RAPPORT VAN BEVINDINGEN Tussentijds kwaliteitsonderzoek bij de SBO "Op Maat" Plaats : Alphen aan den Rijn BRIN-nummer : 03TU Onderzoeksnummer : 124388 Datum schoolbezoek : 15 november 2011 Rapport vastgesteld te Zoetermeer op 27 april 2012
Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Toezichtarrangement 11 pagina 3 van 11
1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 15 november 2011 een tussentijds kwaliteitsonderzoek (tko) uitgevoerd op SBO Op Maat naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. Tijdens het kwaliteitsonderzoek dat is uitgevoerd op 7 juni 2010 stelde de inspectie tekortkomingen vast in het onderwijsleerproces op SBO Op Maat. Deze zijn beschreven in het inspectierapport dat is vastgesteld op 20 september 2010. De kwaliteit van het onderwijs is toen als zwak beoordeeld en de inspectie heeft haar toezicht geïntensiveerd. In het kader hiervan voert de inspectie nu een tussentijds onderzoek uit om na te gaan in hoeverre de in het toezichtplan opgenomen tekortkomingen zijn opgeheven en aan de afspraken is voldaan. Toezichthistorie Op 7 juni 2010 heeft de inspectie een kwaliteitsonderzoek uitgevoerd op Op Maat. De inspectie concludeerde dat de onderwijskwaliteit zwak was. Er was zelfs sprake van een dalende kwaliteit ten opzichte van het vorige onderzoek dat in 2006 had plaatsgevonden. Opvallend was destijds het hoge ambitieniveau van de school en de veelheid aan verander- en verbeterplannen. De verklaring voor het tegenvallende kwaliteitsbeeld lag voornamelijk in de complexe hulpvraag van de leerlingenpopulatie - waar de school nog onvoldoende aan tegemoet kon komen - en in het gebrek aan kwaliteitszorg, iets wat juist van belang is bij het implementeren en borgen van veranderingen en verbeteringen. In februari 2011 heeft de inspectie het plan van aanpak van de school besproken en is een toezichtplan opgesteld. De nadruk lag hierbij op het aanpakken van de grote verschillen in de didactische kwaliteiten van de leraren, de verbetering van het kwaliteitsbeleid en het doorontwikkelen van het ontwikkelingsperspectief dat indertijd alleen voor nieuwe leerlingen werd opgesteld. Onderzoeksopzet De onderzoeksopzet is gebaseerd op de afspraken die in het toezichtplan zijn opgenomen. Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij de inspectie een aantal lessen heeft bijgewoond en gesprekken heeft gevoerd met de directie en de intern begeleiders en leraren. Een eindgesprek met de directie en een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag, na afloop van het schoolbezoek. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de volgende aspecten: opbrengsten, leerstofaanbod, onderwijsleerproces, zorg en begeleiding en kwaliteitszorg en de voorwaarden voor kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2011 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. pagina 5 van 11
Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. pagina 6 van 11
2 Bevindingen 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs 2011. Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2011 op www.onderwijsinspectie.nl. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Kwaliteitsaspect 1 Opbrengsten 1.1 * De resultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. Kwaliteitsaspect 2 Leerstofaanbod 2.3 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4 * De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. 5 Kwaliteitsaspect 5 Didactisch handelen 5.2 * De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect 7 Begeleiding 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. 7.3 * (SBO) De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast. 7.4 * (SBO) De school volgt of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzen. Kwaliteitsaspect 8 Zorg 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. pagina 7 van 11
Kwaliteitsaspect 9 Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. Kwaliteitsaspect 10 Voorwaarden voor kwaliteitszorg 10.1 De schoolleiding stuurt de schoolontwikkeling inclusief de kwaliteitszorg aan. 10.2 De schoolontwikkeling is verbonden met de visie op onderwijs, zoals geformuleerd in het schoolplan. 2.2 Beschouwing Algemeen beeld Ten opzichte van het kwaliteitsonderzoek in 2010 heeft Op Maat aanzienlijke vorderingen gemaakt. De school heeft aan de hand van een gedegen plan van aanpak geprobeerd verschillende aspecten op een hoger niveau te tillen en is daar met name in geslaagd bij de doorgaande lijn van het aanbod, de taakgerichte werksfeer, het ontwikkelingsperspectief voor alle leerlingen en een aantal onderdelen van de kwalliteitszorg. Op een aantal zaken valt echter nog winst te behalen. Het gaat hier dan om de afstemming in de instructie en een enkel onderdeel van de kwaliteitszorg. Daarnaast zijn er nog twee indicatoren van de zorg en begeleiding - het volgen van de leerlingen en het analyseren van de leerlinggegevens - nog voor verbetering vatbaar Hieronder volgt een toelichting op het oordeel. Toelichting Leeropbrengsten De Inspectie van het Onderwijs is op dit moment nog niet in staat om te beoordelen of de leeropbrengsten in lijn zijn met de mogelijkheden van de leerlingen. Zij geeft dan ook nog geen oordeel over de resultaten van de school. Met betrekking tot de opbrengsten lijkt - in tegenstelling tot het vorige onderzoek in 2010 - de uitspraak gerechtvaardigd dat de school in 2011 wel uit de leerling haalt wat erin zit. De leeropbrengsten voor technisch lezen, spelling en rekenen-wiskunde lijken overeen te komen met wat van deze groep schoolverlaters verwacht mag worden. Alleen de opbrengsten voor begrijpend lezen blijven hierbij achter. Ook de uitstroom naar het vervolgonderwijs lijkt in overeenstemming met de mogelijkheden van deze groep leerlingen. De inspectie baseert deze uitspraak op een grofmazige analyse van de uitstroomgegevens over het schooljaar 2011. De inspectie maakt hierbij echter een voorbehoud, omdat eerdere schooljaren niet zijn geanalyseerd. Gezien de beperktheid van de analyse kunnen geen stevige uitspraken worden gedaan. pagina 8 van 11
Leerstofaanbod Tijdens het onderzoek in 2010 heeft de inspectie specifieke aandacht gevraagd voor de doorgaande lijn in het leerstofaanbod voor wat betreft de aansluiting van de kleutergroep op de onderbouw. Inmiddels heeft zij vast kunnen stellen dat het aanbod voor taal en rekenen van de kleutergroep goed aansluit bij dat van de onderbouw (indicator 2.3). In de kleutergroep wordt aanvullend gewerkt met een VVE-programma om extra aandacht te geven aan de woordenschatontwikkeling en de methode die de school gebruikt voor taal bevat een module die voldoet aan de behoefte aan woordenschat (indicator 2.4). De inspectie vraagt hierbij nog (steeds) aandacht voor een meer taalrijke inrichting van de leeromgeving. Didactisch handelen Tijdens de observaties heeft de inspectie gezien dat in het merendeel van de groepen een taakgerichte werksfeer heerst. Dit was bij het vorige onderzoek nog een punt van aandacht, maar nu heeft zij de betreffende indicator (5.2) als voldoende beoordeeld. De afstemming in de instructie is echter nog niet op zo'n niveau dat daaraan een voldoende kan worden verbonden (indicator 6.2). Er zijn hierin wel vorderingen gemaakt: zo is er een kader voor afstemming neergezet en zijn er afspraken gemaakt voor de wijze van instructie in (sub)groepjes. Het is echter nog niet - een enkel geval daargelaten - in de dagelijkse praktijk zichtbaar en er worden niet altijd effectieve keuzes gemaakt of juiste argumenten gebruikt bij het clusteren in instructiegroepjes. Daarbij komt dat de extra instructie bestaat vaak uit het begeleid verwerken van de leerstof. In sommige gevallen mogen kinderen al sneller aan het werk, maar het is niet helemaal duidelijk waarom. Zorg en begeleiding Op het gebied van de zorg en begeleiding constateert de inspectie voortgang op twee indicatoren. Zo heeft de school nu voor elke leerling een ontwikkelingsperspectief opgesteld (indicator 7.3) en worden zorgleerlingen tijdig gesignaleerd (indicator 8.1). Beide indicatoren zijn derhalve als voldoende beoordeeld. Twee indicatoren die hierbij achterblijven zijn indicator 7.2 inzake het volgen en analyseren van de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen en - daarmee samenhangend - indicator 7.4 inzake het volgen van de ontwikkeling van de leerlingen conform het ontwikkelingsperspectief. Voor wat het ontwikkelingsperspectief betreft is er winst geboekt ten opzichte van de situatie in 2010. Wel kunnen er nog wat puntjes op de i worden gezet bij het plannend aanbod 'op maat' en bij de vooraf te bepalen toetskeuzes. In de doorontwikkeling van de groepsplannen is nog ruimte voor verfijning in de clustering van (sub)groepen. In de ontwikkelingsperspectieven wordt gewerkt met theoretische uitstroomperspectieven. Een meer reëel uitstroomperspectief, inclusief bevorderende en belemmerende factoren, is de volgende stap die nog gezet moet worden. Het volgen en analyseren van de voortgang in de ontwikkeling van leerlingen is nog een aandachtspunt. De inspectie heeft in een enkel geval fouten-analyses aangetroffen, maar die bleken te summier. Omdat de school nog maar relatief kort voor elke leerling een ontwikkelingsperspectief heeft opgesteld - en op dat gebied is nog verfijning mogelijk - is het volgen van de ontwikkeling conform het ontwikkelingsperspectief nog niet aan de orde en daarmee onvoldoende. pagina 9 van 11
Kwaliteitszorg De verbetering van de kwaliteitszorg begint vruchten af te werpen, waardoor het hoge ambitieniveau en de vele verbeterplannen van de school beter kunnen worden waargemaakt. Drie indicatoren die bij het vorige onderzoek als onvoldoende waren beoordeeld zijn nu voldoende bevonden. Het gaat dan om het evalueren van de resultaten van de leerlingen (indicator 9.2): de school beschikt over trendanalyses en verbindt daar consequenties aan. Ook het onderwijsleerproces wordt geëvalueerd (indicator 9.3). Na het onderzoek in 2010 heeft de directeur dit ter hand genomen door middel van een quickscan. De resultaten hiervan vormden de basis voor verdere evaluatie en verdieping. Met andere woorden: de school beschikt over een kwaliteitszorginstrument dat nu ook wordt ingezet om de kwaliteit van het onderwijsleerproces te evalueren. Ook de borging van de kwaliteit van het onderwijsleerproces heeft de inspectie met een voldoende beoordeeld (indicator 9.5). De directeur heeft zich persoonlijk toegelegd op het zichtbaar vastleggen van afspraken ('methodes in beeld', 'opbrengsten in beeld', 'zorg in beeld') en de bewaking van het feit dat iedereen zich ook aan die afspraken houdt. Dit laatste gebeurt door middel van klassenbezoeken aan de hand van een kijkwijzer en terugkoppeling hierover. Een aandachtspunt is nog indicator 9.1 inzake het inzicht in de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. Tijdens het gesprek met de directeur gaf zij aan dat er een verschuiving plaatsvindt van leerlingen met leerproblemen naar leerlingen met gedragsproblemen, maar de gevolgen hiervan zijn niet uitgewerkt in beleid voor een eventuele aanpassing van de inrichting van het onderwijs op Op Maat. De voorwaarden voor kwaliteitszorg (indicatoren 10.1 en 10.2, die bij het vorige onderzoek onvoldoende waren bevonden) zijn nu als voldoende beoordeeld omdat de inspectie heeft gezien dat het kwaliteitszorgsysteem - op een enkele indicator na - voldoende is vormgegeven en dat de schoolleiding de kwaliteitszorg aanstuurt en het team erbij betrokken houdt. pagina 10 van 11
3 Toezichtarrangement Kwaliteit De kwaliteit van het onderwijs is op de meeste onderdelen verbeterd, maar vertoont nog enkele belangrijke tekortkomingen. Het eerder toegekende toezichtarrangement zwak blijft vooralsnog gehandhaafd. Gezien de aanzienlijke verbeteringen heeft de inspectie in overleg met de school besloten het onderzoek naar kwaliteitsverbetering (okv) te vervroegen van eind 2012 naar juni 2012. pagina 11 van 11