VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL PINOKKIO BASISSCHOOL FREINETSCHOOL, LOC. JAC. P. THIJSSE Locatie(s) :Peuterspeelzaal :Basisschool Brinnr. :13YL-2 Plaats :2624 VH Delft Reg.nr. :3143954 Onderzoeksnummer :14512 + 14511 Datum onderzoek :19 5 2011 Datum vaststelling rapport :15 9 2011 VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 1 van 7
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere vooren/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in de groep 5 ochtenden per week: 24, waarvan 20 doelgroeppeuters Groepsinformatie kleutergroepen: Aantal kleuters in groep 1/2A : 22, waarvan 7 doelgroepkleuters Aantal kleuters in groep 1/2B : 17, waarvan 5 doelgroepkleuters VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 2 van 7
2. HET TOTAALBEELD Op de locatie Jac. P. en peuterspeelzaal heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de stand van zaken in het kader van de voor- en vroegschoolse educatie. Zij maken deel uit van een cluster dat samenwerkt op het gebied van VVE. Beide afdelingen werken met het VVEconcept van Kaleidoscoop. Op de peuterspeelzaal staat nu anderhalf jaar een stabiel team van peuterleidsters die zo veel mogelijk samenwerkt met de leraren van de onderbouw van de Freinetschool. Deze goede samenwerking vertaalt zich vooral op het gebied van de pedagogische- en didactische aanpak van het werken met het VVE-concept. De peuterleidsters hebben hun opleiding nog niet afgerond, maar zij worden gericht ondersteund door de leraren van de onderbouw die de opleiding van Kaleidoscoop al gevolgd hebben. De verdieping van de aanpak bij de kleuters richt zich verder op het afstemmen van Kaleidoscoop op de Freinet-aanpak van de basisschool. Hiervoor is een beleidsdocument opgesteld. Voor de kinderen die na de peuterspeelzaal naar de Freinetschool doorgaan is er voorzien in een warme overdracht die zeker tot een voorbeeld voor anderen mag gelden. Naast de overwegend positieve ontwikkelingen die dit VVE-onderzoek laat zien, omdat de meeste onderdelen met een voldoende zijn aangemerkt, zijn er ook verbeteringen mogelijk. Op enkele aspecten kunnen de voor- en de vroegschool zich verder ontwikkelen zodat het VVE-traject in de toekomst meer effect sorteert voor de kinderen. Zo is er op het gebied van de ouderbetrokkenheid nog verschil te merken tussen de beide afdelingen. De inhoudelijke continuïteit van een eenduidige aanpak van de taalvaardigheidontwikkeling en de woordenschat is nog niet optimaal afgestemd tussen de afdelingen. Tevens vereist het zorgvuldig stimuleren van de autonomie bij de kinderen om zelfstandig hun problemen of conflicten op te lossen nog verdere aandacht. Bij de peuters en de kleuters kan er bij kleine botsingen beter begeleid worden. Op het terrein van de interne extra zorg en begeleiding zijn er bij het volgen van de brede ontwikkeling van kinderen nog tekorten en verschillen geconstateerd. De locaties kunnen zich inzetten om hierin een doorgaande lijn te realiseren. Dit is ook het geval bij het aspect kwaliteitszorg waarbij het kwaliteitsbeleid specifiek voor VVE op de voor- en vroegschool nog op een aantal punten verbeterd kan worden. VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 3 van 7
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 - A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst 3 - A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) : Kaleidoscoop Bs : Kaleidoscoop A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 - A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 - A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor : Twee jaar oud VVE? A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 4 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 2 - Aan de basisvoorwaarden van VVE wordt voldaan. Het gemeenschappelijke VVE-programma van Kaleidoscoop is op de didactische en pedagogische werkwijze in de afgelopen periode goed afgestemd, waarbij de plannings- en terugkijkactiviteiten goed tot hun recht komen. Er is op beide afdelingen voldoende tijd gepland om aan VVE te werken en de dubbele bezetting wordt zowel bij de peuters als kleuters gerealiseerd. De peuterleidsters zijn nog bezig met de Kaleidoscoop-opleiding, terwijl de kleuterleerkrachten de opleiding al hebben gedaan. De extra module taalvaardigheid en de samenhang met het concept van Freinet is ook vastgelegd in een document. Zij ondersteunen daarnaast hun collega s in uitvoering van de aanpak in de peuterafdeling Dit mag als voorbeeld voor anderen gelden (A5.4). De Stichting Kinderopvang Octopus heeft voor de peuterspeelzaal nog geen opleidingsplan voor de leidsters, dat gericht is op het verder ontwikkelen van de vaardigheden en competenties die voor VVE van belang zijn (A5.5). B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd B3 Intake B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 3 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 2 3 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind B7 Rekening houden met de thuistaal Op de basisschool is er een subsidieaanvraag voor de ouderbetrokkenheid en het doen van huisbezoeken opgesteld. Hierin staan voor de toekomst de beleidsinitiatieven voor de betrokkenheid van ouders verwoord (B1). Een aantal activiteiten worden al uitgevoerd en zullen nog geëvalueerd worden. Ouders van de basisschool geven aan dat zij schriftelijk geïnformeerd worden over de taalvaardigheidthema s en werkwijze in de onderbouw. Zij worden ook gestimuleerd om mee te doen aan de taalactiviteiten in dit verband. Er is nog geen ouderbeleid op papier vastgesteld door de peuterspeelzaal. Ouders van de peuters melden dat ze bij de inloop merken en van de leidsters ook horen welk thema er wordt uitgevoerd. Zij krijgen hiervoor geen verdere informatie voorafgaand aan het thema of vragen om thuis mee te doen met de taalactiviteiten (B1, B4, B5). Het kan de aanpak van het ouderbeleid ten goede komen als er bij de plannen meer aandacht is voor een gemeenschappelijk ouderbeleid, bijvoorbeeld door de ideeën van de peuterspeelzaal te inventariseren en mee de nemen in de subsidieaanvraag van de basisschool. VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 4 van 7
C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma C1.2 Werken met een doelgerichte planning C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 4 4 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taal-uitlokkend C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het spelen en werken C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van de individuele kinderen 4 4 3 4 2 3 Het programma van Kaleidoscoop wordt integraal uitgevoerd bij peuters en kleuters. Zij voeren een doelgerichte planning uit. Afzonderlijk worden de taalthema s met de erbij horende woordenschat door de voor- en de vroegschool uitstekend uitgevoerd. Er worden bij de peuters en kleuters los van elkaar voldoende woorden aangeboden die opklimmen in moeilijkheidsgraad (C1.3 en C1.4). De peuterspeelzaal heeft echter haar beredeneerd aanbod van de overige ontwikkelingsgebieden voor de peuters in de vorm van leerlijnen met tussendoelen en einddoelen voor beginnende gecijferdheid, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling niet aantoonbaar opgenomen in de planning (C1.4 en C3.7). Deze gebieden zijn bij de kleuterbouw wel goed zichtbaar gemaakt in de jaarplanning en de wekelijkse uitvoering van de sleutelervaringen bij de Freinet-aanpak. Het pedagogisch klimaat is respectvol naar de peuters en kleuters en dit geldt ook voor de autonomie van kinderen bij de didactische aanpak van werkjes en taken. Deze worden in het algemeen goed bewaakt en gestimuleerd (C2.1, C2.2 en C2.4). Als het gaat om het oplossen van conflicten tussen de kinderen, kunnen de sociale competenties en om hen te leren om deze zelfstandig bij te leggen, nog winst worden behaald om de peuters en de kleuters hierbij beter te assisteren en trainen. (C2.3). De kwaliteit van het educatief handelen van leidsters en leraren is overwegend van voldoende kwaliteit. Er worden gerichte taalactiviteiten uitgevoerd in de kring of met subgroepen en individuele kinderen. Zowel de interactie tussen leidsters en kinderen als de interactie tussen kinderen onderling wordt gestimuleerd. Bij de kleuters wordt dit verder versterkt door de reflectie en feedback die leerkrachten doen na de uitvoering van groepsopdrachten met het proces van terugkijken. Dit mag als voorbeeld gelden voor anderen (C3.2 en C3.3). VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 5 van 7
D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 2 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 4 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidstersleerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden Bij beide afdelingen worden de vorderingen van de taalactiviteiten met landelijk genormeerde Cito-toetsen voor taal- en leesvoorwaarden gevolgd. Maar de voor- en de vroegschool brengen de rekenvoorwaarden nog niet met een landelijk genormeerde toets in beeld. Hierdoor is er geen zicht op de resultaten van subdoelen van gecijferdheid (D1.1). Voor vroegtijdige signalering van een mogelijke ontwikkelingsachterstand, is het bij de peuters belangrijk om bij de 0-meting, na de wenperiode van zes weken, de eerste observatie uit te voeren. De observaties van de peuters vinden pas plaats vanaf 2 jaar en 6 maanden (D1.2 en D1.4). De begeleiding voor groepjes kinderen of bij individuele kinderen is er bij de peuters en de kleuters. Er wordt gewerkt met meer handen (duo s) in de klas. Bij de kleuters is er bovendien een schakelklas in groep 1 ingezet waardoor de extra aandacht en aanpak van de taalvaardigheid in positieve zin opvalt en als voorbeeld voor anderen kan dienen (D1.4). Bij de peuters ontbreekt nog een kind-volgsysteem om taalvaardigheid en andere ontwikkelingsgebieden zoals motoriek, sociaal emotionele- en visuele ontwikkeling vast te leggen (D1.3). Deze gebieden worden bij de kleuters in kaart gebracht en geëvalueerd met een gestructureerd volginstrument. Voor de bredere zorg van kinderen is er voldoende aandacht. Als er bij aanmelding, bij observaties van kinderen of tijdens gesprekken met ouders blijkt dat er ernstige problemen zijn, dan zetten de voor en de vroegschool tijdig externe zorg in. Het volgen en verder bijhouden van kinderen die externe zorg nodig hebben komt ook voldoende tot zijn recht bij peuters en kleuters (D2) E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voor- c.q. vroegschool E2 De voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig E3 De voor- c.q. vroegschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen E4 De voor- c.q. vroegschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie E6 In de kwaliteitszorg van de basisschool wordt ook specifiek naar VVE gekeken - 2 Voor de voor- en vroegschool is er VVE-coördinatie geregeld. Er vindt ook bovenschools overleg plaats (E1). Het VVE-kwaliteitsbeleid staat echter bij beide locaties nog in de kinderschoenen. Alle facetten van de kwaliteitszorg moeten daarom nog nader uitgewerkt worden. Hierbij is het van belang dat men nagaat welke doelen er met VVE bereikt moeten worden, hoe men die zal evalueren en op welke wijze de kwaliteit van VVE systematisch geborgd zal worden. Op dit moment zijn er geen duidelijke jaarplannen en jaarverslagen opgesteld voor het VVE-traject. Wel zijn er voor de gemeente Delft subsidieaanvragen opgesteld om de voorgenomen beleidsplannen op het gebied van VVE te realiseren. Als deze plannen gehonoreerd worden, kunnen de beleidsinitiatieven vertaald worden naar jaarlijkse verbetertrajecten en door evaluaties van de uitvoering in jaarverslagen geëvalueerd worden. Het is raadzaam om bij de huidige plannen ook de ideeën en initiatieven van de peuterafdeling mee te nemen (E2 t/m E6). VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 6 van 7
F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool 2 - F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht 4 4 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar afgestemd 4 4 Hoewel er veel doelgroepkinderen de peuterspeelzaal bezoeken, stromen er jaarlijks maar enkele kinderen door naar de Freinetschool. Beide afdelingen doen hun best om hier verandering in te brengen, maar dit heeft nog niet tot een grotere doorstroom geleid (F2). Van de doorstroom die er wel is, mag gezegd worden dat er een gestructureerde en warme overdracht plaatsvindt. Door hetzelfde concept te hanteren kunnen leerlinggegevens intensief met elkaar worden uitgewisseld en afgestemd (F3). Een goede voortzetting hiervan treft de inspectie ook aan bij de doorgaande lijn op het gebied van het pedagogisch- en educatief handelen van leidsters en leerkrachten. Zowel de Freinet-aanpak als het werken met Kaleidoscoop worden in samenhang met elkaar gebracht en kunnen hierdoor als voorbeeld dienen voor anderen (F5). Een kritische kanttekening plaatst de inspectie op dit moment bij de doorgaande lijn van de inhoud van de taalthema s die niet in overeenstemming met elkaar zijn gebracht. Hierdoor is er een breuk in de continuïteit en de consolidatie van de opgebouwde woordenschat van de peuterafdeling naar de kleuterafdeling. Dit wordt mede ingegeven door het feit dat een deel van de gekozen thema s en de invulling hiervan uit de kinderen komt en niet helemaal te plannen valt. Er kan wel een meerwaarde bereikt worden als er bij de jaarlijks geplande vaste thema s die de scholen vooraf selecteren meer gezocht wordt naar gemeenschappelijke planningsmomenten en dat de voorbereiding van het woordenschataanbod bij dergelijke thema s wel op elkaar wordt afgestemd (F4). Er is verder verschil opgemerkt in de manier waarop met ouders wordt omgegaan in het betrekken bij de taalactiviteiten en hen als partners zien in het verbeteren van de taalvaardigheid van hun kinderen (F6). Tenslotte is ook de interne zorgstructuur voor kinderen die extra aandacht nodig hebben nog niet in een doorgaande lijn op elkaar afgestemd. Er is wel goede aandacht voor uitvallers bij taal en lezen, maar er ontbreekt een landelijk genormeerde toets voor rekenen. Daarnaast verschilt de wijze waarop individuele hulpplannen worden opgezet, uitgevoerd en geëvalueerd onderling. Bij de peuters is de aanpak nog niet planmatig (F7). G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de afspraken - - G2 De resultaten zijn van voldoende niveau - - G3 Verlengde kleuterperiode - 3 Er zijn vanuit de gemeente Delft geen concrete resultaten of afspraken vastgesteld waaraan de VVEtrajecten moeten voldoen (G1). In navolging daarvan doet de inspectie geen uitspraken over de opbrengsten van VVE. De Freinetschool heeft wel in haar plannen opgenomen dat zij bij de overgang van groep 2 naar groep 3 verwacht dat de VVE-doelgroepkinderen en de schakelklaskinderen op de toets Taal voor kleuters voldoende resultaat halen. Bij de resultaten op de genoemde M2-toets valt op dat er tussen de twee kleutergroepen een groot verschil is in het percentage uitvallers met een D- of een E-score (respectievelijk 30 en 50 procent). De directie heeft hiervoor geen directe verklaring. De inspectie adviseert om zeker voor de VVE-doelgroepkinderen en kinderen die de schakelklas hebben gedaan een nadere analyse te doen naar hun vorderingen en resultaten in het licht van de eigen doelstelling. Het percentage kleuterverlenging blijft overigens in beide kleutergroepen beperkt. 4. VERVOLGAFSPRAKEN. Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 14512 + 14511 Onderzoeksdatum: 19-5-2011 Pagina 7 van 7