd met het oog op winsten voor grote bedrijven. 46. Ik wil de keuze hebben om al dan niet genetisch gemodificeerde voeding te eten. _ 12

Nieuwe paarse tomaat is extra gezond 26/10/08, 11u12, De Morgen Britse wetenschappers en collega's uit het Nederlandse Wageningen hebben een nieuwe, paarsgekleurde tomaat ontwikkeld. Uit onderzoek is gebleken dat de tomaat extra gezond is en bescherming biedt tegen de ontwikkeling van bepaalde vormen van kanker. Volgens het onderzoeksinstituut Plant Research International van de Wageningen Universiteit zijn via genetische modificatie twee genen van het leeuwenbekje aan de tomaat toegevoegd. Die genen zijn nodig om anthocyanen te maken, paarskleurige antioxidanten die ook in zwarte bessen, aardbeien en veenbessen voorkomen. De stof beschermt niet alleen tegen bepaalde kankersoorten, maar ook tegen hart- en vaatziekten. Tevens zouden anthocyanen ontstekingsremmend zijn. De nieuwe tomaten werkten goed bij muizen die heel vatbaar zijn voor kanker. (belga/vsv) Hoe sta je tegenover deze toepassing? Heel negatief Eerder negatief Neutraal Eerder positief Heel positief Ik zou afgeleide producten van deze tomaat kopen? mee Noch, noch mee Indien je niet helemaal bent, wanneer zou je dergelijke producten wel kopen? JE BENT KLAAR! HARTELIJK DANK VOOR JE MEDEWERKING AAN DEZE BEVRAGING. _ 13