De (over)last van Administratieve Lasten

Transcriptie

1 M De (over)last van Administratieve Lasten Waar ergeren MKB-ondernemers zich het meest aan? drs. J.P. Vendrig Zoetermeer, augustus 2005

2 De (over)last van Administratieve Lasten Het onderwerp Administratieve Lasten, en met name het terugdringen ervan, staat hoog op de Haagse prioriteitenlijst. Dit kabinet heeft zich ertoe verplicht om in de huidige kabinetsperiode ( ) de administratievelastendruk voor bedrijven met een kwart te verminderen. Het kabinet heeft daarvoor inmiddels zijn plannen bekendgemaakt 1. Qua invulling en uitvoering zijn de plannen zeer divers. Ze vallen uiteen in het schrappen van regels, het anders vormgeven en harmoniseren van begrippen en/of vergunningen, en efficiencyverbetering in de uitvoering van regelgeving, vaak op basis van ICT-toepassingen. Hoe sympathiek ook, de reductie van administratieve lasten in beleidsmatige zin hoeft niet altijd aan te sluiten bij de wijze waarop ondernemers de administratievelastendruk beleven. In ondernemerskringen van het MKB klinkt nogal eens het geluid dat de administratievelastendruk meer bepaald wordt door de mate waarin ondernemers zich aan de administratieve lasten ergeren dan door de absolute omvang ervan. Van invloed is of de ondernemer zich bewust is van de betreffende administratieve lasten. Als administratieve verplichtingen dicht aanliggen tegen, dan wel aansluiten bij de eigen bedrijfsprocessen, worden die lasten veel minder als zodanig ervaren. De factuurplicht en de plicht tot het beprijzen van artikelen zijn daar voorbeelden van. Een terrasvergunning of de (verplichte) medewerking aan een enquête daarentegen wordt veel meer als belastend ervaren, terwijl het tijdsbeslag daarvoor verhoudingsgewijs beperkt is. EIM is nagegaan of er een verschil is tussen de feitelijke administratievelastenreductie en de beleving daarvan bij ondernemers. Daarvoor heeft EIM een onderzoek verricht onder de leden van het MKB-Beleidspanel. Van de onderzoeksresultaten wordt in deze minirapportage verslag gedaan. Achtereenvolgens wordt ingegaan op: - de beleving van administratieve lasten door MKB-ondernemers; - de verwachtingen die MKB-ondernemers hebben over de ontwikkeling van administratieve lasten; - de administratieve lasten waar MKB-ondernemers zich het meest aan ergeren; - het verschil tussen de feitelijke administratieve lasten en de beleving daarvan. Uit het onderzoek is gebleken dat de feitelijke omvang van de administratieve lasten, overeenkomstig de nulmetingen bij departementen, geen gelijke tred houdt met de administratieve lasten waar ondernemers zich het meest aan ergeren. 1 De eerste reductieplannen zijn op 8 april 2004 in een brief aan de Tweede Kamer gepresenteerd: 'Meer ruimte voor ondernemers door minder lasten', gevolgd door een verdere concretisering in een brief van maart

3 Meningen van ondernemers MKB-ondernemers voelen de aanwezigheid van administratieve lasten Het overgrote deel van de MKB-ondernemers (81%) ervaart de aanwezigheid van administratieve lasten. Naarmate de bedrijfsgrootte toeneemt, is er meer besef van de aanwezigheid van administratieve lasten (zie figuur 1). figuur 1 Aandeel MKB-ondernemers dat administratieve verplichtingen ervaart 100% 90% 80% 74% 92% 81% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% kleinbedrijf middenbedrijf totaal Met name de horecasector zegt meer te maken te hebben met administratieve lasten (91%), terwijl het overeenkomstige cijfer in de overige dienstverlening 74% is. MKB-ondernemers hebben geen concreet beeld van administratieve lasten Ondernemers ervaren weliswaar de aanwezigheid van administratieve lasten, maar ze hebben lang niet altijd een goed beeld van de omvang ervan. Ruim een vijfde geeft aan een goed beeld te hebben. Naarmate de bedrijfsgrootte toeneemt, wordt het beeld over de omvang van administratieve lasten steeds minder (zie tabel 1). 3

4 tabel 1 het beeld van MKB-ondernemers over de kosten van administratieve verplichtingen schaalgrootte "over de kosten van administratieve verplichtingen heb ik een." goed beeld tamelijk goed beeld slecht beeld kleinbedrijf 31% 34% 35% middenbedrijf 15% 32% 53% totaal 23% 33% 43% Met name ondernemers in de sector handel en de financiële instellingen geven aan een goed beeld te hebben; in de bouw- en de vervoersector daarentegen is dat juist slecht. Mogelijk speelt hierbij een rol dat de laatstgenoemde sectoren relatief meer administratieve verplichtingen kennen (denk aan allerlei milieubepalingen en verplichtingen met betrekking tot arbeidsomstandigheden). MKB-ondernemers verwachten toenemende administratieve lasten Ondanks de doelstelling van het kabinet om in de huidige regeerperiode 25% van de administratieve lasten te reduceren, heeft bijna tweederde van de ondernemers de verwachting dat de administratieve lasten zullen stijgen 1. Slechts 6% denkt inderdaad dat er zich een daling zal voordoen; circa 30% van de ondernemers verwacht dat de administratieve lasten gelijk zullen blijven. Oorzaken van toenemende administratieve lasten Ondernemers verwachten eerder dat wet- en regelgeving zal toenemen (61%) en/of complexer worden (26%) - en aldus toenemende administratieve lasten zal veroorzaken - dan dat regels geschrapt worden, dan wel anders worden vormgegeven (zie tabel 2). Een 'externe' factor als hogere administratiekosten door uitbesteding wordt verhoudingsgewijs maar weinig genoemd. tabel 2 de verwachtingen van MKB-ondernemers over de oorzaken van stijgende administratieve verplichtingen* reden verwachting dat administratieve lasten zullen stijgen kleinbedrijf middenbedrijf totaal vanwege meer wet- en regelgeving 56% 68% 61% wet- en regelgeving wordt complexer 22% 33% 26% hogere administratiekosten 15% 7% 12% anders 34% 23% 30% * Meerdere antwoorden mogelijk. 1 Deze verwachting wordt niet beïnvloed door de schaalgrootte. 4

5 Onder de categorie 'anders' is veelal als antwoord gegeven: - dat de overheid steeds meer informatie nodig heeft (ongeveer een derde), - dat alles duurder wordt en dus ook het voldoen aan administratieve verplichtingen (ongeveer een kwart) en - dat de onderneming groeit, waardoor administratieve lasten 'als vanzelf' zullen meestijgen (ongeveer 10%). Oorzaken van dalende administratieve lasten De ondernemers die verwachten dat de administratieve lasten zullen dalen, hebben de grootste verwachting van minder (25%) dan wel eenvoudiger (21%) wet- en regelgeving (zie tabel 3). tabel 3 de verwachtingen van MKB-ondernemers over de oorzaken van dalende administratieve verplichtingen* reden verwachting dat administratieve lasten zullen dalen kleinbedrijf middenbedrijf totaal vanwege minder wet- en regelgeving 21% 28% 25% wet- en regelgeving wordt eenvoudiger 21% 20% 21% door automatisering administratie 16% 20% 18% anders 53% 44% 48% * Meerdere antwoorden mogelijk. Onder de categorie 'anders' is geantwoord dat: - er gedereguleerd wordt, al dan niet als uitvloeisel van de belofte van het kabinet dat administratieve lasten teruggedrongen worden (in ongeveer 40% van de gevallen), - de onderneming moet inkrimpen, waardoor administratieve lasten 'als vanzelf' zullen dalen (ongeveer 30%) en - de onderneming groeit, waardoor er schaalvoordelen ontstaan met betrekking tot de administratieve lasten (ruim 20%). Administratieve verplichtingen die het meeste geld kosten De administratieve verplichtingen die volgens ondernemers het meeste geld kosten zijn de belastingaangiften (omzetbelasting, inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting). Deze worden met ruim 26% het meest genoemd. De verplichte administratieve handelingen/fiscale boekhouding, inclusief het opstellen van de jaarrekening, en de statistiekverplichting (bijvoorbeeld van het CBS of de KvK) volgen op enige afstand (zie tabel 4). 5

6 tabel 4 de administratieve verplichtingen die volgens MKB-ondernemers het meeste geld kosten administratieve verplichting genoemd (in %) 1 belastingaangiften 26 2 administratie/jaarrekening 18 3 statistieken 11 4 sociale zekerheid 5 5 arbo/veiligheid 5 6 salarisadministratie 4 7 milieu 4 8 bedrijfsverenigingen/brancheorganisaties/kvk etc. 2 9 anders geen 1 11 weet niet 11 totaal 100 MKB-ondernemers ergeren zich aan administratieve lasten Aan de MKB-ondernemers is gevraagd of zij zich wel eens aan administratieve lasten ergeren. Ruim 80% gaf aan dat dat inderdaad het geval is. Ondernemers hebben daarbij zowel specifieke administratieve verplichtingen (57%) genoemd als algemeen geldende ergernissen inzake administratieve lasten (43%). Ter wille van het overzicht zijn deze in afzonderlijke tabellen gepresenteerd. Specifiek genoemde ergernissen Als grootste ergernis (met 17%) werd genoemd het meewerken aan allerlei statistiekverplichtingen (van bijvoorbeeld het CBS of de KvK). De administratieve verplichtingen inzake arbo staan met bijna 10% op nummer twee van de 'ergernislijst' (zie tabel 5). 6

7 tabel 5 specifieke administratieve verplichtingen waar MKB-ondernemers zich het meest aan ergeren genoemd administratieve verplichting aantallen in procenten 1 statistieken/enquêtes ,0 2 arbo (met name de ziekmeldingen en RI&E) 118 9,6 3 belastingaangiften 71 5,8 4 administratie personeel 66 5,4 5 milieu 54 4,4 6 aanvragen vergunningen 50 4,1 7 kilometeradministratie 32 2,6 8 BTW 31 2,5 9 reprorecht 15 1,2 10 administratie (incl. de factuurplicht)/jaarrekening 14 1,1 11 gemeentelijke verplichtingen 14 1,1 12 douaneverplichtingen 10 0,8 13 bouwregelgeving 9 0,7 14 strikte controles/toezicht 8 0,7 totaal Algemene ergernissen In het algemeen ergeren ondernemers zich aan: het aanleveren van nutteloze en dubbele informatie, de hoeveelheid verplichtingen (omvang, zin), de enorme papierwinkel en bureaucratie, de betutteling (onnodig/onnozel), het gemak waarmee de overheid eisen stelt ("de ondernemers moeten alles; de overheid mag alles"), de hoge frequentie van veranderende regelgeving, de tegenstrijdige regelgeving, de boetes voor niet/te laat invullen, de subsidierompslomp, te vergaande eisen over voedselveiligheid, de omslachtigheid, de onduidelijkheid en vele eisen aan brandveiligheid (zie tabel 6). 7

8 tabel 6 algemeen geldende ergernissen van MKB-ondernemers inzake administratieve verplichtingen genoemd administratieve verplichting aantallen in procenten 1 aanleveren van nutteloze/dubbele info ,0 2 alles 86 7,0 3 hoeveelheid verplichtingen (omvang, zin) 47 3,8 4 bedrijfsvereniging 24 2,0 5 papierwinkel 19 1,5 6 betutteling (onnodig/onnozel) 18 1,5 7 gemak waarmee ze eisen stellen ("de ondernemers moeten alles; de overheid mag alles") 17 1,4 8 veranderende regelgeving 17 1,4 9 bureaucratie 10 0,8 10 privacy 7 0,6 11 tegenstrijdige regelgeving 7 0,6 12 boetes voor niet/te laat invullen 6 0,5 13 subsidierompslomp 6 0,5 14 voedselveiligheid 6 0,5 15 omslachtigheid 5 0,4 16 onduidelijkheid 5 0,4 17 heffingen 3 0,2 18 brandveiligheid 2 0,2 19 anders 34 2,8 20 weet niet/geen antwoord 72 5,9 Totaal Duidelijk is dat ondernemers zich meer ergeren aan het fenomeen administratieve lasten dan dat zij concrete verplichtingen aanwijzen. De statistiekverplichting is daar een uitzondering op. Feitelijke aanwezigheid en de beleving van administratieve lasten Feitelijke administratieve lasten Administratieve lasten zijn de kosten voor het bedrijfsleven om te voldoen aan informatieverplichtingen die voortvloeien uit wet- en regelgeving van de overheid. De kabinetsbrede omvang van deze lasten per 31 december 2002 is in kaart gebracht. Deze inven- 8

9 tarisatie ('nulmeting') komt uit op 16,4 miljard. Dat komt overeen met 3,6% van het BBP. De omvang van de administratieve lasten per departement loopt sterk uiteen. In de nulmetingen is een aantal wetten te onderscheiden die de grootste veroorzakers zijn van administratieve lasten voor het bedrijfsleven. Het gaat daarbij om de volgende wetten (geen weergave van de totale administratieve lasten op een bepaald beleidsterrein): tabel 7 de grootste veroorzakers zijn van administratieve lasten voor het bedrijfsleven omvang wetgeving departement ( mld.) in % informatieverplichting 1 Wet op de Jaarrekening Justitie 1,5 9,1 Opstellen jaarrekening en verstrekken van informatie daaruit 2 Omzetbelasting Financiën 1,4 8,5 BTW-vermelding op factuur, aangiften BTW, afdrachten Belastingdienst 3 Warenwet VWS 1,2 7,3 Kwaliteits- en veiligheidsvoorschriften, waaronder etiketterings- en verpakkingsvoorschriften 4 Wet Milieubeheer VROM 1,0 6,1 Informatieverplichting m.b.t. o.a. milieuvergunningen, meldingen 5 Loonbelasting Financiën 0,7 4,3 Loonadministratie en afdracht loonbelasting verzorgen 6 Ziekenfondswet VWS 0,7 4,3 Verplichte handelingen ten behoeve van de financiering van medische verrichtingen voor werknemer (declaraties) 7 Coördinatiewet Sociale Verzekering SZW 0,6 3,7 Loonadministratie bijhouden en afdracht premies voor de werknemersverzekeringen (onder andere WAO, WW) 8 Inkomstenbelasting Financiën 0,6 3,7 Opstellen aangiften inkomstenbelasting 9 Prijzenwet EZ 0,5 3,0 Verplichting tot prijsvermelding artikelen 10 Arbeidsomstandighedenwet SZW 0,5 3,0 Inlichten werknemers, risico-inventarisatie inclusief plan van aanpak risico's arbeidsomstandigheden Overig 7,7 47,0 Bron: 16,4 100,0 Feitelijke omvang administratieve lasten versus de beleving ervan Het onderzoek laat zien dat de grootste veroorzakers van administratieve lasten (zie tabel 7) niet genoemd worden als administratieve lasten waar ondernemers zich het meest aan ergeren (zie tabel 6). De statistiekverplichtingen worden genoemd als dé administratieve last waar ondernemers zich het meest aan ergeren. In het overzicht van de grootste veroorzakers van administratieve lasten is de statistiekverplichting niet eens terug te vinden. Een ander voorbeeld: de Wet op de Jaarrekening veroorzaakt bijna 10% van de administratieve lasten. In de 'ergernislijst' wordt de administratie/jaarrekening als 21 e ge- 9

10 noemd, met een aandeel van net 1%. Ook is er een verschil in feitelijke omvang en de beleving ten aanzien van de BTW (8,5 versus 2,5%). Grosso modo kan gesteld worden dat ondernemers geen concrete administratieve verplichtingen kunnen benoemen, maar meer te hoop lopen tegen de aanwezigheid van administratieve lasten. In het algemeen moeten zij aan verplichtingen voldoen waarvoor zij niet geraadpleegd zijn en waarvan zij het nut niet zien. Zodra dat wel het geval is en/of er samenloop is met de bedrijfseigen activiteiten neemt de ergernis direct af (zoals bijvoorbeeld de Wet op de Jaarrekening laat zien). Ook zichtbaar is de discrepantie tussen het reduceren van administratieve lasten door de overheid en de effecten die dat heeft voor ondernemers. De overheid is - aangespoord door de kabinetsdoelstelling om 25% reductie te bewerkstelligen - veel meer in technische zin bezig om de grootste veroorzakers van administratieve lasten te reduceren. Ondernemers aan de andere kant willen de effecten van reductiemaatregelen in de portemonnee merken of willen af van de administratieve lasten die het verst gelegen zijn van de eigen bedrijfsprocessen. Het zijn juist die lasten waar zij zich het meest aan ergeren. 10