Praktische Economie havo/vwo bovenbouw Masterclass 11 oktober 2016 Presentatie

Macro-economie: aangezet of afgeschaft? Jeroen Hinloopen Utrecht University School of Economics J.Hinloopen@uu.nl

Programma 1. Kijken met de economische bril 2. Veranderingen bij macro-economie: tijdpad 3. Entreetoets economie 4. Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen 5. Nieuwe onderwerpen: i. Human Development Index ii. Creatieve destructie en economische groei iii. Phillipscurve en NAIRU: definitie en gebruik (monetair beleid) iv. Zero lower bound en liquiditeitsval 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 2

Kijken met de economische bril (1) Concept 1-6 (2) Welvaart en economische groei (3) Goede tijden, slechte tijden 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 3

Kijken met de economische bril Macro-economische onderwerpen in TUCE-4: Measuring aggregate economic performance GDP and its components, real vs. nominal values, unemployment, inflation Aggregate supply and aggregate demand Potential GDP, economic growth and productivity, determinants and components of AS and AD, income and expenditure approaches to GDP, the multiplier effect Money and financial markets Money, money creation, funancial institutions Monetary and fiscal policies Tools of monetary policy, automatic and discretionary fiscal policies International economics Balance of payments, exchange rate systems, open-economy macro 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 4

Veranderingen bij macro-economie: tijdpad Maart 2015: verschijning nieuwe syllabus economie CE havo en vwo Aangepaste syllabi gelden voor het CE 2017 September 2016: havo 5: nieuw examenprogramma (CE in 2017) vwo 4: nieuw examenprogramma (CE in 2019) vwo 5: nieuw examenprogramma (CE in 2018) vwo 6: nieuw examenprogramma (CE in 2017) 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 5

Entreetoets economie afgenomen bij alle nieuwe eerstejaars studenten Economie & Bedrijfseconomie aan de Utrecht University School of Economics, september 2016 twintig meerkeuzevragen 254 deelnemers; 178 NL-VWO vertrekpunt: Test of Understanding in College Economics, versie 4 (TUCE-4) National Council on Economic Education; > 160 US colleges 30 vragen micro-economie, 30 vragen macro-economie eerste editie in 1967; vierde editie in 2006 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 6

Entreetoets economie Totale populatie: 37% Met schoolvak economie: 38% Zonder schoolvak economie: 27% 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 7

Entreetoets economie Gemiddelde: 11,3 (TUCE-4: 9,5) 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 8

Entreetoets economie: Macro-economie vraag 1 (van 7) Score: 89% 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 9

Entreetoets economie: Macro-economie vraag 2 (van 7) Score: 84% TUCE-4: 61% 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 10

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Verdwenen: D1: Vraag en Aanbod 1.20 De bepaling van de break-even-afzet bij een gelijkheid van totale kosten en totale opbrengsten. E2: Registratie intertemporele ruil 2.2 De elementaire balans en resultatenrekening van bedrijfshuishoudingen met daarbij: - activa, eigen en vreemd vermogen als onderdelen van de elementaire balans (voorraadgrootheden) - kosten, opbrengsten en resultaat als onderdelen van de elementaire resultatenrekening (stroomgrootheden) - afschrijvingen als waardeverlies van investeringen in vaste activa 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 16

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Verdwenen (vervolg): G2: Asymmetrische informatie 2.1 Onvolledige informatie leidt in een ruilsituatie tot transactiekosten G3: Asymmetrische informatie in bedrijf 3.2 De keuze die een ondernemer maakt voor een bepaalde rechtsvorm, zoals eenmanszaak, vennootschap onder firma, BV of NV en de risico s die daarmee samenhangen op het gebied van aansprakelijkheid. 3.5 De rol van toezichthouders op financiële en op andere markten. G5: Beleggen 5.3 Waardeverandering van beleggingen als gevolg van (verwachtingen ten aanzien van) renteverandering en inflatie. H3: Groei 3.2 het bestaan van productiviteitsverschillen tussen landen. 3.3 convergentie en divergentie van ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen aan de hand van de ontwikkeling van en determinanten voor het BBP. 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 17

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Verdwenen (vervolg): I1: Conjuncturele verschijnselen 1.6 dat een economie met geld als ruilmiddel kan vervallen tot een ruileconomie als hyperinflatie optreedt 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 18

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Nieuw: H2: Het meten en verdelen van de welvaart 2.4 De omvang van het BBP en NBP als een beperkte welvaartsmaatstaf, rekening houdend met; - nominaal en reëel - eng versus ruim welvaartsbegrip - welvaartsbegrip per capita - de rol en omvang van de informele sector - Human Development Index en groen BBP (inclusief externe effecten) 2.11 De arbeidsinkomensquote (=AIQ) als het deel (of het percentage) van het nationaal inkomen dat dient als beloning voor de verschaffing van de productiefactor arbeid. 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 19

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Nieuw (vervolg): H3: Groei 3.2 Indicatoren die de kwaliteit van de productiefactor arbeid en/of arbeidsproductiviteit bepalen, zoals: - scholing - know-how / ervaring - gezondheid - specialisatie 3.3 Indicatoren die de kwantiteit van de productiefactor arbeid bepalen, zoals: - arbeidstijd en deeltijdwerk - personen en arbeidsjaren en/of arbeidsuren - arbeidsparticipatie - vergrijzing - wig - (potentiële) beroepsbevolking - leerplicht en pensioengerechtigde leeftijd - loonkosten per eenheid product 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 20

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Nieuw (vervolg): H3: Groei (vervolg) 3.4 Indicatoren die de kwaliteit van de productiefactor kapitaal en/of productiviteit bepalen, zoals: - onderzoek en ontwikkeling - internationalisering - creatieve destructie en (duurzame) innovatie I2: Conjuncturele verschijnselen 2.3 Phillipscurve en de korte-termijn afruil tussen inflatie en werkloosheid in relatie tot hoogconjunctuur en laagconjunctuur 2.4 de mogelijkheden en beperkingen van het gebruik en toepassing van de Phillipscurve 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 21

Veranderingen bij macro-economie: onderwerpen Nieuw (vervolg): I4: Beleid en de Centrale Bank 4.1 Monetair beleid als het beïnvloeden van de conjunctuur middels; - rentebeleid - wisselkoersbeleid - geldhoeveelheidsbeleid 4.2 De beperkingen die gesteld kunnen worden aan de effectiviteit van monetair beleid zoals de zero lower bound en de liquiditeitsval 4.3 De Europese Centrale Bank en andere centrale banken als - toezichthouder op de infrastructuur van financiële markten en betalingsinstrumenten - beheerder van eigen externe reserves - uitgever van bankbiljetten - toezichthouder op aanbieders van risicomijdende en risicozoekende beleggingen 4.4 De betekenis van de Non Accelerating Inflation Rate of Unemployment voor het monetair beleid 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 22

Nieuwe onderwerpen - Human Development Index 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 23

Nieuwe onderwerpen - Human Development Index Ontworpen in 1990 in opdracht van de VN door de Pakistaanse econoom Mahbub ul Haq Samengestelde index bestaande uit drie componenten: (i) levensverwachting, (ii) mate van scholing, en (iii) inkomen Indexwaarde is een getal tussen 0 en 1; hoger getal, hogere welvaart 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 25

Nieuwe onderwerpen - Creatieve destructie en economische groei 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 28

Nieuwe onderwerpen - Creatieve destructie en economische groei Austen Goolsbee (1998), Does government R&D policy mainly benefit scientists and engineers?, American Economic Review 88(2): 298 302. Kernvraag: verhogen R&D subsidies private innovatie-activiteiten? Probleem: lage aanbodelasticiteit kenniswerkers (in de VS: 0,15) Gevolg: R&D-subsidies maken kenniswerkers vooral duurder (in de VS: salarisstijging van 30%) Nederland: WBSO (in 2016: 1,1 mrd ) 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 29

Nieuwe onderwerpen - Phillips curve en NAIRU: definitie en gebruik (monetair beleid) Phillips (1958): Bij hoge werkloosheid stijgen lonen minder snel dan bij lage werkloosheid Gevolg: negatief verband werkloosheidspercentage en loonontwikkeling Phillips-curve is meer algemeen: negatief verband werkloosheidspercentage en prijsontwikkeling 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 30

Nieuwe onderwerpen - Phillips curve en NAIRU: definitie en gebruik (monetair beleid) Op de lange termijn is geld neutraal! 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 31

Nieuwe onderwerpen - Phillips curve en NAIRU: definitie en gebruik (monetair beleid) 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 32

Nieuwe onderwerpen - Phillips curve en NAIRU: definitie en gebruik (monetair beleid) Gianelle, C., Koske, I., Rusticelli, E en Chatal, O (2008), What drives the NAIRU? Evidence from a panel of OECD countries. OECD Economic Department Working Papers, No. 649. Kernvraag: welke factoren beïnvloeden de NAIRU? Steekproef: 22 landen, 1970-2007 Resultaten: waarde is periodegevoelig. Voor NL: 5,9% (1980 1984), 3,8% (2007) wig: hogere wig, hogere NAIRU vrije marktwerking: meer vrijheid, lagere NAIRU reële rente: hogere rente, hogere NAIRU 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 36

Nieuwe onderwerpen Zero lower bound en liquiditeitsval Rentebeleid kan anticyclisch worden ingezet Zero lower bound: een negatieve rente is niet goed denkbaar vanwege het bestaan van chartaal geld 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 37

Nieuwe onderwerpen Zero lower bound en liquiditeitsval Rentebeleid kan anticyclisch worden ingezet. Zero lower bound: een negatieve rente is niet goed denkbaar vanwege het bestaan van chartaal geld. Liquiditeitsval: Bij 0% zijn staatsobligaties en chartaal geld volkomen inwisselbaar. Opkopen van staatsobligaties door centrale bank om de maatschappelijke geldhoeveelheid te vergroten heeft dan geen effect meer. 13-10-2016 Prof. dr. J. Hinloopen (J.Hinloopen@uu.nl) 38