Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Gratis met de bus, voor 12- en 65+ Evaluatie 2011 Opdrachtgever Gemeente Eindhoven Sector Openbare Ruimte, Verkeer en Milieu Postbus 998 5600 AZ EINDHOVEN Opdrachtnemer DTV Consultants B.V. Jan Willem van der Pas Alex van Ingen TBO110012 Breda, 12 augustus 2011

Gratis met de bus, voor 12- en 65+ Evaluatie 2011 Opdrachtgever Gemeente Eindhoven Sector Openbare Ruimte, Verkeer en Milieu Postbus 998 5600 AZ EINDHOVEN Opdrachtnemer DTV Consultants B.V. Jan Willem van der Pas Alex van Ingen TBO110012 Breda, 12 augustus 2011 Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd en/of worden bewerkt en/of worden samengevat, in welke vorm dan ook, zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van DTV Consultants B.V.

Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 9 2 De enquête in Eindhoven 11 2.1 Enquête 12- doelgroep 11 2.2 Enquête 65+ doelgroep Eindhoven 20 3 Reizigerstellingen 28 3.1 De reizigerstelling in 2011 28 3.2 CVV-vervoer voor Senioren (Taxbus) 30 3.3 Trendtellingen van Hermes 32 4 Enquête in de regio 35 5 Literatuurstudie 38 5.1 Effecten in relatie tot de doelstellingen van het GOV in Eindhoven 38 5.2 Effecten van uitbreiden leeftijdsgroep met 55+ 40 5.3 Effect van stopzetting 41 6 Conclusies 43 6.1 De doelstellingen van Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 43 6.2 Doorgaan met gratis met de bus, voor 12- en 65+ 45 6.3 Uitbreiden met 55+ 46 6.4 Stopzetten van het gratis busvervoer 46 6.5 Langetermijneffecten 47 7 Gebruikte literatuur 48 Bijlagen 49 Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording 51 Bijlage 2 De enquête voor 12-53 Bijlage 3 Frequentietabellen 12-65 Bijlage 4 Gebruik per buslijn 12-85 Bijlage 5 De enquête voor 65+ 87 Bijlage 6 Frequentie tabellen 65+ 99 Bijlage 7 Gebruik per buslijn 65+ 121 Bijlage 8 Trendtellingen Hermes (NVS jaar) 123 Bijlage 9 Frequentietabellen regio 127

Samenvatting Op 16 december 2008 heeft de gemeente Eindhoven, na een tweejarige proefperiode, besloten tot het voor onbepaalde tijd voortzetten van gratis openbaar vervoer. Sinds 1 maart 2007 kunnen kinderen (12-) en ouderen (65+) daarom gratis gebruik maken van de bus in Eindhoven. In het coalitieakkoord 2010 2014 is afgesproken het gratis openbaar vervoer voor 12- en 65+ (GOV) in het voorjaar 2011 opnieuw te evalueren. De uitkomst van deze evaluatie dient als input voor de besluitvorming door college en raad om het gratis openbaar vervoer wel of niet voort te zetten. Hierbij legt de coalitie de nadruk op de mobiliteitseffecten. In vergelijking met de evaluaties van 2007 en 2008 ligt de focus in deze evaluatie dan ook meer op de mobiliteitseffecten. In deze rapportage zijn de resultaten van een enquête onder de beide doelgroepen in zowel Eindhoven als de regio, reizigerstellingen en een literatuurstudie beschreven. Aanvullend wordt nog verslag gedaan van de ontwikkelingen in het gebruik van het Seniorenvervoer en trendtellingen van Hermes. Enquête leeftijdsgroep 12- binnen Eindhoven De belangrijkste resultaten van de enquête onder de Eindhovenaren in de leeftijdsgroep 4 tot 12 jaar zijn dat: het aandeel kinderen dat nooit de bus gebruikt gedaald is van 49% voor de proef naar 23,5% op dit moment; het busgebruik in de meting van 2011 ten opzichte van voor de proef is toegenomen met 68%; bijna 60% van de kinderen nu vaker de bus gebruikt; Ruim 1/3 van de ouders vaker de auto laat staan; het fietsgebruik door kinderen slechts marginaal afneemt door het gratis worden van de bus (4%); het meest gebruik wordt gemaakt van de bus op een weekenddag voor 19.00 uur; over het algemeen de vader óf de moeder het kind begeleidt; het gratis busvervoer zeer goed wordt gewaardeerd. Enquête leeftijdsgroep 65+ binnen Eindhoven Voor de Stadspashouders van 65 jaar of ouder in de gemeente Eindhoven is het effect van het gratis busvervoer nog positiever dan bij kinderen, want het blijkt dat: ouderen veel vaker de bus zijn gaan gebruiken (het gebruik is met 82% gestegen); ouderen bijna tweemaal zo vaak zijn gaan reizen per week; 91% van de ouderen altijd van de buspas gebruik maakt; slechts 1 op de 10 ouderen geen gebruik maakt van de bus; 75% van de ouderen vaker de auto laat staan, terwijl 32% minder vaak de fiets gebruikt; bijna 100% van de ouderen positief te spreken is over de proef. Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 5

Enquête onder Stadspashouders in de regio De belangrijkste indicatieve resultaten van de enquête onder de Stadspashouders in de regio zijn dat: het overgrote deel de Stadspas heeft aangevraagd om gratis met de bus te kunnen reizen in Eindhoven; men minder frequent met het gratis openbaar vervoer reist dan de mensen uit Eindhoven; 46% van de kinderen in de regio nu vaker de bus gebruikt; 44% van de ouders vaker de auto laat staan; 32% van de ouderen in de regio vaker de auto laat staan, terwijl 83% minder vaak de fiets gebruikt. Reizigerstellingen In maart is op een selectie van de busritten het aantal instappers geteld. In totaal zijn er tijdens het onderzoek in 2011 ruim 10.000 reizigers waargenomen. In 2011 zijn meer reizigers waargenomen dan bij eerdere evaluaties. Dit is logisch want er zijn meer ritten geteld (504 ritten in 2011 ten opzichte van 404 ritten in 2008). Als de reizigersaantallen gecorrigeerd worden voor het aantal ritten, dan zijn in 2008 gemiddeld 22,1 reizigers per rit geteld en in 2011 20,5. Wanneer deze correctie wordt uitgesplitst naar de doelgroepen blijkt dat er bij de GOV doelgroep meer gereisd wordt in 2011. Seniorenvervoer (Taxbus) De invoering van gratis openbaar vervoer heeft geleid tot een aanzienlijke daling in het gebruik van het Seniorenvervoer (Taxbus). Zo is het aantal Taxbusritten sinds de invoering gedaald van ongeveer 400 per maand naar circa 150 à 200 ritten per maand op dit moment. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het totaal aantal ritten voor ouderen een zeer klein percentage is van het totaal aantal Taxbus-ritten dat wordt gemaakt. In 2010 ging het om minder dan 0,6%. Trendtellingen Hermes De trendtellingen laten een duidelijke groei zien in het aantal reizigers op de lijnen waarop het busgebruik voor de doelgroepen gratis is. Op lijnniveau zijn er geen grote schommelingen, uitzondering is lijn 401 (van station NS naar Eindhoven Airport), hier neemt het aantal getelde reizigers met meer dan 13.200 reizigers toe. Deze lijn zorgt dan ook voor het grootste deel van de groei van het totaal aantal reizigers. De reden hiervoor is het toegenomen aantal vluchten van Eindhoven Airport en de groei van de wijk Meerhoven Literatuurstudie Om te achterhalen wat het effect zou zijn indien gratis met de bus voor 12- en 65+ zou worden uitgebreid met 55 plussers is een literatuurstudie uitgevoerd. Daarnaast is in de literatuur gezocht naar bekende effecten van gratis openbaar vervoer, is er gekeken naar mogelijke effecten van stopzetting. Het is belangrijk om te benadrukken dat Eindhoven nu een aantal jaren gratis busvervoer biedt voor de verschillende doelgroepen. Op die manier verschilt de situatie wezenlijk van het grootste gedeelte van de in de literatuur beschreven projecten. 6 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Conclusie De proef met gratis openbaar vervoer moet bijdragen aan de realisatie van vijf belangrijke doelen. Om te beginnen is het de bedoeling meer mensen met de bus, in plaats van met de auto te laten reizen. Gezien de groeicijfers (68% meer busgebruik door kinderen en 82% meer busgebruik door ouderen) en het feit dat nu meer dan een derde van de ouders en 75% van de ouderen vaker de auto laten staan, is dit doel ruimschoots bereikt. Het tweede doel; komen tot een beter gebruik van de reguliere openbaar vervoervoorzieningen, is met het afgenomen gebruik van Seniorenvervoer (Taxbus) eveneens bereikt. Ook de wens om ouderen mobieler maken, is zonder meer uitgekomen. Immers het gemiddeld aantal keren per week dat ouderen met de bus reizen is gestegen van 1,08 naar 1,97. Het gemiddeld busgebruik door ouderen is dus nagenoeg verdubbeld. Gegeven het feit dat meer gebruik, waarschijnlijk ook leidt tot meer vertrouwd zijn met de bus, is het gerechtvaardigd te concluderen dat ook het doel is bereikt dat kinderen vertrouwd raken met het openbaar vervoer. Tot slot kunnen we stellen dat door de proef het imago van het openbaar vervoer is verbeterd, want bij de doelgroep kinderen is 90% positief en bij de doelgroep ouderen is bijna 100% positief over de mogelijkheid om gratis met de bus te reizen. Ook de kwaliteitsaspecten van het busvervoer worden door beide doelgroepen bovengemiddeld goed gewaardeerd. De ervaring met het reizen met de bus, lijkt zelfs te leiden tot een verdere verbetering van het imago. Als onderdeel van de evaluatie is ook gekeken naar het effect van stopzetten van gratis met de bus, voor 12- en 65+ en een eventuele uitbreiding met de leeftijdsgroep 55+ tot 65. De resultaten laten zien dat, afhankelijk van het reismotief er hoofdzakelijk een verschuiving zal optreden naar de auto en de fiets. Zo zal voor boodschappen, familiebezoek en ziekenhuis ruim 40% van de doelgroep de auto gaan gebruiken en 15 tot 30% de fiets. Daarnaast zal een deel van de reizen niet ondernomen worden. Afhankelijk van het motief zal tussen de 4% en de 20% van de doelgroep gebruik blijven maken van de bus. Belangrijkste motieven als winkelen, familiebezoek en ziekenhuis scoren een aandeel van 15% of hoger. Een zeer klein deel van de respondenten geeft aan weer gebruik te zullen gaan maken van de Taxbus (afhankelijk van het reismotief 1% - 3%). Uit een eerdere proef in Tilburg is gebleken dat de totale mobiliteitseffecten van gratis busvervoer voor 55+ gering waren. Wel bleek in Tilburg dat de mobiliteitseffecten in de leeftijdsgroep 55+ tot 65 groter waren dan in de leeftijdsgroep 65+. Het is zeer aannemelijk dat er een langetermijneffect optreedt als het openbaar vervoer zo lang gratis is voor een bepaalde doelgroep. Denk bijvoorbeeld aan het wegdoen van de auto of fiets omdat de bus toch gratis is, maar ook aan de gewenning die optreedt bij de bus als keuzealternatief. Ook het feit dat het geïndexeerd busgebruik blijft stijgen en dat de respondenten ieder jaar weer aangeven minder de fiets en de auto te gebruiken maar vaker de bus, zou verklaard kunnen worden door het feit dat men al zo lang gratis met de bus kan reizen. In de literatuur is niets teruggevonden over de langetermijneffecten van gratis openbaar vervoer; het is daarom moeilijker te voorspellen hoe een wijziging in het huidige beleid zou uitpakken. Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 7

1 Inleiding Op 16 december 2008 heeft de gemeente Eindhoven, na een tweejarige proefperiode, besloten tot het voor onbepaalde tijd voortzetten van gratis openbaar vervoer. Sinds 1 maart 2007 kunnen kinderen (12-) en ouderen (65+) daarom gratis gebruik maken van de bus in Eindhoven. Mede op basis van eerder uitgevoerde evaluatieonderzoeken is in december 2008 besloten de maatregel voor onbepaalde tijd te verlengen. In het coalitieakkoord 2010 2014 is afgesproken het gratis openbaar vervoer voor 12- en 65+ (GOV) in het voorjaar 2011 opnieuw te evalueren. De uitkomst van deze evaluatie dient als input voor de besluitvorming door college en raad om het gratis openbaar vervoer wel of niet voort te zetten. Hierbij legt de coalitie de nadruk op de mobiliteitseffecten. In vergelijking met de evaluaties van 2007 en 2008 ligt de focus in deze evaluatie dan ook meer op de mobiliteitseffecten. De in deze rapportage beschreven studie richt zich op de volgende doelen: Uitwijzen in hoeverre het GOV nog steeds een bijdrage levert aan de mobiliteits- en sociaalmaatschappelijke gerelateerde doelstellingen die zijn vastgesteld in 2006. Mobiliteitsdoelstellingen: - meer mensen in de bus in plaats van de auto; - beter gebruik van de reguliere openbaar vervoervoorzieningen. Sociaal-maatschappelijke doelstellingen: - ouderen mobieler maken; - kinderen vertrouwd maken met de bus (het openbaar vervoer); - imagoverbetering van het openbaar vervoer. Inzichtelijk maken en verder uitdiepen van de mobiliteitseffecten van het GOV binnen de doelgroep. Uitwijzen in hoeverre GOV een bijdrage levert aan het vigerende mobiliteitsbeleid en de bijbehorende stedelijke mobiliteitsdoelstellingen van de gemeente Eindhoven. Inschatting maken van de verwachte financiële, vervoerkundige en gedragseffecten bij het stoppen van het GOV of het verruimen naar 55+. In deze rapportage zijn de resultaten van een enquête onder beide doelgroepen, reizigerstellingen en een literatuurstudie beschreven. Aanvullend is onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen in het gebruik van het Collectief Vraagafhankelijk Vervoer (CVV) voor Senioren en trendtellingen van Hermes. De resultaten van de enquêteronde onder inwoners van de gemeente Eindhoven, staan verwoord in hoofdstuk 2. Deze resultaten worden afgezet tegen de eerder gevonden resultaten van de onderzoeken uitgevoerd in 2007 en 2008. De resultaten van de reizigerstellingen staan Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 9

weergegeven in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 beschrijft de resultaten van de enquête die gehouden is, onder beide doelgroepen van het GOV, in de regio. De literatuurstudie die is verricht wordt toegelicht in hoofdstuk 5. Tenslotte staan in hoofdstuk 6 conclusies, waarbij de enquêteresultaten, de telgegevens en de relevante resultaten uit hoofdstuk 4 en 5 zijn betrokken. 10 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

2 De enquête in Eindhoven Evenals in 2007 en 2008, is in 2011 gebruik gemaakt van enquêtes om het effect van gratis met de bus voor 12- en 65+ te evalueren. In totaal zijn 2.372 enquêtes verzonden naar beide doelgroepen van gratis met de bus voor 12- en 65+ in Eindhoven. Dit hoofdstuk gaat in op de opzet van de enquête, de resultaten van de enquête en de conclusies die daaruit zijn getrokken. Evenals bij eerdere evaluaties van het GOV in Eindhoven zijn in 2011 enquêtes verzonden. De opzet van de enquête is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Hier is bewust voor gekozen, zodat we de resultaten van de enquête uit 2011 kunnen vergelijken met die van voorgaande jaren. Belangrijke verschillen met de enquêtes uit 2007 en 2008 zijn: aan de enquête zijn vragen toegevoegd die het effect van eventuele stopzetting evalueren; naast de papieren enquête konden respondenten dit jaar voor het eerst een internetenquête invullen. De internetenquête heeft online gestaan van 21 maart tot 19 april 2011. Deze enquête was louter in te vullen met een combinatie van een gebruikersnaam en een wachtwoord, die toegezonden was met de uitnodiging en een papieren versie van de enquête (zie bijlagen 2 en 5). In 2011 werden er 2.372 enquêtes verzonden naar de doelgroepen. Omdat er in 2011 een grotere groep Stadspashouders was (immers GOV is niet langer beperkt tot alleen inwoners van de gemeente Eindhoven) en omdat de gemeente Eindhoven graag inzicht wil hebben in de effecten van het GOV per doelgroep (de leeftijdsgroepen 12- en 65+) maar ook naar herkomst (Eindhoven en regio), zijn er in 2011 meer enquêtes verzonden dan voorgaande jaren. De enquêtes zijn terug te vinden in bijlagen 2 en 5. Als achtergrondinformatie bij de rapportage zijn de tabellen (met antwoorden op de in de enquête gestelde vragen) terug te vinden in bijlagen 3 en 6. 2.1 Enquête 12- doelgroep In Eindhoven wonen in totaal 17.399 Eindhovenaren in de leeftijdsgroep 4 tot 12 jaar. In totaal zijn er ruim 1.500 enquêtes verzonden naar deze doelgroep en zijn er 312 bruikbare enquêtes terug ontvangen (dit is een respons van 20%). In bijlage 1 wordt ingegaan op de onderzoeksverantwoording. Al met al is de respons voor de 12- groep te laag om uitspraken te Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 11

kunnen doen met een betrouwbaarheid van 95% en een foutmarge van 5%. De respons is echter hoog genoeg om uitspraken te kunnen doen die indicatief zijn (zie ook bijlage 1). Wat weten we van deze 312 respondenten? Afbeelding 2.1 laat zien dat het grootste gedeelte van de respondenten tussen de 8 en 12 jaar is, 49% was een meisje, 51% was een jongen. Afbeelding 2.2 laat het netto gezinsinkomen zien van de respondenten. Ruim een kwart van de respondenten gaf geen antwoord op deze vraag. De grootste groep van de respondenten die de vraag wel beantwoordde viel in de hoogste inkomenscategorie. Afbeelding 2.3 laat de hoogst genoten opleiding van de ouders zien. Het merendeel van de ouders heeft een HBO opleiding of hoger (53%), 70% heeft een MBO opleiding of hoger. Daarnaast bestaat veruit de grootste groep uit twee oudergezinnen met één of meer kinderen (83%). 27% 3% 0% 19% 4 of 5 jaar 6 of 7 jaar 8 of 9 jaar 24% 6% 11% 7% 10 of 11 jaar 25% 25% 12 jaar w il ik niet zeggen 21% 19% 13% minder dan 1000 per maand 1000 1500 per maand 1500 2000 per maand 2000 2500 per maand 2500 3500 per maand meer dan 3500 per maand geen antw oord afbeelding 2.1 Leeftijdsamenstelling (12-) afbeelding 2.2 Inkomenssamenstelling van ouders (12-) 21% 32% 3% 1% 3% 17% 12% 10% geen opleiding lager onderwijs niet afgemaakt lager onderwijs basisschool speciaal onderwijs lager of voorbereidend beroepsonderwijs oa LBO LTS middelbaar algemeen voortgezet onderwijs VMBOMAVO hoger algemeen voortgezet onderwijs HAVOVWO middelbaar beroepsonderwijs oa MTS MEAO hoger beroepsonderwijs oa HTS HEA O wetenschappelijk onderwijs universit eit 22% 50% 1% 4% 8% 5% 11% eenoudergezin met 1 kind eenoudergezin met 2 kinderen eenoudergezin met 3 of meer kinderen tw eeoudergezin met 1 kind tw eeoudergezin met 2 kinderen tw eeoudergezin met 3 of meer kinderen anders namelijk afbeelding 2.3 Samenstelling naar opleiding (12-) afbeelding 2.4 Gezinssamenstelling (12-) Gebruik van het gratis openbaar vervoer (Eindhoven) Uit de enquêtes kan voor de totale leeftijdsgroep 12- uit Eindhoven worden opgemaakt dat in 2011, 23,5% van de respondenten nooit gebruik maakt van de bus. Als we dit vergelijken met de enquêtes uit 2007 en 2008 is dit een positieve ontwikkeling ten opzichte van 2008 (31%) en de jaren daarvoor; 2007 voormeting (49%) en 2007 nameting (43%). 12 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Afgelopen jaren is het aantal kinderen met een Stadspas dat nooit gebruik maakt van de bus dus gedaald. Tabel 2.1 laat de resultaten zien van de enquêtevraag naar de frequentie van het gebruik. Andere opvallende verschuivingen zijn: een lichte groei in het aandeel respondenten dat aangeeft drie tot vier keer per week met de bus te reizen(van 1% naar 4%); de groep die aangeduid kan worden als frequente gebruiker (minimaal driemaal per week) is 6% van de 12- groep. Dit is een stijging ten opzichte van 2007 voormeting (2%) en de meting uit 2008 (2%); de groep die aangeeft minder dan één keer per maand met de bus te reizen is sterk gegroeid (van 31% in 2008 naar 39% in 2011). tabel 2.1 Busgebruik 2007 voor en na invoer, 2008 en 2011 van GOV voor de groep 12- uit Eindhoven. 2007 (voor meting) 2007 (na meting) 2008 2011 n % n % n % n % 5 keer per week of meer 2 1% 2 1% 3 1% 5 2% 3 tot 4 keer per week 2 1% 7 2% 3 1% 12 4% 1 keer per week 13 4% 26 7% 28 10% 25 9% 2 keer per maand 23 6% 44 12% 39 13% 42 13% 1 keer per maand 29 8% 42 11% 38 13% 31 10% minder dan 1 keer per maand 120 32% 87 24% 90 31% 122 39% nooit 181 49% 160 43% 91 31% 73 23% Totaal 370 100% 368 100% 292 100% 310 100% Tabel 2.2 laat het geïndexeerd gebruik van de leeftijdsgroep 12- zien. Het geïndexeerd busgebruik is het gemiddeld aantal keer dat men de bus gebruikt per week. De resultaten laten zien dat de doelgroep 12- uit Eindhoven gemiddeld 0,57 maal per week de bus gebruikt. Ten opzichte van 2008 is dit een groei van 21% (toen was het gemiddelde busgebruik 0,47). tabel 2.2 Hoe vaak maakt uw zoondochter gebruik van de bus? (geïndexeerd) Index 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Ritten Ritten Ritten N Ritten 5 keer per week of meer 5 10 10 15 5 25 3 tot 4 keer per week 3,5 7 24,5 10,5 12 42 1 keer per week 1 13 26 28 25 25 2 keer per maand 0,5 11,5 22 19,5 42 21 1 keer per maand 0,25 7,25 10,5 9,5 31 7,75 Minder dan 1 keer per maand 0,125 15 10,875 11,25 122 15,25 Totaal aantal ritten per week 63,75 103,875 93,75 237 136,00 Gemiddeld busgebruik per week 0,34 0,50 0,47 0,57 Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 13

Het busgebruik per dag (tabel 2.3) laat zien dat er door de groep 12- vooral woensdag, vrijdag, en in het weekend gebruik gemaakt wordt van het gratis busvervoer in Eindhoven. Als we dit vergelijken met de laatste meting uit 2008 zien we dat er voor een aantal dagen een daling heeft plaatsgevonden (woensdag, zaterdag en zondag) en voor een aantal dagen een stijging (maandag en dinsdag). Het busgebruik is dus meer gespreid over de dagen van de week. De piekdagen uit 2007 en 2008 zijn ook in 2011 piekdagen (woensdag, vrijdag, zaterdag en zondag) Afbeelding 2.5 toont de verandering in busgebruik per dag. tabel 2.3 Busgebruik 12- vanaf 2007 per dag 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage maandag 16 8% 18 9% 21 10% 39 16% dinsdag 25 13% 23 11% 29 14% 37 16% woensdag 66 35% 82 39% 90 45% 84 35% donderdag 24 13% 21 10% 35 17% 35 15% vrijdag 77 41% 84 40% 81 40% 94 40% zaterdag 135 71% 146 70% 149 74% 172 73% zondag 65 34% 85 41% 87 43% 93 39% 80% 70% 74% 73% 71% 70% 60% 50% 40% 45% 39% 35% 35% 41% 40% 40% 40% 43% 41% 39% 34% 30% 20% 10% 16 % 16 % 13 % 14 % 11% 9% 10 % 8% 17% 15% 13 % 10 % 0% maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 (Eindhoven) afbeelding 2.5 Busgebruik 12- voor/na 2007, 2008 en in 2011 per dag 14 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Zoals te zien in tabel 2.4, wordt er evenals in voorgaande jaren op weekdagen veel gereisd tussen 12:00 en 16:00 uur en op weekenddagen voor 19:00 uur. Wel is er op weekdagen tussen 12:00 en 16:00 uur en op weekenddagen voor 19:00 uur een lichte afname van het busgebruik te zien ten opzichte van eerdere evaluaties (zie ook afbeelding 2.6). tabel 2.4 Busgebruik 12- na 2007 per tijdsperiode 2007 (Voor) 2007 (Na) 2008 2011 n=188 % n=200 % n=201 % n=237 % weekdagen voor 9:00 uur 8 4% 7 4% 11 5% 12 5% weekdagen tussen 9:00 12:00 uur 44 23% 47 24% 38 19% 42 weekdagen tussen 12:00 16:00 uur 88 47% 97 49% 98 49% 98 weekdagen tussen 16:00 19:00 uur 41 22% 54 27% 56 28% 42 koopavond na 19:00 uur 26 14% 32 16% 22 11% 24 10% weekdagen na 19:00 uur 3 2% 2 1% 7 3% 4 2% weekenddagen voor 19:00 uur 120 64% 142 71% 129 64% 138 58% weekenddagen na 19:00 uur 14 7% 12 6% 13 6% 12 5% 18% 41% 18% 80% 70% 60% 71% 64% 64% 58% 50% 40% 49% 49% 47% 41% 30% 20% 10% 0% 4% 4% 5% 5% 23% 24% 19 % 18 % 27% 28% 22% 18 % 16 % 14 % 11% 10 % 2% 3% 1% 2% 7% 6% 6% 5% weekdagen tussen 9-12 uur weekdagen voor 9 uur koopavond na 19 uur weekdagen tussen 16-19 uur weekdagen tussen 12-16 uur weekenddagen na 19 uur weekenddagen voor 19 uur weekdagen na 19 uur 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 afbeelding 2.6 Busgebruik 12- per tijdsperiode Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 15

Tabel 2.5 laat de redenen zien waarom door de respondenten die aangeven nooit de bus te gebruiken, wordt afgezien van het gebruik van de bus. Deze respondenten geven hoofdzakelijk aan liever de fiets of de auto te pakken, een resultaat dat vergelijkbaar is met andere jaren. Vergeleken met voorgaande jaren wordt het feit dat de begeleider alsnog moet betalen minder genoemd als reden om de bus niet te gebruiken. tabel 2.5 Reden van het niet gebruiken van de bus (12-) 2007 2008 2011 Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage geen bushalte aanwezig 5 3% 6 7% 2 3% liever de auto 74 47% 39 43% 32 44% liever de fiets 70 44% 41 45% 43 59% begeleider alsnog moet betalen 41 26% 35 38% 19 26% anders 42 26% 15 16% 17 23% Tabel 2.6 laat zien dat één van de ouders, overwegend de reiziger uit de 12- doelgroep begeleidt. Dit is een vergelijkbaar resultaat met 2007 en 2008. tabel 2.6 Wie is overwegend de begeleider van uw kind? 2007 2008 2011 Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage vader OF moeder 139 68% 137 70% 165 72% vader EN moeder 24 12% 26 13% 23 10% oppas - - 2 1% 3 1% opa en/of oma 20 10% 24 12% 21 9% oom en/of tante 8 4% 0 0% 3 1% Anders 13 6% 6 3% 14 6% 16 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Tabel 2.7 laat de verandering in het busgebruik zien per reismotief. Evenals in voorgaande jaren is boodschappen doen de belangrijkste reden om meer gebruik te gaan maken van de bus. Daarnaast wordt meer gebruik gemaakt van de bus voor familie- en cultureel bezoek. tabel 2.7 Verandering busgebruik dankzij GOV Minder gebruik Gelijk gebruik Meer gebruik Geen gebruik Totaal n % n % n % n % n % Mee boodschappen doen / winkelen 6 2% 101 33% 127 41% 67 25% 301 100% Mee naar de weekmarkt 4 1% 79 28% 50 17% 168 54% 301 100% Sporten 9 3% 74 26% 37 13% 181 58% 301 100% Cultureel bezoek 6 2% 86 29% 88 30% 121 39% 301 100% Onderwijs 6 2% 72 25% 42 15% 181 58% 301 100% Bezoek ziekenhuis, tandarts, et cetera. 7 2% 82 28% 40 14% 172 56% 301 100% Bezoek familie - vrienden 6 2% 97 32% 83 27% 115 39% 301 100% Tabel 2.8 laat het effect van het GOV op het gebruik van de bus zien. Het aandeel respondenten uit Eindhoven dat aangeeft dat hun kind vaker met de bus reist, is aanzienlijk toegenomen tot 59%. Dit was 45% in 2008 en 29% in 2007. tabel 2.8 Nu het busgebruik voor uw kind gratis is gaat uw kind vaker met de bus? 2007 2008 2011 n % n % n % ja 109 29% 132 45% 130 44% nee 60 16% 44 15% 52 18% weet niet 10 3% 5 2% 12 4% niet van toepassing 23 6% 21 7% 27 9% kind maakt geen gebruik van de pas/bus 168 45% 91 31% 73 25% Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 17

In tabel 2.9 is te zien dat van de ouders uit Eindhoven 36% de auto vaker laat staan omdat het busvervoer voor de kinderen gratis is. Dit is een groei ten opzichte van 2008 (31%) en 2007 (20%). 18% Van de respondenten uit Eindhoven geeft in 2011 expliciet aan dat ze de auto niet vaker laat staan. Een vergelijkbaar percentage ten opzichte van 2008 (17%) en 2007 (18%). tabel 2.9 Nu het busgebruik voor uw kind gratis is, laat u vaker de auto staan? 2007 2008 2011 n % n % n % ja 75 20% 90 31% 103 36% nee 66 18% 49 17% 53 18% weet niet 3 1% 11 4% 12 4% niet van toepassing 58 16% 52 18% 47 16% kind maakt geen gebruik van de pas/bus 168 45% 91 31% 73 25% In tabel 2.10 is te zien dat 4% van de ouders aangeeft dat hun kinderen minder zijn gaan fietsen. Veruit het grootste deel geeft aan dat het kind niet minder is gaan fietsen (49%). tabel 2.10 Nu het busvervoer voor uw kind gratis is, gaat mijn zoon/dochter minder met de fiets 2007 2008 2011 n % n % n % ja 13 4% 9 3% 12 4% nee 124 34% 118 40% 141 49% weet niet 3 1% 10 3% 10 4% niet van toepassing 62 17% 65 22% 49 17% kind maakt geen gebruik van de pas/bus 168 45% 91 31% 73 26% Bijlage 4 laat de verdeling over de buslijnen zien. Deze laat een ander beeld zien dan de voorgaande jaren. Zo laten lijn 1, 2, 3 en 4 een duidelijke daling in het gebruik zien (iets dat correspondeert met de tellingen en de trendcijfers van vervoerder Hermes). 18 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Waardering van het Gratis openbaar vervoer in Eindhoven Aan de respondenten is gevraagd wat ze van het busgebruik en het gratis openbaar vervoer vinden. Ten opzichte van 2007 en 2008 is een extra vraag over informatie in de bus toegevoegd. Over het algemeen scoort het openbaar vervoer in Eindhoven goed (7,2 en hoger). De Stadspas als gratis vervoersbewijs wordt zeer goed gewaardeerd. Deze waardering is in 2011 wederom toegenomen ten opzichte van voorgaande jaren, zie tabel 2.11. tabel 2.11 Waardering van de verschillende aspecten van het busvervoer Aspect 2007 2008 2011 kans op een zitplaats 8,0 7,9 7,7 netheid van de bussen 7,6 7,5 7,5 klantvriendelijkheid van het personeel 7,5 7,5 7,2 stiptheid van de bussen 7,5 7,5 7,3 In en uitstap van de bus 7,6 7,6 7,7 informatie in de bus - - 7,5 informatie op de bushalte 7,6 7,7 7,4 busvervoer in het algemeen 7,5 7,6 7,5 oordeel over de Stadspas als gratis vervoerbewijs 9,0 8,9 9,1 Wat vinden de respondenten nu eigenlijk van het gratis busgebruik voor de leeftijdsgroep 12-? Tabel 2.12 laat zien dat het overgrote deel (90%) van de respondenten positief of zeer positief staat ten opzichte van het initiatief. Slechts 2% van de respondenten geeft aan het initiatief negatief te waarderen. tabel 2.12 Mening van respondenten over het initiatief Gratis met de bus 12- van de gemeente Eindhoven 2007 2008 2011 Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage zeer negatief 7 2% 4 1% 0 0% negatief 11 3% 7 2% 5 2% neutraal 41 11% 18 6% 24 8% positief 112 30% 96 33% 84 27% zeer positief 197 54% 165 57% 190 63% Totaal 368 100% 290 100% 303 100% Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 19

2.2 Enquête 65+ doelgroep Eindhoven In totaal zijn er 844 enquêtes verzonden naar Stadspashouders van 65 jaar en ouder in de gemeente Eindhoven. Er zijn 425 bruikbare enquêtes terugontvangen. Dit is evenals in voorgaande jaren, een zeer hoge respons (50%). Van de totale respons van de inwoners van Eindhoven van 65 jaar en ouder waren slechts 48 enquêtes online ingevuld. Wat weten we van deze 425 respondenten? Afbeelding 2.7 laat zien dat het grootste gedeelte van de respondenten tussen de 70 en 74 jaar is, 65% was een vrouw en 35% een man. Afbeelding 2.8 laat het netto gezinsinkomen zien van de respondenten. Ruim een vijfde van de respondenten gaf geen antwoord op deze vraag. Slechts 4% van groep van de respondenten die de vraag wel beantwoordde viel in de hoogste inkomenscategorie. Het grootste deel van de respondenten viel of in de inkomensgroep 1.000,00 tot 1.500,00 per maand (23%), of in de inkomensgroep 1.500,00 tot 2000,00 per maand (20%). Afbeelding 2.9 laat de hoogst genoten opleiding van de respondenten zien. Het merendeel heeft lager of voorbereidend beroepsonderwijs (23%) of middelbaar beroepsonderwijs (27%) genoten. Daarnaast bestaat veruit de grootste groep uit twee persoonshuishoudens (Afbeelding 2.10). 16% 0% 27% 65-69 jaar 70-74 jaar 75-79 jaar 80 jaar en ouder w il ik niet zeggen 19% 6% 23% minder dan 1000 per maand 1000-1500 per maand 1500-2000 per maand 4% 2000-2500 per maand 28% 29% 13% 16% 20% 2500-3500 per maand meer dan 3500 per maand afbeelding 2.7 Leeftijdssamenstelling (65+) afbeelding 2.8 Inkomenssamenstelling (65+) geen opleiding 7% 9% 10% 27% 5% 6% 14% 23% lager onderwijs/speciaal onderwijs lager of voorbereidend beroepsonderwijs middelbaar algemeen voortgezet onderwijs oa MULO hoger algemeen voortgezet onderwijs (Atheneum, Gymnasium) middelbaar beroepsonderwijs oa MTS MEAO hoger beroepsonderwijs wetenschappelijk onderwijs 73% 1% alleenstaand tw ee persoonshuishouden anders namelijk 26% afbeelding 2.9 Samenstelling naar opleiding (65+) afbeelding 2.10 Gezinssamenstelling (65+) 20 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Gebruik van het gratis openbaar vervoer Tabel 2.13 laat de frequentie van het busgebruik vanaf 2007 zien. Analyse van de frequentie van het gebruik van het gratis openbaar vervoer, laat een aantal opvallende zaken zien: Er is een daling opgetreden in het aantal respondenten dat aangeeft nooit gebruik te maken van de bus. Waar in voorgaande jaren dit percentage 22% of hoger was, geeft in 2011 slechts 11% van de respondenten aan nooit gebruik van de bus te maken. Het aantal respondenten dat aangeeft frequent te reizen (meer dan driemaal per week) is gegroeid ten opzichte van 2008 (toen 33%) naar 38%. tabel 2.13 Busgebruik 65+ voor/na 2007, 2008 en in 2011 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Frequentie n % n % n % n % 5 keer per week of meer 6 1% 18 3% 15 5% 26 6% 3 tot 4 keer per week 65 11% 112 20% 92 28% 134 32% 1 keer per week 82 14% 141 25% 67 21% 116 27% 2 keer per maand 76 13% 75 13% 40 12% 49 11% 1 keer per maand 47 8% 32 6% 14 4% 26 6% minder dan 1 keer per maand 97 17% 40 7% 26 8% 29 7% nooit 200 35% 147 26% 70 22% 45 11% totaal 573 100% 565 100% 324 100% 425 100% Tabel 2.14 laat het geïndexeerd gebruik zien voor de respondenten uit Eindhoven. Gemiddeld gebruiken de respondenten 1,97 keer per week de bus. Voor Eindhoven betekent dit een groei in het gemiddelde gebruik per week van 2% ten opzichte van 2008. Ten opzichte van de voormeting in 2007 bedraagt de groei zelfs 82%. tabel 2.14 Hoe vaak maakt u (65+) gebruik van de bus? (geïndexeerd) Index 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Ritten Ritten Ritten n Ritten 5 keer per week of meer 5 30 90 75 26 130 3 tot 4 keer per week 3,5 227,5 392 322 134 469 1 keer per week 1 82 141 67 116 116 2 keer per maand 0,5 38 37,5 20 49 24,5 1 keer per maand 0,25 11,75 8 3,5 26 6,5 Minder dan 1 keer per maand 0,125 12,125 5 3,25 29 3,625 Totaal aantal ritten per week 401,375 673,5 490,75 380 749,62 Gemiddeld busgebruik per week 1,08 1,61 1,93 1,97 Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 21

Tabel 2.15 toont het gebruik van de bus naar dag van de week. Als we het gebruik vergelijken met de cijfers uit 2008, blijkt dat de 65 plussers uit Eindhoven op maandag, donderdag, vrijdag en zaterdag meer zijn gaan reizen. Op de overige dagen is het gebruik gelijk gebleven of gedaald. Afbeelding 2.11 laat de verschillen zien. Al met al is er sprake van een stabiele verdeling over de dagen van de week waarbij op maandag en zondag minder gebruik wordt gemaakt van de bus. tabel 2.15 Busgebruik (65+) naar dag van de week 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Dag Percentage Percentage Percentage Aantal Percentage maandag 17% 21% 21% 104 27% dinsdag 52% 61% 60% 217 57% woensdag 27% 44% 49% 178 47% donderdag 36% 39% 36% 166 44% vrijdag 30% 38% 35% 150 39% zaterdag 31% 39% 42% 195 51% zondag 18% 24% 31% 95 25% 70% 60% 61% 60% 57% 50% 40% 52% 49% 47% 44% 44% 39% 36% 36% 39% 38% 35% 51% 42% 39% 30% 20% 27% 21% 21% 17% 27% 30% 31% 31% 24% 25% 18 % 10% 0% maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 (Eindhoven) afbeelding 2.11 Busgebruik voor/na 2007, 2008 en in 2011 per dag 22 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Tabel 2.16 en afbeelding 2.12 tonen het busgebruik per tijdsperiode. Bijna alle tijdsperioden laten groei zien, met uitschieters op weekdagen tussen 16:00 19:00 uur en weekenddagen voor 19:00 uur. tabel 2.16 Busgebruik naar tijdsperiode 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 Dag Percentage Percentage Percentage Aantal Percentage weekdagen voor 9:00 uur s ochtends 13% 6% 6% 25 7% weekdagen tussen 9:00 en 12:00 uur 60% 68% 58% 226 59% weekdagen tussen 12:00 en 16:00 uur 46% 56% 62% 257 68% weekdagen tussen 16:00 en 19:00 uur 19% 19% 21% 91 24% op koopavond na 19:00 uur 8% 8% 10% 29 8% op overige weekdagen na 19:00 uur 7% 7% 8% 23 6% op weekenddagen voor 19:00 uur 16% 18% 17% 75 20% op weekenddagen na 19:00 uur 9% 7% 7% 35 9% 80% 70% 60% 50% 40% 68% 60% 59% 58% 68% 62% 56% 46% 30% 20% 10% 13 % 6% 6% 7% 24% 21% 19 % 19 % 10 % 8% 8% 8% 7% 7% 8% 6% 20% 18 % 16 % 17% 9% 9% 7% 7% 0% weekdagen tussen 16-19 uur weekdagen tussen 12-16 uur weekdagen tussen 9-12 uur weekdagen voor 9 uur weekdagen na 19 uur koopavond na 19 uur weekenddagen na 19 uur weekenddagen voor 19 uur 2007 (voor) 2007 (na) 2008 2011 afbeelding 2.12 Busgebruik naar tijdsperiode Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 23

Tabel 2.17 laat zien wat de achterliggende motieven zijn van de respondenten die aangeven nooit gebruik te maken van het gratis busvervoer. Belangrijkste redenen zijn; het hebben van lichamelijke beperkingen en de voorkeur voor een ander vervoermiddel. Lichamelijke beperkingen wordt in 2011 wel veel vaker genoemd als reden om af te zien van bus gebruik als bij voorgaande evaluaties. In 2007 en 2008 waren dezelfde redenen belangrijk voor het niet gebruiken van de bus. tabel 2.17 Gebruikt de bus niet omdat. 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage lichamelijke beperkingen 36% 41% 36 80% geen bushalte 15% 16% 4 9% liever de auto gebruik 34% 31% 19 42% liever de fiets 29% 50% 24 53% liever lopend 3% 23% 10 22% ik gebruik de Taxbus Deeltaxi Ik ben lid van De Witte Raaf - - 8 18% andere reden 18% 14% 5 11% Tabel 2.18 toont het antwoord op de vraag of men altijd de Stadspas gebruikt als men met de bus reist. Evenals in 2007 en 2008 geeft het overgrote deel van de respondenten aan altijd de Stadspas te gebruiken als zij met de bus reizen. tabel 2.18 Gebruikt u altijd de Stadspas als u met de bus reist? 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage ja, altijd 88% 93% 335 91% nee, nooit. Ik reis namelijk uitsluitend in de ochtend voor 9 uur. nee, niet altijd. Ik reis namelijk zowel in de ochtend voor 9 uur als daarna. nee, er rijden hier geen bussen waarop het gratis openbaar vervoer geldt. 1% 0% 2 1% 8% 4% 22 6% 1% 1% 0 0% nee, niet altijd 14% 2% 10 3% Totaal 369 24 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Tabel 2.19 toont de verandering in de mate van gebruik als gevolg van het gratis busvervoer, per reismotief. Ten opzichte van 2007 is de categorie geen gebruik veel kleiner geworden, voor bijna alle reismotieven. Dit komt overeen met de eerder geconstateerde terugloop in het aantal respondenten dat aangaf nooit gebruik te maken van het gratis busvervoer. Ook is het aantal respondenten dat aangeeft meer gebruik te gaan maken van het busvervoer voor alle reismotieven gestegen ten opzichte van 2008. Iets wat lastig te verklaren is, dat in vergelijking met eerdere evaluaties een iets groter aandeel van de gebruikers aangeeft minder gebruik te maken van de bus (Dit geldt voor bijna alle reismotieven). tabel 2.19 Verandering dankzij Stadspas (Eindhoven) Reismotief Minder gebruik Gelijk gebruik Meer gebruik Geen gebruik n % n % n % n % boodschappen doen / winkelen 11 3% 92 24% 184 48% 93 24% bezoek weekmarkt 12 3% 63 17% 93 24% 212 56% toeristisch bezoek 5 1% 51 13% 75 20% 249 66% sport recreatie 11 3% 42 11% 35 9% 292 77% cultureel bezoek 4 1% 58 15% 67 18% 251 66% bezoek onderwijs of cursus 2 1% 20 5% 18 5% 340 89% bezoek zakelijke dienstverlening 3 1% 49 13% 35 9% 293 77% betaald werk / zakelijk bezoek 4 1% 18 5% 8 2% 350 92% bezoek ziekenhuis, tandarts, fysiotherapeut, en dergelijke. 15 4% 88 23% 113 30% 164 43% bezoek familie / vrienden 12 3% 58 15% 144 38% 166 44% verrichten vrijwilligerswerk 2 1% 20 5% 29 8% 329 87% verrichten mantelzorg 2 1% 19 5% 18 5% 341 90% Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 25

Tabellen 2.20 tot en met 2.22 geven het effect weer van het gratis busvervoer op de vervoermiddelkeuze van de reiziger. Van de respondenten uit Eindhoven geeft 75% aan vaker de auto te laten staan. Dit is een flinke stijging ten opzichte van 2008, toen 27% van de respondenten aangaf dat ze de auto vaker lieten staan. Daar staat tegenover dat een veel groter percentage van de respondenten aangeeft vaker de fiets te laten staan (32% in 2011 ten opzichte van 13% in 2008) en minder voor het CVV-vervoer voor senioren te kiezen (17% in 2011 ten opzichte van 5% in 2008). De grote verschillen worden veroorzaakt door de afname in de categorie niet van toepassing. tabel 2.20 Nu het busgebruik gratis is, laat u vaker de auto staan? 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage ja 33% 37% 278 75% nee 4% 5% 18 5% weet niet 1% 1% 5 1% niet van toepassing 22% 35% 23 6% geen gebruik van de pas/bus 29% 22% 45 12% Totaal 369 tabel 2.21 Nu het busgebruik gratis is, laat u vaker de fiets staan? 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage ja 10% 13% 85 32% nee 21% 21% 102 39% weet niet 2% 1% 5 2% niet van toepassing 37% 44% 26 10% geen gebruik van de pas/bus 29% 22% 45 17% Totaal 263 tabel 2.22 Nu het busgebruik gratis is, ga ik minder met de Taxbus/witte Raaf 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage ja 10% 13% 41 17% nee 21% 21% 15 6% weet niet 2% 1% 2 0% niet van toepassing 37% 44% 136 57% geen gebruik van de pas/bus 29% 22% 45 19% Totaal 239 26 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

Waardering van het Gratis OV in Eindhoven Als we kijken naar de waardering van het openbaar vervoer, weergegeven in tabel 2.23, zien we dat de waardering in 2011 is toegenomen. Op alle aspecten scoort het openbaar vervoer hoger dan in 2008. tabel 2.23 Waardering van verschillende aspecten van het OV door de 65 plussers uit Eindhoven Aspect 2007 2008 2011 kans op een zitplaats 8,1 8,0 8,0 netheid van bussen 7,6 7,5 7,9 klantvriendelijkheid van het personeel 7,8 7,8 7,9 stiptheid van de bussen 7,5 7,6 7,7 in- en uitstap van de bus 7,2 7,6 7,9 informatie in de bus 7,5 7,7 8,2 informatie op de bushalte 7,9 busvervoer in het algemeen 7,8 8,0 8,2 oordeel over de Stadspas als gratis vervoerbewijs 9,3 9,2 9,5 Tabel 2.24 toont de waardering van de respondenten voor het initiatief van de gemeente om gratis busvervoer aan te bieden. Evenals voorgaande jaren, geeft het overgrote gedeelte van de respondenten aan zeer positief te zijn over het initiatief van de gemeente tot gratis busgebruik. Net als in 2008 geeft 99% van de respondenten aan dat ze positief tot zeer positief zijn over het initiatief. tabel 2.24 Waardering van het initiatief Gratis met de bus van de gemeente 2007 2008 2011 Percentage Percentage Aantal Percentage zeer negatief 1% 0% 0 0% negatief 0% 0% 1 0% neutraal 3% 1% 5 1% positief 28% 25% 97 24% zeer positief 67% 74% 310 75% Totaal 413 100% Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 27

3 Reizigerstellingen Net als in 2007 en 2008 zijn in 2011 reizigerstellingen uitgevoerd. De tellingen zijn vooral bedoeld als context voor de resultaten van de enquête. Daarnaast geven de resultaten van de reizigerstelling een kwantitatief beeld van het gebruik van het gratis busvervoer in de regio Eindhoven. In dit hoofdstuk gaan we in op de methodologische achtergrond van de tellingen, de resultaten en de conclusies die daaruit getrokken kunnen worden. In paragraaf 3.1 van dit rapport zullen we eerst ingaan op de resultaten van de tellingen zoals gehouden in 2011. In paragraaf 3.2 zullen we het gebruik van de CVV-vervoer voor Senioren (Taxbus) bespreken en tenslotte zullen we in paragraaf 3.3 de trendtellingen van Hermes bespreken. 3.1 De reizigerstelling in 2011 Evenals bij eerdere evaluaties van gratis met de bus voor 12- en 65+ in Eindhoven is gekozen voor het uitvoeren van reizigerstellingen. Voor de tellingen in 2011 is een vergelijkbare systematiek gehanteerd als bij de eerder uitgevoerde tellingen. Dat wil zeggen dat een steekproef is genomen uit de lijnen waarop GOV van toepassing is. De veldwerker neemt plaats achter de chauffeur en telt op een rit het aantal instappende reizigers. Daarbij is onderscheid gemaakt naar de doelgroepen (0-4 jaar, 4-11 jaar, 12-65 jaar en de groep 65 plussers). De tellingen zijn uitgevoerd op dezelfde weekdagen als bij de eerder uitgevoerde tellingen bij de evaluaties in 2007 en 2008. Tabel 3.1 laat de dagen zien waarop geteld is, zowel in 2011 als in voorgaande jaren. De tijdstippen waarop de tellingen zijn uitgevoerd zijn eveneens vergelijkbaar met voorgaande jaren: woensdag 16 maart van 9:00 tot en met 19:00 uur 2011 (vrije middag voor de schoolgaande kinderen); donderdag 17 maart van 9:00 tot en met 21:00 uur 2011 (normale weekdag met avondspits); zaterdag 19 maart van 9:00 tot en met 18:00 uur (vrije dag, winkeldag). tabel 3.1 Overzicht van teldagen Telling Woensdag Donderdag Zaterdag 0-meting (2007) 14 februari 2007 15 februari 2007 10 februari 2007 1- Meting (2007) 6 juni 2007 7 juni 2007 9 juni 2007 Meting 2008 27 februari 2008 28 februari 2008 1 maart 2008 Meting 2011 16 maart 2011 17 maart 2011 19 maart 2011 28 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

In tabel 3.2 zijn de resultaten van de telling weergegeven. In de tabel is een uitsplitsing gemaakt naar dag en leeftijdsgroep, daarnaast zijn zowel de absolute aantallen reizigers als het aandeel per groep weergegeven. Om de tellingen goed te kunnen relateren aan de eerder uitgevoerde tellingen, laat tabel 3.3 de resultaten uit 2007 en 2008 zien. In totaal werden er in 2011 10.320 reizigers geteld, waarvan 22% in de doelgroep van het gratis busvervoer viel (tot 12 jaar en de groep 65 plussers). Daarnaast valt op, dat de doelgroep op zaterdag een groter aandeel heeft dan op doordeweekse dagen. Dit komt omdat het aantal reizigers in de leeftijdsgroep 12 tot en met 64 jaar aanzienlijk afneemt op zaterdag, wat logisch is, omdat dit grotendeels beroepsbevolking en studenten betreft die op zaterdag veel minder reizen. In 2011 zijn meer reizigers geteld. Dit is logisch want er zijn meer ritten geteld (504 ritten in 2011 ten opzichte van 404 ritten in 2008). Als we de aantallen corrigeren voor het aantal ritten, zien we dat er in 2008 gemiddeld 22,1 reizigers per rit geteld werden en in 2011 waren dit er 20,5. Als we deze correctie uitsplitsen naar de doelgroepen, zien we dat er bij de GOV doelgroep meer gereisd wordt in 2011. Bij de leeftijdsgroep 12-64 jaar, is een daling opgetreden die niet gecompenseerd wordt door de toename in het busgebruik bij de doelgroep van het GOV (dit verklaart de afname per saldo). Als we kijken naar de lijnen die in 2008 zijn geteld en in 2011, zien we dat de verhouding reizigers ouder dan 65 jaar op deze lijnen nagenoeg gelijk gebleven is. De lijnen die in 2008 een hoger percentage reizigers van 65 jaar of ouder hadden (bijvoorbeeld lijn 2, lijn 3, lijn 10, et cetera) hebben dat in 2011 ook. Het aandeel 4-12 jarige laat met 2008 vergelijkbare verhoudingen zien. tabel 3.2 Aantal en percentage getelde reizigers naar leeftijdsopbouw en meetdag in 2011 2011 Woensdag 16 maart Donderdag 17 maart Zaterdag 19 maart Totaal n % n % n % n % tot 4 jaar 68 2% 62 1% 60 3% 190 2% 4 tot en met 11 jaar 108 3% 64 1% 107 5% 279 3% 12 tot en met 64 jaar 2.887 79% 3.623 84% 1.534 66% 8.044 78% 65 jaar of ouder 588 16% 583 13% 636 27% 1.807 17% Totaal 3.651 100% 4.332 100% 2.337 100% 10.320 100% tabel 3.3 Resultaten van eerder uitgevoerde tellingen 2007 (0-meting) Woensdag 14 februari Donderdag 15 februari Zaterdag 10 februari Totaal n % n % n % n % tot 4 jaar 36 1% 35 1% 24 1% 95 1% 4 tot en met 11 jaar 48 1% 55 2% 53 3% 156 2% 12 tot en met 64 jaar 3.148 91% 2.974 88% 1.372 80% 7.494 88% 65 jaar of ouder 209 6% 297 9% 257 15% 763 9% Totaal 3.441 100% 3.361 100% 1.706 100% 8.508 100% Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 29

2007 (1-meting) Woensdag 6 juni Donderdag 7 juni Zaterdag 9 juni Totaal n % n % n % n % tot 4 jaar 68 2% 58 2% 61 3% 187 2% 4 tot en met 11 jaar 87 3% 71 2% 83 4% 241 3% 12 tot en met 64 jaar 2.412 81% 2.643 85% 1.396 74% 6.451 81% 65 jaar of ouder 424 14% 352 11% 343 18% 1.119 14% Totaal 2.991 100% 3.124 100% 1.883 100% 7.998 100% 2008 Woensdag 27 februari Donderdag 28 februari Zaterdag 1 maart Totaal n % n % n % n % tot 4 jaar 31 1% 33 1% 51 2% 115 1% 4 tot en met 11 jaar 63 2% 59 2% 87 4% 209 2% 12 tot en met 64 jaar 2.507 83% 3.180 84% 1.509 71% 7.196 81% 65 jaar of ouder 419 14% 499 13% 472 22% 1.390 16% Totaal 3.020 100% 3.771 100% 2.119 100% 8.910 100% 3.2 CVV-vervoer voor Senioren (Taxbus) Afbeelding 3.1 toont het aantal ouderenritten dat met de Taxbus binnen de gemeente Eindhoven is gemaakt. Het overzicht van het aantal ritten voor ouderen, laat al sinds 2006 een continue dalende trend zien. Dit is in tegenstelling tot de stijgende trend van het aantal inwoners van 65 jaar en ouder in Eindhoven (zie afbeelding 3.2) en de ontwikkelingen in de vraag van het WMO-vervoer. In 2007 werd op basis van de trendbreuk die toen gesignaleerd werd in de cijfers van het CVVvervoer voor Senioren al vastgesteld, dat de invoer van het gratis bus vervoer in Eindhoven ertoe geleid heeft dat er een verschuiving heeft opgetreden van het CVV-vervoer voor Senioren naar het reguliere openbaar vervoer (Dit is ook te zien aan de trendbreuk in 2007 in afbeelding 3.1). Nadere analyse van de CVV vervoer gegevens, laat zien dat er al sinds 2004 een continue dalende trend is. In 2007, direct na invoering van het GOV, heeft er een trendbreuk plaats gevonden (zeer sterke daling) in het gebruik van het CVV vervoer door ouderen (Afbeelding 2). Op basis van deze trendbreuk is destijds al vastgesteld, dat de invoer van het GOV in Eindhoven ertoe geleid heeft dat er een verschuiving is opgetreden van het CVV vervoer naar het reguliere openbaar vervoer. Dat deze trend na invoer van het gratis busvervoer continue blijft dalen, ondanks het toenemende aantal ouderen in Eindhoven, lijkt erop te duiden dat in de loop der tijd deze dalende trend zich doorzet en dat nieuwe gebruikers ook voor het reguliere openbaar vervoer kiezen. Als we kijken naar de antwoorden die respondenten van 65 jaar en ouder geven op de vraag hoe ze zouden reizen indien ze het normale tarief zouden moeten betalen voor het busvervoer, geeft slechts een zeer laag percentage van de respondenten aan als alternatief voor het CVV voor senioren (Taxbus of De Witte Raaf) te kiezen. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat het totaal aantal ritten voor ouderen een zeer klein percentage is van het totaal aantal Taxbus (WMO) ritten dat wordt gemaakt. In 2010 gaat het om 30 Gratis met de bus, voor 12- en 65+

minder dan 0,6%. Het gaat hier om 65 plussers zonder WMO indicatie. Tot 1 april 2009 hadden alleen ouderen met een inkomen tot 1,2 keer het bijstandsniveau toegang tot het CVV. Deze inkomensgrens is op 1 april 2009 vervallen, waarna het CVV vervoer voor alle ouderen toegankelijk is geworden. 700 Overzicht van het aantal ritten voor 65+ -ers binnen het vraagafhankelijk vervoer (Taxbus) 600 Aantal ritten 500 400 300 200 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2005 2004 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Maand afbeelding 3.1 Ontwikkeling van het aantal 65+ ritten (niet zijnde WMO) Demografische ontwikkeling per doelgroep 35.000 30.000 Aantal inwoners 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 Jaar Aantal 4 tm 11 jarigen op 1 januari (Eindhoven) Aantal 65 84 jarigen op 1 januari (Eindhoven) afbeelding 3.2 Demografische gegevens van de doelgroepen Gratis met de bus, voor 12- en 65+ 31

3.3 Trendtellingen van Hermes Om vast te stellen of de dalende trend uit de tellingen (paragraaf 3.1) overeenkomt met het beeld dat naar voren komt uit de cijfers van de vervoerder is, net als in 2007, een overzicht gemaakt van de tel/ trend cijfers van Hermes. Voor deze vergelijking hebben we de som van de telpunten per lijn genomen. Hierbij hebben we gebruik gemaakt van dezelfde telpunten als in 2007. Afbeelding 3.4 laat de totalen zien van de lijnen die deel uitmaken van dit onderzoek en tevens opgenomen waren in het onderzoek uit 2007 en 2008 (voor de onbewerkte tellingen, zoals aangeleverd door Hermes, verwijzen we naar bijlage 7). De cijfers zijn dus de som van de reizigers die geteld zijn op de verschillende telpunten van een lijn (er zitten dus dubbeltellingen in). Er is voor deze methode gekozen om vergelijkbare cijfers te kunnen rapporteren als bij voorgaande evaluaties. De cijfers laten een duidelijke groei zien in het aantal reizigers op de lijnen waarop het busgebruik voor de doelgroepen gratis is. Als we kijken naar het gebruik op lijnniveau (afbeelding 3.5 en 3.6), zien we eigenlijk geen grote schommelingen; bij enkele lijnen neemt het gebruik iets af (bijvoorbeeld lijn 1 en 2) en bij andere neemt het gebruik iets toe (bijvoorbeeld lijn 12, 14 en 15). Uitzondering is lijn 401 (van station NS naar Eindhoven Airport), hier neemt het aantal getelde reizigers met meer dan 13.200 reizigers toe. Deze lijn zorgt dan ook voor het grootste deel van de groei van het totaal aantal reizigers. De reden hiervoor is het toegenomen aantal vluchten van Eindhoven Airport en de groei van de wijk Meerhoven. 410.000 390.000 370.000 350.000 330.000 Reizigers 310.000 290.000 270.000 nov. 2006 maart 2007 nov. 2008 nov. 2009 nov. 2010 250.000 230.000 210.000 190.000 maandag t/m zaterdag afbeelding 3.3 Totaal aantal reizigers per week 32 Gratis met de bus, voor 12- en 65+