Achter het water: wat te doen aan de toenemende overstromingsrisico s in deltagebieden? Frans Klijn 30 nov. 2016

7 december 2012

Hoe is dit zo gekomen? Zeespiegelstijging en bodemdaling (naar Berendsen, 2002) 7 december 2012

Wat hebben we sindsdien geleerd? Algemeen: Normen niet risico-gebaseerd (Risico s in bedijkte termen) Dijken zwakker dan gedacht (Veiligheid Nederland in Kaart) We hebben gevaarlijk grote dijkringen Tijdselement: Onze normen dateerden uit 60-er jaren; niet passend voor moderne maatschappij (kwetsbaarder). Overstromingsgevaar neemt toe door klimaatverandering (zeespiegel, rivierafvoeren): verdubbeling circa iedere 30 jaar Kwetsbaarheid neemt toe door economische groei: verdubbeling circa iedere 30 jaar

Verdere inhoud presentatie Wat is risico? Hoe risico te kwantificeren? Hoe groot is huidig risico? Hoe ontwikkelt het risico zich bij klimaatverandering? Welke rol speelt ruimtegebruik? Wat kunnen we doen om het overstromingsrisico te beheersen? 7 december 2012

Risicobegrippen (1) 30 november 2016

Wat moeten we weten? Overstromingsrisico als functie van: de kans op overstroming het verloop van overstromingen (blootstelling) de kwetsbaarheid voor overstromingen Wat weten we daar eigenlijk van?

Overschrijdingskans faalkans kering overstromingskans

7 december

Faalkansbijdrage cf. VNK: sterkte vaak doorslaggevend

Overstromingskans is plaatsgebonden (alleen dijkdoorbraken) 30 november 2016

Blootstelling: overstromingsverloop

Bres bij Katwijk (astronomisch getijde) 13 maart

Idem, als secundaire keringen falen 13 maart

Maximale waterdiepte (bij dijkbreuk) 30 november 2016

Tijd voor aankomst water a b Arrival time depends on available simulations (example a) from scenarios versus b) generalised 30 november 2016

Ruimtelijke ontwikkeling maakt ons kwetsbaarder 1900 1960 2010 Belangrijkste oorzaak toename risico s wereldwijd: bevolkingsgroei en economische groei Nederland: tot nu toe geen gericht RO- of bouwbeleid (behalve voor uiterwaarden)

Toekomstscenario s ruimtegebruik

Ondersteuning beleidsontwikkeling Deltaprogramma: 1. Waterveiligheid (nieuwe beschermingsnormen) 2. Nieuwbouw & Herstructurering (beleidskader) Ad 1: Risico-gebaseerde normen voor dijken Kosten-batenanalyse: nieuwe verbeterde methode (met CPB e.a.) Lokaal Individueel Risico (overstromingsslachtoffergevaar): voor het eerst op kaart Groepsrisico: nieuwe modellen Ad 2: Overstromingsgevaarzonering (kaarten)

Kosten-batenanalyse omwille van efficientie (laagste som van risico en kosten)

Dynamische optimalisatie: wanneer hoeveel investeren? 0,0012 0,0010 probability of flooding probability (1/year) 0,0008 0,0006 0,0004 When? 0,0002 How much? When again? 0,0000 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140 2160 year

Breslocatie: bovenstrooms versus benedenstrooms

6 september 27

6 september 28

Normvoorstel (TIU versie 2.2)

Meerlaagsveiligheid volgens de overheid Laag 3 Rampenbeheersing Laag 2 Duurzame ruimtelijke planning Laag 1 Voorkomen van overstromingen

Beperken blootstelling (de vergeten laag!) Verlagen buitenwaterstand (ruimte voor de rivier) minder diepe inundatie Beperken verspreiding water, met compartimentering (kades e.d.) Beperken instroom met doorbraakvrije dijken (bres voorkomen) Dus vaak met behulp van infrastructuur

Enkele belangrijke noties Waal is de grootste rivier (2/3 van het water): > 10.000 m3/s Steekt hoog boven land uit (waard-eilanden i.p.v. natuurlijk rivierdal; badkuipen) Maatgevend hoogwater is 1,5 tot 2 m hoger dan in Maas of Nederrijn-Lek: steekt boven alles uit

Rivierverruiming versus dijkverhoging Dijken verhogen Ruimte v/d rivier Effect op blootstelling: 1.Kleiner waterstandsverschil, langzamer instroom en bresontwikkeling 2.Minder water: kleiner areaal, minder diep 3.Schadevermindering: -20% (IJssel) tot verwaarloosbaar ( badkuipen )

Beperking blootstelling 2: compartimenteren Niet nieuw, want: Deltacommissie 1960: advies over veiligheidsnormen onder aanname van voldoende compartimentering (gebaseerd op ervaringen 1953) TAW 1973: Tweede waterkeringen in Nederland (behalve 2e waterkeringen ook compartimentering geïnventariseerd) Daarna > 20 jaar: Het Vergeetboek Hernieuwde belangstelling eind 90-er jaren: WL 1998: Rijn op Termijn (calamiteitenpolders) WL 2000: Ruimte voor water, op welke gronden? IRMA-SPONGE 2001: Living with floods (Rijntakken NL)

13 maart Domino-effect als c-keringen niet deugen 15 miljard schade 580.000 getroffenen 280 slachtoffers

Genormeerde compartimenteringskeringen Zuid- Holland

Maar er ligt veel meer

Overstromingsverloop

Voorbeelden compartimentering Optie 1: Nieuwe compartimenteringsdijk op smalste deel van dijkring Grebbelinie Optie 2a+b: Ophogen bestaande regionale waterkering Verhogen oostelijke of westelijke dijk ARK Optie 3: Beschermen risicovolle gebieden: Omdijken Gorinchem-Oost

Relevantie vooral voor de toekomst: + 1,3 m = grotere blootstelling, grotere gevolgen 13 maart

Blootstellingsbeperking 3: doorbraakvrije dijken Conventionele dijken kunnen plotseling en onverwacht falen, bij waterstanden (ver) onder de kruin, en ook de plek is onzeker (Russisch Roulette) Dan bezwijken ze onbeheersbaar (bres) en stroomt veel water snel binnen En dan zijn de gevolgen groot (veel slachtoffers/ groot groepsrisico, veel schade; maatschappelijke ontwrichting)

13 maart

Wat doet een doorbraakvrije dijk anders? Risico = kans * gevolg Kans op overslag/ overloop: onveranderd Kans op bezwijken verwaarloosbaar : kansbeperking Langzaam vollopen maakt evacuatie/ vluchten makkelijker: minder slachtoffers = gevolgbeperking Overslag en overloop leiden niet tot ramp, maar tot waterbezwaar : minder schade = gevolgbeperking

Doorbraak (bres) of overloop (doorbraakvrij)?

Bres versus overlopen: kleinere blootstelling en veel tijdwinst (slachtofferrisico)

Waar toe te passen? Waar veel slachtoffers kunnen vallen als het plotseling en onbeheersbaar fout gaat Waar de schade bij dijkbreuk heel groot is (bijv. door domino-effecten): systeemdijken

Wat te doen aan kwetsbaarheid? Maatregelen RO: Elders bouwen (strategie langzaam wijken ) Anders bouwen (ontkoppelen) Maatregelen rampenbeheersing: Evacuatie Shelters/ hoge gebouwen En hoe dat te bevorderen, c.q. af te dwingen? Alle beleidsinstrumenten: babbel, worst, stok? Watertoets incl. risicotoets? Hoe bindend? Steady state beginsel? (nieuwe ontwikkeling zonder toename risico)

Elders of anders bouwen

Overstromingskans

Maximale waterdiepte

Gevaarzonering voor ruimtelijk beleid

En het kan vertaald in (bijv.) kansrijk voor aangepast bouwen

Hoe zou het eruit zien met gericht RO-beleid? Better protect 2040 Living with Floods 2040 Retreat 2040

Nieuwsgierig? www.deltares.nl www.kennisvoorklimaat.nl