van morgen Visie op verpleegkundige zorg in Rijnstate Het gaat ook jóu aan
van morgen Visie op verpleegkundige zorg in Rijnstate Inhoud 3 Voorwoord 4 Het beroep verpleegkundige verandert 6 1. van morgen in de context van de omgeving en Rijnstate 10 2. Visie op verpleegkundige zorg in Rijnstate 21 3. Hoe nu verder?
Voorwoord Dit boekje beschrijft de visie op verpleegkundige zorg die we binnen Rijnstate met elkaar hebben afgesproken. De ontwikkeling van deze visie is de start van een traject dat een mooie kans biedt aan verpleegkundigen om zichzelf te ontwikkelen en te groeien als beroepsgroep. Jij, je leidinggevende of je collega s hebben hier actief aan bijgedragen. Medisch directeur en kinderarts Desiree Creemers: Ik voel me erg betrokken bij dit onderwerp. Kwaliteit van zorg voor onze patiënten heeft alles te maken met een goede samenwerking met de patiënt, maar met name met een uitstekende samenwerking tussen de verschillende professionals. Waarbij niet de patiënt het ziekenhuis doorloopt, maar wij als professionals ons voegen bij de patiënt vanuit de verschillende beroepsgroepen, afhankelijk van de hulpvraag van de patiënt. En om te komen tot een nog betere mix in de beroepsgroep van verpleegkundigen, moeten we dit traject met z n allen doorlopen. Ga je mee? De Verpleegkundige AdviesRaad (VAR) over deze visie: Het toewerken naar de visie op verpleegkundige zorg is een zeer intensief traject en zal van iedere verpleegkundige inzet vragen. Een belangrijk doel van de visie is dat de verpleegkundige in de toekomst doet waarvoor zij is opgeleid op HBO- of MBO- niveau. Daarnaast zal de verpleegkundige zich door scholing continu blijven ontwikkelen. Dit geeft de mogelijkheid de positie van verpleegkundigen binnen Rijnstate te versterken. Als VAR Rijnstate vinden wij deze visie belangrijk omdat het duidelijkheid schept in een onzekere tijd en een aanzet geeft voor verdere ontwikkelingen binnen de verpleegkundige zorg. Het zal een grote klus zijn waar wij als VAR een positieve bijdrage aan willen leveren. 3
Het beroep verpleegkundige verandert De wereld om ons heen verandert in een rap tempo. Dat zul jij als verpleegkundige in je dagelijkse werk vast herkennen. Zorgverzekeraars en de overheid bepalen in toenemende mate hoe, door wie en aan wie de zorg verleend wordt en tegen welke prijs. De patiënt bepaalt steeds vaker waar hij zich laat behandelen en wordt daarbij geadviseerd door zijn huisarts, zorgverzekeraar, internet en kennissen. Hij kiest daarbij voor deskundigheid en kwaliteit, maar ook voor snelheid en gemak. Je zult in je werk vooral merken dat de dat de zorgvraag/ zorgzwaarte is toegenomen en de patiënt kritischer is geworden, dat wij als ziekenhuis steeds transparanter moeten zijn en dat we steeds bezig zijn met kwaliteitsverbetering. Om als verpleegkundige goed met alle veranderingen om te gaan heb je andere competenties nodig dan vroeger. De eerste fase in dit project bestond uit het bepalen van een visie op de verpleegkundige zorg in Rijnstate; waar vinden wij dat die zorg aan moet voldoen? Om die visie te bepalen is de projectgroep in gesprek gegaan met verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, de Verpleegkundige Adviesraad, hoofden zorgteams, zorgmanagers en medisch specialisten. Daarnaast hebben diverse hoofden zorgteams brainstormsessies gehouden met hun medewerkers. De input van deze sessies is meegenomen en heeft uiteindelijk geleid tot deze visie, die breed gedragen wordt in de organisatie. De visie op verpleegkundige zorg die in dit boekje staat beschreven vormt de basis voor het vervolg van het project. Op basis van de vastgestelde visie wordt onderzocht hoe de verpleegkundige functie- en organisatiestructuur eruit zou moeten zien en op welke manier verpleegkundigen de benodigde competenties kunnen ontwikkelen. Dit hoef je als verpleegkundige niet helemaal zelfstandig te doen: hiervoor wordt een opleidingsplan ontwikkeld. Wel is het belangrijk dat je alvast nadenkt over welke competenties bij jou nog aandacht nodig hebben. Dit boekje helpt je om hier een start mee te maken en het gesprek aan te gaan met collega s en je leidinggevende. Uiteindelijk werken we toe naar een nieuwe verpleegkundige functie- en organisatiestructuur die klaar is voor de toekomst. In Rijnstate is het project van morgen gestart; een project waarin we antwoord geven op de vraag hoe wij als Rijnstate de komende jaren invulling willen geven aan de functie van verpleegkundige in onze ziekenhuizen. 4 5
1 van morgen in de context van de omgeving en Rijnstate 1.1 De veranderende omgeving Zoals eerder gezegd, verandert de omgeving in een snel tempo. Om het project De Verpleegkundige van morgen te plaatsen binnen de context van al deze veranderingen, hierbij de belangrijkste ontwikkelingen op een rijtje: Demografie: het percentage 65+-ers in het verzorgingsgebied van Rijnstate stijgt van 16% in 2012 naar 26,5% in 2040. Het aantal mensen met een of meer chronische ziekten zal toenemen; de helft van alle mensen ouder dan 75 jaar heeft twee of meer chronische ziekten. (bron: RIVM, Nationaal Kompas) Politiek juridisch: de politiek legt de focus op kostenbeheersing van de zorg o.a. door taakherschikking, verschuiving van zorg van tweede naar eerste lijn, concentratie van zorg en een toenemende nadruk op preventie en gezond gedrag. Sociaal: de verhouding tussen zorgverlener en zorgvrager verandert. De zorgvrager heeft een toenemende behoefte aan eigen regie en verantwoordelijkheid ( patient empowerment ). De zorgvrager wil zijn eigen keuzes maken, gebruik makend van de juiste informatie die hij van de zorgverlener of verzekeraar of via andere kanalen als internet, ontvangt ( shared decision making ). Doordat de transparantie in de zorg toeneemt kan de zorgvrager zich steeds beter oriënteren op waar hij de zorg wil ontvangen. Technologie: de levensverwachting stijgt verder o.a. door een toename van het aantal diagnostische en behandelmogelijkheden. Tegelijkertijd stijgt ook de behoefte aan meer aandacht voor ethiek in de zorg; moet alles wat medisch gezien kan ook uitgevoerd worden? Al deze ontwikkelingen hebben directe gevolgen voor je dagelijkse werk als verpleegkundige. Multimorbiditeit vraagt een brede klinische blik, financiële druk vraagt om het meedenken over nieuwe vormen van zorg die efficiënter zijn. De patiënt wordt kritischer en heeft behoefte aan de juiste informatie. Dit vraagt van de verpleegkundige naast kennis ook een goed inlevingsvermogen. Daarnaast moet je als verpleegkundige ervoor zorgen dat de kwaliteit die je biedt meetbaar, evalueerbaar en inzichtelijk is voor iedereen die daarom vraagt. Op basis van genoemde ontwikkelingen heeft Rijnstate een aantal strategische keuzes gemaakt die beschreven staan in de Strategische Nota 2014 2016; Zichtbaar voor de patiënt. Hieruit voortvloeiend heeft Rijnstate zijn missie, visie en kernwaarden vastgesteld. Economisch: de zorguitgaven zullen verder stijgen o.a. door meer, betere, maar ook duurdere zorg. Op de zorgmarkt ontstaat meer concurrentie o.a. door een stijging van het aantal Zelfstandige Behandelcentra. (bron: CPB) 6 7
1.2 De organisatie Rijnstate 1.3 discipline Missie Rijnstate: wat is onze bestaansgrond? Vanuit onze gezonde instelling bieden wij patiënten hoogwaardige diagnostiek, behandeling en zorg, passend bij de persoonlijke situatie en wens van iedere patiënt, waarbij het uiteindelijke resultaat voor de patiënt in kwaliteit van leven centraal staat. Visie Rijnstate: wat streven wij na? Wij bieden uitstekende ziekenhuiszorg van topklinische kwaliteit Wij bieden onze patiënten snel en gemakkelijk toegang tot onze expertise Wij zijn voortdurend gericht op het ontzorgen van de patiënt Wij werken op basis van een gezonde bedrijfsvoering Wij bieden een aantrekkelijke en inspirerende werkomgeving Wij vervullen een voorbeeldfunctie met onze opleidingen en onderzoek Kernwaarden discipline (hiermee bedoelen we de verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten) levert een belangrijke bijdrage aan de patiëntenzorg en speelt een cruciale rol bij de verwezenlijking van de ambities, missie en visie van Rijnstate en het uitdragen van de kernwaarden. Het is dan ook belangrijk dat de verpleegkundige visie volledig aansluit op de ambities en doelstellingen van de organisatie. Daarnaast is het cruciaal dat de visie aansluit op de landelijk beroepsprofielen van de verpleegkundige en van de verpleegkundig specialist. Bij deze beroepsprofielen wordt gebruik gemaakt van het CANMED-model. Dit model is ontwikkeld door het Royal College of Physicians and Surgeons of Canada. De term CanMEDS is een samentrekking van de woorden Canadian Medical Education Directives for Specialists. Het model werd oorspronkelijk gebruikt voor de opleiding voor artsen in Canada en is overgenomen door de medische faculteiten in Nederland, door de MANP en door de hbo-opleiding voor verpleegkundigen. Warm: in onze dienstverlening staat de patiënt centraal. Wij begeleiden de patiënt persoonlijk bij het verbeteren, herstellen en behouden van zijn of haar gezondheid. Ons streven is om de patiënt warmte, vertrouwen, veiligheid en zekerheid te geven in onzekere situaties. Dit gebeurt in afstemming met wat de patiënt zelf wil en kan. Vertaald naar de verpleegkundige beroepsbeoefenaar geeft het model weer dat een verpleegkundige en een verpleegkundig specialist zeven rollen vervult. Centraal staat de rol van zorgverlener, daaromheen de overige zes rollen die allemaal met elkaar in verbinding staan. Vernieuwend: onze zorg en deskundigheid verbeteren we continu. Dat doen we door onderzoek naar de oorzaken van ziekten en betere behandelingen. Daarnaast werken we intensief samen met de patiënt en met andere zorgverleners, binnen en buiten het ziekenhuis, om onze zorg te verbeteren. professional en kwaliteitsbevorderaar communicator Samen: samenwerking vormt de basis van onze dienstverlening. Door de krachten en kennis van onze verschillende specialisten te bundelen met die van de patiënt en andere betrokken zorgverleners, bieden we de patiënt samen de allerbeste zorg. Rijnstate voelt zich verantwoordelijk voor het welzijn van de regio. In nauwere samenwerking met bedrijven, instanties en inwoners van de regio willen we ons sterk maken voor een gezonde en betaalbare samenleving. Zorgverlener 8 9 organisator gezondheidsbevorderaar reflectieve professional samenwerkingspartner
2 Visie op verpleegkundige zorg in Rijnstate 4. Bij het verlenen van zorg wordt rekening gehouden met het gehele zorgproces van de patiënt dat buiten de muren van de afdeling van de verpleegkundige, verder kan gaan; het keten en procesdenken staat centraal in de samenwerking. 5. zorg is gebaseerd op de laatste standaarden en richtlijnen. 6. Tijdens de verpleegkundige zorgverlening wordt gebruik gemaakt van de methodiek van klinisch redeneren. 7. zorg draagt bij aan de patient empowerment en shared decision making ; de patiënt kan op basis van de juiste informatie zelf zijn keuzes maken in het zorgproces dat hij doorloopt. 2.1 Uitgangspunten 8. discipline is zich bewust van en medeverantwoordelijk voor het betaalbaar houden van de zorg en denkt mee over beleid, zowel op patiëntniveau, als op afdelingsniveau en op organisatieniveau. Op basis van de genoemde ontwikkelingen zijn tien uitgangspunten bepaald waar de verpleegkundige zorg op een polikliniek, klinische afdeling of functieafdeling in Rijnstate aan moet voldoen. Deze uitgangspunten zijn vastgesteld op basis van de input van de gesprekken met de diverse gremia en de landelijke beroepsprofielen voor de verpleegkundige en verpleegkundig specialist. 9. discipline werkt continu aan zijn eigen ontwikkeling en verantwoordt deze middels een digitaal portfolio. 10. discipline levert een bijdrage aan de kwaliteitssystemen van de organisatie, met als doel transparant te kunnen zijn voor de buitenwereld over de geboden kwaliteit van zorg. 1. discipline is de spil in de organisatie van zorg voor de patiënt die centraal staat. 2. discipline treedt autonoom op binnen het verpleegkundig domein en weet daarbij de grenzen van de eigen professie aan te geven en te bewaken. 3. Samenwerking met de medische discipline en andere professionals is gebasseerd op gelijkwaardigheid, waarbij duidelijk is dat niet iedereen dezelfde kennis en kunde heeft, maar men optimaal gebruik kan maken van elkaars kwaliteiten. 10 11
2.2 Het CANMED-model van de verpleegkundige discipline De in 2.1 genoemde uitgangspunten vragen specifieke competenties van verpleegkundigen. Aan de hand van de rollen binnen het CANMEDmodel wordt een toelichting gegeven op het competentieprofiel van de verpleegkundige discipline in Rijnstate. Let op: niet elke verpleegkundige hoeft in gelijke mate over al deze competenties te beschikken. Binnen een team moeten alle competenties dusdanig in de verpleegkundige discipline vertegenwoordigd zijn, dat inhoud kan worden gegeven aan de genoemde uitgangspunten. als organisator als zorgverlener als reflectieve professional In de tekst wordt de persoonsvorm zij gebruikt voor de verpleegkundige. Natuurlijk kan hier net zo goed hij staan. Tevens wordt in de tekst alleen gesproken over de verpleegkundige. Hier wordt de totale verpleegkundige discipline mee bedoeld, ook de verpleegkundig specialist heeft een duidelijk aandeel in het realiseren van de verpleegkundige zorg en maakt daarbij deels gebruik van andere competenties dan de verpleegkundige. Dit doet recht aan het uitgangspunt dat niet iedereen dezelfde kennis en kunde heeft, maar men binnen een team gebruik kan maken van elkaars kwaliteiten. als communicator als samenwerkingspartner als gezondheidsbevorderaar 12 als professional en kwaliteitsbevorderaar 13
2.2.1 als zorgverlener 2.2.2 als communicator is de spil in de organisatie van zorg voor de patiënt. verleent kwalitatief hoogstaande basiszorg en heeft daarbij een flexibele houding, waardoor het mogelijk is de zorg optimaal af te stemmen op de individuele patiënt. kan communiceren op diverse niveaus. Zij dient daarbij continu te kunnen schakelen tussen niveau patiënt mantelzorger - arts verpleegkundige. Zij beheerst diverse communicatietechnieken en kan deze inzetten op basis van het doel dat bereikt dient te worden. is in staat om oprechte aandacht aan de patiënt te geven met respect en inleving in zijn/ haar omstandigheden. houdt overzicht, kan verbanden leggen en kijkt vooruit. Bij het verlenen van zorg wordt rekening gehouden met het gehele zorgproces, niet enkel met dat stukje dat op de afdeling/ polikliniek/ functieafdeling plaatsvindt. Daarnaast heeft de verpleegkundige een totaaloverzicht over de afdeling en voelt zich niet enkel verantwoordelijk voor de aan haar toegewezen patiënten. heeft een brede kennis en kan systematisch werken. Zij richt zich op risico-inschatting, vroegsignalering, probleemherkenning, interventie en monitoring. In de zorgverlening wordt de methodiek van klinisch redeneren gebruikt en wordt gewerkt volgens de laatste standaarden en richtlijnen. De inzet van ICT technologie als middel om te communiceren zal verder toenemen, de verpleegkundige past al deze middelen op efficiënte wijze toe. Communicatie dient te allen tijde open en respectvol te zijn, de verpleegkundige houdt dit ook vast bij de assertieve patiënt. In de communicatie is het van belang dat de verpleegkundige continu hoofd- en bijzaken van elkaar kan onderscheiden en deze kort en bondig kan weergeven. Bij kritische situaties, waarbij onmiddellijke aandacht en actie noodzakelijk is, wordt gebruik gemaakt van de SBAR-methodiek als communicatiemethode. Patient empowerment en shared decision making vragen van de verpleegkundige dat zij een inschatting kan maken van de informatiebehoefte van de patiënt en hierop adequaat kan inspelen, zodat de patiënt zelf de juiste keuzes kan maken op het gebied van zelfzorg, behandeling en het verloop van zijn zorgproces. 14 15
2.2.3 als samenwerkingspartner 2.2.4 als reflectieve professional In de samenwerking staat het keten- en procesdenken centraal. Dat betekent dat de verpleegkundige niet alleen denkt en handelt vanuit de eigen afdeling, maar handelt vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid als partner in de keten rondom de patiënt. kan over de grenzen van haar eigen afdeling/ polikliniek of het ziekenhuis heen kijken. Dat vraagt tevens een goede kennis van de sociale kaart van de patiënt. De samenwerking is gebaseerd op gelijkwaardigheid, waarin men open staat voor feedback en feedback geeft. Binnen die samenwerking hoeft niet iedereen alles te kunnen, maar maakt men optimaal gebruik van elkaars kwaliteiten. is zich bewust van haar eigen handelen en reflecteert hier continu op. Zij staat open voor feedback en kan deze feedback zo nodig omzetten in concrete acties. werkt continu aan haar eigen ontwikkeling en die van haar collega s, vanuit de gedachte van een leven lang leren. Ze leert niet alleen via formele trajecten, maar ook dagelijks op de werkplek. Ze is daarbij transparant over haar professionele en persoonlijke ontwikkeling via een digitaal portfolio. Zij geeft collega s feedback (ook positieve) en gebruikt intervisie, casuïstiekbespreking, dagevaluatie of een moment van intercollegiale toetsing als middel om zichzelf en de zorg te verbeteren. denkt daarbij in mogelijkheden, niet in beperkingen. De aanpak van een probleem rondom de patiënt, de afdeling of organisatie stopt niet bij de constatering dat iets niet goed gaat, maar de verpleegkundige denkt mee over wat de oorzaak kan zijn en over haalbare oplossingen. 16 17
2.2.5 als gezondheidsbevorderaar 2.2.6 als organisator levert een belangrijke bijdrage aan zelfmanagement door de patiënt; zij weet daarbij het juiste netwerk op te zetten om zelfmanagement te bevorderen. is in de zorgverlening gericht op het voorkomen van erger en kan op deze wijze de patiënt zorggerelateerde preventie bieden. De inzet van objectieve scorelijsten, zoals bijvoorbeeld een SNAQ lijst of een DOS scorelijst worden daarbij structureel als objectief hulpmiddel ingezet. heeft een coördinerende rol in de zorgvraag rondom de patiënt. Zij denkt holistisch, heeft een goed analytisch vermogen en kan verbanden leggen. Ze kan de juiste prioriteiten stellen, heeft een helikopterview en is in staat vooruit te denken. Ze verleent de juiste zorg op het juiste moment en is in staat de benodigde zorg efficiënt te plannen. Zij maakt daarnaast deel uit van de organisatie en begrijpt de bedrijfsmatige belangen die een rol spelen bij de patiëntenzorg. Ze voelt zich betrokken bij de organisatie en medeverantwoordelijk voor het betaalbaar houden van de zorg. 18 19
2.2.7 als professional en kwaliteitsbevorderaar Handelen door de verpleegkundige in de praktijk wordt ondersteund door resultaten vanuit onderzoek (Evidence Based Practice); de verpleegkundige neemt kennis van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek en past die waar mogelijk toe in de praktijk. Zij draagt bij aan de protocollering van zorg. Daarnaast is zij in staat zelf praktijkgericht onderzoek op te zetten of een bijdrage te leveren aan de uitvoering van wetenschappelijk onderzoek. Het bijhouden van vakliteratuur en op de hoogte blijven van belangrijke zorgontwikkelingen zijn een vanzelfsprekendheid. 3 Hoe nu verder? Wij zijn niet het enige ziekenhuis in Nederland dat bezig is met de professionalisering van de verpleegkundige beroepsgroep. In het hele land werken ziekenhuizen en zorgorganisaties aan een nieuw verpleegkundig functiehuis dat recht doet aan alle toekomstige ontwikkelingen. Voor Rijnstate vormt de visie beschreven in dit boekje de basis hiervoor. monitort, meet en screent de geboden zorg systematisch met het oog op kwaliteitsverbetering. Waar nodig levert zij een bijdrage aan de kwaliteitssystemen van de organisatie, met als doel transparant te kunnen zijn voor de buitenwereld over de geboden kwaliteit van zorg. is betrokken bij het ontwikkelen van beleid, zowel op patiëntniveau, als op afdelingsniveau en organisatieniveau. straalt trots op haar vak uit; heeft visie, bevlogenheid en betrokkenheid en heeft een assertieve beroepshouding. Zij weet daarbij goed de grenzen van haar eigen professie aan te geven en te bewaken. Een volgende stap in het proces is het uitvoeren van onderzoek hoe te komen van de huidige situatie naar de gewenste situatie. Vragen die we gedurende dit onderzoek beantwoord willen krijgen zijn; Welke verpleegkundige functies worden in Rijnstate in de toekomst ingezet en welke eisen worden aan deze functies gesteld? Wat zijn sleutels om de verdeling tussen de verschillende verpleegkundige functies per afdeling te bepalen? Waarin uit zich het onderscheid tussen de verschillende verpleegkundige functieniveaus in de dagelijkse praktijk? Welke handvatten hebben verpleegafdelingen nodig om de mix van de verschillende verpleegkundige functies te bepalen? Wat is er nodig om de gehele verpleegkundige beroepsgroep in Rijnstate de benodigde competenties te laten ontwikkelen? Uiteindelijk moet dit onderzoek leiden tot een nieuwe verpleegkundige functieen organisatiestructuur. Aansluitend daarop wordt een nieuw verpleegkundig opleidingsbeleid en een instroom- en doorstroombeleid ontwikkeld. 20 21
Om te komen tot een nieuw opleidingsbeleid zal gekeken worden naar het nieuwe opleidingsprofiel voor de hbo verpleegkundige dat in januari 2015 door de landelijke hbo-verpleegkunde- opleidingen gepresenteerd is onder de naam Bachelor Nursing 2020. Ook de mbo opleidingen zullen in 2015 een nieuw opleidingsprofiel gaan ontwikkelen. Het is de verwachting dat heel 2015 nodig zal zijn om bovenstaande vragen te beantwoorden en beleid te ontwikkelen dat toekomstbestendig is en rekening houdt met alle kwaliteiten die de verpleegkundige discipline in Rijnstate heeft. Op intranet houden we je op de hoogte van de voortgang van dit traject. Bij mijlpalen besteden we extra aandacht aan de communicatie. Tijdens het traject zullen we ook zeker jouw input nodig hebben. Via je leidinggevende kun je benaderd worden om mee te denken. Vragen? Heb je vragen? Stel ze aan je leidinggevende of mail naar verpleegkundigevanmorgen@rijnstate.nl. Colofon Dit is een uitgave van Rijnstate in het kader van het project Verpleegkundige van morgen. Niets in deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de afdeling Marketing & Communicatie Rijnstate. Vormgeving en opmaak: Simons & Boom, Arnhem Drukwerk: Van Eck & Oosterink, Dodewaard September 2015 22