Onderzoek Biopakkette (di)vers van eigen bodem 10 Test-Aankoop 576 juni 2013 www.testaankoop.be
Gwendolyn Maertens en Daisy Van Lissum n L okaal geteelde groenten en fruit, vers van het veld of uit de boomgaard: voor stadsmensen zonder moestuin of bevriende boer blijft het vaak bij een droom. Gelukkig zijn er initiatieven die een antwoord trachten te geven op de stijgende vraag naar lokaal en milieuvriendelijk geteelde producten. De zogenaamde biopakketten, waarbij consumenten zich abonneren op wekelijkse porties groenten en fruit, is er maar één van. De producten zijn seizoengebonden, worden zo veel mogelijk geteeld in de eigen regio en komen via zo min mogelijk tussenschakels bij de consument terecht. Een uitstekend alternatief om duurzaam te consumeren! hoe wij testen Een biopakket is een abonnement waarbij (bio)boeren wekelijks een selectie groenten en fruit leveren op vaste plaatsen. Op die manier kunnen klanten vers en lokaal consumeren via een korte keten: rechtstreeks van de boer tot bij de consument. Of dat is toch de theorie. Wij gingen na of deze pakketten hun beloften waarmaken door de herkomst van de ingrediënten na te gaan, en te controleren of het inderdaad gaat om seizoengebonden en lokaal geteelde producten. Wie van verse en lokale producten houdt, maar geen plaats of tijd heeft voor een moestuin, kan zich abonneren op een groenten- en fruitpakket en zich wekelijks laten verrassen. Al zijn er ook andere duurzame opties. kwaliteit en variëteit Na een grondige marktstudie kozen we 15 organisaties uit die groenten- en fruitpakketten aanbieden, verspreid over heel België, zodat we een goede vertegenwoordiging kregen van de markt. Per organisatie abonneerden enkele gezinnen zich op de dienst. Een jaar lang beoordeelden de gezinnen telkens de versheid en de variatie van de pakketten; ook de samenstelling en het gewicht van de producten werden genoteerd. Op twee verschillende momenten gingen we tevens de werkelijke waarde van het pakket na door de prijzen te vergelijken met die van groenten en fruit in de biosupermarkt. www.testaankoop.be juni 2013 576 Test-Aankoop 11
Onderzoek Korte keten, kleine impact In de supermarkt worden we overdonderd door een enorm aanbod aan groenten en fruit uit alle hoeken van de wereld. "Buiten seizoen" kennen we tegenwoordig niet meer: als het in België niet beschikbaar is, wordt het gewoon geïmporteerd. Zo worden asperges voor het kerstmenu overgevlogen uit Peru: duur én vaak minder lekker dan asperges van eigen bodem. Slechts één van de vele voorbeelden van de ontelbare kilometers die onze voeding aflegt en die onze planeet onnodig onder druk zetten. Die kilometers, vaak nog per vliegtuig, vertalen zich immers rechtstreeks in vervuiling, in het slinken van natuurlijke fossiele brandstoffen enz. Maar liefst één derde van onze persoonlijke ecologische voetafdruk komt op rekening van voeding. Bovendien zijn landbouwers in andere continenten doorgaans extreem afhankelijk van de vraag, waardoor ze zelden een eerlijke prijs krijgen voor hun producten. Mondialisering: niet per se een positieve evolutie dus! Gelukkig kunnen persoonlijke keuzes onze impact verkleinen. Hoewel duurzame voeding moeilijk te definiëren is, zijn er toch vijf richtlijnen om onze ecologische voetafdruk te verkleinen en duurzaam te consumeren: regionale producten kopen, rekening houden met de vier seizoenen, zoveel mogelijk kiezen voor bio en voor fair trade, en minder vlees eten. Groenten- en fruitabonnementen spelen in op verschillende van deze vijf aspecten, en werken volgens de zogenaamde korte keten: een zo klein mogelijke afstand tussen producent en consument, zonder tussenschakels. Door lokaal, biologisch en seizoengebonden te consumeren, kunnen we onze ecologische voetafdruk beperken. Concreet kiest u dus beter voor groentenen fruitsoorten die in ons eigen klimaat gedijen, en die dus niet moeten worden ingevoerd of geteeld in verwarmde serres. Exotisch fruit houdt u dus beter voor de winter, terwijl u 's zomers kiest voor het grote Belgische aanbod. Dat kunt u doen door bewust uw boodschappen te doen en te letten op de herkomst van ingrediënten, of u kiest met een groenten- en fruitpakket voor een kant-en-klare oplossing. Weet wat u eet In principe bestaan groenten- en fruitpakketten uit zoveel mogelijk seizoengebonden, lokaal geteelde en vaak ook biologische ingrediënten. Of dat in de praktijk zo is, is niet altijd even duidelijk. Bij ieder pakket hoort een nieuwsbrief, waarin wat uitleg wordt gegeven over de activiteiten van het landbouwbedrijf, de Biopakketten zijn een kant-en-klare optie voor wie duurzaam wil consumeren herkomst van de ingrediënten en enkele recepten. Die receptjes werden door de deelnemers enorm geapprecieerd, want zo wisten ze hoe ze met onbekende groenten aan de slag konden. Biogroup, La Bourrache, La Ferme Sainte Barbe en Wijngaardhof hebben geen nieuwsbrief voor hun leden. Op de websites kunnen leden natuurlijk ook terecht voor informatie over de ingrediënten van het pakket. Eén op de vier pakketten uit onze test gaf onvoldoende informatie en bij negen van de pakketten kon men niet steeds voor ieder product het land van herkomst achterhalen. Dat is jammer, zeker wanneer lokale productie de hoofdreden is voor klanten om zich te abonneren, maar ze dit uiteindelijk niet kunnen verifiëren. De Wassende Maan, Julienne en La Ferme Montaval tonen hoe het wél moet: de Dankzij de rechtstreekse samenwerking bepaalt de producent zelf zijn prijzen: een eerlijke prijs voor een eerlijk product herkomst van de producten staat altijd netjes te lezen in de nieuwsbrief. Van Belgische bodem, of toch niet? De meeste organisaties voorzien in pakketten van diverse groottes en samenstellingen, afgestemd op de behoeften van uw gezin: gemengde pakketten of pakketten met enkel fruit of groenten, kleine of grote pakketten voor één, twee personen of meer... Sommige bieden daarnaast nog supplementen aan met andere hoeveproducten, zoals soep, melk, eieren, brood of aardappelen. Heel wat bedrijven kaderen de pakketten binnen een groter sociaal project: Cynorhodon, Den Diepenboomgaard, De Loods, Julienne en La Ferme Nos Pilifs zijn allemaal sociale tewerkstellingsplaatsen waar men aan de slag gaat met kansarmen of mensen met beperkingen. Bij La Ferme Sainte Barbe wordt er dan weer wat meer engagement verwacht en worden leden gevraagd om af en toe een handje toe te steken, bijvoorbeeld door de afhaalpunten te bemannen. Over het algemeen werken de bedrijven zoveel mogelijk met groenten en fruit uit eigen teelt, maar soms wordt het aanbod aangevuld met producten van collegalandbouwers of zelfs groothandels, en kunnen er zelfs buitenlandse producten in het pakket zitten. Dat kan soms bijna niet anders, omdat het Belgische aanbod in de koudere maanden beperkt is en de organisaties toch enige variatie willen aanbieden. Sommige bedrijven verzekeren 12 Test-Aankoop 576 juni 2013 www.testaankoop.be
hun klanten dan wel dat de producten per boot werden ingevoerd, maar dat konden wij onmogelijk nagaan... In de zomer en de herfst bestaan de pakketten wel hoofdzakelijk uit lokaal geteelde producten. Groenten komen meestal het hele jaar door van Belgische bodem, terwijl dat voor fruit een pak moeilijker is, zeker 's winters. Terwijl de meeste bedrijven goed tot zeer goed scoren wat betreft de lokale productie van de groenten in de pakketten, slagen amper twee bedrijven erin het hele jaar door tamelijk consequent fruit te verkopen van eigen bodem, zij het met minder variatie: Cynorhodon en La Ferme Sainte Barbe. Deze laatste wint overigens over de hele Wie echt 100 % lokale productie wil, kiest beter voor een groentenpakket, zónder fruit lijn de prijs voor grootste aantal zelfgeteelde groenten en fruit. Een waterdichte garantie op lokale teelt is zo'n biopakket dus niet. Dringt u echter aan op louter lokale productie, dan kiest u beter enkel voor een groentenpakket, zonder fruit. Anders kunt u wel eens worden verrast door een ananas... Kraakvers van het veld Doordat de organisaties ernaar streven om seizoenproducten aan te bieden, is het natuurlijk evident dat u wekelijks geen totaal verschillend assortiment hoeft te verwachten, of toch niet in de koudere maanden. Zo duiken appelen in de herfst vaak elke week op in het pakket, en zult u BIOPAKKETTEN Provincie RESULTATEN PRIJS Informatie Versheid Lokale productie groenten Lokale productie fruit Variatie Prijs biopakket Geschat prijsverschil (winkel vs. biopakket) BIOGROUP Groot mix groenten en fruit Antwerpen D C C C B 16-1 CYNORHODON Solo Luik B A A B B 8,50-1,40 DE KOLLEBLOEM Klein groentenpakket Oost-Vlaanderen C A A n. B 10-1,74 DE LOODS Mini groenten + mini fruit Oost-Vlaanderen C C B C B 12-0,43 DEN DIEPENBOOMGAARD Groenten/fruit 1 persoon Vlaams-Brabant C A C C B 17,30-0,69 DE WASSENDE MAAN Gemengd pakket Oost-Vlaanderen A A A C B 12,60 + 0,70 DE ZONNEKOUTER Gemengd pakket Oost-Vlaanderen C A A C B 10-0,09 JULIENNE Gemengd pakket West-Vlaanderen A A C C B 11,50 + 0,46 LA BOURRACHE Middelmatig pakket groenten Luik D A A n. C 12,50-1,51 LA FERME MONTAVAL Panier légumes DUO Namen A A A n. B 12,50-0,65 LA FERME NOS PILIFS Grand panier mixte Brussels Gewest B A A C B 14,50 + 0,92 LA FERME SAINTE BARBE Gemengd pakket Waals-Brabant D A A B B 11 + 1,34 LES PANIERS VERTS Petit panier découverte Waals-Brabant B A C C B 8,50-1,55 'T UILENBOS Gemengde mand Oost-Vlaanderen C A A C B 12-0,26 WIJNGAARDHOF Gemengd pakket Antwerpen D A B C A 16 + 5,92 hoe leest u de tabel? Informatie Om een lokale teelt te garanderen, moeten leden de herkomst van de groenten en het fruit kunnen nagaan. Dit kan aan de hand van een nieuwsbrief, die wordt meegeleverd met het pakket, of een website. Lokale productie We gingen na, in de mate van het mogelijke, of de geleverde groenten en fruit daadwerkelijk van Belgische bodem en liefst nog van eigen teelt waren. In sommige gevallen bevatten de pakketten echter geen fruit, en konden we de herkomst ervan dus niet beoordelen. Hoe beter de score, hoe groter het aandeel producten dat afkomstig was uit België. Variatie Per seizoen telden we hoe vaak een bepaalde groente of fruitsoort werd aangeboden. Prijs biopakket Per week, in 2012. Geschat prijsverschil Op twee verschillende momenten berekenden we de winkelprijs voor eenzelfde assortiment biofruit en biogroenten, om deze vervolgens te vergelijken met de betaalde prijs voor het pakket. In geval van een negatief getal betaalden de leden meer voor het pakket dan wanneer ze de producten in de winkel hadden gekocht, in het geval van een positief getal draaide het prijsverschil uit in het voordeel van het biopakket. Zeer goed Goed Redelijk Zwak Slecht n. niet van toepassing www.testaankoop.be juni 2013 576 Test-Aankoop 13
Onderzoek Beperk de voedselkilometers: andere initiatieven Het belangrijkste aspect van de zogenaamde korte keten is de rechtstreekse samenwerking tussen land- of tuinbouwer enerzijds, en de consument anderzijds. De producten zijn vers en lokaal, met een zo gering mogelijke impact. Binnen dit principe bestaan er verschillende duurzame initiatieven. hoevewinkel In de hoevewinkel worden de eigen producten van het bedrijf verkocht, al dan niet verwerkt. Vaak wordt het eigen assortiment nog uitgebreid met producten van collegalandbouwers. Hoevewinkels kunnen het label "Erkend verkooppunt hoeveproducten" krijgen van de VLAM in Vlaanderen, of van de APAQW in Wallonië. boerenmarkt Op een boerenmarkt staan, in tegenstelling tot op gewone markten, voornamelijk landbouwers met hun eigen producten. Er zijn ook een aantal boerenmarkten die erkende verkooppunten van hoeveproducten zijn, zoals die in Dilbeek en Tielt. Vlaanderen zijn er momenteel elf actieve CSA-bedrijven, meestal in of nabij steden zoals Gent of Antwerpen. Ze zijn verenigd in een netwerk en werken volgens biologische of biodynamische principes. Het gaat dan voornamelijk om relatief kleine bedrijven, met een 100 à 200 leden. Lidmaatschap kost tussen de 200 en de 375 per jaar. In Wallonië bestaat er nog geen soortgelijk initiatief maar dat wordt wel snel verwacht. voedselteams De vzw Voedselteams is een overkoepelend netwerk dat duurzame producenten en consumenten samenbrengt. Groepen mensen uit dezelfde buurt kopen gezamenlijk en rechtstreeks voedsel aan bij lokale en regionale boeren en producenten: biologische groenten en fruit, maar vaak ook andere hoeveproducten zoals zuivel, vlees of brood. Als lid kan men wekelijks bestellen via het internet en de bestelling afhalen in een afhaalpunt in de buurt. In Vlaanderen bestaan er meer dan 100 teams, in Wallonië is een soortgelijk initiatief bekend onder de noemer Groupes Alimentaires. AUTOMATEN Sommige producten worden rechtstreeks aan de consument verkocht met behulp van automaten vlak bij het bedrijf zelf. Zo zijn er melkautomaten, aardbeienautomaten, appelautomaten enz. Zelf aardbeien plukken is een leuk uitstapje voor het hele gezin, en bovendien lekker en gezond zelfoogst Soms stellen landbouwers hun veld of hun boomgaard open voor de consument, die vervolgens zelf zijn producten mag uitkiezen en oogsten. Meestal gaat het om klein fruit. gemeenschapslandbouw Community Supported Agriculture (CSA) of gemeenschapslandbouw zit op dit moment enorm in de lift. Het gaat om een wederzijdse relatie van ondersteuning en betrokkenheid tussen lokale landbouwers en consumenten. De leden betalen jaarlijks lidmaatschapsgeld om de productiekosten van de boerderij te dekken, in ruil voor een wekelijks oogstaandeel tijdens het lokale teeltseizoen. In in de wintermaanden dan weer veel kool moeten eten. La Ferme Sainte Barbe biedt elke week aardappelen aan als vast ingrediënt. Toch is het elke week opnieuw afwachten welke producten u op het menu zult hebben: bijna alle biopakketten hebben een goede variatie. Enkel La Bourrache deed het iets minder, terwijl De Wassende Maan en Wijngaardhof met de grootste variatie kunnen pronken, rekening houdend met de beperkingen van de seizoenen. Dit is wellicht al deels te wijten aan het feit dat Wijngaardhof met de grootste pakketten werkt: terwijl de meeste pakketten een zestal soorten groenten en fruit bevatten, kon dat voor Wijngaardhof oplopen tot wel 15 of zelfs 18 verschillende producten. Ook qua kwaliteit scoren bijna alle bedrijven, op twee na, uitstekend. In ieder seizoen slaagden de organisaties erin om verse producten aan te bieden. De geleverde groenten en fruit waren bijna altijd kraakvers, dus die belofte maken ze meer dan waar. Twee bedrijven scoren echter "maar" voldoende: Biogroup en De shoppen volgens de seizoenen Onze kalender vertelt u precies wanneer u Belgische groenten en fruit koopt binnen het oorspronkelijke seizoen, en dus zonder schuldgevoel. www.testaankoop.be/fruitgroenten Loods. Beide gezinnen die klant waren bij groothandelaar Biogroup waren onafhankelijk van elkaar niet enthousiast over de versheid van de producten. Slechte beoordelingen waren te wijten aan bruine vlekken op de wortelen en de bananen, vergeelde broccoli, verlepte sla en te zacht fruit en groenten zoals druiven en prei. Voor één gezin dat klant was bij De Loods was de teleurstelling groot genoeg om het abonnement stop te zetten. Ook het tweede gezin was niet altijd tevreden over de versheid van de producten. De groenten en het fruit bleken soms beschadigd of beschimmeld, waardoor ze oneetbaar waren en moesten worden weggegooid. Nadat zowel aan het bedrijf als aan het afhaalpunt werd gemeld dat de kwaliteit niet altijd optimaal was, waren er wel minder problemen. 14 Test-Aankoop 576 juni 2013 www.testaankoop.be
Niet duurder dan in de supermarkt Gaan we de prijzen van zulke pakketten vergelijken met wat we in de biosupermarkt zouden betalen voor eenzelfde selectie biogroenten en -fruit, dan blijken ze zeker niet duurder. De geschatte prijsverschillen zijn klein, met een enkele uitschieter tot 5,92 in het voordeel van de biopakketten. In feite uit ervaring gesproken Wie meer keuzevrijheid wil, kan terecht bij andere korte keten-initiatieven Een groenten- en fruitabonnement is niet op ieders maat: te veel engagement, weinig keuze, te duur... Maar ook: lokaal geproduceerd en seizoengebonden. De deelnemers uit onze test blikten terug op een jaar biopakketten. De meeste deelnemers...... vinden het belangrijk om voor lokaal geproduceerde groenten en fruit te kiezen.... vinden een groenten- en fruitpakket een keuze voor seizoenproducten.... vinden een groenten- en fruitpakket een keuze voor duurzame productie.... vinden zo'n pakket een uitdaging om nieuwe producten te ontdekken en te gebruiken. De helft van de deelnemers...... vindt het pakket een stimulans om meer groenten en fruit te eten.... vindt dat een groenten- en fruitpakket kwaliteit garandeert.... vindt de groenten en het fruit lekkerder dan producten uit de supermarkt.... vindt een biopakket gezonder. Hoewel sommige deelnemers overtuigd zijn van de voordelen van zulke pakketten en ze eerlijk geprijsd vinden, is de formule niet voor iedereen. Maar liefst 19 van de 30 deelnemers beslisten om het abonnement na de test stop te zetten. De redenen daarvoor waren uiteenlopend... Het is een last om het pakket elke week opnieuw op hetzelfde moment af te halen (12/19). We kiezen liever zelf wat we gaan eten (9/19). De pakketten zijn niet gevarieerd genoeg (8/19). Ik hang niet graag vast aan een abonnement (7/19). De hoeveelheden zijn lastig (7/19). Het abonnement is te duur (5/19). De kwaliteit en de versheid zijn ondermaats (3/19). Het afhaalpunt is te ver weg (3/19). Ik heb genoeg groenten en fruit uit eigen tuin (2/19). betalen we dus ongeveer evenveel, of zelfs enkele euro's minder. In vergelijking betaalden we het meest voor de pakketten van De Kollebloem en het minst voor de uitgebreide pakketten van Wijngaardhof. Soms werd er ook in extraatjes voorzien. Zo verwende De Zonnekouter zijn klanten met een eindejaarscadeautje: het eindejaarspakket bleek een pak groter dan normaal. Financieel hoeft u er dus uw broek niet aan te scheuren, al zijn bioproducten sowieso wat duurder. Ondanks de voordelen beslisten twee op de drie deelnemers om niet verder te gaan met het abonnement, om uiteenlopende redenen. Al betekent dit niet dat deze mensen niet gewonnen waren voor het concept van de korte keten. Zo beliste een aantal deelnemers om wel nog steeds zelf groenten en fruit aan te kopen bij dezelfde producenten, maar dan volgens hun eigen voorkeuren en hoeveelheden. Naast het gebrek aan keuzevrijheid is ook het engagement een grote drempel, omdat het pakket wekelijks op een vast moment moet worden afgehaald, wat heel wat mensen ervaren als een druk. Wie het moeilijk heeft om zich te schikken naar zo'n regeling, kan perfect terecht bij tal van andere initiatieven die de korte keten in ere houden. Of u kunt uw ecologische voetafdruk al verkleinen door bewuster te shoppen: ga in de winkel de herkomst van de producten na en koop enkel seizoengebonden ingrediënten. Graag herkomst van álle producten Het ontstaan van initiatieven voor duurzame voedselconsumptie zoals groenten- en fruitabonnementen kunnen wij enkel toejuichen. Ze bieden immers tal van sociale, ecologische en economische voordelen. De pakketten uit onze test bevatten voornamelijk lokale en seizoengebonden groenten, waren bijna altijd kraakvers en niet duurder dan producten uit de biosupermarkt. We vinden het enkel jammer dat het land van herkomst niet steeds werd vermeld in de nieuwsbrieven of op de website. Net zoals het bij de verkoop van groenten en fruit in de supermarkten wettelijk verplicht is om de herkomst aan te duiden, zou dit moeten gelden voor ingrediënten van groenten- en fruitpakketten. www.testaankoop.be juni 2013 576 Test-Aankoop 15