ADVIES ALCOHOL EN DE AUTO Rijden onder invloed van alcohol blijft één van de belangrijkste problemen in verkeersveiligheid. Jongeren zijn hierbij één van de risicogroepen. De Vlaamse Jeugdraad doet voorstellen om dit gedrag te vermijden bij jongeren en volwassenen, met nadruk op de context en preventie. 1
VLAAMSE JEUGDRAAD 2 februari 2011 ADVIES 11/05 De Vlaamse Jeugdraad in vergadering op 2 februari 2011 onder voorzitterschap van Stijn Jacobs en waarbij aanwezig waren: Dagmar Beernaert, Hakim Benichou, Lieven Casteels, Lies Corneillie, Joris De Bleser, Lieke De Jans, Bert D hondt, Kara Eestermans, Najim Einauan, Kwinten Fort, Mieke Nolf, Marlies Smit, Bart Thijs, Tom Van den Borne, Liesbeth Vanneste, Jef Van Rossum, Nele Willems Brengt met 17 stemmen voor en 1 stem tegen het volgende advies uit: ALCOHOL EN DE AUTO 1. Situering Alcohol kan deel uitmaken van de leefwereld van jongeren. Daarom zijn ze een gesprekspartner in debatten over beleidsmaatregelen omtrent alcoholgebruik. De Vlaamse Jeugdraad schreef dit al in zijn advies van 2008 over jongeren en alcohol 1. Rijden onder invloed van alcohol blijft één van de meest voorkomende problemen in verkeersveiligheid. De negatieve effecten van alcohol op het rijgedrag zijn bekend, ook bij heel wat jongeren 2. In 2009 bracht de Vlaamse Jeugdraad een advies uit over de alcohollimiet in het verkeer 3, naar aanleiding van een voorstel van minister van mobiliteit Schouppe. Hij wilde de verkeersveiligheid verhogen door de alcohollimiet voor bepaalde doelgroepen, o.a. jonge chauffeurs, te verlagen. Later besliste minister Schouppe dat de alcohollimiet voor jongeren niet omlaag zou gaan. Hij gaf wel aan dat hij andere maatregelen wil nemen om de verkeersveiligheid voor jongeren te verhogen. Tijdens het participatieve project Verboden Vruchten in 2009 maakte de Vlaamse Jeugdraad samen met jongeren en experten een denkoefening over alcohol en de auto. Dit advies bundelt voorstellen die een context creëren waarin nee zeggen tegen rijden onder invloed makkelijker wordt. Hierdoor willen wij mee tegemoet komen aan de beleidsuitdaging om de verkeersveiligheid (van jongeren) te verhogen. Uit de voorstellen van jongeren blijkt duidelijk dat de verantwoordelijkheid voor een verstandig gebruik van alcohol er één is van jong en oud, van de hele samenleving. De voorstellen in dit advies zijn dan ook niet alleen op jongeren gericht. Hoewel jongeren een groter risico lopen op ongevallen na het drinken van alcohol 4, is het risico om dronken achter het stuur te kruipen beduidend groter bij 1 Advies 08/29 Jongeren en alcohol 2 Jongeren en alcohol in het verkeer, bevindingen uit internationale literatuur en uit een bevraging van gedrag en mening van Vlaamse Hogeschoolstudenten, Karin Van Vlierden, 2005 www.steunpuntverkeersveiligheid.be 3 Advies 09/29 Alcohollimiet in het verkeer 4 Ongevalbetrokkenheid van jongeren, Internationale literatuurstudie naar oorzakelijke en/of bijdragende factoren, Bos, K., Dreesen, A. en Willems, B., 2006 www.steunpuntverkeersveiligheid.be 2
de leeftijdsgroep 40 54 5. Het voeren van een totaalbeleid met verschillende maatregelen, gericht op iedereen is de boodschap. 2. Advies 2.1 Geïntegreerd plan Om mensen te overtuigen niet onder invloed achter het stuur te kruipen, is een geheel aan maatregelen nodig: maatregelen over handhaving, over opvoeding en misschien zelfs over engineering 6. De overheid moet een geïntegreerd plan uitwerken. Er is nood aan een duidelijke verantwoordelijke die dit plan opvolgt, evalueert op de effecten en bijstuurt. De Vlaamse en federale overheid moeten hiervoor intens samenwerken, in de eerste plaats de Vlaamse ministers van Mobiliteit en Welzijn en de federale staatssecretaris van Mobiliteit. Dit is de prioritaire vraag van de Vlaamse Jeugdraad. Verder in dit advies doen we enerzijds voorstellen om een context te creëren die het gedrag van mensen makkelijker in de goede richting stuurt. Anderzijds hebben we suggesties hoe jong en oud bewust te maken van hun gedrag. Beide reeksen voorstellen zijn erop gericht de handelingsmogelijkheden van mensen uit te breiden. Daarnaast is de Vlaamse Jeugdraad duidelijk: als er nieuwe wetgeving komt, moet die samengaan met voldoende controle. Als de objectieve en subjectieve pakkans groot genoeg is, wordt ook dat een motivatie om de wetgeving na te leven. De Vlaamse Jeugdraad vraagt de Vlaamse en federale overheid samen te werken aan een geïntegreerd plan met wetten en preventieve en stimulerende maatregelen om de problemen rond dronken rijden aan te pakken. We pleiten voor één verantwoordelijke om dit plan op te volgen, te evalueren en bij te sturen. 2.2 Maatregelen die een ondersteunende context creëren Heel wat factoren in onze samenleving maken dat mensen (jong en oud) snel de auto nemen, gemakkelijk alcohol drinken en deze twee combineren. Jongeren zelf willen een aantal dingen veranderd zien om een omgeving te scheppen die niet uitnodigt tot drinken en rijden. Waar nodig leggen we een specifieke klemtoon voor jongeren, maar we gaan ervan uit dat deze maatregelen goed en nodig zijn voor iedereen die drinkt en met de auto mag rijden. Hiervoor vragen we niet altijd regelgeving, wel stimulerende en ondersteunende maatregelen om een cultuur te creëren die deze veranderingen bevordert. 5 BIVV, 2009. Nationale gedragsmeting 2007: Rijden onder invloed van alcohol. Na te lezen op www.bivv.be 6 Engineering is the discipline, art and profession of acquiring and applying scientific, mathematical, economic, social, and practical knowledge to design and build structures, machines, devices, systems, materials and processes that safely realize solutions to the needs of society. 3
2.2.1 Alternatief vervoer In het onderzoek Jongeren en Alcohol in het Verkeer 7 lezen we een oproep naar investeringen in alternatief vervoer dat goedkoop en gemakkelijk is 8. Jongeren moeten na een avondje stappen op een goedkope manier een taxi kunnen nemen. We beseffen dat taxikosten delen voor korte afstanden goed doenbaar is, en dat gebeurt ook al regelmatig. We denken anderzijds dat de drempel om een taxi te bellen nog hoog is, en het imago van een taxi nemen niet past bij jongeren. Een taxidienst per sms, een hip imago voor jongerentaxi s, zijn welkom. We zijn vragende partij voor een systeem van jongerentaxi s. Deze mogelijkheid is in wetenschappelijk onderzoek nog weinig onderzocht 9. De combinatie openbaar vervoer en taxi kan verder ontwikkeld worden. Antwerpen gebruikt het TOV biljet 10 voor een heenrit met het openbaar vervoer en een voordelige terugrit per taxi. Dit systeem uitbreiden is een optie. We vragen ook verbeteringen m.b.t. openbaar vervoer. Die gaan dan over betaalbaar openbaar vervoer, met een hoge frequentie en een uitgebreid net 11, ook tijdens het weekend en weekendnachten. Het aantal nachtbussen mag, in tegenstelling tot de realiteit, niet verminderen, maar moet eerder vermeerderen. In het advies over kinderen, jongeren, hun organisaties en de trein 12 benadrukt de Vlaamse Jeugdraad dit vervoer in weekends en weekendnachten. Speciale busdiensten bij evenementen zijn er al regelmatig (fuifbussen), maar dit systeem kan nog optimaler. Lokale beleidsmakers en de Lijn moeten gestimuleerd worden om hierrond samen te werken. Maar ook fietsen en te voet gaan blijven belangrijke alternatieven om je te verplaatsen over korte afstanden. Om hiervan volwaardig alternatieven te maken, pleit de Vlaamse Jeugdraad voor een goede infrastructuur met veilige en kwalitatieve voet en fietspaden én voldoende veilige fietsstallingen. We vragen verder om ondersteuning van bestaande organisaties die mogelijkheden voorzien om jonge mensen die op stap gaan veilig weer thuis te brengen. We denken bijvoorbeeld aan de diensten van de Responsible Young Drivers 13. Tenslotte vinden we dat jongeren, jeugdorganisaties en/of gemeenten meer gestimuleerd kunnen worden om ook lokaal alternatieve vervoerswijzen uit te werken. De Vlaamse Jeugdraad pleit voor: een goedkoop en jong taxi systeem; de verdere invoering van de combinatie taxi en openbaar vervoer; goedkoop openbaar vervoer met hoge frequentie en een uitgebreid net, ook tijdens weekends en weekendnachten; het aansporen tot samenwerking tussen lokale overheden en De Lijn m.b.t. speciale busdiensten; meer aandacht voor fietsen en te voet gaan als alternatief vervoer bij het uitgaan; ondersteuning van organisaties die actief werken rond veilig vervoer van jongeren die op stap gaan; stimulansen voor lokale actoren om alternatieve vervoerswijzen te voorzien. 7 Jongeren en alcohol in het verkeer 8 Jongeren en alcohol in het verkeer, p51 9 Jongeren en alcohol in het verkeer, p 51 10 http://www.aptu.be/tov.htm 11 Staten Generaal Voor Verkeersveiligheid 12 Advies 08/03 Kinderen, jongeren, hun organisaties en de trein 13 www.ryd.be 4
2.2.2 Aandacht voor ruimtegebruik Een ondersteunende context creëren, heeft ook te maken met een verstandig gebruik van de ruimte. De bereikbaarheid van uitgaanslocaties speelt ook een rol in dit thema. We zien in heel wat gemeentes een evolutie naar de vestiging van uitgaansmogelijkheden voor jongeren buiten het centrum, om overlast in de gemeentekern te vermijden. Dit mag geen systematische politiek worden. Om dit te vermijden moeten jongeren en jeugdraden op lokaal niveau voldoende inspraak krijgen over ruimtegebruik. Ook in wooncentra moeten jongeren de mogelijkheid blijven hebben om uit te gaan. De Vlaamse Jeugdraad pleit voor: sensibilisering van lokale besturen m.b.t. bereikbaarheid van uitgaanslocaties; voldoende participatie m.b.t. tot ruimtegebruik op lokaal vlak. 2.2.3 Maatregelen om dronken rijden te bestraffen Straffen zijn niet los te zien van preventieve maatregelen. Straffen zijn reacties op fout gedrag, maar ook voor gestrafte chauffeurs blijft preventie en ondersteuning nodig voor gedragsverandering. In 2.3 gaan we verder in op preventieve maatregelen. Cruciaal is dat de straf voor dronken rijden snel volgt op de overtreding. Dit is één van de belangrijkste pedagogische regels bij straffen en die geldt ook voor autobestuurders onder invloed. Op dit moment bestaan er mogelijkheden voor alternatieve bestraffing, bijvoorbeeld een driver improvement cursus van het BIVV 14 volgen. Een kleine minderheid van veroordeelde bestuurders onder invloed volgt een dergelijke cursus 15. Op de Staten Generaal voor Verkeersveiligheid is aanbevolen om alternatieve maatregelen, zoals driver improvement cursus of gemeenschapsdienst, als volwaardige straf te kunnen uitspreken. De Vlaamse Jeugdraad volgt deze aanbeveling omdat opsluiting en boetes niet aangewezen blijken 16 in geval van rijden onder invloed van alcohol. In dit kader pleiten we ook voor het puntenrijbewijs in te voeren. Dat komt erop neer dat een nieuwe autobestuurder start met een beginsaldo aan punten, en bij verkeersovertredingen punten verliest. Als al zijn punten op zijn, moet hij voor een bepaalde periode zijn rijbewijs inleveren. De overtreder kan weer punten bijverdienen door een rijopleiding te volgen. Het is een systeem dat straft en beloont. Vorig jaar kondigde staatssecretaris Schouppe in zijn beleidsnota aan hier werk van te maken tegen 2012. De Vlaamse Jeugdraad juicht het rijbewijs met punten toe omwille van het sanctionerende en pedagogische karakter. Het puntenrijbewijs is efficiënter dan enkel verkeersboetes. Een verkeersboete moet betaald worden en daar stopt het. Het puntenrijbewijs sensibiliseert: de overtreder kan de gevolgen van zijn verkeersovertreding wegwerken door beter op zijn rijgedrag te letten. Als hij dat niet doet, volgt de sanctie alsnog want dan verliest hij z n rijbewijs. Voor de Vlaamse Jeugdraad is een belangrijk aandachtspunt hierbij dat het volgen van de rijopleidingen om punten terug te verdienen, betaalbaar zijn. We vrezen anders voor sociale ongelijkheid in dit systeem en verwijzen hiervoor graag naar ons advies over rijopleiding 17 waar we de betaalbaarheid ook in de verf zetten. 14 Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid www.bivv.be 15 Staten Generaal Voor Verkeersveiligheid, dossier 2 alcohol en illegale drugs, 2002 16 De Ruyver et al, 1994 in Staten Generaal Voor Verkeersveiligheid, dossier 2 alcohol en illegale drugs, 2002 17 Advies 0913 Rijopleiding 5
De Vlaamse Jeugdraad pleit voor: erkenning van alternatieve maatregelen als volwaardige maatregelen die snel volgen op het foute gedrag; de invoering van een rijbewijs met punten voor alle bestuurders van gemotoriseerde voertuigen. 2.2.4 Verkoop en prijzen van dranken Wat betreft de verkoop van dranken heeft de Vlaamse Jeugdraad enkele bedenkingen en suggesties. We vinden dat aanbieders van dranken gestimuleerd moeten worden om een bewust prijzenbeleid te voeren. Hierin vinden jongeren het belangrijk dat de prijzen van niet alcoholische dranken betaalbaar zijn. In het aanbod van niet alcoholische dranken vragen we ook voldoende keuzemogelijkheden, op evenementen is dit zeker niet altijd het geval. Vaak beperkt de keuze zich tot water en cola. Jongeren vinden het ook vreemd dat je nu voor water altijd moet betalen. We vragen om in alle uitgaanslocaties gratis water te voorzien. Hier bestaan al goede voorbeelden van in jeugdhuizen. De stad Leuven deed ook een campagne in de Fakbars 18. We geven graag nog volgende slotbedenking mee: jongeren vinden dat alcohol best minder algemeen beschikbaar zou zijn. Ze stellen zich vragen bij de verkoop van alcohol in tankstations, winkels op de invalsroutes naar autosnelwegen, Voor jongeren rijmt het niet dat je op plaatsen waar je alleen met je auto komt, ook alcohol kan kopen. De Vlaamse Jeugdraad pleit voor een cultuurwijziging wat betreft prijzen van dranken. Hierbij staan sensibilisatie en ondersteunende maatregelen voorop. Het uitwerken van deze maatregelen moet gebeuren met participatie van de verschillende betrokken partijen. 2.2.5 Alcohollimiet op 0.1 promille voor álle bestuurders van gemotoriseerde voertuigen De Vlaamse Jeugdraad pleit voor een algemene verlaging van de alcohollimiet naar 0,1 promille voor álle bestuurders van gemotoriseerde voertuigen. In 2005 bracht het Steunpunt Verkeersveiligheid een onderzoek uit naar jongeren en alcohol in het verkeer 19. Dit onderzoek ging o.a. na of er bij jongeren een draagvlak bestaat voor een verlaging van de wettelijke limiet. Een bevraging bij hogeschoolstudenten toonde aan dat 62% instemt met een lagere wettelijke limiet voor álle bestuurders. Vele jongeren vinden het niet toelaatbaar om tegelijk te drinken en te rijden. Ook niet één of twee alcoholische drankjes, want dat zet de deur open naar je eigen limiet bepalen. 0,1 promille voor iedereen is veel duidelijker. De Vlaamse Jeugdraad pleit voor de invoering van een 0,1 promillegrens voor álle bestuurders van gemotoriseerde voertuigen. 18 Sch2ol, http://www.leuven.be/binaries/binder1_tcm16 27224.pdf 19 Steunpunt verkeersveiligheid, 2005. Jongeren en alcohol in het verkeer; bevindingen uit internationale literatuur en uit een bevraging van gedrag en mening van Vlaamse Hogeschoolstudenten. Terug te vinden op www.steunpuntverkeersveiligheid.be 6
2.3 Maatregelen gericht op sensibilisering Dit tweede luik in ons advies is gericht op specifieke preventieve maatregelen m.b.t. rijden en drinken. Preventie moet de weerbaarheid van doelgroepen verhogen zodat ze in staat zijn bewuste keuzes te maken. De Vlaamse Jeugdraad gaat uit van de kracht en de competenties van jongeren. Om jongeren weerbaar te maken en hen bewust te leren kiezen, zijn acties nodig en is een specifiek beleid noodzakelijk. Dit gaat niet vanzelf. We benadrukken opnieuw de rol van volwassenen en de samenleving. Opvoeding gebeurt grotendeels thuis en jongeren leren veel van ouders 20 en andere volwassenen in hun omgeving. Ook naar volwassenen heeft de overheid een rol wat betreft informatie en bewustmaking (van die rol). Als het gaat over bewustmaking van jongeren is informatie over de gevaren van dronken rijden en over alternatieven een belangrijke eerste stap. Informeren kan op verschillende manieren en via verschillende kanalen. In de eerste plaats via de school of de rijopleiding. De rijopleiding moet genoeg aandacht schenken aan alcohol en verkeer in theorie en praktijk. Dat laatste kan bijvoorbeeld via simulaties of getuigenissen van mensen. Ook de vrijetijdscontext kan rond bewustwording een bijdrage leveren. Een ander kanaal om informatie over deze thematiek naar jongeren te brengen, zijn de media: radio, televisie en tijdschriften. Belangrijk is dan om goed te weten welke media en kanalen jongeren gebruiken en vertrouwen. Ook mediakanalen voor volwassenen moeten informatie verstrekken. Daarnaast blijven specifieke campagnes tegen rijden onder invloed een goede manier om jongeren en volwassenen bewust te maken. Deze campagnes gebeuren best in combinatie met andere preventieve initiatieven 21. De BOB campagne is een voorbeeld van sensibilisering dat al heel wat effect op jongeren heeft gehad. Van de hogeschoolstudenten in het onderzoek geeft 80% aan dikwijls tot altijd een BOB aan te duiden 22. We beseffen dat we dit cijfer voorzichtig moeten gebruiken, maar de huidige generaties zijn alleszins opgegroeid met het concept van een BOB en zullen hem sneller inzetten. Voor al deze initiatieven rond informatie en bewustmaking geldt dat ze best op jonge leeftijd beginnen. Onderzoek toont aan dat scholieren die nog niet gestart zijn met routinedrinken het meeste voordeel hadden bij deze acties. Een Nederlands onderzoek bevestigt dat voorlichting over alcohol en verkeer zich moet richten naar jongeren onder de leeftijd van 16 jaar. 23 In al deze contexten staat voor de Vlaamse Jeugdraad de dialoog centraal. Jongeren hebben nood aan een gesprek hierover en aan begeleiding en duiding op maat. Daarnaast kan ook peereducatie m.b.t. dit thema zeker verder uitgewerkt worden. Tenslotte: kunnen we een systeem bedenken om jongeren te belonen die niet dronken achter het stuur kruipen? 20 Jongeren en alcohol in het verkeer, p 66 21 Jongeren en alcohol in het verkeer, p 63 22 Jongeren en alcohol in het verkeer, p 52 23 Jongeren en alcohol in het verkeer, p 60 en p 64 7
De Vlaamse Jeugdraad pleit ervoor jongeren te informeren en bewust te maken via verschillende kanalen en contexten zoals bijvoorbeeld via de school, de rijopleiding, in de vrije tijd, via de media, via specifieke campagnes enzovoorts. In heel dit preventiedenken hoort de dialoog met jongeren centraal te staan, start men liefst al op jonge leeftijd en kan peereducatie verder uitgewerkt worden. Ouders, andere volwassenen en de samenleving hebben hierin een belangrijke rol te vervullen. Daarnaast willen we ook bekijken of een of andere vorm van beloning van wenselijk gedrag nuttig is. 8