Nederlands Value- Adding Services Collectief (NEVASCO)

Definitiestudie Nederlands Value- Adding Services Collectief (NEVASCO) Colofon Nederlands Value Adding Services Collectief NEVASCO Rapport van: OSC, i.s.m. NLR en NSO In opdracht van: de plaatsvervangend Directeur Generaal Bedrijven & Innovatie van het Ministerie van EZ en tevens voorzitter Stuurgroep NSO datum: March 2015 1

2 NEVASCO

Inhoudsopgave 1 Samenvatting... 4 2 Inleiding... 9 3 Een voorbeeld van geïntegreerde aardobservatie- dienstverlening... 13 4 NEVASCO positionering... 16 5 NEVASCO en data- grondsegment... 18 6 NEVASCO op hoofdlijnen... 20 7 Stakeholders, motivatie en draagvlak... 23 7.1 Overheid... 23 7.2 Sector... 25 7.3 TO2- Kennisinstellingen... 26 8 NEVASCO Functionele eisen en Technisch schetsontwerp... 28 9 Implementatie en financiële aspecten... 31 9.1 Implementatie... 31 9.2 Planning en financieel... 33 9.3 Groeimodel... 34 10 Conclusies en aanbevelingen... 37 10.1 Conclusies... 37 10.2 Aanbevelingen... 38 11 Bijlage: Afkortingen... 39 12 Bijlage: Terminologie... 40 13 Bijlage: Copernicus & Collaborative Ground Segment... 41 13.1 Copernicus... 41 13.2 Nationale initiatieven in het kader van het Collaborative Ground Segment... 43 14 Bijlage: Support letters uit de sector... 48 3

1 Samenvatting Menig automobilist is zich er meestal niet meer van bewust dat hij bij het gebruiken van zijn autonavigatiesysteem afnemer is van een dienst op basis van satellietdata. Het gebruik van satellietdata en de maatschappelijke waarde daarvan is in deze toepassing haast vanzelfsprekend geworden. Op andere toepassingsgebieden binnen de aardobservatie is die vanzelfsprekendheid er nog niet, maar uit vele internationale onderzoeken op het gebied van geo- informatie- en aardobservatiegebruik blijkt dat dat slechts een kwestie van tijd is. Geleidelijk aan worden diverse markten zich meer bewust van de waarde van dienstverlening op basis van satellietdata. Ook in de ruimtevaart wordt meer en meer onderkend dat de werkelijke waarde van ruimtevaart buiten het specifieke ruimtevaartdomein ligt. De waarde ligt bij de voor maatschappij en economie relevante informatie die uit de satellietdata kan worden afgeleid. We staan aan de vooravond van een revolutie ten aanzien van het ruimtevaart- gebruik, waarbij overgegaan wordt van een door data- push naar een information- driven situatie. Informatiebehoefte wordt leidend! De door de gebruikersmarkten gevraagde dienstverlening heeft een aantal specifieke kenmerken die van invloed zijn op de manier waarop de downstream- sector te werk moet gaan. Zo vraagt de gebruiker niet om data, maar om informatie. Die informatie, in dit geval is dat ruimtelijke informatie of omgevingsinformatie, wordt verkregen door verwerking van data uit diverse bronnen, zoals satellietdata maar ook andere geo- informatie en sensordata. Een ander kenmerk is dat de gebruiker veelal behoefte heeft aan geïntegreerde dienstverlening, waarbij de dienstverlener informatie en data uit diverse bronnen integreert en producten levert aangaande diverse aspecten van de omgeving, water, land, bodem, atmosfeer. Ook vraagt de markt steeds vaker om diensten die gestandaardiseerd zijn, gecertificeerd, gegarandeerd, continu en geïntegreerd in de eigen operationele activiteiten. Neem als voorbeeld het deltagebied Nederland en de aangrenzende Noordzee, incl. het kustgebied als overgangszone. In deze regio zijn zowel publieke als private organisaties actief. In het algemeen kunnen we stellen dat bij de uitoefening van de activiteiten door deze organisaties er een behoefte is aan informatie over de status van het gebied en de door menselijke en natuurlijke processen veroorzaakte veranderingen daarbinnen. Activiteiten waarvoor die informatie nodig is zijn bijvoorbeeld veiligheid voor bedreiging door de zee, exploratie en exploitatie van olie en gas, energietransport, kustbeheer, landgebruik en verzilting in kustregio s, ontwikkelingen van en in delta- steden. Satellietdata kunnen uitstekend bijdragen aan het voorzien in die informatiebehoefte. Dat betreft data van diverse satellieten (optisch, radar) en uit die data afgeleide geofysische parameters op diverse gebieden, zoals meteorologie, zeestromingen, gewasstatus, condities van infrastructuur, bodemdaling, water- en luchtkwaliteit. Voor het monitoren van dit soort gegevens is satellietdata bij uitstek geschikt door het inzetten van mozaïekbestanden van grotere regio s, analyse van tijdreeksen en integratie van verschillende soorten sensordata. In de hierboven geschetste groeiende informatiebehoefte op de diverse markten kan wat betreft de satellietdata worden voorzien doordat het aanbod aan satellietdata in de komende jaren enorm gaat groeien. Dat is voor een niet onbelangrijk deel te danken aan de Sentinel satellieten van het Copernicus- programma. Maar ook het aantal andere commerciële en institutionele aardobservatiesatellieten groeit de komende jaren gestaag door. Vraag en aanbod groeien dus 4

allebei en dit biedt grote kansen voor de Nederlandse downstream- industrie. Die sector kenmerkt zich tot nu toe door een weliswaar sterke kennisbasis en op enkele terreinen state- of- the- art resultaten, maar is ook versnipperd en relatief klein in omvang, en daardoor niet vanzelfsprekend in staat om in de voor de toekomst gevraagde dienstverlening te voorzien. Kortom: de structuur van de sector is zwak door het ontbreken van voldoende kritische massa. Het gevolg is in- efficiency en een gebrek aan investeringskracht om volwaardig op de internationale markt te kunnen concurreren. Dat terwijl er prima kansen liggen die passen binnen domeinen en bedrijfssectoren waarop Nederland zich internationaal qua markt- en kennispositie al onderscheidt. Het antwoord op de schaalvergroting in vraag en aanbod zou schaalvergroting in/van de sector moeten zijn. Deze schaalvergroting wordt verkregen door een meer of minder verregaande vorm van samenwerking tussen downstream- partijen. Door gezamenlijk op te treden in een nieuwe organisatievorm wordt niet alleen schaalvergroting verkregen, maar neemt het concurrentievermogen en uiteindelijke de omzet toe, alsmede de herkenbaarheid op de nationale èn internationale markt, wordt efficiency verkregen in bedrijfsprocessen en daarmee de dienstverlening, en kan de sector zich beter positioneren in relatie tot de markten, de kennissector, kredietverleners en garantstellers, de ruimtevaart- upstream en de overheid als launching customer. De voorgestelde samenwerking betreft het daadwerkelijk gaan delen van elkaars kennis en processen. Daar moet uiteraard een passend organisatorisch, juridisch en technologisch kader voor opgesteld worden. Dat kader heet NEVASCO: NEderlands Value- Adding Services COllectief. NEVASCO is het organisatorisch en technologisch kader om partijen efficiënter en kansrijker te laten opereren op de markt. De deelnemende partijen zijn dienstverleners op het gebied van applicaties die gebruik maken van satellietdata (value- adding bedrijven). In organisatorische zin gaat het bij NEVASCO om een vorm van samenwerking tussen deelnemende partijen, die zich ontwikkelt van een, in het begin, wat lossere samenwerking op basis van onderlinge afspraken, tot een formeel consortium of zelfs een nieuw bedrijf in de verdere fases. Als zodanig kan NEVASCO worden gezien als een landelijke opschaling van het regionale initiatief Geomatics Business Park in Flevoland, waarbij nu in organisatorische èn infrastructurele zin verdergaande stappen worden gezet om massa te bereiken. Ook in Engeland wordt door middel van de Satellite Applications Catapult gewerkt aan schaalvergroting en bundeling om meer massa te bereiken. De eerste resultaten hiervan zijn dat dit bedrijf, eigendom van de Engelse staat, momenteel een omvang heeft van 150 FTE, een omzet van 10 M, volledig gefinancierd via overheidsopdrachten, en een omzetdoelstelling heeft gekregen van 30 M tot 2025. In technologische zin gaat het bij NEVASCO om een verweving en benutting van technische bedrijfsprocessen ten behoeve van markt- specifieke informatie- productieketens. Dat betreft het, waar mogelijk en effectief, delen en gezamenlijk organiseren van data- intake, pre- processing, (geofysische) tools en toolboxen, libraries, visualisatie, statistics, standaardisatie, certificering en aspecten van operationele dienstverlening door integratie in de bedrijfsprocessen van de klant. NEVASCO is als kader (infrastructuur, platform, organisatie) gericht op diensten en dienstverlening op de markt. Het is geen data- infrastructuur. Door de focus op de dienstverlening op de markt is NEVASCO bij uitstek in staat om aspecten van de behoefte aan satellietdata (type, tijdstip, format, hoeveelheid, standaarden, compatibiliteit, etc.) te specificeren. Met deze specificaties kan de data- infrastructuur (die gefocust is op het aanbod van satellietdata) verder vorm worden gegeven. Een goed georganiseerde data- infrastructuur is van essentieel belang voor NEVASCO omdat de data- intake ervan afhankelijk is. Daarbij gaat het om het beschikbaar stellen van satellietdata afkomstig 5

van de Copernicus- Sentinels, maar ook andere institutionele en commerciële (aardobservatie)satellieten. Of dat in de vorm van een nationaal Copernicus Collaborative Ground Segment moet of op een andere manier, moet nader bekeken worden. Deze vraag kan alleen adequaat worden beantwoord op basis van concrete vragen uit de markt en de strategische doelstelling van de bedrijven en haar klanten. Omdat veel informatiediensten uiteindelijk niet alleen gebaseerd zijn op satellietdata maar ook gebruik maken van andere vormen van geo- informatie, is een aansluiting van de satellietdata- infrastructuur op bredere geo- informatie- infrastructuren van groot belang. Belangrijk voor NEVASCO is ook aansluiting op de (geo- )informatie- infrastructuur van de klant. Al in de tweede helft van 2014 is een begin gemaakt met het organiseren van de value- adding- sector. Een tiental bedrijven praat sindsdien, onder aanvoering van de voorzitter van Europese branchevereniging EARSC, regelmatig met elkaar, gericht op het opbouwen van een duurzame samenwerking die ten goede komt aan deze bedrijven gezamenlijk, de hele (ruimtevaart)sector, de markten voor satelliettoepassingen en daarmee uiteindelijk ook aan de Nederlandse economie in het algemeen. Dit wat langere termijn perspectief wordt voorafgegaan door een kansrijk korte- termijn perspectief op het opbouwen van een positie op de downstream- markt in Kazachstan. In samenwerking met NSO en RVO wordt een missie voorbereid die, als een soort NEVASCO- pilot, als doel heeft diensten en producten van de deelnemende downstream- bedrijven gezamenlijk naar Kazachstan te exporteren. Kazachstan is een voorbeeld van een kansrijke internationale markt voor satelliettoepassingen. In het rapport van de Taakgroep Toepassingen Satellietdata worden drie kansrijke markten genoemd (Agro en voedselzekerheid, Energie, Stedelijke ontwikkeling in delta s), die nationaal maar zeker internationaal voor een enorme groei kunnen zorgen. NEVASCO kan de noodzakelijke massa opleveren om ook op andere internationale markten dan Kazachstan te opereren en/of als volwaardige marktpartij samen te werken met het internationaal opererende Nederlandse bedrijfsleven op de door de Taakgroep geïdentificeerde markten. In het rapport wordt een groeiambitie voorgesteld waarvoor het nodig is om stimuleringsmaatregelen te nemen. Dit sluit aan bij het overheidsbeleid (zie Kamerbrief Ruimtevaart van september 2014) om het gebruik van ruimtevaart centraal te stellen en downstream te stimuleren. De overheid is daarnaast echter ook gebruiker van satelliettoepassingen ( publieke markt ) en kan vanuit die rol ook bijdragen aan NEVASCO door zich bijvoorbeeld geleidelijk aan meer op te gaan stellen als launching customer voor geïntegreerde satellietdiensten. Dat geldt voor nagenoeg alle departementen, zoals bijvoorbeeld die vertegenwoordigd zijn in de ICR. Ook leidt NEVASCO tot een grotere benutting door en voor Nederland van het Copernicus- programma, een programma waar ook Nederland veel in geïnvesteerd heeft. Daarnaast zal NEVASCO leiden tot een sterke groei en solide positie van de downstream- sector, wat, in samenhang met de geo- informatiesector, tot economische groei leidt en zelfs een banenmotor voor de Nederlandse economie kan worden (zie ook diverse internationale onderzoeken). NEVASCO wordt in een aantal fases ontwikkeld, die geleidelijk in elkaar overgaan, van initiële pilots tot volledige commerciële exploitatie. In de aanvangsfases is de rol van de overheid vooral die van ondersteuner van het opzetten van NEVASCO (vanuit het ruimtevaartbeleid) en gaandeweg verandert die rol in die van launching customer en gebruiker/klant van satellietdienstverlening, waarbij vanuit de diverse gebruiksdepartementen bijgedragen wordt. 6

Omdat de manier waarop bedrijven onder de paraplu van NEVASCO gaan samenwerken verregaande consequenties heeft voor hun bedrijfsprocessen moet er vertrouwen groeien dat het delen van elkaars kennis en procedures voor ieder leidt tot het vergroten ervan en daarmee tot schaalvergroting op de markt. Door in de vorm van enkele pilots concreet te gaan samenwerken kan niet alleen de organisatorische maar ook de technische synergie tot stand worden gebracht. Na die eerste pilot- fase wordt duidelijk welke vorm van entiteit met businessplan NEVASCO moet worden. Op basis van enkele nader te definiëren criteria (zoals succesvolle pilots en commitment van de deelnemers) volgt aan het eind van fase 1 een GO/NO- GO beslissing om door te gaan met fase 2. In de tweede fase wordt NEVASCO uitgebouwd door toevoeging van meer operationele informatie- productieketens. De benodigde infrastructuur wordt geleidelijk opgebouwd en na deze fase kan NEVASCO volledig operationeel worden ingezet (derde fase). In de laatste fase wordt NEVASCO volledig commercieel geëxploiteerd en draagt de sector de verantwoordelijkheid voor exploitatie en financiering. De overheid is in die fase uiteraard nog steeds afnemer/klant van diensten. Uit dit NEVASCO- ontwikkelingsprofiel volgt dat wat betreft de benodigde investeringen er een samenspel zal zijn van overheidssteun (en deels via relevante ESA ruimtevaartprogramma s) en investeringen door de sector zelf. De totale periode wordt geschat op 10 jaar, waarvan de laatste 4 jaar (fase 4) bestaan uit de volledig commerciële exploitatie (uiteraard gaat NEVASCO na die 10 jaar verder). Voor die 10 jaar is een totale investering van 18 M nodig door de sector zelf en 12M door de overheid, uitgesmeerd op de volgende manier: Fase 1 2 3 4 Jaar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal Sector - 2 2 2 2 2 2 2 2 2 18 Overheid 1 3 3 3 1 1 - - - - 12 Totaal 1 5 5 5 3 3 2 2 2 2 30 De overheidsbijdrage zal in het begin vooral uit het ruimtevaartbeleid komen, en later meer uit andere beleidsgelden als launching customer en gebruiker. De omzet in de downstream- sector zal door het ontwikkelen van NEVASCO gaan groeien, maar die groei zal geleidelijk zijn en de opbrengsten hangen af van de te realiseren groei van het aantal succesvolle operationele informatie- productieketens. Uit het bovenstaande volgen voor de komende periode de volgende aanbevelingen: 1. Inceptiefase: het op korte termijn uitvoeren van een NEVASCO inceptie- of tussenfase (duur: ca. 3 maanden). In deze inceptiefase worden (i) de concrete markten en pilotprojecten gedefinieerd die in de pilotfase worden uitgevoerd, (ii) de technische randvoorwaarden gedefinieerd tussen de eerste groep value- adding bedrijven om de pilotprojecten te kunnen uitvoeren en wordt bepaald welke consequenties dit heeft voor de specificatie van de NEVASCO diensteninfrastructuur, (iii) de organisatorische samenwerkingsovereenkomst tussen de eerste groep value- adding bedrijven gedefinieerd voor de uitvoering van de pilotprojecten, (iv) succescriteria worden gedefinieerd voor verdere uitbouw en implementatie van NEVASCO. 2. Pilotfase: Voorjaar 2015 starten met hierboven uitgewerkte pilots voor het inrichten van een aantal concrete informatie- productieketens onder de vlag van NEVASCO. 3. Uitvoeren van de missie naar Kazachstan in samenwerking tussen de sector en de overheid om NEVASCO en de producten en diensten onder de naam NEVASCO te promoten op de kansrijke markt in Kazachstan. 7

4. Eind 2015 vormgeven en implementeren van een formele NEVASCO entiteit, inclusief organisatorische, juridische en technologische onderdelen. 5. Gaandeweg, maar zeker vanaf 2016, verder uitbouwen van NEVASCO door groei van het aantal concrete informatie- productieketens en toetreding van nieuwe value- adding bedrijven. 6. Koppeling van thema- specifieke informatie- productieketens aan kennisinstellingen voor duurzame realisatie van innovaties (topsectorenbeleid). 8

2 Inleiding Menig automobilist is zich er meestal niet meer van bewust dat hij bij het gebruiken van zijn autonavigatiesysteem afnemer is van een dienst op basis van satellietdata. Net zomin realiseert de kijker van het weerbericht zich dat het hier gaat om de toegevoegde waarde aan satellietdata in combinatie met andere (geo- )informatie. Het gebruik van satellietdata en de maatschappelijke waarde daarvan is in deze toepassingsgebieden haast vanzelfsprekend geworden. Op andere toepassingsgebieden binnen de aardobservatie is die vanzelfsprekendheid er nog niet, maar uit vele internationale onderzoeken op het gebied van geo- informatie- en aardobservatiegebruik blijkt dat dat slechts een kwestie van tijd is. De toepassingsmogelijkheden van satellietdata, zowel wetenschappelijk als maatschappelijk, zijn de afgelopen jaren al flink gegroeid. Maar als we kijken naar wat er de komende jaren nog op ons afkomt, dan kunnen we gerust stellen dat we aan de vooravond van een revolutie in de ruimtevaart staan, in de ruimtevaart- downstream wel te verstaan. Er komen zóveel meer satellieten en nóg veel meer observaties en data (naast satellieten ook andere sensordata) en daarop gebaseerde informatieproducten en diensten, dat er, wat betreft de manier waarop we daarmee om moeten gaan, sprake zal zijn van een paradigmaverschuiving. Zo n omslag komt natuurlijk niet helemaal als een verrassing. We leven in een veranderende wereld, zowel wat betreft de technologische ontwikkelingen als de maatschappelijke behoeftes. Dit geldt ook voor de ruimtevaart waar de laatste decennia de technologie- push domineerde en waar naar verwachting in de nabije en verdere toekomst de toepassingen en het gebruik van de enorme gegevensstroom centraal komen te staan. Waarde van informatie Die paradigmaverschuiving komt niet alleen vanuit het technisch- wetenschappelijk perspectief ( hoe om te gaan met die gigantische hoeveelheid data ) maar is wat betreft het gebruik ook nodig vanuit het maatschappelijk- economisch perspectief. Immers, het wordt steeds duidelijker dat de werkelijke waarde van ruimtevaart buiten het specifieke ruimtevaartdomein ligt. De maatschappelijke en economische waarde (en steeds meer ook de wetenschappelijke waarde) van ruimtevaart zit minder in de technologie en de rond de aarde cirkelende satellieten, maar meer in de informatie die uit de satellietdata afgeleid kan worden. Deze informatie heeft maatschappelijke, economische en strategische waarde; de behoefte aan deze informatie moet dan ook steeds meer de ontwikkeling van nieuwe en benutting van bestaande ruimte- infrastructuur aansturen. De hoeveelheid operationele aardobservatiesatellieten zal de komende jaren ongeveer vervijfvoudigen. De hoeveelheid data en gebruiksmogelijkheden die dat op zal leveren is van ongekende omvang, zodat we wat betreft satellietdata, net als in andere data- domeinen, met recht kunnen spreken van Big Data. Het Europese Copernicus- programma is een mooi voorbeeld daarvan, maar ook daarbuiten zal het aantal aardobservatiesatellieten enorm toenemen (eigen satellieten van diverse landen en organisaties, commerciële satellieten, kleine satellieten, constellaties van satellieten). De diverse publieke en private organisaties binnen het ruimtevaartdomein realiseren zich dat terdege en de laatste paar jaar wordt er dan ook veel aandacht besteed aan hoe om te gaan met al die data en worden nieuwe methoden en technieken ontwikkeld voor onder meer opslag, distributie, (pre- )processing, archivering en value- adding. 9

Markten en dienstverlening Het rapport van de Taakgroep Toepassingen Satellietdata schetst de mogelijkheden om, gegeven het feit dat al die nieuwe aardobservatiedata er aan komt, een satellietdienstensector in Nederland op te bouwen met de ambitie succesvol te worden op enkele brede, internationale marktsectoren, te weten: de markt voor agro en voedselzekerheid, de energiemarkt en de markt voor stedelijke ontwikkeling in delta s. Uit het rapport komt tevens naar voren dat een van de belangrijkste uitdagingen waar de sector voor staat, niet zozeer te maken heeft met het omgaan met al die data en het ontwikkelen van applicaties, maar met het daadwerkelijk aansluiten van die markten, anders gezegd: met het op een marktconforme manier leveren van de satellietinformatiediensten (vaak in combinatie met geo- informatiediensten) aan gebruikers die daarmee in hun informatiebehoefte voorzien. Naast alle aandacht voor de data dient er dan ook veel aandacht besteed te worden aan de verbinding van de diensten met de markten. Veel bestaande satellietdiensten kenmerken zich door een enigszins op zichzelf staande één- op- één relatie tussen de (aanbieder van de) satellietdata en (de gebruiker van) het informatie- eindproduct. Dat is niet zo verwonderlijk, aangezien de ruimtevaart vanaf het begin vooral wetenschappelijk en technologisch gedreven was en het ruimtevaartgebruik (in de vorm van satelliettoepassingen) daaruit pas later gegroeid is op basis van het beschikbare aanbod aan satellietdata, waar gebruikers toegang tot kregen. Dat heeft tot enkele succesvolle toepassingen geleid, die vooral publiek en wetenschappelijk van aard zijn, zoals op het gebied van klimaat en veiligheid. Nieuwe ontwikkelingen Kijken we echter naar de toekomst dan zien we een aantal belangrijke ontwikkelingen die dit speelveld aanzienlijk anders zullen gaan inrichten. Het aantal mogelijke toepassingsgebieden voor satellietapplicaties neemt enorm toe vanwege de groeiende diversiteit aan satellietdata en de versterking van de kennisbasis voor applicatieontwikkeling. Gebruikers, vooral de grote publieke organisaties en grote bedrijven, vragen bij de uitoefening van hun activiteiten steeds vaker om gelijktijdige en geïntegreerde informatie binnen verscheidene thema s, zoals water, landgebruik, atmosfeer en bodem. Zij worden veelal in deze informatie, afgeleid uit diverse bronnen van geo- informatie en satellietdata, voorzien door individuele (en vaak kleine) gespecialiseerde dienstverleners. Vaak zijn de afnemers echter niet bereid om de relatief hoge productiekosten voor de informatiediensten volledig zelfstandig te dragen, hetgeen een efficiëntere productieketen van de leveranciers van de informatieproducten noodzakelijk maakt. Schaalvergroting en afschrijving van kosten op meerdere productlijnen zijn hiervoor vereist. Een andere ontwikkeling is dat satellietdata vanaf nu steeds meer continu, gegarandeerd en tegen lagere kosten beschikbaar komen, zodat gebruikers hun organisatieprocessen zonder risico kunnen gaan herinrichten en kunnen gaan vertrouwen op de operationele beschikbaarheid van informatiediensten op basis van (onder meer) satellietdata. Dat betekent dat de aard van de aardobservatiedienstverlening zal veranderen van demo s, pilots en losse, éénmalige projecten naar duurzame, gegarandeerde en operationele dienstverlening. Daarvoor is een andere organisatie van de aardobservatiesector nodig. Nog een andere ontwikkeling is dat door de toegenomen technologische mogelijkheden en de opkomst van commerciële organisaties in de ruimtevaart, nieuwe satellieten, sensoren, instrumenten en andere ruimte- infrastructuur steeds vaker ontwikkeld gaan worden op basis van 10

een concrete informatiebehoefte en de daaruit voortkomende vraag naar bepaalde satellietdata. De driver voor de ontwikkeling van satellieten (upstream) zal steeds vaker vanuit de gebruiker (downstream) komen; het is de overgang van een data- push naar een information- driven situatie. Informatiebehoefte wordt leidend Om op deze veranderende toekomst voorbereid te zijn, moet de ruimtevaartsector, en zeker de downstream- sector, veel meer vanuit de gebruikersbehoefte naar de markt en naar de eigen sector gaan kijken. Bij het ontwikkelen van nieuwe diensten, moet de blikrichting worden omgedraaid. Niet langer alleen op zoek gaan naar gebruikers van bestaande data en toepassingen, maar in kaart brengen wat de informatiebehoefte in de markt is en vervolgens de bijbehorende applicaties aanbieden of ontwikkelen en daaruit de databehoefte destilleren. Dit is niet vanzelfsprekend, aangezien die informatiebehoefte in de verschillende markten nog lang niet altijd duidelijk is. Maar het beschikbaar komen van al die data is een proces van de komende jaren, en in die tijd zal er meer duidelijkheid over die informatiebehoefte moeten gaan komen. Het beeld dat uit het bovenstaande naar voren komt is dat de te volgen aanpak er een moet zijn die, kijkend vanuit de informatiebehoeftes in de markten, de behoefte aan geo- informatiedienstverlening duidelijk moet maken. Vervolgens moet daaruit blijken wat de meerwaarde van satellietdata is en hoe de satellietapplicatie ingezet kan worden. Het is daarbij onvermijdelijk dat de satelliet- downstream- sector niet langer een versplinterde sector van kleine bedrijven is, maar uitgroeit tot een volwassen sector die de grote vraag vanuit de diverse internationale markten op een bedrijfsmatige en operationele manier aan kan. Diensteninfrastructuur Hoewel het nu soms lijkt alsof een satellietapplicatie een stand- alone activiteit is, blijkt in de praktijk dat er binnen het brede spectrum aan downstream- activiteiten veel gemeenschappelijke elementen te vinden zijn in de productieketen. Dit biedt daarom de mogelijkheid én een economische drive om een efficiency slag te realiseren. Aan de ene kant is dat de intake van data en (onderdelen van) de data- (pre- )processing. In veel gevallen kunnen één bepaald satellietbeeld en de daaruit afgeleide halfproducten voor diverse, soms zeer uiteenlopende, applicaties gebruikt worden. Dat kan niet alleen voordelen bij de inkoop opleveren maar ook bij de verwerking en mogelijk zelfs bij de dienstverlening. Daarnaast hoeft niet iedere dienstverlener opnieuw het pre- processingwiel uit te vinden. Aan de andere kant en gelet op bovenstaande toekomstontwikkelingen, zitten er bij de dienstverlening aan de markt ook gemeenschappelijke elementen, vooral gezien het operationele karakter van de diensten en bepaalde randvoorwaarden van de dienstverlening (zoals kwaliteitsgaranties) en zeker als die in het buitenland plaatsvindt. Dat sector- breed aanpakken leidt tot schaalvoordelen en stelt de (commerciële) dienstverleners in staat hun blik vooral naar de markt in plaats van naar de data te wenden. Bij het definiëren van een NEVASCO (Nederlands Value- Adding Services Collectief) wordt dan ook het perspectief genomen met de blikrichting vanuit de informatiebehoefte in de diverse markten. Terug redenerend wordt de dienstverlening in kaart gebracht en wordt er gezocht naar de gemeenschappelijke elementen. Per markt of per klantengroep kan de mate van gemeenschappelijkheid verschillen; dat zal volgen uit de inventarisatie. Wat betreft de satellietdata 11

vinden er momenteel ontwikkelingen plaats om die data beschikbaar te stellen en te verspreiden op een efficiënte manier, zie bv. bij Copernicus en ESA. Bij NEVASCO gaat het dan ook niet over een data- infrastructuur, maar om de gemeenschappelijke elementen bij de diensten en de dienstverlening. Het beter organiseren van de downstream- sector is daar een belangrijk onderdeel van. 12

3 Een voorbeeld van geïntegreerde aardobservatie- dienstverlening De noodzaak van een NEVASCO kan het beste worden gekenmerkt aan de hand van een concreet voorbeeld. Het voorbeeld dat hier wordt gepresenteerd is gericht op Nederland maar het kan evengoed model staan voor andere locaties op aarde. Het voorbeeld beschrijft de behoefte van verschillende gebruikers aan diverse informatieproducten, welke op hun beurt weer geleverd worden door verschillende dienstverleners. De beschrijving beoogt niet uitputtend te zijn, maar is een van de voorbeelden hoe diensten gezamenlijk, kosteneffectief en efficiënt door de sector kunnen worden geleverd aan haar klanten. Nederland is een laaggelegen land, met grote territoriale wateren, druk bevolkt en een land waarin veel verschillende soorten en soms conflicterende activiteiten plaatsvinden. Ons land kent veel bedreigingen, enerzijds veroorzaakt door grootschalige natuurlijke processen en anderzijds in toenemende mate ook veroorzaakt door handelen van de mens. Alle activiteiten kennen een zekere mate van economisch risico voor de organisaties die deze activiteiten uitvoeren, maar ook leveren ze risico s op voor het milieu en de mens. Bij het uitvoeren van al deze activiteiten is er behoefte aan informatie om het natuurlijk systeem waarin gewerkt wordt te begrijpen en de gevolgen van het menselijk handelen daarbinnen vast te leggen. Om in die informatiebehoefte te voorzien worden de status van de gebieden waarin gewerkt wordt en de door natuurlijke en menselijke processen veroorzaakte veranderingen daarbinnen gemeten en in kaart gebracht. Ook leidt een toename van activiteiten aan meer regeldruk en wetgeving om de natuurlijke leefomgeving ook voor toekomstige generaties intact te houden, en ook hiervoor is informatie nodig. Ons land leeft al honderden jaren met de bedreigingen vanuit de zee zoals overstromingen. Ook zien we de laatste jaren een toename in extreem weer, resulterend in overstromingen veroorzaakt door overvloedige regenval, maar ook in watertekorten en verdroging. Per departement worden beleidsdoelstellingen gedefinieerd. Zo kent bijvoorbeeld het Ministerie van Infrastructuur en Milieu het motto droge voeten, voldoende water, schoon water en schone lucht. Om de risico s op natte voeten beter in kaart te brengen is informatie nodig omtrent het leefsysteem en de infrastructuur. Hiervoor is continu behoefte aan (statistiek) van meteorologische parameters (wind, temperatuur), (extreme) waterstanden, stroming en golven, dieptekaarten, infrastructuur, dijken, wegen, huizen, landgebruik en gewasstatus. Hiermee kan zicht worden gekregen op de kans van de bedreiging, maatregelen om dat te voorkomen, schade bij een eventuele calamiteit en/of getroffen maatregelen worden nageleefd. Verder zien we dat binnen de territoriale wateren van Nederland, en ook op land, veel energie wordt gewonnen in de vorm van olie en gas. Deze exploitatie- activiteiten leiden in veel situaties tot veranderingen in de natuurlijke omgeving zoals bijvoorbeeld verzakkingen van de bodem in Groningen, de Waddenzee en de Noordzee, met grote gevolgen en schade voor het milieu en de leefomgeving. Deze activiteiten, en de mogelijk hierdoor veroorzaakte veranderingen in de leefomgeving, moeten continu gemonitord worden. In veel gebieden en ook in Nederland moet energie worden getransporteerd van de locatie van winning naar de locatie van gebruik. Dit transport vindt plaats via pijpleidingen en via schepen. De 13

status van deze transport - infrastructuur moet continu worden gemonitord en verschillende partijen binnen de aardobservatiesector kunnen hierbij hun diensten aanbieden. Om te kunnen voorzien in een dergelijk grootschalige en continue (al dan niet wettelijk geregeld) informatiebehoefte, kunnen de verschillende geo- informatie- en aardobservatiepartijen hun diensten aanbieden in wisselende samenstellingen aan verschillende en diverse klanten. In de hiervoor geschetste case is sprake van een (aanzienlijke) geografische regio, in dit geval Nederland. Hierbij is aardobservatiedata in het algemeen geo- data een enabler bij het beantwoorden van een scala aan maatschappelijke vraagstukken en bij het verzilveren van commerciële kansen op de markt. Aardobservatiedata is een commodity en het kan eenmaal opgewerkt tot halfproducten, bijvoorbeeld in de vorm van geofysische parameters aan de basis staan van recurrent business modellen. Op basis van goed omschreven kwaliteitscriteria kan het worden hergebruikt door verschillende informatie- producenten ten behoeve van geheel verschillende toepassingen en markten. Uiteraard werkt dit alleen als er ook een adequaat intern business- model van de sector aan ten grondslag ligt. Het hergebruik van data en halfproducten, inclusief de algoritmen en infrastructuur die hiervoor nodig zijn, verhoogt de efficiency van de sector waardoor competitiever op de markt kan worden geopereerd. In het hiervoor genoemde voorbeeld kan op regelmatige tijden een gebieds- dekkend mozaïek van zowel optische- als radarbeelden van het betreffende gebied worden opgebouwd dat 1) is gecorrigeerd naar het ter plaatse geldende geometrische referentiesysteem, en 2) dat kan worden hergebruikt door meerdere partijen. De opgebouwde mozaïekbestanden kunnen vervolgens de input zijn voor het afleiden van geofysische parameters of het maken van tijdserie- analyses, op het gehele bestand of op geselecteerde delen ervan. Kustbeheer, waaronder sedimenttransport en kustveiligheid, de veiligheid met betrekking tot het aanlanden van pijpleidingen, monitoring van duinvegetatie, veranderingen van het landgebruik, het in kaart brengen van de gevolgen van verzilting, monitoring van stedelijke uitbreidingen, zijn enkele toepassingen van een (gezamenlijk) productportfolio dat van eenzelfde inputbestand gebruik kan maken. Om dit te verduidelijken wordt hier een concrete uitwerking gegeven van een case op de Noordzee, in de context van bovenstaand voorbeeld. Op basis van een combinatie van langjarige satellietwaarnemingen (met name radarhoogtemetingen, SAR data en scatterometer data) gecombineerd met Meetnet Noordzee metingen (in situ) en meteorologische en hydrodynamische modellen, is een nauwkeurige en gedetailleerde tijdreeks bepaald van geofysische parameters zoals wind, golven, waterstanden, stroming, drukvelden en temperatuur van de lucht en het water. Deze informatie is van essentieel belang in de energiesector voor eigenaren (Shell, NAM, GDF, Wintershall, BP, ) en ingenieursbureaus (Bluewater), ten behoeve van ontwerp van exploratie- en productieplatforms en - constructies op de Noordzee. Dezelfde informatie wordt gebruikt door installateurs en toeleveranciers (zoals Allseas, Heerema, Noordhoek, Aquatech, ) van de platforms om de werkbaarheid van de operaties te bepalen. Dezelfde informatie is echter ook van belang voor en wordt gebruikt door diverse partijen binnen de Nederlandse overheid zoals Defensie, Staatstoezicht op de Mijnen, Rijkswaterstaat en ook de Provincies en Waterschappen, ieder voor hun eigen toepassing en wettelijke taken. Een van die 14

taken is bijvoorbeeld de Wet op de waterkeringen, waarbij iedere 5 jaar de ontwerpwaarde van de primaire waterkeringen opnieuw moet worden vastgesteld. Een tweede concrete uitwerking van een geïntegreerd productportfolio betreft een case op het land. Op basis van hoge resolutie SAR data en hoge resolutie multispectrale optische satellietwaarnemingen kunnen de toestand van de leefomgeving en veranderingen daarin, nauwkeurig worden bepaald. Deze informatie is relevant voor bijvoorbeeld het monitoren van landgebruik, denk aan de agro- industrie (individuele ondernemers) die deze gegevens gebruiken ten behoeve van het geautomatiseerd bemesten van landbouwpercelen. Dezelfde informatie kan voor het Ministerie van Landbouw voor statistische doeleinden worden gebruikt, maar ook door de EU voor toezicht en controle op bijvoorbeeld subsidies. Dezelfde informatie wordt echter ook gebruikt door gemeentes, waterschappen en provincies voor diverse toepassingen. Hierbij kan worden gedacht aan peilbeheer, bomenregistratie, toezicht op (bouw)vergunningen en inventarisaties van schades (gaswinning in Noord Nederland). 15

4 NEVASCO positionering In de downstream- keten bevindt NEVASCO zich op de verbinding van de operationele uitvoering van bedrijfsprocessen bij gebruikers (vraagzijde) met het aanbod aan diensten en producten op basis van geo- informatie/satellietdata (aanbodzijde), zie Figuur 1. Figuur 1: Positionering van NEVASCO Vraagzijde Simpel gezegd moet een NEVASCO er toe bijdragen dat er door gebruikers op de diverse markten kosten- effectiever en met een betere winstmarge gebruik gemaakt kan worden van satellietdata. Het gaat daarbij natuurlijk om dìe producten en diensten die voor de gebruiker een meerwaarde hebben. Waar die meerwaarde uit bestaat is voor elke gebruiker anders en hangt in sterke mate af van het (bedrijfs)proces waarvoor het product of de dienst ingezet wordt. Maar al eerder is geconstateerd (zie bv. het Taakgroep- rapport) dat voor een succesvolle inbedding van satelliettoepassingen in de markt niet alleen een technisch- inhoudelijke meerwaarde van belang is, maar dat het ook juist van groot belang is dat de producten en diensten op een operationele manier geleverd worden: betrouwbaar, gegarandeerd, continu, gebruikersvriendelijk en voor een concurrerende prijs. Het gaat dus niet alleen om de dienst zelf, maar ook om aspecten van de dienstverlening. Vanuit de gebruiker geredeneerd zal die dienstverlening zo simpel en efficiënt mogelijk dienen te zijn. Als een gebruiker, bv. een offshorebedrijf dat omgevingsinformatie nodig heeft bij exploratieactiviteiten in een noordelijk kustgebied, producten en diensten afneemt gerelateerd aan water, land, meteo en bodem, dan zal de voorkeur uitgaan naar een oplossing met één dienstverlener boven een oplossing waarbij een viertal aparte dienstverleners elk op hun eigen manier hun dienst aanbieden. NEVASCO zou een platform kunnen bieden om te zoeken naar gemeenschappelijke elementen in de dienstverlening van de diverse achterliggende satellietapplicaties om het voor de gebruiker zou eenvoudig mogelijk te maken ze in gebruik te nemen (op te nemen in de bedrijfsprocessen), en om het voor de dienstverleners makkelijker te maken om grootschalig en operationeel te kunnen leveren. 16

NEVASCO kan daarnaast ook een basis van halffabricaten of kerndiensten zijn op basis waarvan tool- en app- ontwikkelaars, van grote software- en ICT- industrieën tot micro- bedrijven, hun producten kunnen gaan bouwen en vermarkten. App s kunnen simpel zijn, voor op de smart- phone, gericht op de brede consumentenmarkt, maar ook complex, ingebouwd in professionele bedrijfssoftware. Aanbodzijde Simpel gezegd moet een NEVASCO er toe bijdragen dat meer satellietdata door dienstverleners verwerkt kan worden in producten en diensten voor eindgebruikers. De satellietdata kunnen daarbij uit verscheidene bronnen komen, zoals Copernicus, ESA, maar ook van andere publieke en private satelliet- operators. Met het oog op het in de komende jaren sterk toenemende aanbod aan satellietdata (zowel in hoeveelheid als in diversiteit) wordt er reeds veel aandacht besteed aan aspecten van data- infrastructuur (inwinning, opslag, distributie). NEVASCO doet dit niet opnieuw maar bouwt daarop voort en slaat de brug naar diensten voor de klant. Voor de ontwikkeling van satellietapplicaties geldt iets soortgelijks. Veel kant- en- klare applicaties bestaan reeds of zijn in staat tot het leveren van halffabricaten. Kennis over en ervaring met applicaties zit bij de individuele value adders en andere dienstenontwikkelaars. NEVASCO kan echter een platform bieden om te zoeken naar gemeenschappelijke elementen in de data- en applicatievoorziening die het voor dienstverleners zo efficiënt mogelijk maakt om hun producten en diensten op aan te bieden, denk bv. aan aspecten van pre- processing, halffabricaten, generieke algoritmes, visualisatie, dataopslag, standaardisatie, certificering, etc. Geo- informatie Informatiebehoefte van gebruikers betreft niet zozeer satellietdata als wel (als het gaat om locatie- gebonden- of omgevingsinformatie) geo- informatie, waar satellietdata een onderdeel van is. Voor dienstverleners van satellietapplicaties kan NEVASCO ook een rol spelen bij de integratie met de geo- informatiedienstverlening. Net zoals satellietdata gezien kan worden als onderdeel van geo- informatie, kan NEVASCO gezien worden als onderdeel van de nationale geo- informatie- infrastructuur. De verwachting is dat de ontwikkeling van NEVASCO zal bijdragen aan een verdere en sterkere integratie met de geo- informatie, omdat satellietdata voor de geo- informatiedienstverleners als veelbelovende innovatie gezien wordt en men zich voorbereid op de ontwikkeling van de gezamenlijke internationale markten. 17

5 NEVASCO en data- grondsegment Zoals in het vorige hoofdstuk is aangegeven, zit NEVASCO tussen het data- aanbod en de dienstverlening aan de klant in. NEVASCO is zelf niet een data- infrastructuur maar focust op de dienstverlening. Het is daarbij essentieel dat NEVASCO er van uit kan gaan dat de noodzakelijke satellietdata (of dat nou van Copernicus/Sentinels of van andere satellieten is) beschikbaar is op een zo efficiënt mogelijke manier. Met de komst van de Sentinels van het Copernicus- programma staan we aan de vooravond van een revolutie in satellietdata- beschikbaarheid: enorme hoeveelheden data van diverse soort die gratis en voor lange tijd beschikbaar komen. In Bijlage 13.1 wordt Copernicus in meer detail beschreven en wordt aangegeven op welke manier ESA de Sentinel- data beschikbaar zal gaan stellen. Dat laatste gebeurt door middel van het Copernicus Ground Segment. Om verdergaande exploitatie van Sentinel- missies te stimuleren en te ondersteunen wordt dit centrale grondsegment uitgebreid met het zgn. Collaborative Ground Segment (CGS). Op dit gebied vinden momenteel vooral activiteiten plaats gericht op een data- infrastructuur op nationaal niveau. Diverse nationale initiatieven ten aanzien van een vorm van CGS worden in Bijlage 13.2 beschreven. Alhoewel nog volop in ontwikkeling lijken Copaci (D), PEPS (F), EODC (O), SAC (UK) en het NSDC (No) zich dicht tegen het ESA data- grondsegment te positioneren, met een sterke focus op de institutionele gebruiker (alleen het SAC zegt zich nadrukkelijk ook te richten op commerciële gebruikers). Deze gedachte wordt versterkt door het feit dat deze internationale initiatieven getrokken worden door bestaande of nieuw opgerichte typische ruimtevaartorganisaties. Het doel is in de meeste gevallen het op een zo makkelijk en breed mogelijke manier beschikbaar maken van de satellietdata en het aanbieden van enkele pre- processing activiteiten, daarbij in meer of mindere mate rekening houdend met specifieke applicaties of gebruikersbehoeftes. De nadruk ligt bij nagenoeg al deze ontwikkelingen op de data en de ontwikkelingen zijn primair aanbod- gedreven. De functionele eisen (zie hoofdstuk 8) opgesteld vanuit het perspectief van de value- adding sector positioneren een NEVASCO meer tussen de genoemde CGS- initiatieven en de markt. Als zodanig is NEVASCO dus complementair aan een CGS. NEVASCO steunt zogezegd op een CGS of andere vorm van data- infrastructuur omdat er van uit wordt gegaan dat de satellietdata beschikbaar is, dat er in de data- behoefte door het NEVASCO voorzien wordt. Maar het gaat verder. Omdat in feite de behoefte aan satellietdata door de vraag vanuit de markt gestuurd wordt, en NEVASCO de interface naar de markt vormt, is NEVASCO bij uitstek in staat om de leveringsfunctionaliteit van het data- grondsegment te specificeren. Het aanbod aan satellietdata wordt, in geval van de Copernicus- Sentinels, weliswaar bepaald door ESA s data- grondsegment, maar de behoefte aan die data volgt uit de activiteiten van NEVASCO. Denk daarbij bijvoorbeeld aan zaken als tijdigheid, lokaliteit, nauwkeurigheid en betrouwbaarheid. Het is voor NEVASCO primair van belang dat de data naar gelang de behoefte beschikbaar komt. De manier waarop dat gebeurt (het hoe ) is een andere vraag. NEVASCO specificeert de data- behoefte maar schrijft niet op voorhand voor welke data- infrastructurele voorziening hiervoor nodig is. Er kan bijvoorbeeld onderzocht worden of het efficiënt, werkbaar en financieel aantrekkelijk is dat een CGS als COPACI/PEPS/NSDC/EODC/SAC als Copernicus satellietdatabron voor NEVASCO kan gaan 18

fungeren. Een alternatief is dat Nederland zelf al of niet in samenwerking met België en/of Noorwegen een Collaborative Ground Segment gaat opzetten. Ook hierbij moet gekeken worden naar zaken als efficiency, kosten en werkbaarheid. Een optie daarbij is het satellietdataportaal van NSO uit te breiden naar een Copernicus- dataportaal via welke de (strategische) data van het Nederlandse grondgebied beschikbaar wordt gemaakt voor de overheid en als onderdeel van de nationale geodata- infrastructuur. Via dit portaal kan de downstream sector value added producten leveren aan de nationale overheid. Daarnaast moet worden voorzien in toegang tot global coverage voor dienstverlening op (specifieke en wisselende) geografische gebieden buiten Nederland. 19

6 NEVASCO op hoofdlijnen Tussen de vraag- en aanbodzijde en ingebed in de geo- informatieomgeving (zie hoofdstuk 4) zit de kern van NEVASCO. NEVASCO dient als platform voor het ontwikkelen en aanbieden van applicaties en diensten. Maar NEVASCO biedt, in organisatorische zin, ook de mogelijkheid om gerichter samen te werken door aanbieders en dienstverleners. Hoe ver de gemeenschappelijkheid in de dienstverlening (vraagzijde) en applicatieontwikkeling/dataverwerking (aanbodzijde) zal gaan, hangt van de specifieke dienst, de dienstverlener en de gebruiker af. Er zullen toepassingen zijn waarbij een gebruiker één specifieke dienst op basis van één satellietdata- product nodig heeft, maar er kunnen ook voorbeelden zijn van gebruikers die een pakket aan diensten en producten nodig hebben of dienstverleners die een groot deel van de pre- processing samen kunnen doen. NEVASCO moet zodanig flexibel zijn dat het al deze cases kan faciliteren. Daarbij is het voor de gebruiker niet van belang welke informatie afkomstig is van satellietdata en welke informatie gebaseerd is op andere data. In feite is dat ook meestal niet zichtbaar in het geïntegreerde eindproduct, maar van belang zijn criteria als zekerheid van levering, kwaliteit en prijs. Tegelijkertijd zullen in veel gevallen de producten en diensten uit NEVASCO meervoudig bruikbaar zijn, in de zin van door meerdere gebruikers en op meerdere toepassingsgebieden en markten. NEVASCO kan daarbij functioneren als keten- integrator waarbij meerdere dienstverleners van elkaars (gekwalificeerde) outputproducten gebruik kunnen maken bij het samenstellen van een dienst voor hun specifieke klant. Uiteraard moet dan onder andere zijn voorzien in een kosten- doorberekeningssysteem/accounting. Deze gewenste veelzijdigheid en flexibiliteit van NEVASCO stelt eisen aan de technische invulling van NEVASCO, aan de organisatie en ook aan het juridisch kader waarbinnen een NEVASCO moet functioneren. In juridische zin moet aandacht worden besteed aan eigendomsrechten en privacy- rechten van data en verwerkingssoftware. In technisch- inhoudelijke zin is NEVASCO een infrastructuur of platform voor het ontwikkelen en aanbieden van producten en diensten op basis van data afkomstig van aardobservatiesatellieten, als onderdeel van de brede geo- informatie- infrastructuur. Kort gezegd bestaan de bouwstenen van NEVASCO uit hardware, software en kennis. Technische aspecten worden verder besproken in hoofdstuk 8. Welke partijen bij de ontwikkeling en exploitatie van NEVASCO betrokken zijn en in welke rollen, is een organisatievraag. In dit hoofdstuk worden de aspecten van de organisatie van NEVASCO besproken. In het eindrapport van de Taakgroep Satelliettoepassingen is geconcludeerd dat een betere organisatie van de downstream- sector bij het realiseren van de ambities noodzakelijk is. In het kader van de Uitvoeringsagenda van het Taakgroep- rapport is de organisatie van de sector ter hand genomen. Daarbij worden meer en minder verregaande samenwerkingsvormen overwogen. Een van de mogelijkheden is de vorming van een consortium bestaande uit partijen uit de VA- en (zo mogelijk) de geo- informatiesector. In de Uitvoeringsagenda wordt meer gezegd over de motivatie hiervoor. Ook los van de behoefte aan NEVASCO is er de behoefte aan een betere organisatie van de sector, bijvoorbeeld in de vorm van een consortium. Omgekeerd is de behoefte aan NEVASCO ook aanwezig indien er geen sector- consortium zou komen. Toch liggen beide ontwikkeling zo dicht bij elkaar (en kunnen ze elkaar versterken) dat we hier de rol van een sector- consortium bij NEVASCO nader zullen uitwerken. Zie ook Figuur 2. 20

We onderscheiden twee fasen: de eerste fase is de ontwikkeling en bouw van NEVASCO, en de tweede fase is de exploitatie van NEVASCO. In werkelijkheid zal er geen harde knip zijn tussen deze twee fasen, omdat er aan de ene kant al tijdens de ontwikkeling en opbouw van NEVASCO sprake zal zijn van toenemende exploitatieactiviteiten, en aan de andere kant tijdens de exploitatie van NEVASCO ook sprake zal blijven van verdere ontwikkeling en uitbouw. Ten aanzien van de financiering en de betrokkenheid van de overheid zal er naar verwachting wel sprake zijn van een duidelijke fasering. De bijdragen en rollen van de diverse partijen verschillen per fase. In het vervolg hebben we het vooral over de rollen van de diverse partijen tijdens de exploitatiefase. Rollen Kern van de rol van het (sector- )consortium is het vullen en gebruiken van NEVASCO en het aanbieden aan derden van NEVASCO- diensten. De noodzaak tot aansluiting bij het consortium moet bij de partijen zelf aanwezig zijn omdat ze inzien dat het consortium en NEVASCO voor hen een meerwaarde hebben om succesvol te worden met aardobservatietoepassingen op de verschillende markten. Overigens is NEVASCO ook te gebruiken (en te vullen met specifieke app s) door niet- consortium- partijen op basis van nader overeen te komen afspraken (zie verderop). Zie hiervoor ook hoofdstuk 7 over het draagvlak voor NEVASCO in de sector. De samenwerking van partijen in het consortium bestaat uit het (op basis van nog nader vast te stellen afspraken) delen van kennis en expertise over satellietdataverwerking, applicatieontwikkeling en dienstverlening. Bij de ontwikkeling van NEVASCO zullen de gemeenschappelijke elementen die men wil en kan delen geïnventariseerd moeten worden. In figuur worden deze gemeenschappelijke elementen (tools, applicaties, processing, etc.) voorgesteld door de blokjes binnen NEVASCO. Figuur 2: Organisatie NEVASCO op hoofdlijnen Afhankelijk van de behoefte van de klant en markt en de beschikbare diensten van de dienstverleners kunnen één of meerdere partijen uit het consortium gezamenlijk de diensten aan de klant aanbieden. In die zin is het consortium op een bepaalde manier een virtueel consortium, 21