Kraamzrg na een secti caesarea (keizersnede) Zrgprtcl 1. Intrductie De secti caesarea f de keizersnede is een kunstverlssing waarbij de baby via een buikperatie ter wereld kmt. De secti kan wrden nderverdeeld in een: primaire secti: van te vren bekend en gepland; secundaire secti: een ngeplande secti, waarte tijdens de bevalling wrdt beslten. Het grte verschil in vrbereiding tussen de primaire en secundaire secti is de tijd. Bij een secundaire secti is er weinig tijd vr uitleg en vrbereiding. Bij een primaire secti is deze tijd wel aanwezig. De meeste secti s gebeuren nder plaatselijke verdving (epidurale f spinale verdving). Een enkele keer wrdt gebruikt gemaakt van narcse, zals sms bij een spedkeizersnede. Na een secti kmt de kraamvruw steeds vaker al na 48 uur pstperatief uit het ziekenhuis. De kraamvruw zal thuis meten herstellen van een grte buikperatie en heeft hierdr andere en/f extra aandacht en zrg ndig. Tijd vr herstel is vaak langer dan na een vaginale bevalling. 2. Del & resultaat De kraamvruw herstelt gedurende de kraamweek z ged mgelijk. Zij wrdt ndersteund bij het verzrgen en veden van haar pasgebrene. De uders zijn begeleid bij het verwerken van de bevalling. 3. Delgrep/tepassingsgebied Kraamvruwen die zijn bevallen met een secti en hun pasgebrene(n) 4. Verantwrdelijkheden De kraamverzrgende biedt vraaggerichte zrg en ndersteuning bij de activiteiten van het dagelijks leven, persnlijke verzrging van de kraamvruw en hygiëne. Zij signaleert veranderingen en bespreekt mgelijke aanpassingen van de zrgverlening met de verlskundige en de kraamvruw. Ze vert verpleegtechnische handelingen bekwaam uit. 5. Bendigdheden Overdracht ziekenhuis Kraamzrgdssier 6. Werkwijze Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 1 van 9
Zrgprtcl Taken Kraamverzrgende 1. Herindiceren 2. Observaties en cntrles bij de kraamvruw 3. Observaties en cntrles bij de pasgebrene 4. Begeleiding bij de brstveding 5. Begeleiding van de uders 6. Vrlichting en adviezen na de kraamtijd 1. Herindiceren (zie zrgprtcl Tepassing LIP Kraamzrg) Bepaal samen met de verlskundige f zrg p een negende en/f tiende dag ndig is. Het Landelijk Indicatie Prtcl kent als uitgangspunt zrg ver acht dagen. In bepaalde situaties, zals na een secti, kan het zijn dat er zrg p een negende en tiende dag ndig is (2 x 5 uur). Het is aan de verlskundige m hierver een advies te geven en aan de kraamzrgrganisatie m een passend aantal uren zrg in te zetten. Sms vergedt de zrgverzekering aanvullende kraamzrg na ntslag uit het ziekenhuis. De kraamvruw dient dit bij haar verzekering na te vragen. 2. Observaties en cntrles (zie Zrgprtcl Observaties en cntrles kraamvruw) Let na een secti bij een kraamvruw extra p de vlgende punten: Temperatuur en pls Dit is belangrijk in verband met een verhgd risic p wndinfectie, urineweginfectie f trmbse. Uterus Laat de kraamvruw regelmatig urineren m de uterus beter te laten samentrekken. Het samentrekken van de uterus kan bij een secti trager verlpen. Daarm is het belangrijk extra aandacht te hebben vr het vleien. Na een secti wrdt de baarmeder niet standaard geveld. Dit gebeurt alleen p indicatie van en dr de gynaeclg/verlskundige, mdat de kraamverzrgende geen uitgangswaarde van de baarmederstand heeft. Cntrle lchia Wanneer de lchia na de vierde/vijfde dag ng helderrd is, is de uterus waarschijnlijk niet ged gecntraheerd. Dit kan zijn mdat er ng stlsels zijn achtergebleven. Bij twijfel cntact pnemen met de verlskundige. Urineren Vraag minstens één keer per dag de vlgende punten na bij de kraamvruw: he vaak en heveel, pijn, helderheid, geur en kleur. Eventuele pijn bij f na het plassen kan te maken hebben met het feit dat wanneer de blaas geleegd wrdt, de uterus weer p zijn plaats kan zakken. De uterus is pijnlijk Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 2 van 9
Zrgprtcl mdat zich daar een peratiewnd bevindt, waardr iedere beweging pijnlijk kan zijn. Sms kmt echter na een secti een blaasntsteking vr. Deze kan verrzaakt wrden dr de katheter, die de kraamvruw in het ziekenhuis heeft gekregen. Verzrging bij verblijfskatheter 1 Adviseer de kraamvruw tenminste 2 liter vcht te drinken per 24 uur. De hygiënische verzrging bestaat uit: Was het nderlichaam en reinig het begin van de verblijfskatheter waar deze in de urethra gaat met een vchtig gaasje; Leeg en verwissel tijdig het katheterzakje. Waarschuw de verlskundige als blijkt dat de urine uit de blaas niet ged drlpt via de katheter. Raak het uiteinde van de katheterzak en de katheter niet aan. De katheterzak hangt lager hangt dan de blaas. Als de katheterzak niet laag geneg hangt, kan de urine niet ged uit de blaas lpen. Hierdr is de kans p een lekkage f een infectie grter. Drie negatieve gevlgen van het hebben van een blaaskatheter zijn: een verhgde kans p infectie; blaaskrampen; schaamtegevel. Ontlasting Onderstaande kan helpen de darmwerking p gang te brengen: Geef gede infrmatie ver geznde vezelrijke veding; Stimuleer de kraamvruw tt beweging Laat de kraamvruw de tijd nemen m te defeceren. Infrmeer de verlskundige wanneer na 4-5 dagen ng geen ntlasting is geweest. Na een secti meten de darmen weer p gang kmen. Daarnaast is het vrkmen van bstipatie een belangrijk aandachtspunt. Vral na een secti nder algehele narcse is dit belangrijk. Hierbij wrden immers de darmen tijdelijk stil gelegd. Benen Tijdens de zwangerschap is er een tename van het bledvlume, verminderde afver en wijdere vaten dr verhging van het hrmn prgestern. Na de gebrte van de baby wijzigt dit weer. Daarm bestaat er het risic p trmbse. Dit risic is na een secti verhgd drdat de kraamvruw een peratie heeft ndergaan en daardr minder beweegt. 1 alleen vr kraamverzrgenden die bevegd en bekwaam zijn Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 3 van 9
Zrgprtcl Trmbse is een aandening waarbij er bledstlsels gevrmd wrden in de bledvaten. Symptmen hierbij zijn nder andere dr pijn in het been. Dit begint meestal in de kuit, maar kan k bven de knie plaatsvinden. Lpen kst dan meite. Daarnaast vindt zwelling van het been plaats waarbij de huid strak kan trekken en het been rd-paars kan kleuren. Rust en mbiliseren Wnd Zrg vr vldende rust! Besteed aandacht aan het verdelen van activiteiten/bewegen ver de dag m bijvrbeeld trmbse te vrkmen. Mbiliseren p geleide van pijn. Het verzrgen van de wnd en het verwijderen van de hechtingen is een taak van de verlskundige f huisarts. Let p ntstekingsverschijnselen. Deze zijn: dlr (pijn) rubr (rd) calr (warmte) tumr (zwelling) functi leasie (gestrde functie). Vel regelmatig met de hand het gebied van en rndm de wnd. Wanneer je een harde schijf velt duidt dit p een ntsteking. Bij het hechten van de huid wrdt drgaans materiaal gebruikt dat uit zichzelf plst. Andere hechtingen f nietjes verwijdert men meestal na ngeveer een week. Hud de wnd drg (deppen) m smetten te vrkmen. Drg de wnd ged af wanneer deze, bijvrbeeld nder de duche, nat gewrden is. Bleduitstrting Nteer bservaties van bleduitstrtingen rndm de wnd in het zrgdssier; Geef ze dr aan de verlskundige. 3. Observaties en cntrles bij de pasgebrene De pasgebrene mag bij thuiskmst beschuwd wrden als een nrmale geznde zuigeling, tenzij anders is aangegeven p het verdrachtsfrmulier van het ziekenhuis. Na een secti kan het vaker vrkmen dat de pasgebrene spuugt. Dit kmt drdat het drukverschil, met name p het hfdje, pltseling verandert vr de pasgebrene. Bij een vaginale bevalling gebeurt dit geleidelijk, drdat dit in het baringskanaal plaatsvindt. 4. Begeleiding bij brstveding (zie k Handbek Brstveding) Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 4 van 9
Melkprductie Zrgprtcl De melkprductie kmt na een secti meestal gewn p gang. Sms kan het wat trager verlpen, mdat de pasgebrene niet het eerste uur na de gebrte is aangelegd en mdat het lichaam herstellende is van een peratie. Huding bij het geven van brstveding Een gede huding en een gede ndersteuning zijn erg belangrijk in verband met wndpijn. De kraamvruw kan tepelklven krijgen, terwijl ze geen pijn velt dr de pijnstilling, die zij de eerste dagen na de secti krijgt. Cntrleer regelmatig, samen met de kraamvruw, he de brsten en tepels eruitzien. Kijk k f het kindje ged aanligt. De eerste dagen is liggend veden vaak het plezierigst. Baker- f rugby huding Deze huding is drgaans de fijnste huding vr de meder na een secti. Hierbij ligt de pasgebrene p een grt kussen naast de meder met de beentjes nder de arm van de meder dr. Die arm wrdt nder de rug en het hfdje gelegd terwijl het hfdje met de hand wrdt gesteund. De pasgebrene dichtbij de tepel leggen en de brst ndersteunen. 5. Begeleiding van de uders De beleving van een secti wisselt sterk. Smmige kraamvruwen hebben er emtinele prblemen mee. Ze zijn teleurgesteld dat de bevalling niet langs de nrmale weg kn plaatsvinden en hebben het gevel dat een nrmale bevalling van hen is afgenmen. Sms vinden ze dat ze gefaald hebben. Bij een narcse maken kraamvruwen de gebrte van hun kind niet bewust mee, waardr ze meite kunnen hebben m aan hun kind te wennen. Sms is het een pluchting m ervaringen uit te wisselen met ltgenten. Het mgekeerde is k mgelijk: een secti na een lange peride met zeer pijnlijke weeën, kan een pluchting geweest zijn. Vr de vader is een secti sms k meilijk te verwerken. Hij ziet zijn vruw na negen maanden zwangerschap (na eventuele weeën) k ng een peratie ndergaan. Sms velt de partner zich nuttels, mdat hij het gevel heeft dat hij nauwelijks iets vr zijn vruw heeft kunnen den. Ok kan hij bang zijn geweest dat er iets mis zu gaan. Als dergelijke gevelens spelen, maak ze dan bespreekbaar. 6. Adviezen na de kraamtijd Geef de kraamvruw en haar partner vrlichting ver: Zwaar tillen (vuilniszakken, zware bdschappentassen) wrdt de eerste zes weken ntraden. Gaandeweg kunnen activiteiten uitgebreid wrden, zals licht huishudelijk werk, kleinere bdschappen; Lang staan vermijden m trmbse te vrkmen. Zveel mgelijk handelingen zittend den. Regelmatig rust inplannen; Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 5 van 9
Zrgprtcl Bij tillen ged drademen en de bekkenbdem aanspannen. Bekkenbdemefeningen: regelmatig een aantal keren de bekkenbdem aanspannen. Dit kan dr de anus rustig dicht te knijpen. Let erp dat er ged wrdt drgeademd; Ademhaling: tijdens activiteiten is het belangrijk dat de kraamvruw ged blijft drademen en dat zij niet gaat persen. Baden in verleg met de verlskundige; In principe de 1e 4-6 weken na de secti geen autrijden. Dit i.v.m. de verzekering. Als er een fiat is van de gynaeclg mag dit wel; Wanneer er ng wat vcht f een beetje bled uit de wnd naar buiten kmen, dan mag de wnd met de duche schn gespeld wrden, vrzichtig drgen (deppen) en een drg gaas erverheen den m de kleding te beschermen; De eerste 6 weken niet sprten, daarna de sprtactiviteit rustig pbuwen; Fietsen, wandelen en traplpen mag in principe direct na ntslag uit het ziekenhuis. De vruw kan het best zelf kijken wanneer zij hier aan te is en kan dit dan rustig pbuwen; Met buikspierefeningen kan zes weken na de peratie weer begnnen wrden. De verschillende lagen van de buikwand zijn dan ged genezen; Aan de uiteinden van het litteken kan de eerste tijd sms een trekkend gevel van de inwendige hechtingen aanwezig zijn. Dit kan geen kwaad; Omdat bij een bikinisnede zenuwen in de buikhuid zijn drgesneden, hudt de kraamvruw vrij lange tijd een df gevel rnd het litteken. Bven dit gebied met een df gevel is er dikwijls halverwege de navel een gebied dat juist extra gevelig is. Vaak is pas na 6 tt 12 maanden het gevel in de buikwand weer nrmaal. 7. Verslaglegging Na aflp van de kraamperide draagt de kraamverzrgende de gegevens van de kraamvruw en pasgebrene ver aan de jeugdverpleegkundige middels het verdrachtfrmulier. Indien gewenst kan in verleg met de verlskundige en het gezin de jeugdverpleegkundige in kennis gesteld wrden van bijznderheden, bijvrbeeld wanneer er ng extra aandacht ndig is vr brstveding f als er extra bservaties ndig zijn. 8. Bijlagen en/f referenties Landelijk Indicatie Prtcl (LIP) Zrgprtcl Tepassing Landelijk Indicatie Prtcl Kraamzrg (KCKZ, 2017) Zrgprtcl Observaties en cntrles kraamvruw (KCKZ, 2017) Zrgprtcl Observaties en cntrles pasgebrene (KCKZ, 2017) Handbek Brstveding (KCKZ, 2017) Bijlage 1 Achtergrndinfrmatie Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 6 van 9
Zrgprtcl Bijlage 1 Achtergrndinfrmatie 1. Srten secti s Gentle secti Bij een geplande f primaire ngecmpliceerde secti kan de vruw in de meeste ziekenhuizen met een gentle secti bevallen. Het uitgangspunt bij de gentle secti is dat de zwangere en haar partner meer betrkken wrden bij de ingreep en dat meder, partner en kind na de gebrte niet gescheiden wrden. Tijdens de gentle secti wrdt de baby langzaam gebren. Het nabtsen van een natuurlijke bevalling levert veel vrdelen p vr zwel de meder als vr de baby: Er is sprake van een ptimale lngntpliing dr het rustige temp van gebren wrden. De meder en haar partner kunnen hun pasgebrene gebren zien wrden via een drschijnend peratiedek en/f desgewenst via een mnitr. De kinderarts (in pleiding) is bij de peratie aanwezig en bepaalt meteen na de gebrte f de pasgebrene in gede cnditie is en direct naar de meder mag. Als de cnditie van de pasgebrene ged is, wrdt de pasgebrene dr de verpleegkundige blt p de brst van de meder gelegd, waarbij de pasgebrene wrdt bedekt met dekens m afkeling tegen te gaan. Direct huid-p-huid cntact heeft veel vrdelen: de hechting tussen meder en kind verlpt beter, de brstveding kmt sneller p gang met minder pijnklachten, baby s zijn rustiger met stabielere hartslag, ademhaling en temperatuur en hgere bledsuikerwaardes. De primaire secti Bij een primaire secti kan er sprake zijn van een geplande pname. Sms liggen zwangeren al langere tijd in het ziekenhuis. Redenen hiervr kunnen nder andere zijn: hge bleddruk; eiwitten in de urine; bledverlies bij een laag- f vrliggende placenta; dysmatuur kind; vregtijdig gebrken vliezen. Bij de primaire secti is dus bekend dat de zwangere een secti met ndergaan. Tijdstip hiervan is afhankelijk van de algemene cntrles als temperatuur en bleddruk, CTG, labratriumuitslagen enz. Steeds wrdt de situatie pnieuw berdeeld en afgewacht. Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 7 van 9
Zrgprtcl Indicaties primaire secti: stuitligging; afwijkende ligging (bijv. dwarsligging); niet ingedaald kind; bijzndere afwijkingen van het kind; te nauw bekken; zwangerschapscmplicaties (bijv. HELLP, vrliggende placenta); slecht CTG en verminderde kindsbewegingen; traumatische partus in het verleden; bijzndere afwijkingen bij de meder (bijv. mym). De secundaire secti Bij een secundaire secti gaan de zwangeren via de verlskamer naar de peratiekamer. Indicaties secundaire secti: niet vrderende ntsluiting; niet vrderende indaling, ndanks effectieve weeën; niet vrderende uitdrijving; slecht CTG en/f in cmbinatie met verminderde kindsbewegingen; tweede kind van een gemelli (meerling) die dwars gaat liggen, zuurstftekrt heeft f een slecht CTG vertnt. 2. Mgelijke cmplicaties bij de meder Na een secti kunnen de vlgende cmplicaties ntstaan: 1. Bledarmede Bij elke secti is er bledverlies. Bij ruim bledverlies ntstaat er bledarmede. Sms is na aflp een bledtransfusie f het gebruik van ijzertabletten f andere vrgeschreven suppleties ndzakelijk. 2. Blaasntsteking Ten gevlge van het plaatsen van een verblijfskatheter bestaat er een verhgde kans p een blaasntsteking. 3. Nableding in de buik Een nableding is een zeldzame cmplicatie van een secti. Bij een ernstige hge bleddruk waarbij het bled minder ged stlt, kmt een nableding vaker vr. Een enkele keer is een tweede peratie ndzakelijk. 4. Hematm na secti Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 8 van 9
Zrgprtcl Sms kan na een secti een hematm (bleduitstrting) rnd de wnd ntstaan. Diverse rzaken zijn mgelijk. 5. Infectie Een infectie van de wnd kmt een enkele keer vr. De kans hierp is wat grter bij een secti na een langdurige bevalling. Om een infectie te vrkmen, krijgt de kraamvruw vaak een antibiticum tegediend. Ok kan de uterus geïnfecteerd raken; dit uit zich in krts, riekende lchia en een zeer pijnlijke buik. 6. Trmbse Bij elke peratie, dus k na een secti is er een verhgd risic p een trmbse. Immbiliteit is hiervan één van de een redenen. 7. Een beschadiging van de blaas Een beschadiging van de blaas is een zeldzame cmplicatie. De kans hierp is wat grter als de betreffende kraamvruw al verschillende malen een secti heeft gehad. Er kunnen dan verklevingen rnd de blaas zijn. De blaas wrdt dan gehecht en er wrdt langdurig een verblijfskatheter geplaatst. 8. Darmen die niet ged p gang kmen Na een secti meten de darmen weer p gang kmen. In zeldzame gevallen gebeurt dit niet f te traag. Vral bij een narcse kmt dit vaak vr. Er verzamelt zich dan vcht in maag en darmen, wat kan leiden tt misselijkheid en braken. 9. Gestrde lchia afvled Na een secti kan het vrkmen dat de afvled van lchia enige tijd is verstrd. Dit kmt drdat zich een abnrmale heveelheid lchia phpt in de uterus. Dit wrdt verrzaakt drdat tijdens een secti de baarmeder niet samentrekt. Bij pltselinge afvled kan dan de indruk gewekt wrden van een ernstige bleding. In een dergelijk geval is er dan echter geen sprake van helderrd bledverlies. Een enkele keer kan abnrmaal bledverlies vrkmen ten gevlge van een placentarest. 3. Cmplicaties bij de baby De cmplicaties die bij de pasgebrene p kunnen treden hangen af van de indicatie van de secti. Op de kraamafdeling wrdt de pasgebrene ged gebserveerd. Wanneer de testand het telaat mag de pasgebrene p de afdeling blijven. Cmplicaties kunnen zijn: meilijk p gang kmen van de ademhaling; afkeling; te laag glucsegehalte; algeheel slecht velen/aangeslagen; te hg gebrtewicht; te laag gebrtegewicht. Kraamzrg na een secti caesarea Vastgesteld d.d.: 01-02-2017 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 01-02-2018 Versie: 1.0 Pagina 9 van 9