M200906 Afhankelijkheid in het MKB Vier op de tien MKB-ondernemers zitten in de tang! K.P. van den Berg MSc Zoetermeer, februari 2009
Afhankelijkheid in het MKB Alle ondernemers hebben te maken met klanten en s. Als het aandeel in de omzet van een klant groot is, of als het aandeel in de totale hoeveelheid leveringen door een groot is of allebei, dan wordt er gesproken over een afhankelijkheidssituatie. De belevingswereld van de MKB-ondernemer is anders. Uit onderzoek van EIM blijkt dat de hoeveelheid omzet en de hoeveelheid kosten gemaakt bij de belangrijkste klanten en s niet veel uitmaken voor het ervaren van afhankelijkheid als een knelpunt. Tussen de 20 en 30% van de MKB-bedrijven ervaart afhankelijkheid als een knelpunt, maar de relatie met het belang van grote klanten of s is zwak. Bijna vier op de tien MKB-bedrijven bevinden zich in een afhankelijkheidssituatie op basis van het belang van grote klanten en s. Veel van deze ondernemers ervaren dit niet als knelpunt. Dit zou zorgwekkend kunnen zijn in een tijd van economische turbulentie. 1 Inleiding Elk bedrijf heeft te maken met klanten en toes, in welke vorm dan ook. In dit onderzoek wordt ingegaan op afhankelijkheid van MKBbedrijven van hun klanten en toes en of deze bedrijven afhankelijkheid als een knelpunt ervaren. Data Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het MKB-Beleidspanel. Het MKB- Beleidspanel bestaat vanaf 1998 en meet drie keer per jaar de mening van ondernemers in het midden- en kleinbedrijf over actuele beleidsonderwerpen. Het onderwerp afhankelijkheid is in 2008 gemeten met een enquête onder 1.975 ondernemers in het MKB. Deze steekproef is representatief voor alle MKB-bedrijven in Nederland. Leeswijzer Als eerste wordt afhankelijkheid als knelpunt behandeld: hoeveel ondernemers afhankelijkheid als een knelpunt ervaren. Vervolgens wordt gekeken hoeveel procent van de MKB-bedrijven zich daadwerkelijk in een afhankelijkheidssituatie bevindt. Ten slotte wordt ingegaan op de vraag hoeveel procent van de MKB-bedrijven zelf afhankelijkheid als een knelpunt ervaart ten opzichte van hun daadwerkelijke situatie. 2 Afhankelijkheid De mate waarin een bedrijf afhankelijk is van zijn klanten en toes hangt samen met de bedrijfsactiviteiten en de markt waarin een bedrijf opereert, maar ook met de hoeveelheid klanten en toes. 2
Daarnaast is er een verschil tussen daadwerkelijk afhankelijk zijn en afhankelijkheid ervaren ten opzichte van klanten en/of toes. Afhankelijkheid als knelpunt Aan de deelnemers aan het MKB-Beleidspanel is gevraagd in hoeverre ze afhankelijkheid als een knelpunt ervaren. Er is een onderverdeling gemaakt naar omzet gerealiseerd bij de belangrijkste klant en de belangrijkste vier klanten. Daarnaast is er een onderverdeling gemaakt naar kosten aan de belangrijkste en de belangrijkste vier s. De onderverdeling voor zowel omzet als kosten loopt uiteen van zeer gering tot meer dan 60%. In Figuur 1 staat weergegeven hoeveel procent van de MKBondernemers (y-as), per onderverdeling naar omzet/kosten bij de belangrijkste klant/ en belangrijkste vier klanten/s (x-as), afhankelijkheid als knelpunt ervaart. Figuur 1 Afhankelijkheid is een knelpunt (in procenten) 35,0 30,0 28,3 30,5 25,0 20,0 25,2 25,5 24,7 19,5 23,7 21,4 18,7 26,3 24,9 24,1 23,2 20,2 20,6 18,6 15,0 10,0 5,0 0,0 Omzet belangrijkste klant Omzet belangrijkste vier klanten Kosten belangrijkste Kosten belangrijkste vier s zeer gering t/m 40% 41 t/m 60% 61 t/m 100% Uit bovenstaande figuur blijkt dat de hoeveelheid omzet of de hoeveelheid kosten bij de belangrijkste klanten en s niet heel erg veel uitmaakt voor het ervaren van afhankelijkheid als een knelpunt. Het is goed mogelijk dat de ondernemers die aangeven afhankelijkheid als een knelpunt te ervaren dit zo beleven omdat ze bijvoorbeeld speciaal op specificatie voor een klant produceren, of dat ze een hebben die unieke producten levert. Daarnaast kan de opgebouwde relatie ondernemers dusdanig veel waard zijn, dat ze zichzelf als afhankelijk beschouwen en dit als knelpunt gaan beleven. Daadwerkelijke afhankelijkheid versus afhankelijkheid beleven als een knelpunt Er valt over te twisten wanneer een bedrijf afhankelijk is van klanten en s en wanneer niet. Als een toe een uniek product maakt 3
dat noodzakelijk is voor de productie van een bedrijf, kan het best zijn dat het bedrijf heel erg afhankelijk is, ook als het bij die toe maar 5% van de totale inkoop betrekt. Aan de andere kant kan het goed zijn dat een bedrijf enkele heel grote klanten heeft, maar een dusdanig bijzonder product heeft dat bij het wegvallen van een klant zeer spoedig andere klanten ervoor in de plaats komen. Aan de deelnemers aan het MKB-Beleidspanel is gevraagd hoeveel procent van hun omzet ze bij hun belangrijkste klant realiseren en hoeveel procent bij de belangrijkste vier. Tevens is gevraagd hoeveel procent van hun kosten naar hun belangrijkste gaat en hoeveel procent van de kosten naar de belangrijkste vier s. Tegen elkaar afgezet ontstaat een gecombineerd overzicht hoeveel procent van de bedrijven veel of weinig omzet realiseert bij hun belangrijkste klanten en hoeveel procent van de bedrijven veel of weinig kosten maakt bij hun belangrijkste s. In Tabel 1 staat de omzet gerealiseerd bij de belangrijkste klant, gecombineerd met kosten naar de belangrijkste weergegeven. Tabel 1 Omzet bij belangrijkste klant/kosten naar belangrijkste (in procenten) Zeer gering 21,6 19,6 5,4 4,9 t/m 40% 11,0 14,6 3,6 2,6 41 t/m 60% 3,8 2,6 2,0 1,0 61 t/m 100% 2,7 2,5 1,1 0,9 Bedrijven kunnen als 'in grote mate afhankelijk' worden bestempeld als ze meer dan 40% van hun omzet bij hun belangrijkste klant realiseren en/of meer dan 40% van hun kosten bij hun belangrijkste maken. Deze situatie geldt voor ruim 33% van de bedrijven uit het MKB, met andere woorden een derde van de MKB-bedrijven kan afhankelijk worden genoemd als er gekeken wordt naar omzet van de belangrijkste klant en kosten naar de belangrijkste. In Tabel 2 staat de omzet gerealiseerd bij de belangrijkste vier klanten, gecombineerd met kosten naar de belangrijkste vier s weergegeven. 4
Tabel 2 Omzet bij belangrijkste vier klanten/kosten naar belangrijkste vier s (in procenten) Zeer gering 11,7 10,5 5,8 9,4 t/m 40% 5,6 10,7 4,8 4,5 41 t/m 60% 3,8 6,1 3,0 3,3 61 t/m 100% 5,4 3,9 3,6 7,9 Er is ook sprake van een grote mate van afhankelijkheid indien meer dan 60% van de omzet bij de belangrijkste vier klanten wordt gerealiseerd en/of meer dan 60% van de kosten naar de belangrijkste s gaat. Kortom, 38% van de bedrijven kan hiermee als 'in grote mate afhankelijk' worden bestempeld, oftewel bijna vier op de tien MKB-bedrijven. Wanneer er gekeken wordt naar de vier belangrijkste klanten en s blijken zelfs nog meer MKB-bedrijven afhankelijk dan wanneer gekeken wordt naar de belangrijkste klant en. Uit Tabel 1 en Tabel 2 blijkt de daadwerkelijke hoeveelheid bedrijven die als afhankelijk beschouwd kunnen worden. Daarnaast zijn er natuurlijk bedrijven die daar zelf heel anders over denken, of die hun situatie juist als zorgelijk zien dan zonder dat de omvang in de omzet van specifieke klanten heel groot is. Om deze reden zijn bovenstaande tabellen nogmaals opgemaakt, met hierin het percentage van de ondernemers die afhankelijkheid als een knelpunt ervaren. In Tabel 3 staat de omzet gerealiseerd bij de belangrijkste klant, gecombineerd met kosten naar de belangrijkste weergegeven van de bedrijven die per percentage omzet/kostenafhankelijkheid als een knelpunt ervaren. Ter verduidelijking: bij zeer gering/zeer gering staat 18,1%; dit betekent dat 18,1% van de MKB-ondernemers die een zeer geringe omzet bij hun belangrijkste klant realiseren en zeer geringe kosten bij hun belangrijkste maken afhankelijkheid als een knelpunt ervaart. Tabel 3 Percentage ondernemers die afhankelijkheid als een knelpunt ervaren naar omzet bij belangrijkste klant/kosten naar belangrijkste Zeer gering 18,1 22,5 10,9 27,6 t/m 40% 20,9 32,6 26,2 32,3 41 t/m 60% 20,0 19,4 30,4 16,7 61 t/m 100% 31,3 30,0 7,7 27,3 Het valt te verwachten dat MKB-ondernemers die in de categorie meer dan 40% omzet bij de belangrijkste klant en/of meer dan 40% kosten naar de 5
belangrijkste ook vinden dat ze afhankelijk zijn en dit dan ook als een knelpunt ervaren. Uit bovenstaande tabel blijkt dat per groep maximaal een derde van de ondernemers die afhankelijk zijn dit ook zelf als een knelpunt ervaren. Voor het gehele MKB geldt dat nog geen 25% van de ondernemers afhankelijkheid als een knelpunt ervaart. Eerder bleek dat ruim 33% van de MKB-ondernemers zich in een afhankelijkheidssituatie bevindt wanneer gekeken wordt naar de belangrijkste klant en de belangrijkste. In Tabel 4 staat de omzet gerealiseerd bij de belangrijkste vier klanten, gecombineerd met kosten naar de belangrijkste vier s weergegeven van de bedrijven die per percentage omzet/kosten afhankelijkheid als een knelpunt ervaren. Ter verduidelijking: bij zeer gering/zeer gering staat 16,3%; dit betekent dat 16,3% van de MKB-ondernemers die een zeer geringe omzet bij hun belangrijkste vier klanten realiseren en zeer geringe kosten bij hun belangrijkste vier s maken afhankelijkheid als een knelpunt ervaart. Tabel 4 Percentage ondernemers die afhankelijkheid als een knelpunt ervaren naar omzet bij belangrijkste vier klanten/kosten naar belangrijkste vier s Zeer gering 16,3 22,6 18,8 22,3 t/m 40% 24,6 23,9 24,5 18,4 41 t/m 60% 19,0 29,9 24,2 19,4 61 t/m 100% 30,5 27,9 37,5 25,3 Het valt te verwachten dat MKB-ondernemers die in de categorie meer dan 60% omzet bij de belangrijkste vier klanten en/of meer dan 60% kosten naar de belangrijkste vier s ook zelf vinden dat ze afhankelijk zijn en dit dan ook als een knelpunt ervaren. Uit bovenstaande tabel blijkt dat per groep maximaal nog geen vier op de tien ondernemers die afhankelijk zijn dit ook zelf als een knelpunt ervaren. Voor het gehele MKB geldt dat nog geen 25% van de ondernemers afhankelijkheid als een knelpunt ervaart. Eerder bleek dat 38% van de MKB-ondernemers zich in een afhankelijkheidssituatie bevindt wanneer gekeken wordt naar de belangrijkste vier klanten en de belangrijkste vier s. 6