Sociale zekerheid in de crisis

Transcriptie

1 M Sociale zekerheid in de crisis drs. M.E. Winnubst Zoetermeer, 26 februari 2010

2 Sociale zekerheid in de crisis Een ondernemer kan vanwege verschillende oorzaken een inkomensterugval meemaken. Zwangerschap, ziekte, arbeidsongeschiktheid en pensionering kunnen alle negatieve gevolgen hebben op het werkvermogen en inkomen van een ondernemer. Dit rapport gaat verder in op twee mogelijke manieren die een ondernemer ter beschikking heeft om een dergelijk risico af te dekken: verzekeren en geld sparen. Ongeveer een derde van de ondernemers heeft geen enkele verzekering afgesloten voor de hiervoor genoemde oorzaken van een inkomensterugval. Ruim de helft van de ondernemers spaart voor de inkomensgevolgen van bijvoorbeeld zwangerschap, ziekte en pensionering. Opvallend is dat ruim een derde van de ondernemers een verzekering heeft én daarnaast ook zelf nog geld spaart. Verder heeft 15% van de ondernemers geen verzekering en spaart ook niet voor de inkomensgevolgen van bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of pensionering. De crisis heeft er in 2009 voor gezorgd dat een klein deel van de ondernemers is gaan besparen op een inkomensrisico verzekering. Dit kan door de dekking van de verzekering in te perken waardoor deze goedkoper wordt, of door de verzekering juist helemaal stop te zetten. Ondernemers zijn voornamelijk minder geld gaan sparen. Ongeveer één op de vijf ondernemers is minder gaan sparen of is juist helemaal gestopt met sparen vanwege de crisis. 1 Achtergrond Een ondernemer kan vanwege verschillende oorzaken een inkomensterugval meemaken. Hierbij kan gedacht worden aan de (inkomens)gevolgen van: zwangerschap/bevalling; ziekte (het gaat dan om een periode korter dan 2 jaar); arbeidsongeschiktheid (het gaat dan om een periode langer dan 2 jaar); pensioen. Dergelijke risico's kunnen onder andere afgedekt worden door een (particuliere) verzekeringen af te sluiten of door zelf voorzieningen te treffen (lees: sparen). Het is bekend dat niet alle ondernemers dergelijke voorzieningen treffen, en daarbij kan de huidige crisis ervoor zorgen dat het aantal ondernemers dat geen voorbereidingen treft verder zal stijgen. Het is tenslotte niet ondenkbaar dat ondernemers in tijden van crisis gaan snijden in hun eigen sociale voorzieningen. Wanneer een ondernemer gaat snijden in de voorzieningen dan kan er een 'gat' ontstaan in de opgebouwde voorzieningen. Dit kan grote gevolgen hebben op de lange termijn, wanneer een ondernemer geconfronteerd wordt met dit gat. Het MKB-beleidspanel van EIM biedt de mogelijkheid om de hierboven beschreven situatie in kaart te brengen. Dit rapport is gebaseerd op de meting 2

3 onder dit panel die is uitgevoerd in december Verder is in het kader van dit onderzoek ook samengewerkt met Z24. Z24 is een zakennieuws-site gericht op een jong, hoger opgeleid en ondernemend publiek. De site is onderdeel van de FD Mediagroep. Z24 heeft een aantal interviews afgenomen onder verschillende professionals op het gebied van sociale zekerheid en vertegenwoordigers van MKB-ondernemers. De belangrijkste uitkomsten van deze interviews zijn ook opgenomen in dit rapport. Dit rapport gaat eerst in op de verzekeringssituatie en het spaargedrag van ondernemers. Daarna wordt beschreven wat de gevolgen van de crisis op deze verzekeringssituatie en het spaargedrag zijn. Ten slotte staan in het afsluitende deel aandachtspunten beschreven voor MKB-ondernemers, wat betreft hun eigen sociale zekerheid. 2 Verzekeren en sparen Een derde ondernemers onverzekerd In de eerste plaats is er gekeken naar hoeveel ondernemers al dan niet verzekerd zijn voor bijvoorbeeld ziekte of arbeidsongeschiktheid. Figuur 1 geeft een overzicht van het aantal ondernemers dat een verzekering heeft afgesloten voor een specifiek risico van inkomensachteruitgang. Figuur 1 Aantal ondernemers met een verzekering (in procenten; n=1.150) Zwangerschap / bevalling Ziekte (<2 jaar) Arbeidsongeschikt (> 2 jaar) Pensioen Geen verzekering Ongeveer een derde van de ondernemers heeft geen verzekering. De resterende groep heeft dus één of meerdere verzekeringen afgesloten. Er is hierbij een verschil te zien tussen kleine en middelgrote ondernemingen. Ondernemers met een middelgrote onderneming (met 10 tot 100 werknemers) hebben relatief vaker een verzekering dan een ondernemer met een kleine onderneming (met minder dan 10 werknemers). De verzekering die het meeste voorkomt bij ondernemers is de arbeidsongeschiktheidsverzekering. Ruim de helft van de ondernemers heeft een dergelijke verzekering. De verzekering die het minst voorkomt is de zwanger- 3

4 schaps-/bevallingsverzekering. Zelfs wanneer er alleen wordt gekeken naar het vrouwelijke deel van de ondernemers ligt dit percentage zeer laag. Ruim helft van ondernemers spaart Naast de mogelijkheid om een verzekering af te sluiten kunnen ondernemers ook sparen voor de inkomensgevolgen van bijvoorbeeld zwangerschap, ziekte, arbeidsongeschiktheid of pensionering. Figuur 2 geeft een overzicht van de ondernemers die al dan niet geld sparen voor dergelijke doelen. Figuur 2 Aantal ondernemers dat wel/niet geld spaart (in procenten; n=1.150) Spaart niet 48% Spaart wel 52% Ruim de helft van de ondernemers heeft geld gespaard voor een mogelijke inkomensachteruitgang. Er is hierbij geen groot verschil tussen het spaargedrag van ondernemers van een kleine onderneming (minder dan 10 werknemers) en ondernemers van een middelgrote onderneming (tussen de 10 en 100 werknemers). 15% ondernemers heeft geen verzekering en spaart niet Ondernemers die geen verzekering hebben kunnen uiteraard wel sparen voor slechtere tijden. Maar ook het tegenovergestelde is mogelijk: ondernemers die wel een verzekering hebben sparen niet aangezien zij al een verzekering hebben afgesloten. Figuur 3 geeft een overzicht van de verhoudingen tussen wel/niet verzekerde en wel/niet sparende ondernemers. Figuur 3 Aantal ondernemers dat wel/niet spaart en wel/geen verzekering heeft (in procenten; n=1.150) Onverzekerd en spaart niet 15% Onverzekerd en spaart wel 17% Verzekerd en spaart 34% Verzekerd en spaart niet 34% 4

5 Ongeveer een derde van de ondernemers heeft een verzekering én spaart daarnaast ook zelf. Ruim de helft van de ondernemers heeft óf alleen een verzekering óf spaart alleen. Het resterende deel van de ondernemers (15%) heeft geen verzekering en spaart ook niet voor de inkomensgevolgen van bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of pensionering. Maar uiteraard zijn er, naast verzekeren en sparen, ook andere mogelijkheden voor een ondernemer om voorbereidingen te treffen. Een ondernemer kan bijvoorbeeld ook geld hebben belegd in aandelen. 3 Gevolgen van de crisis Kleine verschuivingen onder verzekerden vanwege crisis 2009 is een turbulent jaar geweest voor de Nederlandse economie. Maar in welke mate hebben ondernemers verzekeringen afgestoten? Of hebben zij mogelijk juist een verzekering afgesloten, ondanks de crisis? Een ondernemer heeft een aantal mogelijkheden ten aanzien van de (on)verzekeringssituatie. Een ondernemer kan: de verzekering annuleren; de dekking van de verzekering inperken en daardoor de verzekering goedkoper maken; de verzekering duurder maken door juist extra dekking te nemen; een verzekering juist afsluiten om het ongedekte risico toch af te dekken; en ten slotte kan de ondernemer niets veranderen: hij of zij handhaaft de huidige situatie (de verzekering blijft hetzelfde, of de ondernemer blijft onverzekerd). Tabel 1 geeft een overzicht van de veranderingen in Tabel 1 Verandering in verzekering (n=1.150) goedkoper duurder geen Soort verzekering geannuleerd gemaakt gemaakt afgesloten verandering Zwangerschap/bevalling Ziekte (<2 jaar) Arbeidsongeschikt (>2 jaar) Pensioen De meeste veranderingen zijn te zien bij de arbeidsongeschiktheidsverzekering. Ongeveer 1 op de 10 ondernemers heeft in 2009 iets veranderd in zijn of haar verzekeringssituatie aangaande het arbeidsongeschiktheidsrisico. Dit is niet vreemd aangezien dit de meest voorkomende verzekering is (zie Figuur 1). Er zijn ook ondernemers die hun verzekering duurder hebben gemaakt, of juist een verzekering hebben afgesloten. Dit is opvallend, aangezien dit niet iets is wat men zou verwachten in tijden van crisis, maar het 5

6 toont wel aan dat een deel van de ondernemers bewust omgaat met het inkomensrisico van ondernemerschap. Komen deze veranderingen door de crisis? Figuur 4 geeft een overzicht van de ondernemers die in 2009 hebben bespaard op een specifieke verzekering vanwege de crisis. Deze besparing kan tot stand komen door de dekking van de verzekering in te perken waardoor deze goedkoper wordt, of door de verzekering juist helemaal stop te zetten Figuur 4 Veranderingen vanwege crisis Zwangerschap / bevalling Ziekte (<2 jaar) Arbeidsongeschikt (>2 jaar) Pensioen 10 0 Het voorafgaande figuur kan als volgt gelezen worden: 65% van de ondernemers die hebben bespaard op hun arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben dit gedaan vanwege de crisis. Een ondernemer kan ook een andere reden hebben, naast de gevolgen van de crisis, om te besparen op een verzekering. Zo kan de premie zijn verlaagd door de verzekeraar zelf, of de ondernemer heeft een goedkopere aanbieder gevonden. Ook kan een ondernemer de verzekering stop hebben gezet omdat hij of zij de verzekering gewoon niet meer nodig had (om welke reden dan ook). Verandering in spaargedrag bij één op de vijf ondernemers Zijn ondernemers vanwege de crisis in 2009 minder geld gaan sparen? Figuur 5 geeft een overzicht van de ondernemers die al dan niet minder geld zijn gaan sparen (voor het risico op een inkomensachteruitgang). Figuur 5 Aantal ondernemers dat minder is gaan sparen vanwege crisis (in procenten; n=1.150) Minder gaan sparen 15% Niet minder gaan sparen 78% Gestopt met sparen 7% 6

7 Ruim driekwart van de ondernemers is niet minder gaan sparen vanwege de crisis (of ze spaarden hoe dan ook al niet). Van alle ondernemers is 22% minder gaan sparen of gestopt met sparen vanwege de crisis. 4 Aandachtspunten sociale zekerheid Naast de resultaten die uit het MKB-beleidspanel naar voren komen, biedt dit rapport ook een aantal aandachtspunten voor ondernemers wat betreft hun eigen sociale zekerheid. Deze aandachtspunten zijn vastgesteld op basis van een aantal interviews die zijn afgenomen door Z24. 1 Z24 heeft contact gehad met de volgende personen over de sociale zekerheid van ondernemers: Loek Hermans, voorzitter MKB-Nederland; Linde Gonggrijp, directeur van FNV Zelfstandigen; Michaël Gerritsen, directeur van Pensioenadviesbureau Gerritsen; Herman Verhoef, freelance docent financiële planning aan de Erasmus Academie; Theo Gommer, partner bij pensioendienstverlener Akkermans & Partners. Arbeidsongeschiktheid Er zijn verschillende verzekeringen die ondernemers kunnen afsluiten om de financiële gevolgen van arbeidsongeschiktheid af te dekken. Het gaat hierbij niet alleen om de zekerstelling van een inkomen, maar ook om de continuïteit van het bedrijf, meent Michaël Gerritsen, directeur van Pensioenadviesbureau Gerritsen. 'Als je onderneming in gevaar komt omdat je tijdelijk bent uitgeschakeld, krijg je bij sommige verzekeraars hulp om je bedrijf voort te zetten, bijvoorbeeld door tijdelijke inzet van vervangende arbeidscapaciteit.' Zwangerschap In juni 2008 is de regeling Zelfstandig en Zwanger (ZEZ) ingevoerd. In deze regeling is geregeld dat zelfstandigen recht hebben op een zwangerschapsen bevallingsuitkering. De uitkering is nooit hoger dan het minimuminkomen, tenzij de ondernemer ook een vrijwillige verzekering bij het UWV heeft afgesloten. Zelfstandigen die minstens uur werken krijgen een uitkering op dit niveau. Voor zelfstandigen die minder dan uur werken, hangt de uitkering af van winst/inkomsten. De uitkering duurt minimaal 16 weken. Pensioen Wanneer een ondernemer start vanuit loondienst dan is het mogelijk om bij het oude pensioenfonds te blijven. Volgens Linde Gonggrijp, directeur van FNV Zelfstandigen, is dat een erg dure optie, omdat de ondernemer nu zelf 1 De interviews zijn afgenomen door Z24, en de quotes die zijn opgenomen in dit rapport zijn deze zoals die zijn gezegd tegen Z24. 7

8 de werkgeversbijdrage moet betalen. Voor ondernemers is er ook een fiscale regeling voor het pensioen. Een ondernemer mag 12 procent van de jaarwinst als oudedagreserve op de balans opnemen, waarover tijdens de opbouw geen belasting betaald hoeft te worden. Maar wanneer dit geld vrijkomt, dient er wel belasting over te worden betaald. Het is dus een middel om wat makkelijker een buffer aan te leggen. Een deel van het pensioen van de ondernemer zit in de onderneming zelf, maar dit is niet altijd een garantie. Loek Hermans, voorzitter van MKB- Nederland: 'Je moet als ondernemer altijd afwegen wat je risico's zijn. Voor veel ondernemers is hun eigen zaak meteen ook hun pensioenvoorziening. Ze denken: aan het eind verkoop ik gewoon mijn zaak.' Ook dit is volgens Hermans een risico. Wanneer de onderneming in de problemen komt, is er ook geen pensioen meer. Bezuinigen? Het opzeggen van een verzekering brengt veel risico's met zich mee. Als een ondernemer vandaag de verzekering opzegt en morgen arbeidsongeschikt wordt dan krijgt de ondernemer niets. Even iets minder sparen is volgens deskundigen niet altijd heel erg, zolang de achterstand maar weer wordt ingehaald. Theo Gommer, partner bij pensioendienstverlener Akkermans & Partners: 'Maar dan moet je dus wél weer beginnen. In de praktijk werkt het zo dat als je vier jaar gestopt bent met sparen, je steeds zegt dat je morgen weer gaat beginnen, maar eerst nog even een nieuwe auto koopt of op vakantie gaat.' Het grootste risico ontstaat volgens Herman Verhoef, freelance docent financiële planning aan de Erasmus Academie, als ondernemers die het op financieel gebied al niet zo goed op orde hebben, gaan bezuinigen. En dat zijn er volgens hem heel wat: 'De helft van de ondernemers weet wat dat betreft waar ze mee bezig zijn, de andere helft heeft geen idee.' 8