Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht

Transcriptie

1 Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse PR december 2016

2

3 Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Auteurs B. Kolen M. Zethof PR december 2016

4

5 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling Uitgangspunten Betrokkenheid van experts Leeswijzer Basisbeginselen van het waterveiligheidsplan De scope van het waterveiligheidsplan De dreigingen die in het waterveiligheidsplan aan bod komen Uitgangssituatie Basisinformatie Impactanalyse Eiland van Dordrecht Inleiding Vraag 1: Wat kan er gebeuren in welke gebieden? Overstromingen op het Eiland van Dordrecht Overwegingen bij de uitwerking wat er kan gebeuren Toepassing Eiland van Dordrecht Wat kan er gebeuren in de omgeving van het Eiland van Dordrecht Vraag 3: Wie of wat wordt er getroffen bij welke waterdieptes? Vraag 4: Bij welke waterdieptes, stroomsnelheden en tijdsduur ontstaat er een probleem? Vraag 5: Welke keteneffecten kunnen optreden (domino-effecten) Overige vragen uit de handreiking Vraag 2: welke partners zijn nodig voor de impactanalyse Vraag 6: wat is de benodigde hersteltijd voor vitale infrastructuur / objecten Vraag 7: hoe leefbaar is het gebied nog bij de betreffende waterdieptes en tijdsduren Vraag 8: welke mogelijkheden voor aanwezigen zijn er om te schuilen / vluchten Vraag 9: wat zijn de pijnpunten in hoog water die nadere aandacht nodig hebben Reflectie op de behaalde resultaten Dreigingsscenario s naar omvang en beschikbare als basis Uitwerking van de omvang Uitwerking van de beschikbare tijd Wat verstaan we onder voorbereid zijn? Resterende kennisvragen Kennisvragen voor de impact op vitale infrastructuur en de onderlinge relaties Kennisvragen over wat wel en niet onder vitale infrastructuur wordt verstaan bij overstromingen Toepassing van de handreiking impactanalyse Verder met het Waterveiligheidsplan, conclusies en aanbevelingen Conclusies HKV lijn in water PR i

6 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Hoe verder met het Waterveiligheidsplan voor het Eiland van Dordrecht Verder met het onderdeel crisisbeheersing Verder met het onderdeel communicatie Verder met het onderdeel ruimtelijke adaptatie Verdere aanbevelingen Referenties ii PR HKV lijn in water

7 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Lijst van tabellen Tabel 1: Samengestelde dreigingsscenario s voor het Eiland van Dordrecht Tabel 2: Waarschuwingstijd hoogwater, beschikbare tijd tot een dijkdoorbraak en aankomsttijd na een overstroming voor het Eiland van Dordrecht (bron LIWO) Tabel 3: Kentallen van getroffen personen per dreigingsscenario Tabel 4: Dreigingsscenario s voor het Eiland van Dordrecht Lijst van figuren Figuur 1: Eiland van Dordrecht... 1 Figuur 2: Beelden uit de waterviewer... 3 Figuur 3: Voorkeurstrategie Eiland van Dordrecht... 6 Figuur 4: Maximale waterdiepte in worstcase scenario (bron LIWO)... 7 Figuur 5: De actuele faalkansen (zichtjaar 2015) van primaire waterkeringen (bron LIWO)... 8 Figuur 6: Compartimenteringskeringen op het Eiland van Dordrecht... 9 Figuur 7: Percentage van de gebouwen (o.b.v. BAG) met een potentiele droge verdieping bij de maximale waterdiepte (bron LIWO)... 9 Figuur 8: Percentage gebouwen (obv BAG) met een potentiele droge verdieping bij de maximale waterdiepte (bron LIWO) Figuur 9: Bedrijven met gevaarlijke stoffen (bron LIWO) Figuur 10: Bovengrens van een overstroming in het overgangsgebied (Bron LIWO) Figuur 11: Faalkansen van waterkering in de omgeving van Dordrecht (bron LIWO) Figuur 12: Principes van classificering naar omvang en tijd voor dreigingsscenario s (Kolen, 2013) Figuur 13: Tijdlijn watervrij maken Figuur 14: Verschillende gevolgen bij doorbraken van compartimenteringskeringen bij een doorbraak op het zuidelijk deel van het Eiland van Dordrecht Figuur 15: Samengestelde dreigingsscenario s Figuur 16: Droge gebieden op het Eiland van Dordrecht uitgaande van de maximale waterdiepte Figuur 17: stroomsnelheid bij extreme gebeurtenis Figuur 18: Stijgsnelheid bij extreme gebeurtenis Figuur 19: Ligging partners in relatie tot Overlast buitendijks Figuur 20: Ligging partners in relatie tot Dijkdoorbraak Zuidzijde & Buitendijks Figuur 21: Ligging partners in relatie tot Dijkdoorbraken op hele Eiland van Dordrecht & buitendijks Figuur 22: Keteneffecten bij uitval hoofdstation elektriciteit Figuur 23: Resultaat inventarisatie veiligheidsregio Zuid Holland Zuid over partners voor impactanalyse Figuur 24: Evacuatiebeslisdiagrammen (Kolen en Wegman, 2015) HKV lijn in water PR iii

8

9 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Dordrecht heeft in 2015 een MIRT onderzoek uitgevoerd naar de waterveiligheidstrategie op het Eiland van Dordrecht. In dit MIRT onderzoek zijn aan de hand van het concept van meerlaagsveiligheid verschillende strategiëen voor ruimtelijke adaptatie en crisisbeheersing in kaart gebracht als aanvulling op preventie. Bij de afronding van dit MIRT onderzoek is afgesproken om een waterveiligheidsplan op te stellen voor het Eiland van Dordrecht en om nader onderzoek te doen naar de sterkte van de compartimenteringskeringen (compartimenteringskeringen) op het Eiland van Dordrecht. Het Waterveiligheidsplan omvat zowel de respons op een dreigende overstroming als de ruimtelijke adaptatie op de langere termijn in het licht van versterking van de zelfredzaamheid. Het waterveiligheidsplan moet eind 2017 gereed zijn. Dit Waterveiligheidsplan is bedoeld als agenderend document voor de verdere uitwerking door de betrokken partijen, denk hierbij aan de gemeente Dordrecht, de veiligheidsregio Zuid Holland Zuid, waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat en de betrokken vitale partners. Figuur 1: Eiland van Dordrecht Parallel aan de activiteiten in Dordrecht is in het project Water en Evacuatie (onderdeel strategische agenda van de Veiligheidsregio s en het Ministerie van Veiligheid en Justitie) een Handreiking Impactanalyse wateroverlast overstromingen voor Veiligheidregio s opgesteld. Het project Water en Evacuatie heeft met de gemeente Dordrecht afgesproken dat tijdens het opstellen van het waterveiligheidsplan voor het Eiland van Dordrecht gebruik wordt gemaakt van de handreiking en dat leerpunten worden gedeeld met Water en Evacuatie. Hierbij wordt ook aangesloten bij de uitwerking van de reddingsopgave bij overstromingen die momenteel wordt uitgevoerd (project storylines reddingsoperatie). Hiervoor is al in kaart gebracht wat de nut en de noodzaak zijn van de nationale reddingsvloot. De volgende stap in dit onderzoek is dat voor een aantal proefgebieden in kaart wordt gebracht aan de hand van storylines hoe de reddingsoperatie eruit zal zien en hoe hier gezondheidsaspecten een rol in spelen. Het Eiland van Dordrecht zal hierin als casus worden gebruikt. HKV lijn in water PR

10 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Doelstelling Het doel van de werkzaamheden: Het ondersteunen van de Gemeente Dordrecht en de Veiligheidsregio Zuid Holland Zuid bij de uitwerking van het waterveiligheidsplan voor het Eiland van Dordrecht aan de hand van de Handreiking Impactanalyse opgesteld door Water en Evacuatie en de resultaten van het MIRT onderzoek uit 2014/2015 en 2016/2017; Het opstellen van een digitale atlas (waterviewer) met hierin de kaartlagen van relevante informatie voor de impactanalyse; Het evalueren van de handreiking Impactanalyse van het project Water en Evacuatie op basis van de toepassing voor het waterveiligheidsplan in Dordrecht. 1.3 Uitgangspunten Het onderzoek is uitgevoerd op basis van de volgende uitgangspunten: We zijn uitgegaan van versie 1.0 van de handreiking Impactanalyse Ernstige wateroverlast en Overstromingen voor Veiligheidsregio s zoals deze is opgesteld op 22 juli 2016 door het project Water en Evacuatie (Oberije en Rosmuller, 2016). De inventarisatie naar vitale objecten is uitgevoerd door de veiligheidsregio en de causale relaties zijn gebaseerd op de resultaten van workshops. In het onderzoek richten we ons op wateroverlast als gevolg van hoge rivierstanden in het buitendijkse gebied en op overstromingen. Dit omdat het risico, de impact (en oplossingen) daarvan duidelijk een andere aard hebben dan voor extreme neerslag. De behaalde resultaten zijn input voor het waterveiligheidsplan voor het Eiland van Dordrecht, dat wordt opgesteld binnen het MIRT-onderzoek Operationalisering strategie zelfredzaam Eiland van Dordrecht. 1.4 Betrokkenheid van experts Voor de uitwerking van het waterveiligheidsplan zijn de volgende workshops met stakeholders uit het gebied georganiseerd: a. Workshop 1 richt zich op de impactanalyse voor het Eiland van Dordrecht. Het gaat hierbij om vraag 1, 3 en 4 uit de handreiking Impactanalyse met vragen als wat kan er gebeuren (mogelijke overstromingsscenario s met welke kenmerken als de diepte, duur en de beschikbare tijd), wie en wat worden getroffen en wat is de impact hiervan. Daarnaast gaat het om het in kaart brengen van vluchtmogelijkheden. In bijlage A is het verslag van deze workshop opgenomen. b. Workshop 2 richt zich met name op het in kaart brengen van domino-effecten (deze worden ook wel keteneffecten genoemd) door de overstroming. Deze workshop wordt getrokken door de veiligheidsregio Zuid Holland Zuid. In bijlage B is het verslag van deze workshop opgenomen. Presentatie in waterviewer De resultaten van de workshop zijn middels kaartinformatie gebundeld en gepresenteerd in een digitale waterviewer (dreigingsbeelden aan de hand van overstromingsscenario s, vitale infrastructuur, kwetsbare objecten). In Figuur 2 is een voorbeeld opgenomen. Deze waterviewer kan worden ontsloten via de link deze is afgeschermd middels een gebruikersnaam en een wachtwoord wat verkrijgbaar is bij de gemeente Dordrecht. 2 PR HKV lijn in water

11 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Figuur 2: Beelden uit de waterviewer Rapportage Op basis van de opgedane inzichten is een rapportage opgesteld met hierin de achtergronden van de gemaakte keuzes die ten grondslag liggen aan de impactanalyse voor het waterveiligheidsplan (op basis van de workshops en hieruit volgende discussies), de beslissingen rondom prioriteiten in de vitale en kwetsbare infrastructuur en objecten en de leerpunten op basis van de toepassing van de handreiking impactanalyse van het project Water en Evacuatie. Begeleiding werkzaamheden De werkzaamheden zijn begeleid door de gemeente Dordrecht en VRZHZ. Hiervoor zijn diverse afstemmingsoverleggen geweest tussen het team van de gemeente Dordrecht en het team van de HKV. 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 1 is de inleiding en doelstelling van het onderzoek opgenomen. Hoofdstuk 2 bevat een beschrijving van scope van het Waterveiligheidsplan dat wordt opgesteld door de gemeente Dordrecht met haar partners. De impactanalyse zoals die is uitgevoerd op basis van de handreiking, en aanvullende kennis en inzichten, is opgenomen in hoofdstuk 3. Centraal staan hierbij vragen over de dreigingsbeelden en de keteneffecten. Hoofdstuk 4 bevat een reflectie op de behaalde resultaten voor de toepassing in het Waterveiligheidsplan voor Dordrecht. Het vijfde hoofdstuk bevat de conclusies en aanbevelingen waarin ingegaan is op de mogelijke vervolgstappen. HKV lijn in water PR

12

13 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse 2 Basisbeginselen van het waterveiligheidsplan 2.1 De scope van het waterveiligheidsplan Het eindresultaat van het waterveiligheidsplan is dat er een agenderend document (en strategie) is, op basis waarvan de organisaties betrokken bij het MIRT traject hun eigen beleid, werkprocessen en voorbereiding kunnen vormgeven. Het vertrekpunt hierbij is een zelfredzaam Eiland van Dordrecht. Het gaat daarbij om: Ruimtelijke adaptatie (vergroten veerkracht op de langere termijn); Crisisbeheersing (voorbereid zijn op basis van beschikbare kennis, informatie en capaciteiten op dit moment); Communicatie (bewustwording van publiek en bedrijven). Ruimtelijke adaptatie. Dit is vooral gericht om op de langere termijn de ruimtelijke ontwikkeling zo te sturen dat er voldoende vlucht / en evacueermogelijkheden zijn, dat ongewenste keteneffecten kunnen worden tegengegaan en dat schade kan worden verminderd. Samenvattend gaat het dus om betere ruimtelijke randvoorwaarden voor waterveiligheid te creëren door een betere inrichting. Hierbij gaat het over tijdschalen van decennia. Crisisvoorbereiding (hoogwater, evacuatie en redden). Dit is vooral gericht op de response, als een overstroming gebeurt. Dit gaat over kortere tijdschalen en beschrijft hoe de bestaande infrastructuur en middelen bij mogelijke dreigingen worden ingezet. De vraag is hierbij wat de strategie zal zijn. Eerder is in de MIRT-onderzoek en Deltaprogramma gekozen dat de basis van de nieuwe strategie verticale evacuatie is vanwege de geringe mogelijkheden voor preventieve evacuatie. Tegelijk is natuurlijk wel het doel om zoveel mogelijk mensen veilig weg te krijgen als er tijd is. Voor de hand ligt een flexibele strategie waarbij de basis verticale evacuatie is (iedereen zoekt zelf een veilige plek in de nabije omgeving) aangevuld met gerichte preventieve evacuatie en bijstand als er tijd en ruimte beschikbaar is. Communicatie. Dit is gericht op het bewustzijn over de dreiging en handelingsperspectief bij mensen en bedrijven. De inhoud volgt uit de strategie voor de Ruimtelijke adaptatie en Crisisvoorbereiding. Communicatie vergt wel een structurele aanpak. Het kan gaan om berichten maar ook om markeringen in het landschap. 2.2 De dreigingen die in het waterveiligheidsplan aan bod komen Qua dreigingen maken we onderscheid in extreme neerslag, dijkdoorbraken en de hoogwaters die hierin vooraf gaan. Voor de hoogwater is de overlast in het buitendijkse gebied van belang. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden in de vaak voorkomende overlast (die reeds een paar maal is meegemaakt) maar ook hoogwater met een frequentie van een 1/100 per jaar of 1/1.000 per jaar in buitendijkse gebieden waarbij er geen dijkdoorbraak is maar wel overlast buitendijks. Ook voor overstromingen kan er onderscheid gemaakt worden in verschillende mate van ernst. HKV lijn in water PR

14 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Uitgangssituatie We zijn in dit onderzoek uitgegaan van de huidige situatie als vetrekpunt. Immers om maatregelen in de ruimtelijke omgeving te realiseren kost enige tijd. Een overstroming kan echter ook nu plaatsvinden, wat betekent dat de organisatorische voorbereiding op besluitvorming en optreden van de crisisbeheersing en de communicatie gericht op bewustzijn en handelingsperspectief zich op de huidige situatie moeten baseren. Knelpunten bezien vanuit de crisisbeheersing kunnen wel leiden tot wensen voor ruimtelijke adaptatie. De maatregelen op het gebied van ruimtelijke adaptatie moeten echter wel bezien worden vanuit een gewenste situatie of een voorkeurstrategie. Deze maatregelen vergen veelal een lange adem om daadwerkelijk de veerkracht te vergroten of een significant effect op het slachtofferrisico te hebben, omdat het beoogd effect vanuit waterveiligheid pas bereikt kan worden door mee te koppelen als er ingrepen worden gedaan en vanwege de schaal waarop dit moet gebeuren. Hiervoor is het dus van belang om deze voorkeurstrategie vast te stellen. In het onderliggend onderzoek voor het MIRT-onderzoek van 2014/15 is hiervoor reeds een aanzet gedaan (zie Figuur 3, Zethof et al, 2015). In het MIRT 2016/17 wordt onderzoek gedaan naar mogelijke inrichtingsvarianten en slimme combinaties. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de sterkte van de compartimenteringskeringen die het bebouwde gebied scheiden van het landelijke gebied in het zuiden. Ook wordt gekeken naar de haalbaarheid om de compartimenteringskeringen te verleggen zodat een doorbraak bij Kop van t Land (deze heeft de grootste overstromingsgevolgen) de inundatie naar het zuiden wordt geleid. In deze studie, waarin de focus ligt op crisisbeheersing, gaan we uit van de huidige situatie waarbij de compartimentskering naar verwachting alleen kerend is bij doorbraken uit het zuiden met terugkeertijden van waterstanden tot orde grootte eens de paar duizend jaar. In de referentie kan (gemiddeld) 10 tot 15% van de bevolking preventief het gebied verlaten en voor de mogelijke doorbraak een locatie buiten het bedreigd gebied bereiken. De overige bevolking zal elders een schuilplaats moeten vinden omdat deze door de beperkte tijd en wegcapaciteit niet preventief kan evacueren. Huidige situatie (visualisatie door de Urbanisten) Voorkeurstrategie Figuur 3: Voorkeurstrategie Eiland van Dordrecht 6 PR HKV lijn in water

15 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse We merken hierbij op dat als de huidige compartimenteringskering versterkt wordt het niet zal leiden tot een ander onderscheid in de dreigingsscenario s zoals nu zijn opgesteld in dit onderzoek. Als de compartimenteringskering echter zwakker is dan verondersteld dan zal het dreigingsscenario dat hoort bij een doorbraak uit het zuiden mogelijk ook het falen van deze kering moeten worden meegenomen. Het noordelijk gebied zal dan ook deels overstromen. Als het traject van de compartimenteringskering wordt aangepakt (met name het afleiden van de overstroming van de Kop van t Land naar het zuidelijke deel) dan zal de impact in het noordelijke deel kleiner worden en in het zuidelijke deel groter. Dat zal ook leiden tot een bijstelling van beide dreigingsscenario s, echter niet tot een verwachte bijstelling van de keteneffecten. 2.4 Basisinformatie In deze paragraaf is ingegaan op de basisinformatie over het Eiland van Dordrecht. Deze informatie wordt getoond aan de hand van kaarten (gebaseerd op LIWO) voor: De maximale waterdiepte; De faalkansen van keringen; De evacuatiemogelijkheden (verticaal en preventief); Gevaarlijke stoffen; De relatie met de omgeving. Figuur 4 beschrijft de maximale waterdiepte die voor kan komen. Deze maximale waterdiepte ie gebaseerd op alle bekende scenario s en geeft de worst case situatie weer. Hierin is dus rekening gehouden met extremen. Deze waterdiepte is van belang om duidelijk te maken wat er kan gebeuren. Plekken of verdiepingen in gebouwen die nu nog droog blijven zullen dat zeer waarschijnlijk bij een daadwerkelijke overstromingsgebeurtenis ook nog doen. De informatie die wordt getoond ligt ook ten grondslag aan het communicatie instrument overstroomik (zowel de IOS als Android app overstroomik? en website Figuur 4: Maximale waterdiepte in worstcase scenario (bron LIWO 1 ) 1 HKV lijn in water PR

16 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Figuur 5 toont de actuele faalkansen van waterkeringen op het Eiland van Dordrecht. Deze actuele faalkans is gebaseerd op inschattingen van de sterkte van de dijken zoals deze er in 2015 liggen (hierbij is rekening gehouden met afronding van Ruimte voor de Rivier, HWBP2). Deze faalkans is dus niet gelijk aan de gestelde normen voor waterkeringen; sommige keringen voldoen hier niet aan en sommige keringen zijn ook sterker. Dit geldt zowel voor de normen zoals op het moment van het onderzoek in de Waterwet zijn opgenomen (uitgedrukt in overschrijdingskansen van waterstanden) als de nieuwe normen zoals deze in 2017 in de Waterwet worden opgenomen. De informatie in Figuur 5komt overeen met de uitgangssituatie zoals die is gebruikt in het Deltaprogramma, deze is gebaseerd op VNK2 en de afronding van de lopende versterkingsprojecten (als HWBP2 en Ruimte voor de rivier, maar nog niet het HWBP volgend uit de 3 e toetsronde en de opgave op basis van de nieuwe normen). Figuur 5: De actuele faalkansen (zichtjaar 2015) van primaire waterkeringen (bron LIWO) Naast de primaire keringen liggen in Dordrecht ook (regionale) compartimenteringskeringen die het overstromingspatroon beïnvloeden. Deze compartimenteringskeringen scheiden het noordelijke (bebouwde) deel van het Eiland van Dordrecht van het (landelijke) zuidelijke deel (zie Figuur 6). Op voorhand kan niet gezegd worden, zoals bij iedere keringen, dat de compartimenteringskeringen in alle gevallen standzeker zijn. Hiermee bedoelen we dat deze niet bezwijken na een overstromingen. 8 PR HKV lijn in water

17 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Figuur 6: Compartimenteringskeringen op het Eiland van Dordrecht Figuur 7 en Figuur 8 geven informatie over potentiele vluchtplekken op het Eiland van Dordrecht. Deze figuren zijn overgenomen uit het LIWO. Uitgaande van de maximale waterdiepte, de locatie van gebouwen uit het BAG en een inschatting van het aantal verdiepingen, is in kaart gebracht welke gebouwen nog droge verdiepingen hebben (Figuur 7) en hoeveel procent van de gebouwen in een CBS buurt (Figuur 8) droge verdiepingen hebben. Deze verdiepingen zijn allemaal potentiele vluchtlocaties voor verticale evacuatie. Figuur 7: Percentage van de gebouwen (o.b.v. BAG) met een potentiele droge verdieping bij de maximale waterdiepte (bron LIWO) HKV lijn in water PR

18 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Figuur 8: Percentage gebouwen (obv BAG) met een potentiele droge verdieping bij de maximale waterdiepte (bron LIWO) Figuur 9 toont de ligging van de gevaarlijke objecten zoals deze op de risicokaart staan. Deze objecten zijn niet gespecificeerd naar type. Dit zal in deze studie verder uitgewerkt worden. Figuur 9: Bedrijven met gevaarlijke stoffen (bron LIWO) Figuur 10 en Figuur 11 tonen de relatie van het Eiland van Dordrecht met de omgeving. Figuur 10 laat de bovengrens zien van hoe groot een overstroming in het overgangsgebied kan worden (Kolen en Wouters, 2007) als je rekening houdt met meerdere dijkdoorbraken tegelijkertijd en extreme belastingen. De figuur is een zeer extreme gebeurtenis. Figuur 11 toont de faalkansen van de waterkeringen in de omgeving van Dordrecht. In geval van een dreiging, als we nog niet weten waar en hoe waterkeringen bezwijken, zijn grote delen van dit gebied wel bedreigd. De maatregelen in de dreigingsfase in Dordrecht kunnen dan ook niet los gezien worden van de omgeving. 10 PR HKV lijn in water

19 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Figuur 10: Bovengrens van een overstroming in het overgangsgebied (Bron LIWO) Figuur 11: Faalkansen van waterkering in de omgeving van Dordrecht (bron LIWO) HKV lijn in water PR

20

21 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse 3 Impactanalyse Eiland van Dordrecht 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van de workshops beschreven aan de hand van de vragen uit de handreiking impactanalyse van Water en Evacuatie. Tijdens de workshops hebben vraag 1, 3, 4 en 5 centraal gestaan. In dit hoofdstuk zijn ook de resultaten voor de overige vragen opgenomen. In bijlage E zijn gebruikservaringen en aanbevelingen opgenomen om de handreiking impactanalyse te verbeteren. 3.2 Vraag 1: Wat kan er gebeuren in welke gebieden? In deze vraag uit de handreiking impactanalyse van Water en Evacuatie gaat het om een beeld te vormen van wat er in het verzorgingsgebied van de Veiligheidsregio kan gebeuren bij een overstroming. In dit onderzoek wordt voor het waterveiligheidsplan gekeken naar de gevolgen van hoogwater in buitendijks gebied en dijkdoorbraken van primaire keringen, er wordt niet gekeken naar de gevolgen van extreme neerslag 2. In dit onderzoek wordt dit buien beschouwing gelaten omdat de impact van deze gevolgen veel kleiner en lokaler zijn. Voor de uitwerking van de gevolgen van hoogwater en overstromingen wordt in de handreiking impactanalyse verwezen naar VNK2 en LIWO. LIWO bevat de scenario s uit VNK2, het Deltaprogramma, de EDO s en doorbraken van compartimenteringskeringen en buitendijkse gebieden. LIWO bevat een selectie van scenario s die geschikt zijn voor rampenbeheersing. De risicokaart bevat een deelverzameling hiervan (alleen scenario s horende bij de normstelling). De volgende vragen staan voor de handreiking impactanalyse centraal: 1. Welke gebeurtenissen (voorbeeldscenario s) kunnen in de veiligheidsregio zorgen voor ernstige wateroverlast en / of overstromingen? Waar in de regio kunnen deze scenario s plaatsvinden en hoe waarschijnlijk is dat (zwakke plekken)? 2. Welke gebieden in de veiligheidsregio kunnen onder water komen te staan? Hoe diep? Voor hoe lang? Met welke waarschuwingstijd? Wat is de stroomsnelheid van het water in deze gebieden (waar heeft het water een verwoestende kracht)? 2 Op het Eiland van Dordrecht zijn geen regionale keringen aanwezig die water uit boezems, kanalen of regionale rivieren keren. Het effect van de compartimenteringskering is meegenomen bij de doorbraak van de primaire keringen. De gevolgen van extreme neerslag zijn in deze studie buiten beschouwing gelaten. De gevolgen van extreme neerslag zijn echter significant kleiner dan van overlast in buitendijkse gebieden en dijkdoorbraken. Voor extreme neerslag kan onderscheid worden gemaakt in: Overlopen van sloten en watergangen door grote gebiedsneerslag. De overlast is veelal enkele centimeters en soms een decimeter. Op basis van de eisen gesteld in het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) mogen bebouwde gebieden niet vaker dan 1/100 per jaar inunderen door dit mechanisme. Overlopen van riolen en water op straat. Door piekbuien kunnen riolen overstorten of en kan lokaal tijdelijk water op straat worden geborgen omdat de riolen de aanvoer niet aankunnen. Deze problematiek is zeer lokaal, in het ontwerp van het watersysteem is al rekening gehouden dat dit in een periode van 10 jaar meerdere malen kan gebeuren. HKV lijn in water PR

22 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Overstromingen op het Eiland van Dordrecht Overlast in het buitendijkse gebeid komt voor door hoge rivierwaterstanden of bij gestremde afvoer richting zee. De duur van deze hoogwaterstanden is relatief beperkt, als de stremming van de afvoer weer vrij is kan het water weer weg stromen. Alhoewel de overlast in het buitendijkse gebied hoog kan zijn is het slachtofferrisico hier beperkt ten opzichte van het binnendijkse gebied. Waterkeringen kunnen bezwijken bij te hoge waterstanden. Voor alle dijkvakken rondom het Eiland is een combinatie van hoge afvoer (maar niet extreem) en storm (maar niet extreem) waarschijnlijk voor de situatie waarbij deze zal falen. Voor waterstanden met een terugkeertijd van 1/ per jaar of groter is het onwaarschijnlijk dat keringen aan de noordzijde (het bebouwde deel) bezwijken (zie Figuur 11). In een significant aantal gevallen speelt het falen van de Maeslantkering (1/100 per sluiting) ook een rol. Dat betekent dat de voorspeltijd in de meeste gevallen relatief kort is. Voor een paar dijkvakken is er ook een aanzienlijke kans op een doorbraak bij alleen hoge rivierafvoer, echter ook voor deze is een combinatie met storm meer waarschijnlijk. Voor de omvang van een overstroming geldt dat naarmate de rivierafvoer hoger is, de impact ook hoger zal zijn als de keringen zijn bezweken omdat er meer water het gebied binnen stroomt Overwegingen bij de uitwerking wat er kan gebeuren Wat verstaan we onder een scenario? Centraal staat de vraag wat onder een scenario wordt verstaan. Een scenario is gedefinieerd als een beschrijving van het verloop van de gebeurtenissen gegeven gekozen randvoorwaarden. In termen van een overstromingsscenario gaat het hierbij om het verloop van een overstroming gegeven de waterstand op buitenwater en de bres en de schematisatie van het maaiveld in een gebied. Naast de omvang van een overstroming kan ook de beschikbare tijd voor een overstroming worden meegenomen. Deze beschikbare tijd is onzeker en kan variëren van vrijwel onverwacht tot en met enkele dagen. Voor het waterveiligheidsplan hanteren we het volgende tijdsbestek voor een scenario: vanaf het moment van een waarschuwing op basis van een verwachte waterstand tot en met het moment dat een overstroming is gestabiliseerd. In theorie zijn er oneindig veel scenario s mogelijk die het verloop van een overstroming in Dordrecht kunnen bepalen. Om dit hanteerbaar te maken werken we met een classificatie voor zowel: omvang (die het verloop en de maximale impact van de overstroming na een dijkdoorbraak beschrijft) als de beschikbare tijd (die de periode tussen waarschuwingen in de daadwerkelijke doorbraak beschrijft). Door onderscheid te maken in een aantal klassen, kan per klasse een representatief scenario worden opgesteld. Ook kan inzichtelijk gemaakt worden wat de waarschijnlijk is van deze klassen. Figuur 12 toont hiervoor een schematische indeling door onderscheid te maken in 3 klassen voor de factor tijd en vier klassen voor de omvang van een overstroming. 14 PR HKV lijn in water

23 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Figuur 12: Principes van classificering naar omvang en tijd voor dreigingsscenario s (Kolen, 2013). De omvang van een overstroming Voor de omvang gaan we uit van de systematiek die is gevolgd in VNK2. We onderscheiden ringdelen waarbij een doorbraak ergens binnen dit ringdeel de gevolgen in termen van maximale waterstand, schade en slachtoffers van een gelijke orde zijn. Binnen VNK2 is op basis van de actuele dijksterkte (de overstromingskans) het meest verwachte overstromingsscenario bepaald en zijn overstromingsscenario s die een factor 10 minder vaak voorkomen bepaald. Daarnaast houden we rekening met de EDO die een bovengrens aangeeft van wat mogelijk wordt geacht, want deze EDO heeft betrekking op de omvang van een overstroming in meerdere dijkringen. De EDO wordt gebruikt om in beeld te brengen wat er kan gebeuren en na te gaan of er geen onverwachte effecten optreden. In een risicoanalyse zal de EDO weinig invloed hebben gezien de kleine kans op deze gebeurtenis. Voor informatie over buitendijkse gebieden is gebruik gemaakt van de risicokaart wat ook op LIWO staat. In de overstromingsscenario s worden voor de lijnelementen, als de compartimenteringskeringen, keuzes gemaakt of deze standzeker zijn of niet. Als deze standzeker zijn wordt aangenomen dat deze niet bezwijken (maar wel kunnen overlopen). Als ze niet standzeker zijn, kunnen ze bij een bepaalde waterstand bezwijken en zal een bres ontstaan. Omdat van deze compartimenteringskeringen minder gegevens over de sterkte beschikbaar zijn dan voor primaire keringen is de werkelijke faalkans minder nauwkeurig te bepalen. De werkelijke faalkans hangt af van de waterstand die tegen deze kering staat (dus het overstromingsscenario zelf). Bij een geringe overstromingsdiepte is de faalkans van een compartimenteringskering uiteraard kleiner dan bij een grotere overstromingsdiepte. Bij de uitwerking van de normstelling voor primaire waterkeringen is aangenomen dat deze compartimenteringskering in 50% van de gevallen zal falen en in 50% van de gevallen niet zal falen. Voor het Waterveiligheidsplan zal hier in meer detail naar moeten worden gekeken. Er wordt aanbevolen per dreigingsscenario een inschatting te maken van de waarschijnlijkheid van falen van de compartimenteringskering. HKV lijn in water PR

24 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 De beschikbare tijd voor een overstroming Voor de factor tijd maken we onderscheid in 3 tijdsaspecten. De eerste is voorspeltijden van hoge waterstanden op basis van kansverwachtingen. Deze zijn met name relevant voor de buitendijkse gebieden en een van de factoren voor de voorspelbaarheid van een dijkdoorbraak. Het tweede aspect is de voorspelbaarheid van een dijkdoorbraak en beschikbare tijd voor evacuatie. Het gaat hierbij om de combinatie van de verwachte waterstanden, de actuele dijksterkte en genomen beheermaatregelen en de bereidheid om beslissingen te nemen om de gevolgen verder te beperken. Het derde aspect is de aankomsttijd van het water na een dijkdoorbraak. Hierbij wordt opgemerkt dat deze informatie met grote voorzichtigheid moet worden gebruikt. In het model is exact bekend waar en hoe de kering bezwijkt, in werkelijkheid is dat veel minder evident. Het is in werkelijkheid de vraag hoe snel wordt onderkend dat een dijk is bezweken, dat er een beeld is van hoe de dijk is bezweken en een voorspelling gemaakt kan worden van de aankomststijd en dat deze vervolgens ook aan de relevante mensen kan worden gecommuniceerd. Inschattingen van de beschikbare tijd voor een overstroming op basis van de huidige overstromingsscenario s worden erg gedomineerd door de locatie van de bres. Daarom is in LIWO slechts onderscheid gemaakt, op basis van alle scenario s in aankomsttijden van 0 tot 1, 1 tot 2 of 2 dagen of meer. Deze informatie over de tijd is allemaal op LIWO opgenomen. Tijdsduur van een overstroming De tijdsduur van een overstroming is afhankelijk van de omstandigheden. Voor het buitendijks gebied zal de duur van de overstroming veelal maximaal enkele dagen zijn. Binnen enkele dagen is de stremming van hoge zeewaterstanden voorbij en kan weer op vrij verval worden geloosd. Tijdslijn proces van overstroming tot herstel van gebied 2. Waterstand op het buitenwater zakt en lozen onder vrij verval mogelijk op het buitenwater 4. Reparatie van gemalen die door overstroming zijn uitgevallen en niet functioneren 6. Eventuele installatie van extra maatregelen om de tijdsduur voor watervrij maken te reduceren 8. Mensen kunnen weer terug naar huis en bedrijven kunnen productie weer opstarten 1. Doorbraak van de waterkering en achterliggend gebied overstroomd 3. De bres in de waterkering wordt gedicht 5. Leegpompen van overstroomd gebied met hoofdgemalen en schoonmaak 7. Gebied is watervrij: herstel voorzieningen wonen, werken, scholen, winkels & infrastructuur Figuur 13: Tijdlijn watervrij maken Voor dijkdoorbraken zal de duur significant langer zijn. Voor het onderzoek Nut & noodzaak extra gemaalcapaciteit na overstroming is in kaart gebracht hoe lang het duurt voordat het 16 PR HKV lijn in water

25 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse water weg is na een overstroming als gevolg van een dijkdoorbraak. Hierbij is gebruik gemaakt van inzichten van de waterschappen en van checklisten voor de herstelfase opgesteld in Evacueren kun je leren. De tijdlijn is beschreven in (Zethof et al., 2016) die is overgenomen uit de studie Nut & noodzaak extra gemaalcapaciteit na overstroming, die is uitgevoerd na aanleiding van de deltabeslissing ruimtelijke adaptatie om na te gaan of extra investeren in gemaalcapaciteit om gebieden sneller watervrij te maken kosteneffectief is. De tijdsduur van een overstroming afhankelijk van: De overstromingsdiepte in de polder; De snelheid waarmee de instroom wordt gestopt; De mogelijkheid om te lozen op vrij verval; De beschikbare gemaalcapaciteit en de toevoer naar deze gemalen. Een gemiddeld polder systeem is uitgelegd op een afvoer van 15 mm per dag; De beschikbaarheid van noodpompen. Bij een kleinere overstroming, als ook de omgeving niet is getroffen, kan dit een groot verschil maken. Bij een grotere overstroming en als de overstroming ook andere gebieden heeft getroffen zal er grote schaarste zijn aan noodpompen en hiermee is het effect dus ook kleiner. Welke faalkansen hanteren we, de actuele faalkans of de normen? Het Waterveiligheidsplan richt zich op crisisbeheersing (waarvoor de handreiking is opgesteld), voor communicatie en voor ruimtelijke adaptatie. Voor crisisbeheersing gaan we uit van de actuele sterkte van waterkeringen, immers de crisisbeheersing richt zich op de voorbereiding op wat er nu kan gebeuren. Ook voor de communicatie gericht op waterbewustzijn gaan we hier vanuit. Voor de ruimtelijke adaptatie adviseren we uit te gaan van de nieuwe normen voor de primaire keringen die in 2050 zijn gerealiseerd. Immers ruimtelijke adaptatie richt zich op de langere termijn en ontwikkelingen aan gebouwen zijn voor een periode van meerdere decennia. In de handreiking wordt gesproken over het inzichtelijk maken van zwakke plekken. Het begrip zwakke plekken is hierbij niet ingevuld, een vaak gebruikte vertaling is dat het wordt gekoppeld aan dijkvakken die niet voldoen aan de norm. Echter ook waterkeringen die wel voldoen aan de norm kunnen falen. Voor het waterveiligheidsplan bepalen we zwakke plekken uitgaande van het hydraulische belastingniveau. Dit belastingniveau vergelijken we dan met de actuele dijksterkte waaruit blijkt welke keringen zwak zijn en niet. Naarmate de belasting hoger is zijn er dus meer zwakke plekken Toepassing Eiland van Dordrecht Samengestelde dreigingsscenario s voor het waterveiligheidsplan (welke gebeurtenissen kunnen zorgen voor wateroverlast en overstromingen) en de waterdiepte In de handreiking wordt gesproken over samengestelde scenario s. Deze samengestelde scenario s worden voorgesteld voor frequenties van 1/10 per jaar, 1/100 per jaar, 1/1.000 per jaar en 1/ per jaar. Opvallend is dat in de handreiking impactanalyse geen dreigingsscenario s bij kleinere kansen worden gevraagd terwijl 3 : De actuele faalkans van diverse waterkeringen al kleiner is; De normen voorgesteld in het Deltaprogramma en zoals deze worden verankerd in de Waterwet in 2017 op diverse plaatsen strenger zijn; 3 Deze conclusie geldt niet alleen voor het Eiland van Dordrecht maar voor diverse gebieden in Nederland. HKV lijn in water PR

26 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Bekend is dat bovenmaatgevende situaties kunnen optreden, dat hiervan ook gevolgscenario s beschikbaar zijn en dat deze worden gebruikt voor risicoanalyses (VNK2, Deltaprogramma) en rampenplannen, verzekeringen en communicatie naar de bevolking. Ook zijn deze scenario s wetenschappelijk gepubliceerd (als in Brinke et al 2010). De kaartlagen uit deze paragraaf zijn ook opgenomen in de waterviewer. In deze viewer zijn deze dreigingsscenario s ook gecombineerd met informatie over vitale infrastructuur. De omvang van de dreigingsscenario s voor het waterveiligheidsplan 4 Voor Dordrecht is de keuze gemaakt om ook rekening te houden met een scenario met een frequentie extremer dan 1/ per jaar (we wijken dus af van de handreiking). Deze keuze is gemaakt omdat anders het noordelijke deel van het Eiland van Dordrecht niet in beschouwing zou worden genomen. Op basis van de actuele dijksterkte wordt niet verwacht dat de waterkeringen bij belastingen met grotere frequenties dan 1/ per jaar bezwijken. De samengestelde scenario s zijn opgesteld, uitgaande van de actuele dijksterkte. Vervolgens zijn gegeven de verwachte waterstanden (horende bij de frequentie) dreigingsbeelden samengesteld uit mogelijke overstromingsscenario s (en buitendijkse overlast) waarmee in kaart is gebracht hoe een dreiging waarmee een crisisbeheerser voor een daadwerkelijke doorbraak geconfronteerd kan worden eruit kan zien. et verschil tussen sommige dreigingsscenario s is echter beperkt. Dat komt omdat de omvang in de gevolgen (schade, slachtoffers) na een overstroming veel minder toeneemt dan de frequentie van de belasting. Met andere woorden, een gebeurtenis met een hydraulische belasting met een 10x kleinere kans van voorkomen, zal veelal minder dan een verdubbeling van schade en slachtoffers betekenen. Daarom kan dus worden gewerkt met een classificering van mogelijke overstromingsscenario s, vertaald naar dreigingsscenario s om het hele palet van mogelijkheden af te dekken. Voor het Eiland van Dordrecht is met name het al dan niet doorbreken van de compartimenteringskeringen significant. Deze scheiden het zuidelijke (landelijke) deel van het noordelijke (bebouwde) deel. In eerder onderzoek is geconstateerd dat de standzekerheid van deze keringen afhankelijk is van de omvang van de overstroming. Op basis van de meest actuele inzichten (Zethof en Ter Horst 2016) is de verwachting dat de compartimenteringskeringen niet zullen falen bij een doorbraak vanuit het zuiden bij een frequentie van 1/ /2.000 per jaar (deze frequentie komt overeen met de inschatting van de huidige sterkte van deze keringen). Bij een extreme gebeurtenis, een doorbraak met een hydraulische belasting van een frequentie van 1/ per jaar is de verwachting dat deze (regionale) compartimenteringskering wel zal bezwijken. Dan zal dus ook een deel van het 4 Bij de uitwerking van de gevolgkaarten is gebruik gemaakt van overstromingsscenario s afkomstig van LIWO (deze zijn ontwikkeld in VNK2, n.a.v. de risicokaart en gebruikt in het Deltaprogramma). Deze overstromingsscenario s zijn opgesteld met overstromingsmodellen waarbij een belasting is opgelegd gebaseerd op de combinatie van rivierafvoer, waterstand bij Hoek van Holland, windrichting en snelheid. Gekozen is voor een belasting die het meest bijdraagt aan het bereiken van de waterstand die eens 1/2.000 per jaar en 1/ per jaar wordt overschreden. In theorie maken we hier een overschatting, omdat de kans op een overstroming ook afhankelijk is van andere factoren als de sterkte van een waterkering kan de belasting nog iets preciezer worden geformuleerd. Echter op basis van het relatief (in verhouding tot de kans) kleine verschillen in de gevolgen van deze overstromingsscenario s zal dat niet leiden tot andere inzichten of beslissingen. Voor het buitendijkse gebied is het meest extreme scenario dat beschikbaar is op de risicokaart en LIWO een scenario met een frequentie van 1/1.000 per jaar. Deze kaart is ook gebruikt voor de extremere gebeurtenissen, hier wordt dus een onderschatting gemaakt en aanbevolen wordt om voor deze extremere gebeurtenissen ook kaarten te ontwikkelen en op te nemen in LIWO. Deze informatie kan worden verkregen op basis van de hydraulische belastingen zoals afgeleid voor de beoordeling van waterkeringen (WBI), berekeningen van waterstanden zijn al gemaakt maar nog niet vertaald naar beschikbare kaarten. Om een indruk te krijgen van de verwachte impact kan op basis van de decimeringshoogte een schatting worden gemaakt. De decimeringshoogte geeft aan wat de verwachte stijging is van de waterstand als de frequentie met een factor 10 afneemt. Deze is voor Dordrecht ongeveer 40 cm, dat betekent dat de waterstand op de rivier met een frequentie van 1/ per jaar ongeveer 40 cm hoger zal zijn dan op basis van de huidige kaarten is weergegeven. Naarmate de frequentie verder afneemt is de verwachting dat de toename in waterstand ook verder daalt. 18 PR HKV lijn in water

27 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse noordelijk gebied overstromen. Bij een doorbaak aan de noordzijde, bij Kop van t Land (met een faalkans van kleiner dan 1/ per jaar), zal de compartimenteringskering waarschijnlijk ook bezwijken. De overstromingsscenario s waarin de compartimenteringskering. Er wordt geadviseerd om deze hierin wel op te nemen. Maximale waterdiepte overstroming bij een doorbraak bij ringdeel 6 voor T=2.000 jaar. De compartimenteringskering is standzeker, er is alleen enige overloop. Maximale waterdiepte overstroming bij een doorbraak bij ringdeel 6 voor T= jaar. De compartimenteringskering is niet standzeker en faalt bij een waterstand aan de teen van de dijk van NAP + 2,00 m. Maximale waterdiepte overstroming bij een doorbraak bij ringdeel 6 voor T= jaar. De compartimenteringskering is niet standzeker en faalt bij een waterstand aan de teen van de dijk van NAP + 2,50 m. Figuur 14: Verschillende gevolgen bij doorbraken van compartimenteringskeringen bij een doorbraak op het zuidelijk deel van het Eiland van Dordrecht Daarnaast blijkt dat de omvang van de overstroming in het noordelijke deel (bij een doorbraak in het zuidelijk deel) afhankelijk is van wanneer de compartimenteringskering faalt (zie Figuur 14). Voor de dreigingsscenario s gaan we uit van vroegtijdig falen om geen onderschatting te maken van de waterdieptes na een overstroming. Frequentie Gevolg op Eiland van Dordrecht Omgeving 1/10 pj Overlast buitendijks Beperkt 1/100 pj Overlast buitendijks Beperkt 1/ /2.000 pj Overlast buitendijks + overstromingsgevaar landelijk gebied (doorbraken aan de zuidkant waarbij de Storm plus overstromingsgevaar bij zwakke plekken compartimenteringskering standzeker is) 1/ / pj Overlast buitendijks + overstromingsgevaar landelijk plus Storm plus groot overstromingsgevaar bebouwd gebied (doorbraken aan de zuidkant waarbij de compartimenteringskering ook faalt) 1/ pj en kleiner Overlast buitendijks + overstromingsgevaar stedelijk en landelijk gebied (doorbraken rondom hele eiland) Storm plus groot overstromingsgevaar in gehele overgangsgebied Tabel 1: Samengestelde dreigingsscenario s voor het Eiland van Dordrecht HKV lijn in water PR

28 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 In Tabel 4 zijn de samengestelde scenario s opgenomen, uitgaande van standzekere compartimenteringkeringen. In Figuur 15zijn de figuren opgenomen van deze samengestelde dreigingscenario s. 1/10 per jaar 1/100 per jaar 1/ /2.000 per jaar (de compartimenteringskeringen zijn standzeker) 1/ / per jaar (de compartimenteringskeringen zijn niet standzeker) Extreme gebeurtenis (1/ per jaar) Figuur 15: Samengestelde dreigingsscenario s Legenda Op basis van deze samengestelde dreigingsscenario s blijken vanuit de impact en het handelingsperspectief bekeken 3 verschillende dreigingsscenario s relevant voor de omvang. Indien de compartimenteringskering faalt, of verwacht wordt falen, kan hierbij de overstap worden gemaakt naar een ander dreigingsscenario. Op basis van de factor tijd kunnen nog varianten worden opgesteld waar we later op ingaan. Voor het waterveiligheidsplan zijn de volgende 3 dreigingsscenario s gedefinieerd: 1. Dreigingsscenario Overlast buitendijks. De beschikbare tijd voor het nemen van maatregelen gebaseerd op kansverwachtingen van de waterstand is 2-5 dagen. Daarom wordt voorgesteld om onderscheid te maken in: een scenario met een beschikbare tijd van 5 dagen; 20 PR HKV lijn in water

29 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse een scenario met een beschikbare tijd van 2 dagen. 2. Dreigingsscenario Overstromingen zuidzijde & buitendijks; Overlast buitendijks + dijkdoorbraken in het landelijk gebied ten zuiden van de compartimenteringsdijk bij waterstanden met een terugkeertijd tot 1/1.000 a 1/2.000 per jaar (waarbij deze compartimenteringskering dus standzeker is). De beschikbare tijd voor buitendijks is wederom 2-5 dagen. De beschikbare tijd voor binnendijks is 0-2 dagen. In 30% van de gevallen is de overstroming vrijwel onverwacht, in 50% van de gevallen is er 1 dag beschikbare tijd maar is er ook sprake van extreme wind en in 20% van de gevallen is er 2 dagen beschikbare tijd en is er 1 dag voor het nemen van maatregelen. Gezien de geringe omvang van de bevolking in het zuidelijke deel is het aannemelijk deze mensen naar het noordelijke deel van het Eiland van Dordrecht kunnen evacueren indien nodig. Daarom wordt voorgesteld: maak voor het buitendijkse gebied onderscheid in 2 en 5 dagen maak voor het binnendijkse onderscheid in een situatie - Met voldoende tijd voor evacuatie van het zuidelijke deel naar het noordelijk deel (dit scenario is het meest waarschijnlijk). - Een onverwachte overstroming. 3. Dreigingsscenario Overstromingen op hele het Eiland & buitendijks; Overlast buitendijks + dijkdoorbraken rondom het hele Eiland van Dordrecht in het noordelijke (bebouwde) en zuidelijke (landelijke) gebied (waarbij de compartimenteringskering niet standzeker is). De beschikbare tijd is gelijk aan in het 2 e dreigingsscenario. We adviseren om dezelfde indeling te gebruiken voor de beschikbare tijd, echter voor dit dreigingsscenario zal de onverwachte overstroming (lees, met zeer weinig tijd voor de gewenste voorbereidingen) het meest waarschijnlijke scenario zijn. De uiteindelijke omvang van het dreigingsscenario horende bij 1/ per jaar en 1/ per jaar en kleiner is beperkt. Daarom adviseren we hierbij uit te gaan van het extreme dreigingsscenario om te voorkomen dat de situatie te rooskleurig wordt ingeschat. Het verschil in deze scenario s zal nauwelijks leiden tot een andere evacuatieopgave of significant andere evacuatiestrategie. Wel zijn de mogelijkheden voor verticale evacuatie in de extremere variant iets kleiner vanwege de grotere waterdieptes. Echter hiermee is er een ook robuuste strategie mogelijk. Welke gebieden kunnen onder water komen te staan? Uit Figuur 15blijkt welke gebieden onder water kunnen komen te staan bij een bepaalde dreiging. Bij een specifiek scenario kan de omvang kleiner zijn, echter deze informatie is op het moment van besluitvorming bij een dreiging en zeker tijdens planvorming nog niet bekend. Echter zoals bepaald kan worden welke gebieden onder water staan is ook te bepalen welke gebieden nog droog zijn. Deze droge gebieden zijn in groot detail in kaart gebracht (op basis van AHN3 met een 5x5 m 2 grid en uitgaande van de dreigingsscenario s) en gepresenteerd in Figuur 16. Door deze analyse te doen met de dreigingsscenario s blijkt welke gebieden vrijwel zeker nog beschikbaar zijn bij een dergelijk event, ongeacht waar de waterkering zal bezwijken. Deze analyse kan ook gedaan worden op scenarioniveau alleen heeft dat beperkte betekenis omdat er vrijwel oneindig veel scenario s kunnen worden opgesteld. Uit Figuur 16 blijkt dat er in veel situaties, ook binnen het overstroomd gebied, nog handelingsperspectief voor verticale evacuatie is. Voor de uitwerking van een mogelijke reddingstrategie is deze informatie relevant. HKV lijn in water PR

30 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Figuur 16: Droge gebieden op het Eiland van Dordrecht uitgaande van de maximale waterdiepte Hoe lang duurt een overstroming? De duur van een overstroming kan worden uitgedrukt op meerdere manieren. Zo kan gekeken worden naar de letterlijke vertaling, hoe lang duurt het voordat het water weg is. Andere factoren die een rol spelen zijn de hersteltijd van de bressen, de tijd voor schoonmaak van het gebied en herstel. In de onderstaande inschatting gaan we uit van de letterlijke vertaling, de tijd om het water weg te pompen of te laten stromen. De duur van een overstroming is geraamd op: Voor het buitendijks gebied een aantal dagen (orde grootte 3 dagen). Hier zal het water weer zakken als de zeestand is gedaald (omdat de wind is gaan liggen). Voor het binnendijks gebied is de duur afhankelijk van de waterdiepte, het functioneren van de bestaande pompen en de beschikbare noodpompen (de beschikbaarheid zal minder zijn naarmate meer gebieden zijn getroffen). Hiervoor zijn in de studie Beoordeling strategie zelfredzaam Eiland van Dordrecht inschattingen gemaakt waarbij rekening is gehouden met inzet van de bestaande bemaling en 22 m 3 /s aan noodpompen gelijk aan de capaciteit van de noodpompen van Rijkswaterstaat (Zethof et al., 2015) - Voor de zuidelijk deel (ten zuiden van Wieldrechtse Zeedijk) tussen de 1 à 2 weken; - Voor het noordelijke deel 5 weken tot 2 maanden. Zonder de pompen van RWS kan de leegpompduur geschat worden op grofweg een 1 meter water in orde grootte 2 maanden. De beschikbare tijd voor een dijkdoorbraak of optredende waterstand bij de verschillende dreigingsscenario s voor het waterveiligheidsplan De tijdsaspecten zijn opgenomen in Tabel 2. Hieruit blijkt dat hoge waterstanden veelal enkele dagen vooraf kunnen worden voorspeld, echter buitendijks hoogwater kan ook vrij plotseling optreden bij falen van de Maeslantkering. Er is dan ook een bandbreedte, een bovengrens voor hoge waterstanden buitendijks lijkt 5 dagen te zijn. Een ondergrens is enkele uren bijvoorbeeld als de Maeslantkering faalt. De beschikbare tijd voor binnendijks is minder goot. Het opstellen van een verwachting over een dijkdoorbraak is namelijk met meer onzekerheid omgeven door de combinatie van 22 PR HKV lijn in water

31 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse waterstanden, dijksterkte en beheermaatregelen. De beschikbare tijd varieert tussen vrijwel geen tijd (0 dagen) tot 2 dagen. Dit komt door onzekerheid in de sterkte van de kering, het functioneren van de Maeslantkering, maar ook de inschattingen van bestuurders om al dan niet preventieve maatregelen te nemen. Gedurende deze beschikbare tijd, is er ook sprake van harde wind en deze wind kan grote beperkingen opleveren voor de logistiek. We gaan er vanuit dat een periode van 24 uur voor de doorbraak, er dermate last van de wind kan zijn, dat deze niet benut kan worden voor evacuatie. De aankomststijd van het water is overal op het eiland kort. Op basis van de gekozen scenario s staat het water overal binnen enkele uren. Bij andere locaties van de bressen, hydraulische belastingen etc. zal het overstromingspatroon anders zijn. Daarom is geconcludeerd dat er binnendijks niet kan worden uitgegaan van enige tijd om gecoördineerde handelingen te nemen na een dijkdoorbraak. Type tijd Bandbreedte Kaart Waarschuwingstijd 2 5 dagen voor hoogwater Beschikbare tijd tot een dijkdoorbaak 0 2 dagen (waarvan 1 dag extreme wind) Aankomsttijd na een dijkdoorbraak < 24 uur Tabel 2: Waarschuwingstijd hoogwater, beschikbare tijd tot een dijkdoorbraak en aankomsttijd na een overstroming voor het Eiland van Dordrecht (bron LIWO). Op basis van de beschikbare tijd kan voor ieder dreigingsscenario voor het Waterveiligheidsplan onderscheid gemaakt worden in: HKV lijn in water PR

32 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 a. Weinig tijd, het gaat hierbij om één tot enkele uren voor het nemen van handelingen, ook beperkt door de extreme wind. Voor binnendijkse gebieden is deze gebeurtenis het meest waarschijnlijk. b. Veel tijd, het gaat hierbij om 2 dagen voor binnendijkse gebieden tot 3-5 dagen voor buitendijkse gebieden. Voor buitendijkse gebieden is deze gebeurtenis het meest waarschijnlijk, echter weinig tijd kan niet worden uitgesloten. De bovenstaande klassen zijn uiterste. Een werkelijk event zit hier waarschijnlijk tussenin. De kans op veel tijd (situatie B) voor binnendijks is ongeveer 20% van de situaties (Maaskant et al., 2009), de kans op een vrijwel onverwachte gebeurtenis voor binnendijks (situatie A) is 30%, en voor 1 dag beschikbare tijd (waarbij de wind mogelijk zo extreem is dat het logistieke handelingen in de buitenlucht uiterst beperkt worden) is 50%. Vanwege de rol van de wind is er vanuit het handelingsperspectief bezien nauwelijks onderscheid tussen een onverwachte gebeurtenis of 1 dag beschikbare tijd, daarom zijn deze samengenomen. Stroom- en stijgsnelheid Voor het Eiland van Dordrecht is gekozen om niet alleen de stroomsnelheid mee te nemen maar ook de stijgsnelheid. De stijgsnelheid is namelijk één van de factoren, naast waterdiepte en stroomsnelheid, die de het aantal slachtoffers bepaald. De stijgsnelheid is ook een maat voor het handelingsperspectief omdat deze in Nederland veelal meer invloed heeft op het aantal slachtoffers dan de stroomsnelheid. Rondom de bres zal de stroomsnelheid hoog zijn en hier is het levensgevaarlijk. De kracht van het water is gevaarlijk voor mens en constructies. Op basis van de overstromingsmodellen zijn stroomsnelheidscontouren op te stellen, deze worden echter door de locatie van de bres gedomineerd. Daarom is een zone van 200 m rondom de waterkering (waarin een bres kan ontstaan) aangemerkt als een gevaarlijke zone. Het is de bedoeling dat in deze zone zich geen mensen bevinden. In Figuur 17 is de maximale stijgsnelheid tijdens een extreme gebeurtenis opgenomen. Hieruit blijkt dat vrijwel nergens de 2 m/s wordt overschreden, juist deze stroomsnelheden hebben van grote invloed op slachtoffers 5. Bij minder extreme gebeurtenissen is de stroomsnelheid nog minder groot. Dat betekent dat voor het Eiland van Dordrecht de stroomsnelheid niet echt van belang is, zeker niet als het uitgangspunt wordt gehanteerd dat mensen op het moment van de doorbraak op een relatief veilige plek moeten zitten. 5 Als het product van stroomsnelheid x waterdiepte groter is dan 7 m2/s de kans op slachtoffers sterk toeneemt 24 PR HKV lijn in water

33 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Figuur 17: stroomsnelheid bij extreme gebeurtenis. In Figuur 18 is de maximale stijgsnelheid gepresenteerd in het extreme scenario. Hier is te zien dat het water op sommige locaties zeer snel kan stijgen. Dat betekent dat er weinig tijd is voor het nemen van handelingen als het water er staat. Indien het uitgangspunt is dat mensen voor de doorbraak al op een relatief veilige plek zitten, is deze parameter minder van belang. Wel kan deze informatie worden gebruikt om locaties te identificeren voor schuilmogelijkheden die nog relatief lang bereikbaar blijven. Figuur 18: Stijgsnelheid bij extreme gebeurtenis. HKV lijn in water PR

34 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Wat kan er gebeuren in de omgeving van het Eiland van Dordrecht Deze overstromingen zijn het gevolg van natuurgebeurtenissen die ook hun impact hebben op de omgeving van het Eiland van Dordrecht. Dat betekent dat het Eiland van Dordrecht niet als een geïsoleerd gebied kan worden beschouwd. De volgende elementen zijn van belang: Buitendijkse overlast in de hele delta van Rijnmond-Drechtsteden. Indien er overlast is in buitendijkse gebieden zal dat in de gehele delta van Rijnmond-Drechtsteden zijn. Zo is er ook een grote kans op buitendijkse overlast in Rotterdam. Bij zeer hoge waterstanden kunnen wegen, spoorwegen en tunnels worden afgesloten omdat waterkeringen worden gesloten. Storm in grote delen van Nederland. In geval van dijkdoorbraken zal er ook sprake van zijn storm, deze zal al enige tijd (tot wellicht 24 uur) voor de dijkdoorbraak optreden met een windkracht die kan leiden tot gevaarlijke situaties in de buitenlucht en zelfs negatieve reisadviezen. De storm zal ook invloed hebben op treinverkeer en transport over water. Overstromingsdreiging in het hele overgangsgebied. In geval van een dreigende dijkdoorbraak op het Eiland van Dordrecht is het zeer aannemelijk dat ook elders in het overgangsgebied er dreigende dijkdoorbraken zijn. Dit betekent dat ook evacuatie van deze gebieden wordt overwogen, wat een belasting op hulpdiensten en infrastructuur betekent. De vluchtroute van de N3 naar het noorden kruist dwars door de Alblasserwaard wat ook een bedreigd gebied zal zijn en waar de waterdieptes groter zijn dan in Dordrecht. Figuur 10 geeft het gebied aan dat in een ergste denkbare situatie tegelijk kan overstromen in het overgangsgebied, dit gebied zal bij een overstromingsdreiging te maken krijgen met mogelijke evacuatie. Figuur 11 toont de faalkansen van waterkeringen in de omgeving van Dordrecht. 3.3 Vraag 3: Wie of wat wordt er getroffen bij welke waterdieptes? Centraal bij deze vraag staat welke personen, dieren, zeer kwetsbare objecten, vitale infrastructuur, vitale objecten en bedrijven en buisleidingen worden getroffen. In Tabel 3 is een overzicht opgenomen van kentallen van de getroffen personen en de waterdieptes. Op basis van de dreigingsscenario s (deze kan men samenstellen in LIWO) en door interactie met andere kaartlagen (via GEO4OOV en LCMS) kunnen de informatievragen in kaart worden gebracht. Een vereiste hiervoor is de beschikbaarheid van informatie: Informatie over mensen is beschikbaar in HIS-SSM (wat ook gebruikt is in de risicoanalyses zoals te vinden op LIWO); Informatie over de ligging van de objecten van de relevante partners is voor de verschillende dreigingsscenario s opgenomen in Figuur 19, Figuur 20 en Figuur 21 Aanbevolen wordt om de werkwijze om deze informatie te genereren uit te werken in de volgende stappen (hierbij is een vereiste dat de basisinformatie beschikbaar is): 1. Het samenstellen van het dreigingsbeeld in LIWO door de waterbeheerder; 2. Binnen LCMS zoals gebruikt voor netcentrisch werken in de crisisbeheersing (of een GIS pakket) maken van de gewenste kaartlagen. Indien gebruik wordt gemaakt van LCMS adviseren we de basinformatie voor te bereiden via GEO4OOV. Indien deze stappen gerealiseerd kunnen worden dan kan deze werkwijze ook worden gevolg bij een daadwerkelijk hoogwater. 26 PR HKV lijn in water

35 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Dreiginggsscenario s Getroffen personen Waterdieptes Risico s Overlast Buitendijks Buitendijks Overwegend enkele Economisch (1/100) centimeters tot enkele meters Dijkdoorbraak Buitendijks +/- 500 Overwegend 1 tot 2 Economisch en zeer Zuidzijde & mensen binnendijks meter beperkt slachtofferrisico Buitendijks (1/ /10.000) Dijkdoorbraken op Buitendijks + Ruim Meerdere meters Economisch en hele Eiland van mensen slachtofferrisico Dordrecht & binnendijks buitendijks Tabel 3: Kentallen van getroffen personen per dreigingsscenario Figuur 19: Ligging partners in relatie tot Overlast buitendijks Figuur 20: Ligging partners in relatie tot Dijkdoorbraak Zuidzijde & Buitendijks HKV lijn in water PR

36 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Figuur 21: Ligging partners in relatie tot Dijkdoorbraken op hele Eiland van Dordrecht & buitendijks 3.4 Vraag 4: Bij welke waterdieptes, stroomsnelheden en tijdsduur ontstaat er een probleem? Gedurende deze stap gaat het om het in kaart brengen van de effecten van de overstroming en de tijdsduur. Dit onderwerp is besproken in de workshop rondom vitale infrastructuur (zie bijlage B voor het verslag). Hierbij waren Stedin, Evides, de omgevingsdiensten, het Waterschap en Rijkswaterstaat aanwezig. KPN en TenneT en vertegenwoordigers van de chemische bedrijven zelf waren niet aanwezig. Naast de directe effecten door het water kunnen ook effecten van uitval van vitale infrastructuur optreden door preventieve maatregelen (als afschakelen van elektra) van beheerders of schade door aanpassen van bedrijfsprocessen. Afschakelen kan men doen om de mogelijke schade bij een overstroming te voorkomen waarbij men accepteert dat het afschakelen op zichzelf ook kosten met zich meebrengt. In de workshop is een eerste overzicht gekregen van causale relatie met het water. De effecten zijn sterk gecorreleerd aan de omvang van de overstroming. Hierbij zijn een aantal waarnemingen die gekoppeld kunnen worden aan ieder dreigingsscenario: In het overstroomd gebied zal de elektra uitvallen, deze uitval zal zich minimaal verspreiden naar lussen (ongeveer 1/25ste deel van een wijk) die een gebied bedienen. Omdat vrijwel alle communicatie digitaal verloopt, zal alle tv, radio, etc. uitvallen. Men zal zelf ook vanwege het behoud van het netwerk afschakelen. Kwetsbare objecten (als instellingen) hebben veelal geen of maar beperkte noodstroomvoorzieningen en de bedrijfsvoering stagneert als ze worden blootgesteld aan water. Stedin weet op basis van inventarisaties wel welke zorginstellingen hierbij het eerst problemen krijgen. Bij hoge waterstanden zullen riolen in het historisch havengebied worden afgesloten door het waterschap. Bij het extreme dreigingsscenario zal gasstation Wijngaarden uitvallen naar verwachting, dit zal leiden tot problemen met de levering aan het TenneT 380 kv station. Daarnaast zijn er causale relaties benoemd die worden veroorzaakt door de overstroming maar min of meer onafhankelijk zijn van de verschillende dreigingsscenario s: 28 PR HKV lijn in water

37 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Het elektranetwerk heeft redundantie waardoor uitval kan worden opgevangen. In welke mate het daadwerkelijk opgevangen kan worden, inclusief de hoofdstations van TenneT is onduidelijk (en in geen van de dreigingsscenario s wordt dit echt bedreigd). Indien deze uitvallen zal er ook buiten het overstroomd gebied, en mogelijk zelfs buiten het Eiland van Dordrecht grote gevolgen zijn. Zowel elektra als drinkwater kan van afstand bediend worden, hiervoor zijn wel ICT voorzieningen nodig. KPN heeft in eerdere studies (Randvoorwaarden voor verticaal evacueren) aangegeven dat de ICT (deels) zal uitvallen omdat vrijwel alle masten op overstromingsgevoelige plekken staan. Ook zal men mogelijk preventief afschakelen om kwetsbare onderdelen te ontzien. Bij uitval van telecommunicatie valt de bediening op afstand van objecten (zoals gemalen en pompen) uit. De objecten zijn ter plaatse wel te bedienen, maar kan personeel ter plaatse komen en is er (nog) kennis om object te bedienen. Het drinkwaternet kan door functioneren in het overstroomd gebied. Alleen binnen hogere gebouwen, als er elektra nodig is om het water omhoog te pompen kan men geen water tappen. Men zal wel winvelden afschakelen om deze te beschermen, dat is geen probleem omdat deze capaciteit kan worden opgevangen door andere stations en dat er voorraden zijn. De effecten van kabels en leidingen zijn nog onzeker, zeker waar deze de kering kruisen. Aanbevolen wordt om hierbij ook te kijken naar de beoordeling van waterkeringen omdat de kruisingen met kabels en leidingen hierin een apart aandachtspunt zijn. Vanuit deze beoordeling is bekend waar deze kabels liggen. Bedrijven kunnen veelal zelf maatregelen nemen om keteneffecten tegen te gaan. Deze zijn vaak ook in het belang van het bedrijf zelf, omdat het gaat om kostbare productiemiddelen. Opdrijven van leidingen kan een risico zijn, echter veelal zal opdrijven geen probleem zijn vanwege de wijze waarop leidingen zijn aangebracht. De algemene conclusie is dat binnen overstroomd gebied het waarschijnlijk is dat ICT, Nuts en rioolvoorzieningen uitvallen als deze worden blootgesteld aan water. Alleen het drinkwater blijft beschikbaar voor het deel van het netwerk dat niet afhankelijk is van elektriciteit en mits het niet afgesloten wordt. Het kan niet uitgesloten worden dat soms nog voorzieningen werken, dat zal echter wel zeer lokaal zijn. Ook zullen noodvoorzieningen een tijdelijk en beperkt karakter hebben. Rondom het overstroomd gebied kan ook sprake zijn van enige uitval, maar deze kan ook worden tegengegaan door maatregelen van de beheerders (de haalbaarheid hiervan zit echter opgesloten in de wijze waarop deze voorzieningen zijn ontworpen). Er zijn drie aanbevelingen gedefinieerd op basis van de workshop: 1. Behoefte aan informatievoorziening en kaders voor bedrijven. Voor bedrijven is het noodzakelijk om informatie te krijgen over a. wat er kan gebeuren (in de koude fase) en wat zijn de uitgangspunten. Gezien het beleid rondom BRZO bedrijven zou hier een uitgangspunt kunnen zijn dat een bedrijf zodanig maatregelen moet nemen dat het geen overlast (of claim op de hulpdiensten) vormt voor de omgeving in geval van een overstroming. Noodzakelijk hierbij is duidelijk te maken wat de waarschuwingstijd kan zijn, in het buitendijkse gebeid kan deze variëren van 2-5 dagen, in het binnendijkse gebied kan het ook vrijwel onverwacht plaatsvinden. b. een daadwerkelijke dreiging, het gaat dan om de beschikbare tijd, de verwachte impact de waarschijnlijkheid en wat je nog van de overheid mag verwachten (bijvoorbeeld mag je nog chemicaliën vervoeren?) HKV lijn in water PR

38 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Het is wenselijk om duidelijke afspraken te maken (en deze vast te leggen) over het al dan niet preventief afschakelen van electra, gas en ICT met name voor dijkdoorbraken. Sommige netbeheerders geven aan dat het waarschijnlijk is dat men preventief zal afschakelen om extra schade te voorkomen. Dat belemmert echter de voorbereidingen van de burgers en bedrijven, immers gedurende de dreigingsfase is er een extra periode met uitval waardoor deze minder voorbereidingsmaatregelen kunnen nemen. Andere beheerders, van Stedin in Rotterdam, geven echter aan dat zij niet zullen afschakelen en dat de extra schade mee zal vallen. Enerzijds constateren we dus een gebrek aan kennis over de impact, hiervoor is extra onderzoek noodzakelijk omdat onder beheerders de inzichten ook niet uniform zijn. Anderzijds adviseren we afspraken te maken, zodat eenduidig wordt vastgelegd hoe met deze infrastructuur om te gaan. Geadviseerd wordt om te onderzoeken of het mogelijk is (ook vanuit kosten baten optiek) om deze infrastructuur niet af te schakelen. Mogelijke extra schade zou dan gecompenseerd kunnen worden door de voorkomen schade door niet af te schakelen bij gebeurtenissen waarin wel een dreiging is voor een overstroming maar dat dijken uiteindelijk niet bezwijken. 3. Het is wenselijk om de causale relaties verder uit te werken. De huidige kennis en inzichten zijn met name opgesteld in bijeenkomsten (joint fact finding) waarin kennis en inzichten zijn gedeeld. Deze kennis en inzichten zijn per definitie gekoppeld aan de betrokken personen. Omdat enerzijds geconstateerd is dat er tegengestelde inzichten zijn over de effecten en haalbaarheid van maatregelen en anderzijds dat we vanwege het gebrek aan ervaring bij overstromingen ook een beperkt referentiekader hebben wordt aanbevolen om ook daadwerkelijk onderzoek te doen naar onderlinge afhankelijkheden en de waarschijnlijkheid van optreden van deze causale relaties en de mate waarin deze kunnen worden tegengegaan. Hiermee kunnen de bijeenkomsten worden gevoed zodat op termijn een meer gedeeld (en onderbouwd) beeld ontstaat. 3.5 Vraag 5: Welke keteneffecten kunnen optreden (domino-effecten) De vraag naar keteneffecten is besproken in de workshop over de vitale infrastructuur. Hierbij is onderscheid gemaakt naar: Keteneffecten naar droge delen op het Eiland van Dordrecht; Keteneffecten naar buiten het Eiland van Dordrecht. Er zijn op Dordrecht geen bedrijven met een landelijke uitstraling (denk aan betalingsverkeer, medicijnen etc.). De afvalverbrander is genoemd omdat hiervoor landelijk afval wordt aangevoerd. Het afval kan echter ook op andere manieren worden opgeslagen. Benoemde keteneffecten zijn de uitval van transportverbindingen. Het gaat hierbij voor het Eiland van Dordrecht met name om: De Betuwelijn en de relatie met Kijfhoek; De A16 als noord-zuid verbinding. Eerder onderzoek van Rijkswaterstaat heeft aangetoond dat het niet realistisch is grote investeringen te plegen in de fysieke infrastructuur van (spoor)wegen. Deze investeringen zijn veelal niet kosten effectief, daarnaast zal eenzelfde investering in waterkeringen veel meer reductie van het risico opleveren. Daarnaast zal het oplossen van de problematiek met deze transportverbindingen in Dordrecht het probleem van deze transportverbindingen niet wegnemen omdat stremmingen ook elders kunnen plaatsvinden. 30 PR HKV lijn in water

39 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse De eisen aan deze infrastructuur lijkt dus een nationaal vraagstuk waarbij de status voor de het waterveiligheidsplan als een gegeven kan worden beschouwd. Een tweede keteneffect is de mogelijke uitval van elektra. Het is echter onduidelijk in welke mate hier uitval zal plaatsvinden vanwege onzekerheid over het 380 kv station van TenneT en het effect van redundantie en beheermaatregelen. Ook ICT uitval is een mogelijk keteneffect met veel gevolgen voor andere beheerders. In Figuur 22 is een illustratie opgenomen van de impact van de uitval van het hoofdnetwerk. Figuur 22: Keteneffecten bij uitval hoofdstation elektriciteit De mate van keteneffecten wordt sterk beïnvloedt door de handelingen die beheerders nemen. Vanuit de normale bedrijfsvoering zijn alle netwerken al in enige mate redundant. Deze zijn echter nooit aangelegd of ontworpen vanuit overstromingsrisicobeheer (waarbij de vraag is of dat daadwerkelijk verstandig is overigens). Deze beheermaatregelen hebben echter ook groot effect op de keteneffecten zoals blijkt uit de workshop. Mits geïnformeerd kunnen veel beheerders grote keteneffecten voorkomen. Enige overlast zal er echter wel zijn door deze keteneffecten. Deze overlast kan acceptabel zijn gezien de verwoestende impact van de overstroming zelf en impact van de extreme wind bij situaties met dijkdoorbraken in het overgangsgebied. HKV lijn in water PR

40 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december Overige vragen uit de handreiking In deze paragraaf gaan we in op de overige vragen zoals gesteld zijn in de handreiking impactanalyse. Deze vragen zijn niet expliciet gesteld tijdens het onderzoek, echter in de workshops zijn deze wel aan bod gekomen. In deze paragraaf schetsen we de opgedane inzichten over deze onderwerpen Vraag 2: welke partners zijn nodig voor de impactanalyse De werkzaamheden zijn uitgevoerd met het MIRT-kernteam onder leiding van de gemeente Dordrecht. Hierin zaten verder de veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, het Waterschap Hollandse Delta, Rijkwaterstaat en de Provincie Zuid-Holland. Onder leiding van de veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid is samen met de Gemeente Dordrecht bepaald welke partijen worden betrokken. Dat heeft geleid tot de volgende actoren (zie Figuur 19 voor de ligging van deze locaties op het Eiland van Dordrecht en Figuur 23 voor een lijst met de betreffende locaties (deze zijn ook opgenomen in de Waterviewer): Elektriciteit: TenneT en Stedin Riolering: Waterschap Hollandse Delta en de Gemeente Bemaling: Waterschap Hollandse Delta Drinkwater: Evides ICT en Telecom: KPN Gezondheidszorg: (2 vestigingen Albert Schweitzer Ziekenhuis) BRZO Bedrijven en andere bedrijven met omgevingsrisico. Via de omgevingsdiensten wordt hier toezicht op gehouden. We merken op dat het opvalt dat bij de gezondheidszorg andere instellingen niet zijn meegenomen. In eerdere studies zijn verdelingen op basis van CBS en RIVM cijfers opgesteld waarin de volgende verdeling is aangehouden als % van de Nederlands bevolking: Ziekenhuizen (0,32% van de bevolking) Verzorgingshuizen en bejaardenhuizen (8%) Instituten voor mensen met een beperking (0,4%) Gevangenissen (0,15%) Thuiszorg (2,5%) Figuur 23: Resultaat inventarisatie veiligheidsregio Zuid Holland Zuid over partners voor impactanalyse 32 PR HKV lijn in water

41 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Vraag 6: wat is de benodigde hersteltijd voor vitale infrastructuur / objecten De hersteltijd na een overstroming is afhankelijk van allerlei factoren: Wat is de omvang van de overstroming? Als alleen het Eiland van Dordrecht is getroffen zal de hersteltijd veel kort zijn dan als ook omliggende dijkringen zijn getroffen. Wat is de beschikbaarheid van mensen en materiaal? Is een gebied weer veilig, watervrij en zijn de sociale structuren (scholen, openbaar vervoer, winkels) weer herstelt? Naast de duur voor het watervrij maken zal er enige tijd nodig zijn voor het dichtten van de bres en de schoonmaak van een gebied. Hierna kunnen herstelwerkzaamheden beginnen. Binnen het onderzoek Evacueren kun je leren zijn tijdlijnen en checklisten voor de nafase ontwikkeld (Vermeij et al., 2008). In de studie naar de beoordeling van de strategie van het zelfredzaam eiland (Zethof et al.,2015) is een korte inventarisatie gedaan naar de herstelfase. Met name op het gebied van gas en elektra kan de hersteltijd zeer lang (tot jaren) zijn omdat installaties met name voor het hoofdnet niet op voorraad zijn. Voor drinkwater is de herstelfase relatief beperkt, en kan de levering op andere manieren worden voortgezet Vraag 7: hoe leefbaar is het gebied nog bij de betreffende waterdieptes en tijdsduren Onderscheid kan worden gemaakt in buitendijks gebied en binnendijks gebied. In buitendijks is de duur van een overstroming tijdelijk. Men kan hier op hoge delen schuilen tot het water na een paar dagen is weggestroomd. In een binnendijks gebied is de impact van een overstroming (door een dijkdoorbraak) groter. Bij wateroverlast als gevolg van extreme neerslag is het niet bekend dat er slachtoffers vallen door het overstromingswater. Wel kan het water vervuild zijn, of kunnen mensen buikklachten krijgen als ze vervuild water drinken bij overstorten. Het gevaar zit bij dijkdoorbraken. Een overstroomd gebied als gevolg door een dijkdoorbraak is in beginsel niet geschikt om in te wonen en naar Westerse standaarden is het niet leefbaar. Dit komt door enerzijds het water en anderzijds de uitval van voorzieningen. Wel kan enige tijd in een overstroomd gebied worden overleefd, dan spreken we over verticale evacuatie. Verticale evacuatie, alhoewel de omstandigheden guur zullen zijn, kan nodig zijn om blootstelling op gevaarlijke locaties te voorkomen (bv in de auto als men een gebied probeert te ontkomen). Verticale evacuatie is dus gericht op het overleven totdat de overstroming zodanig is gestabiliseerd dat men alsnog het gebied kan verlaten. Voor het Eiland van Dordrecht is in de studie Beoordeling strategie Zelfredzaam Eiland van Dordrecht in kaart gebracht wat de effecten zijn van preventieve en verticale evacuatie. Met behulp van het PBL model (vanaf 2017 maakt dat onderdeel uit van SSM2015) is een schatting gemaakt van het aantal slachtoffers bij een overstroming gegeven de evacuatiestrategie. Ook is een onderzoek gehouden onder de bevolking (Terpstra en Vreugdenhil, 2015) naar de mogelijkheden voor evacuatie. Voor Dordrecht is geconcludeerd dat: Verticale evacuatie een effectieve en haalbare strategie is. Het reduceert het slachtofferrisico en de bevolking is bereid om verticaal te evacueren; HKV lijn in water PR

42 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 De bevolking is middels informatievoorziening te sturen naar de locatie van evacueren: in woningen of naar shelters. Ook is geconcludeerd dat men in alle gevallen zal proberen om zoveel mogelijk mensen alsnog preventief te evacueren. In zijn geheel lijkt dat onmogelijk. Gemiddeld kan ongeveer 15% van de bevolking tijdig het bedreigd gebied verlaten. Naarmate er meer tijd beschikbaar is kunnen meer mensen het gebied vertalen. Stel dat de evacuatie 2 dagen (netto dus 1 vanwege de wind) voor de mogelijke doorbraak start (de waarschijnlijkheid is ingeschat dat dit maar in 20% van de gevallen zo zal zijn) dan kan orde grootte maar 60% van de bevolking het Eiland verlaten op basis van de aanwezige wegcapaciteit Vraag 8: welke mogelijkheden voor aanwezigen zijn er om te schuilen / vluchten Bij de beschrijving van de uitgangssituatie is al ingegaan op de beschikbare droge plekken in Dordrecht. In de studie naar de beoordeling strategieën zelfredzaam Eiland van Dordrecht is per wijk gekeken of er al objecten zijn voor opvang van grote groepen mensen. Uit de enquête onder de bevolking blijk dat mensen zelf al beschikken over levensmiddelen om enige tijd te overleven. Geconcludeerd is dat er voldoende mogelijkheden zijn om te schuilen bij een overstroming op het Eiland van Dordrecht. Alhoewel slachtoffers (mede door gedrag) niet kunnen worden uitgesloten is dit wel een haalbare strategie. De discussie is meer welke voorzieningen de overheden en experts hierbij willen leveren aan de mensen en welke verwachtingen ze willen wekken. Als het primair gaat om het overleven dan lijken voorzieningen aanwezig. Als het gaat om het aanbrengen van comfort dan ontstaan er zeer complexe discussies over enerzijds de eisen en bedrijfszekerheid hiervan maar anderzijds ook voor de eisen die worden gesteld aan voorzieningen. Aandachtsgroepen zijn de hulpbehoevenden en de groepen waarvan bekend is dat deze kwetsbaar zijn bij overstromingen. Voor deze laatste gaat het om kinderen en ouderen. Daarom wordt aanbevolen om voor ouderen en hulpbehoevenden ook centrale opvanglocaties in te richten waarop zowel de zorgverlening als de reddingsoperatie zich kan richten. Voor de kinderen nemen we aan dat de ouders hiervoor zorgen Vraag 9: wat zijn de pijnpunten in hoog water die nadere aandacht nodig hebben Deze vraag is verder niet behandeld in de workshop uitgezonder de aandachtspunten die zijn genoemd. De vraag is ook erg breed te interpreteren en ook subjectief, onduidelijk is wat onder pijnpunten wordt verstaan. Hierbij is ook de relatie met de risicobenadering van belang. De waterkeringen in Nederland zijn zo ontworpen dat het risico acceptabel is, er is dus nagedacht over welke gevolgen we accepteren. Hierbij is gekeken naar: Een minimale basisveiligheid voor iedereen (slachtofferrisico) Het groepsrisico (de kans op grote groepen slachtoffers) Kosten en baten (economische afweging) Speciale objecten met grote keteneffecten De risico s, rekening houdend met de conservatief ingeschatte evacuatiemogelijkheden, zijn dus geaccepteerd. 34 PR HKV lijn in water

43 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse 4 Reflectie op de behaalde resultaten 4.1 Dreigingsscenario s naar omvang en beschikbare als basis Aan de basis voor de uitwerking van de impactanalyse ligt de keuze van de dreigingsscenario s. informatie over deze dreigingsscenario s is beschikbaar in LIWO. LIWO bevat verschillende klassen aan overstromingsscenario s en informatie over de beschikbare tijd. Deze dreigingsscenario s zijn vervolgens kaderstellend voor de verdere uitwerking van het waterveiligheidsplan. Bij uitwerking van deze dreigingsscenario s wordt rekening gehouden met de onzekerheid in de gevolgen van een overstroming, door van verschillende klassen voor de omvang van de overstroming horende bij verschillende terugkeertijden te hanteren. Dit heeft geleid tot 6 dreigingsscenario s waarin onderscheid is gemaakt in omvang en de beschikbare tijd. Deze dreigingsscenario s staan in Tabel 4, in de volgende paragraven wordt hier een verdere reflectie op gegeven. Omvang Weinig beschikbare tijd: een tot enkele uren met mogelijk harde wind) Veel beschikbare tijd: 2 dagen voor binnendijkse dreigingen en 3-5 dagen voor buitendijks hoogwater 1. Overlast Buitendijks Dreigingsscenario 1A Dreigingsscenario 1B 2. Overstromingen zuidzijde Dreigingsscenario 2A Dreigingsscenario 2B & buitendijks 3. Overstromingen op hele het Eiland & buitendijks Dreigingsscenario 3A Dreigingsscenario 3B Tabel 4: Dreigingsscenario s voor het Eiland van Dordrecht Uitwerking van de omvang Opvallend is dat de handreiking impactanalyse de gebeurtenissen met een kleine kans buiten beschouwing worden gelaten (de zwaarte klasse in deze handreiking zijn scenario s die 1/ per jaar voorkomen). Voor Dordrecht zou dat betekenen dat overstromingen aan de noordzijde, die leiden tot overstromen van het stedelijk gebied, niet worden meegenomen omdat de huidige faalkans van de keringen al kleiner is. Daarnaast kunnen er inconsistenties optreden omdat in andere communicatie uitingen van de overheid (als overstroomik) en risicoanalyses (als VNK2, Deltaprogramma) wel rekening met extreme scenario s is gehouden. Voor de toepassing in het Waterveiligheidsplan is er dan voor gekozen om wel rekening te houden met extreme gebeurtenissen. Voor het Waterveiligheidsplan zijn dan ook extra klassen aan dreigingsscenario s toegevoegd dan voorgeschreven in de impactanalyse. Deze toevoeging is gedaan omdat anders inconsistenties optreden en een te optimistisch beeld wordt gegeven van wat er kan gebeuren. Ook is deze toevoeging gedaan om actoren betrokken bij het waterveiligheidsplan niet de gelegenheid te ontnemen om handelingsperspectieven te ontwikkelen. Bij de uitwerking van de dreigingsscenario s is in eerste instantie voor de omvang van de overstromingsgevolgen onderscheid gemaakt in klassen waarbij de terugkeertijd een factor 10 varieert. HKV lijn in water PR

44 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Er is echter geconstateerd dat de verschillen tussen mogelijke dreigingsscenario s dermate klein zijn dat deze kunnen worden samengenomen. Het verschil tussen een 1/1.000 per jaar gebeurtenis en 1/ per jaar gebeurtenis is bezien vanuit het handelingsperspectief vrijwel gelijk en valt binnen de onzekerheidsmarge van de afzonderlijke scenario s. Deze zijn dan ook samengenomen in 1 klasse. Verder is het hoogwater buitendijks voor de gebeurtenis met een frequentie van 1/10 per jaar niet uitgewerkt, omdat hier in de praktijk al ervaring mee is Uitwerking van de beschikbare tijd Een tweede aspect is de factor beschikbare tijd. Deze wordt in de handreiking impactanalyse deterministisch voorgesteld door hiervoor een waarde te nemen. Hierbij wordt de meest waarschijnlijke situatie genomen waarbij er verondersteld wat dat er enige voorbereidingstijd en waarschuwingstijd is. In werkelijkheid is deze beschikbare tijd onzeker en heeft deze onzekerheid een significante impact op het slachtofferrisico en op handelingen van vitale infrastructuur. Omdat de handreiking impactanalyse is gericht op de crisisbeheersing is het noodzakelijk om de onzekerheid in de beschikbare tijd mee te nemen. Deze onzekerheid in beschikbare tijd zal naar verwachting een grote impact op het handelingsperspectief en de gevolgen van een overstroming hebben, Deze impact kan wel eens groter zijn dan een factor 10 verschil in hydraulische belasting van een overstromingsscenario. Voor de toepassing in Dordrecht is de onzekerheid in beschikbare tijd dan ook expliciet benoemd en hiervoor zijn twee situaties meegenomen: weinig beschikbare tijd en veel beschikbare tijd. 4.2 Wat verstaan we onder voorbereid zijn? Het risico kan niet tot 0 worden gereduceerd middels ruimtelijke adaptatie of crisisbeheersing. Het risico kan wel worden verkleind door mitigerende maatregelen te nemen. Nu bestaan er geen expliciete criteria voor de eisen aan de effectiviteit om de gevolgen van een overstroming te beperken, om gebouwen of crisisorganisaties te ontwerpen. De normen voor waterkeringen zijn wel op een risicobenadering gebaseerd. Op basis van een afweging van kosten en baten, een eis aan basisveiligheid en groepsrisico is bepaald wat het acceptabel risico is en hoe dat wordt beheerst via waterkeringen. De vraag voor crisisbeheersing is wat we onder voorbereid zijn verstaan. Vanuit de praktijk wordt vaak aangegeven dat het niet zinvol is om extreme gebeurtenissen mee te nemen. Het onderliggend argument is dat de omvang van een extreme overstroming zo groot is dat je je hier niet op kan voorbereiden, het is dan beter om de aandacht kan richten op gebeurtenissen (kleiner, vaker voorkomende overstromingen) die men wel aan kan. Echter ook de gevolgen van kleinere (vaker voorkomende) overstromingen kunnen niet geheel worden weggenomen. De capaciteiten van de crisisorganisaties zijn afgestemd op vaker voorkomende rampgebeurtenissen. Onderzoek van de Adviesraad Gevaarlijke Stoffen (AGS 2008) laat zien dat de capaciteiten van hulpverleningsorganisaties zijn gedimensioneerd op rampgebeurtenissen die grofweg eens in de 10 jaar voorkomen. Bij extremere gebeurtenissen zal er dus sprake zijn van schaarste en kunnen de gevolgen niet worden weggenomen door het verbeteren van de crisisbeheersing. Dat geldt dus ook voor dijkdoorbraken in Nederland. Voor de voorbereiding op overstromingen gaat het dus niet zozeer om het wegnemen van alle gevolgen of om het vergroten van hulpverleningscapaciteiten. Het gaat veel meer om geprepareerd te zijn, met andere woorden om voorbereid te zijn. 36 PR HKV lijn in water

45 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Voorbereiden of preparen betekent het goed benutten van de beschikbare hulpverleningsmiddelen, de beschikbare kennis en informatie gegeven de inrichting van de omgeving die er op dat moment is. Hierbij hoort ook het beschikbaar en toegankelijk maken van basisinformatie en deze onder de aandacht brengen. Voorbereid of geprepareerd zijn (of op orde ) is wanneer de voorbereiding dan wel preparatie kan worden vergeleken met vooraf gestelde criteria. Op basis van deze criteria kan alsnog worden beoordeeld of extra investeringen in hulpverleningscapaciteiten of de ruimtelijke inrichting noodzakelijk is. Hierbij wordt opgemerkt dat de eisen aan waterkeringen al zo zijn geformuleerd dat de basisveiligheid is gegarandeerd, en dat de kosten van de investeringen zijn afgewogen ten opzichte van de baten (het verlagen van het risico). Voor de uitwerking van het waterveiligheidsplan wordt aanbevolen om criteria op te stellen voor crisisbeheersing, ruimtelijke adaptatie en communicatie om inzichtelijk te maken wat je van de overheid kan verwachten gebaseerd op de risicobenadering. Vanuit de TUDelft is hier ook een onderzoeksvoorstel voor gedefinieerd (genaamd Risk Based Flood Response). 4.3 Resterende kennisvragen Kennisvragen voor de impact op vitale infrastructuur en de onderlinge relaties Het inschatten van de impact van de overstroming op de vitale infrastructuur en de hieruit volgende keteneffecten is gebaseerd op de input van experts uit workshops. Diverse experts kunnen inschatten op basis van hun ervaring en kennis wat het directe effect van de overstroming op diverse netwerken is. Ook kunnen beheermaatregelen worden genomen op locatie (mits er mensen zijn) en op afstand (mits o.a. ICT voorzieningen werken). De vraag is in welke mate er niet voorbij wordt gegaan aan de haalbaarheid van deze beheermaatregelen. Maatregelen op locatie vragen handelingen van werknemers op deze locatie en informatie en besluiten om deze maatregelen te nemen. Werknemers die naar een object toe gaan moeten het bedreigd gebied in, terwijl de voornaamste beweging binnen dit gebied de andere kant op is door de evacuatie het gebied uit. Ook is de vraag in welke mate deze werknemers worden blootgesteld aan onveilige situaties. Ook is er informatie nodig over de dreiging en vervolgens een keuze om maatregelen te nemen. Deze keuzes grijpen in op de primaire bedrijfsprocessen, er zal dan een afweging plaatsvinden op basis van een risicoinschatting. Daar waar mensen deze keuzes maken zullen ook verkeerde inschattingen worden gemaakt. Maatregelen kunnen ook op afstand worden genomen. Veelal zijn hierbij ICT-verbindingen vereist en elektriciteit. Onduidelijk is in welke mate deze werken, wat de onderlinge relaties zijn en in welke mate met name ICT verbindingen ook overbelast kunnen raken door informatie zoekende mensen. De vraag is of deze onderlinge relaties via workshops in de regio boven tafel kunnen worden gebracht. Immers hier is men afhankelijk van de kennis van de systemen. Ook blijkt bij deze bijeenkomsten dat niet alle partijen komen, met name voor landelijke partijen is het lastig om bij al deze workshops aan te schuiven. Allereerst wordt aanbevolen om voor de uitwerking in het waterveiligheidsplan conservatieve uitgangspunten te hanteren. Het gaat hierbij om rekening te houden met beide klassen voor de beschikbare tijd, maar bovenal dat er voor bedrijven en instellingen (mogelijk) geen hulp van de overheid beschikbaar is en dat er diverse logistieke knelpunten kunnen zijn in de omgeving HKV lijn in water PR

46 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 (files, personeel dat andere prioriteiten stelt etc.). Deze bedrijven en instellingen zijn dus op zichzelf aangewezen. Op basis van deze conservatieve uitgangspunten kunnen andere organisaties bepalen hoe ze hier mee omgaan, zich minder kwetsbaar inrichten en de overlast voor de omgeving beperken. Daarnaast bevelen we aan om parallel naast de uitwerking in het Waterveiligheidsplan ook kennis te ontwikkelen over de onderlinge relaties en afhankelijkheden tussen netwerken, alvorens over te gaan op grote investeringen in fysieke maatregelen (dat is overigens ook niet de ambitie van de Gemeente Dordrecht). Op basis van diverse workshops is een basisbeeld ontstaan van de keteneffecten. Dit beeld is veelal op de deelnemende beheerders gebaseerd en geeft een handvat voor het waterveiligheidsplan. Het beeld kan wel verder worden ontwikkeld met name om het handelingsperspectief vorm te geven. Enerzijds tegenstrijdigheden geconstateerd over de impact en de haalbaarheid van tegenmaatregelen, maar ook leemtes in kennis over bepaalde objecten en over onderlinge afhankelijkheid. Op zich is dat logisch, omdat er geen referentiekader uit de praktijk bestaat voor dit soort gebeurtenissen waardoor er de vraag is of alle onderlinge relaties in beeld zijn. Er wordt aanbevolen om deze kennis verder te ontwikkelen. Hierbij is het wenselijk de causale relaties inzichtelijk te maken en de risico s die hierbij horen (bv. aan de hand van foutenbomen). Ook bevelen we aan een inschatting te maken van de kans van optreden. De bevindingen van deze analyses kunnen hierna worden besproken met experts. De opgedane inzichten kunnen in een later stadium worden gebruikt om de uitgangspunten van het waterveiligheidsplan bij te stellen Kennisvragen over wat wel en niet onder vitale infrastructuur wordt verstaan bij overstromingen Tijdens de discussie over de impact van een overstroming zijn er verschillende beelden over de impact op verschillende objecten en infrastructuur. In feite zijn alle gevolgen onwenselijk maar is het niet mogelijk deze weg te nemen. Omdat er verschillende beheerders aan tafel zitten komen deze op voor hun eigen belangen. Het begrip vitale infrastructuur is dan ook aan inflatie onderhevig, omdat snel ieder gevolg hieronder wordt geschaard en daardoor is het onduidelijk welke infrastructuur hier nu wel en niet bij hoort. In workshops kan het leiden tot impasses, omdat kennis over specifieke effecten ontbreekt of eerst moet worden uitgezocht(zelfs als deze gevolgen nauwelijks significant zijn). Vanuit de beschikbare hulpverleningscapaciteiten bij een overstromingen, en de prioriteitstelling (VenJ, 2014) waarmee hulpverleningscapaciteit wordt ingezet is het de vraag hoeveel kennis hiervoor noodzakelijk. De hoogste prioriteit ligt bij het voorkomen van slachtoffers. Gedurende de evacuatie voor de dijkdoorbraak en de eerste uren en dagen na een dijkdoorbraak zal hier de prioriteit liggen. De tweede prioriteit ligt bij continuïteit van de landelijke vitale infrastructuur. Pas als de mensen veilig zijn en de continuïteit van (landelijke) vitale infrastructuur is geborgd komen andere prioriteiten in beeld. Voor de uitwerking binnen studies als het Waterveiligheidsplan en toepassingen aan de hand van de handreiking impactanalyse is het van belang verder te specificeren welke netwerken verdere aandacht/uitwerking behoeven. We hanteren twee perspectieven voor het indelen van de vitale infrastructuur: 1. Bezien vanuit het toekennen van hulpverleningscapaciteit om gevolgen te voorkomen; 2. Bezien vanuit de beheerders van vitale infrastructuur zelf. Voor het eerste perspectief, bezien vanuit de overheid waarbij het gaat om onwenselijke effecten te voorkomen, bevelen we aan om te bepalen welke vitale infrastructuur hieronder valt 38 PR HKV lijn in water

47 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse en welke niet. In de Impactanalyse zijn al lijsten opgenomen met typeringen van bedrijven. Deze kunnen verder worden gespecificeerd. Hiervoor is inzicht nodig in: de gevolgen (gespecificeerd naar verschillende klassen als bijvoorbeeld levensgevaarlijk, grote schade, overlast of nauwelijks gevolgen); de benodigde extra inzet om maatregelen te nemen om deze effecten tegen te gaan en de tijd die hiervoor nodig is en de mate waarin dit betaalbaar en te organiseren is. Op basis hiervan kan vitale infrastructuur worden geïdentificeerd, waarvoor de overheid additionele eisen stelt of waarvoor hulpverleningscapaciteiten worden ingezet. Voor het tweede perspectief gaat het om informatie. Deze informatie heeft betrekking op wat er kan gebeuren zodat organisaties hierop bijvoorbeeld gebouwen kunnen ontwerpen en werkprocessen op kunnen afstemmen. Het gaat ook om informatie tijdens een dreiging zodat ze zelf al maatregelen kunnen nemen. De mate waarin bedrijven dit doen is een eigenstandige verantwoordelijkheid. Geconstateerd is, dat momenteel de informatie nog lastig toegankelijk is voor deze vitale bedrijven. Via de omgevingsdiensten wordt men nier nu wel op gewezen. Aanbevolen wordt om de informatie toegankelijker te maken en frequent deze bedrijven en instellingen te wijzen op deze informatie. 4.4 Toepassing van de handreiking impactanalyse De handreiking impactanalyse schets processtappen aan de hand waarvan informatie voor het Waterveiligheidsplan kan worden vergaard. Deze stappen zijn een goed handvat om de benodigde informatie boven tafel te krijgen. Het verdient de aanbeveling om de handreiking verder te ontwikkelen en te verbeteren op basis van gebruikservaring maar ook op basis van de overstromingsrisicobenadering en reeds beschikbare kennis en informatie. Hierdoor kan de handreiking nog meer een hulpmiddel worden om organisaties die deze handreiking toepassen meer kennis en richting mee te geven. Op deze manier kunnen ze nog meer aan de hand worden meegenomen op zowel proces als inhoud bij het uitvoeren van de analyse en deze efficiënt doorlopen. In onderstaande reflectie zijn nog onderwerpen opgenomen waarvan op basis van de toepassing in Dordrecht de handreiking kan worden verbeterd of die kunnen bijdragen aan gebruikservaringen. Over terminologie en context. Het verdient de aanbeveling om in de handreiking te controleren op gebruikte termen, en deze in ieder geval rondom de overstromingsrisicobenadering consistent te maken. Consistent en juist gebruiken van de termen is ook van belang voor de verwachtingen die worden gewekt na toepassing van de handreiking. Een voorbeeld is hoe in de handreiking wordt gesproken over het afdekken van het restrisico. De suggestie wordt gewekt dat dit middels meerlaagsveiligheid en ruimtelijke adaptatie het restrisico kan worden opgelost. Deze suggestie is onjuist, het beeld dat hier vanuit gaat (dat risico s kan worden opgelost) is onjuist en kan leiden tot onjuiste verwachtingen van openbaar bestuur en publiek. In de risicobenadering is risico gedefinieerd als kans x gevolg. Bekend uit divers onderzoek is in Nederland dat het risico niet kan worden weggenomen maar wel kan worden gereduceerd. De kans op een overstroming kan niet tot 0 worden gereduceerd. Ook de gevolgen van een overstroming kunnen niet tot 0 worden gereduceerd (en deze suggestie wordt wel gewekt). Meerlaagsveiligheid analyses laten zien dat 1. verbeteren van de organisatie van crisisbeheersing vaak een kosteneffectieve maatregel is (hieronder verstaan we ook ruimtelijke adaptatie door bestaande bouw te gaan benutten als HKV lijn in water PR

48 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 shelter, meekoppelen bij beheer en onderhoud of nieuwbouw van voorzieningen om een shelterfunctie te realiseren en bestaande routes te markeren als evacuatieroutes); 2. investering in ruimtelijke adaptatie (door woonwijken elders of anders te bouwen), infrastructuur of extra hulpverleningsmiddelen vanuit overstromingsrisicobeheer veelal niet kosteneffectief zijn. Ontbreken van aandacht voor slachtoffers In de impactanalyse is veel aandacht voor de keteneffecten van overstromingen. Opvallend is echter dat er relatief weinig aandacht is voor slachtoffers en de mogelijkheden van evacuatie (zowel preventief als verticaal). Dit is des te opvallender omdat het voorkomen van slachtoffers de hoogste prioriteit heeft in de crisisbeheersing. Het gaat hierbij met name om directe slachtoffers door de overstroming en de gehanteerde evacuatiestrategie, het gaat ook om indirecte slachtoffers door keteneffecten (mits deze relevant zijn, bij ervaringen elders in de wereld kunnen deze niet worden uitgesloten maar het merendeel van de slachtoffers vallen in het overstroomd gebied). Aanbevolen wordt in de handreiking het minimaliseren van slachtoffers een voorname plaats te geven. Dit kan door het duidelijker neerzetten van het beslisprobleem. Toegankelijkheid van basisinformatie Veel informatie is beschikbaar. Aan de basis van dit onderzoek ligt LIWO (wat al een verzameling is van informatie uit het deltaprogramma, VNK2, risicokaart etc.). Aan de basis van dit onderzoek liggen ook gegevens over vitale infrastructuur. Op basis van de scope van het waterveiligheidsplan is voor de gebruikers hiervan een aparte waterviewer opgesteld (een digitale atlas). Hierbij is er de volgende trits van data naar informatie aangehouden: Data in diverse bronnen. Basisinformatie in LIWO (waarbij al selecties en bewerkingen zijn gemaakt uit de data uit diverse bronnen) en over vitale objecten (als bijvoorbeeld via de risicokaart of GEO4OOV, ook hierin zijn al selecties gemaakt uit diverse bronnen). De viewer voor Dordrecht met als basis de dreigingsscenario s (samengesteld uit LIWO en het MIRT onderzoek). In deze waterviewer is de informatie verder toegespitst op Dordrecht. Hierin zijn al diverse databewerking gedaan, en ook is er achtergrondinformatie opgenomen. Het voorbereiden van deze gegevens wordt gezien als een grote meerwaarde omdat het voor de verschillende gebruikers (bij de gemeente, de veiligheidsregio en het waterschap) deze informatie te ontsluiten en te bewerken. De waterviewer zal door de gemeente samen met de veiligheidsregio wel moeten worden onderhouder. Aanbevolen wordt om de samengestelde informatie per regio toegankelijk te maken. Verder wordt aanbevolen om op basis van de opgedane ervaring in een regio de informatie in LIWO te updaten. Over dreigingsscenario s. De gemaakte keuzes in de handreiking Impactanalyse over de bepaling van dreigingsscenario s zijn niet altijd logisch en consistent met de risicobenadering voor overstromingen in Nederland (Deltaprogramma, nieuwe normen) en andere uitingen van de waterveiligheid naar de bevolking. Het gaat hierbij met name om het aantal klassen voor terugkeertijden van de omvang van dreigingsscenario s. Een tweede punt dat verdere uitwerking behoeft in de handreiking is hoe om te gaan met de beschikbare tijd. Aanbevolen wordt om hier ook verschillende klassen voor op te nemen. 40 PR HKV lijn in water

49 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse Over wat wel en niet relevante effecten zijn Op basis van de handreiking wordt onderzoek gedaan naar de effecten van overstromingen en keteneffecten. De vraag is echter wanneer deze effecten nu onacceptabel zijn en wat hieraan moet gebeuren. Dit is een bestuurlijk, politieke vraag. Echter bij de uitwerking van de normen voor waterkeringen zijn, rekening houdend met evacuatie, al keuzes gemaakt over acceptabele risico s. Hierbij is gekeken naar een minimale basisveiligheid, het groepsrisico en de kosten en baten van maatregelen. Omdat dijkversterkingen het meest kostenoptimaal was, is dit vertaald naar eisen aan waterkeringen waarbij in sommige gevallen slimme combinaties mogelijk zijn (al zijn die eerder uitzonder dan regel). Een goede voorbereiding op crisisbeheersing is echter onontbeerlijk en wordt ook niet omstreden. Ook ruimtelijke adaptatie wordt gestimuleerd. Het risico van toepassen van de handreiking ligt in een vrijwel oneindige verkenning naar effecten en keteneffecten van de overstroming, terwijl deze voor het beslisprobleem dat op tafel ligt niet meer noodzakelijk zijn. Aanbevolen wordt om in de handreiking ook al criteria op te stellen voor de te stellen eisen aan crisisbeheersing (en wellicht ruimtelijke adaptatie) in termen van de risicobenadering. Op basis van hiervan kan ook worden bepaald welke effecten nu wel of niet nader door de overheid moeten worden verkend, of dat het aan bedrijven of instellingen zelf ligt. Tips en aanbevelingen voor gebruik handreiking In de handreiking staan een aantal tips voor het gebruik van de handreiking (gebruik in delen, start met een bevlogen team, actualiseren in cyclus regionaal risicoprofiel). Deze aanbevelingen worden natuurlijk onderschreven. Waterveiligheid is urgent, maar er is vrijwel altijd iets anders meer acuut. We stellen voor om een extra aanbeveling op te nemen. Uit de ervaringen van de toepassing in Dordrecht is gebleken dat het hebben van toegang tot en kennis van de basisinformatie (de kans op een overstroming, mogelijke overstromingsscenario s, evacuatie) en het kunnen omgaan met deze informatie echter cruciaal. Ook is een vereiste dat mensen kennis hebben van wat een overstromingsgebeurtenis daadwerkelijk betekent en dat kunnen vertalen naar een handelingsperspectief voor hun organisatie. Voor de actualisatie van impactanalyses wordt aanbevolen om ook aan te sluiten bij de actualisatiefrequentie van de toetsing en versterking van waterkeringen en de hieraan verbonden evaluaties van de normstelling voor waterkeringen, en bij de actualisaties in het kader van de EU Hoogwaterrichtlijn. In deze trajecten wordt zeer veel kennis en instrumenten ontwikkeld, die benut kunnen worden. Overige opmerkingen De handreiking kan verder nog verbeterd worden door beschikbare kennis beter te ontsluiten. Het gaat hierbij om een overzicht van beschikbare instrumenten om de impact te bepalen. Ook gaat het om een juiste toelichting bij de wel genoemden instrumenten, zo wordt onterecht gesteld dat pas in 2017 schade en slachtoffers na een overstroming zijn te bepalen. Dit is al jaren het gebruik in Nederland, alleen worden modellen na verloop van tijd verbeterd. In 2017 komt een verbeterde versie van de schade- en slachtoffermodule (SSM) uit. Daarnaast wordt aanbevolen om kennis en inzichten te dele omtrent de bepalende factoren voor de kwetsbaarheid van mensen en die dominant zijn het slachtofferrisico, kennis over de normklassen van waterkeringen met faalkansboekhoudingen en voorspeltijden per mechanisme. HKV lijn in water PR

50 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 Verder is het wenselijk om beschikbare kennis beter te ontsluiten. Door de procesaanpak die regionaal wordt gestimuleerd zal het voor landelijk georganiseerde partijen een grote opgave zijn om overal aan te sluiten. Dit kan worden ondervangen voor het opnemen van vuistregels en basisprincipes. Het verdient aanbeveling om deze te blijven destilleren en te blijven toevoegen. 42 PR HKV lijn in water

51 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse 5 Verder met het Waterveiligheidsplan, conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies In het onderzoek is aan de hand van de handreiking Impactanalyse de input vergaard voor het Waterveiligheidsplan van het Eiland van Dordrecht. Dit Waterveiligheidsplan is een agendasettend document voor de crisisbeheersing, ruimtelijke adaptatie en de communicatie. Tijdens het onderzoek zijn de volgende conclusies opgesteld: De handreiking impactanalyse schets processtappen aan de hand waarvan informatie voor het Waterveiligheidsplan kan worden vergaard; De informatie voor het opstellen van de dreigingsscenario s, faalkansen van waterkeringen en de directe impact van een overstroming (schade, slachtoffers, tijdaspecten, stijg- en stroomsnelheden) zijn reeds beschikbaar uit LIWO en het MIRT onderzoek. Er zijn zes dreigingsscenario s vastgesteld met onderscheid naar de omvang en de beschikbare tijd: - 1A Overlast Buitendijks met enkele uren beschikbare tijd; - 1B Overlast Buitendijks met 3-4 dagen beschikbare tijd; - 2A Overstromingen zuidzijde (met standzekere compartimenteringskering) & buitendijks met enkele uren beschikbare tijd; - 2B Overstromingen zuidzijde (met standzekere compartimenteringskering) & buitendijks met 2 dagen beschikbare tijd; - 3A Overstromingen op hele het Eiland (met een niet standzekere compartimenteringskering) & buitendijks met enkele uren beschikbare tijd; - 3B Overstromingen op hele het Eiland (met een niet standzekere compartimenteringskering) & buitendijks met 2 dagen beschikbare tijd. De informatie over keteneffecten is opgehaald in workshops conform de impactanalyse. De kwaliteit is afhankelijk van de deelname en kennis van de beheerders. Geconstateerd is dat de keteneffecten naar buiten het Eiland van Dordrecht beperkt zijn. onzekere factoren hierin zijn de hoofdstations van TenneT en de ICT. Geconstateerd is ook dat binnen het overstroomd gebied voorzieningen uitvallen en dat alleen de levering van drinkwater (uitgezonder hogere gebouwen) door kan gaan. Voor landelijke beheerders als TenneT en KPN is het lastig om deze deel te laten nemen. Zodoende liggen nog diverse kennisvragen over de daadwerkelijke causale relaties (inclusief de waarschijnlijkheid hiervan) geïnitieerd door de overstroming en de haalbaarheid van maatregelen om deze keteneffecten tegen te gaan of te minimaliseren. De behaalde kaartresultaten zijn opgeslagen in een waterviewer. Deze is digitaal te ontsluiten. Deze waterviewer presenteert de uitgewerkte (en samengestelde) informatie voor de betrokkenen bij het waterveiligheidsplan. Aan de hand van de toepassing van de handreiking impactanalyse is het volgende geconcludeerd over de handreiking: De processtappen geven een handvat over de te volgen werkwijze wat een goed hulpmiddel is. Het is wenselijk deze verder uit te werken, zodat deze stappen ook op inhoud meer richting geeft. De gemaakte keuzes in de handreiking Impactanalyse over de bepaling van dreigingsscenario s zijn niet altijd logisch en consistent met de risicobenadering voor overstromingen in Nederland (Deltaprogramma, nieuwe normen) en andere uitingen die er HKV lijn in water PR

52 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse december 2016 zijn naar de bevolking. Het gaat hierbij met name om het aantal klassen voor terugkeertijden van dreigingsscenario s. Een tweede punt dat verdere uitwerking behoeft in de handreiking is hoe om te gaan met de beschikbare tijd. Op een aantal onderwerpen kan de handreiking nog verbeterd worden. Verder is geconstateerd dat de handreiking niet altijd aansluit op de risicobenadering voor waterveiligheid die wordt gehanteerd en dat dat is wel wenselijk voor dergelijke toepassingen als bij het Waterveiligheidsplan en in andere MIRT-trajecten. Aanbevolen wordt om aandacht te geven aan de voorbereiding en toegankelijkheid van bewerkte informatie (uit bv LIWO en GEO4OOV) specifiek voor gebruikers (via bijvoorbeeld een waterviewer). 5.2 Hoe verder met het Waterveiligheidsplan voor het Eiland van Dordrecht Voor het waterveiligheidsplan wordt geadviseerd om nu tot realisatie (opstellen) van het waterveiligheidsplan over te gaan. In Dordrecht en het Deltaprogramma Rijnmond Drechtsteden is reeds gekozen voor verticale evacuatie als basisstrategie voor evacuatie. Dat wil niet zeggen dat er geen preventieve evacuatie plaatsvindt maar dat dit alleen gebeurd als er voldoende tijd is. Daarnaast is er op basis van dit onderzoek, maar met name eerdere studies, voldoende informatie beschikbaar over overstromingsrisico s. Kennis over vitale infrastructuur, de impact hierop en beheermaatregelen kan laten nog worden toegevoegd. Voor diverse aanbevelingen geldt dat deze op verschillende schaalniveaus kunnen worden opgepakt. Op het schaalniveau van het Waterveiligheidsplan (de regio) is het van belang dat de uitgangspunten en verwachtingen helder zijn ten opzichte van elkaar. Het maken van deze afspraken en uitwerken van beleidslijnen is echter soms ook tijdrovend. Dit komt omdat andere organisaties de urgentie anders leggen of minder bewust zijn. De uitwerking kan worden vereenvoudigd door het nationaal schaalniveau meer kaders vast te leggen (bijvoorbeeld over al dan niet afschakelen van voorzieningen en schadevergoeding). Ook wordt de communicatie eenvoudiger naarmate de algemene communicatie over overstromingen concreter is. Aanbevolen wordt een tweesporen beleid te volgen. Het eerste spoor is om daadwerkelijk te starten met het waterveiligheidsplan en de afspraken regionaal te maken. Daar waar dit lastig is wordt aanbevolen om uit te gaan van conservatieve inschattingen. Het tweede spoor is om via het deltaprogramma en het Rijk te agenderen waar op nationaal niveau de voorbereiding sterk kan worden vereenvoudigd door het maken van afspraken. Voor de realisatie van het waterveiligheidsplan adviseren we een aantal uitgangspunten vast te stellen en uit te werken. Deze gaan uit van een conservatieve benadering. Dat wil zeggen dat ook in situaties bij weinig tijd, of waarin besluitvorming langer duurt of minder effectief is ze kunnen werken. Als er meer tijd beschikbaar is ontstaat de mogelijkheid om extra maatregelen te nemen, echter het kunnen schakelen hierin is van belang omdat de beschikbare tijd onzeker is. De uitgangspunten zijn: Stel verticale evacuatie vast als de basisstrategie, evacueren alleen preventief waar dat mogelijk is. Dat wordt bepaald in geval van een dreiging op basis van de dan geldende omstandigheden. Op deze manier kan rekening worden gehouden met de onzekerheid in de beschikbare tijd en ontwikkeld men een robuuste strategie. Daarnaast adviseren we als uitgangspunt te nemen dat de bevolking, bedrijven en hulpverleners die op het moment van de start van de overstroming op een (relatief) veilige 44 PR HKV lijn in water

53 december 2016 Waterveiligheidsplan Eiland van Dordrecht Impactanalyse plek zitten, zich niet meer gaan verplaatsen tot de overstroming is gestabiliseerd 1 tot 2 dagen na een dijkdoorbraak. Zelf- en samenredzaamheid is het uitgangspunt. Dat betekent dat mensen (en hulpbehoevenden), bedrijven en instellingen in beginsel op zichzelf zijn aangewezen voor het nemen van maatregelen. Informeer mensen, bedrijven en instellingen over overstromingsrisico s en het gewenste handelingsperspectief (verticaal evacueren) Informeer mensen, bedrijven en instellingen in geval van een dreiging, ook als de kans nog klein is. Op deze manier worden ze in staat gesteld zelf maatregelen te nemen en hun kwetsbaarheid te verkleinen. Maak afspraken over het niet afschakelen van ICT en nutsvoorzieningen in de dreigingsfase en eventuele schadevergoeding. Bereid besluitvorming over evacuatie (en wellicht ook andere maatregelen, inclusief bij beheerers van kwetsbare en vitale objecten) voor middels evacuatiebeslisdiagrammen (zie Figuur 24). Hiermee kunnen vooraf op risico gebaseerde criteria worden gesteld wanneer men zal evacueren. Deze criteria kunnen vooraf worden vastgesteld, waarbij gedurende een dreiging kan worden bepaald hoe de actuele situatie hier zich toe verhoud. Stel de crisisbeheersing en communicatie eens in de paar jaar bij op basis van de behaalde resultaten in de ruimtelijke adaptatie. Doe nu geen grote investeringen om de fysieke omgeving aan te passen om de gevolgen van een overstroming te verkleinen, maar benut wel de kansen in de ruimtelijke ontwikkeling en het beheer en onderhoud. Hierdoor wordt op termijn zorg gedragen voor voldoende (publieke) sheltermogelijkheid in wijken, de kwetsbaarheid van objecten te verkleinen en de uitstralingseffecten te verminderen. Dit vereist een bewustzijn, bekendheid en toegankelijkheid van de informatie. Figuur 24: Evacuatiebeslisdiagrammen (Kolen en Wegman, 2015) Daarnaast zijn de volgende aanbevelingen opgesteld: Geadviseerd wordt dat de gemeente Dordrecht de overstromingsscenario s met een niet standzekere compartimenteringskering ook in LIWO laat opnemen. HKV lijn in water PR