VOOR HET EERST GROEI, MAAR OOK GROTE VERLIEZERS

00RUBRIEKSKOP TOP 30 VOOR HET EERST GROEI, MAAR OOK GROTE VERLIEZERS 1 2 3 4 Top 30 accountantskantoren 5 8 GROTE KANTOREN 232 mln 85 mln THE BIG FOUR 785 mln 710 mln 697 mln 592 mln 6 7 10 12 14 AGRO 130 mln 100 mln 69 mln 56 mln 44 mln 8 www.accountancyvanmorgen.nl

De top 30 Accountantskantoren vertoont een ander beeld dan vorig jaar. Na jaren van omzetdalingen en saneringen hebben de meeste kantoren de lijn omhoog gevonden. En het aantal FTE s daalt minder dan voorheen. Deloitte loopt daarin voorop. De omzettten van kantoren hebben - een enkele uitzondering nagelaten - nog steeds niet het niveau van 2009. Miljoenensprongen worden gemaakt. Zowel naar boven als naar beneden. 16 17 18 9 11 13 15 MIDDELGROTE KANTOREN 37 mln 38 mln 34 mln 19 20 21 77 mln 61 mln 49 mln 40 mln MIDDELGROTE KANTOREN 30 mln 29 mln 27 mln 22 23 24 25 26 MIDDELGROTE KANTOREN 26 mln 25 mln 24 mln 21 mln 20 mln 27 28 29 30 KLEINE GROTE KANTOREN 19 mln 17 mln 16 mln 15 mln www.accountancyvanmorgen.nl 9

TOP 30 MARCEL MAASSEN ARJEN SCHUTTE Big Four, onderlinge verschillen Deze kantoren zijn qua omzet en fte s allesoverheersend. Systeemkantoren waar veel accountants worden opgeleid en waarvan een fors percentage uiteindelijk bij kleinere kantoren terechtkomt. Daarbij valt op dat de trend die we vorig jaar aangaven (omzetdaling vlakt af en aantal medewerkers neemt sterker af) doorbroken wordt door de eerste drie. Er is sprake van een omzetgroei, die bij elkaar 80 miljoen bedraagt. KPMG blijft achter met een omzetdaling van 3 miljoen. De omzetontwikkeling van de Big Four is sinds de start van de top 30 (boekjaar 2008/2009) niet positief geweest en is een direct gevolg van de economische ontwikkelingen. In een groeiende economie maken bedrijven eerder en vaker gebruik van de expertise van hun accountant/adviseur. Maar na analyse van de cijfers laten de grootste kantoren allemaal een positief beeld zien. Gecorrigeerd voor de desinvestering in KPMG MKB stijgt ook de omzet van dit kantoor. EY stijgt met 5% van de omzet, PwC met 4% en Deloitte (grootste omzet) met 3%. Bij de Big Four stijgt vooral de adviesomzet; alleen Deloitte laat daar een omzetdaling zien. EY groeide het hardst vanwege twee overnames: Centre Consulting en CFORS. De kantoren waren bang voor de gevolgen van de verplichte kantoorroulatie, maar voor de Big Four pakte het vrij positief uit; alleen de controleomzet van KPMG daalde. Het aantal fte s groeide bijna net zo hard als de omzet (2,8%). De omzet per fte bleef daardoor stabiel op 164.000. EY is al jaren koploper op dit gebied. In het boekjaar 2014/2015 bedroeg de omzet 190.000 per fte. Subtop: grote, middelgrote, agro en kleine grote kantoren Hoewel de subtop (nummers 5 tot en met 30) een minder groot deel van de accountancymarkt beslaat als de Big Four die anderhalf maal zo groot zijn als de subtop zijn de ontwikkelingen van de kleinere kantoren zeer interessant. De groei van de subtop is verre van spectaculair (0,2%), maar daarbinnen zijn grote verschillen zichtbaar. Flynth is de grootste daler. Sinds de fusie in 2011 kampt het op een na grootste agrarische kantoor met omzetdalingen; het afgelopen jaar bedroeg deze 9,5%. Vooral de accountancyomzet daalde en in beperkte mate de adviesomzet. Ook de verkoop van een van de vestigingen had een nadelig invloed op de hoogte van de omzet. Flynth heeft het afgelopen jaar weer een reorganisatie doorgevoerd, waardoor het aantal fte s daalde met 10,5%. Het kantoor heeft daardoor, en door een forse besparing op de huisvestingskosten, het bedrijfsresultaat vóór afschrijvingskosten goodwill, van afgerond 1% van de omzet behouden. Visser & Visser laat de grootste omzetstijging zien (7%). Het kantoor dat de 27ste plek behoudt, geeft aan gegroeid te zijn door...een mix van factoren. De vestiging Goes heeft ons veel nieuwe klanten opgeleverd; de dienstverlening vanuit Refine IT wordt steeds verder uitgebouwd (dashboarding, data-analyse, etc.) en onze corporate-finance-dienstverlening (Arpentus) groeit. Crowe Horwath Foederer groeide met 5,9% in 2015 en wisselde daarmee van de 16de positie met MTH. De nummer 16 (2014 nummer 17) groeide niet vanwege de accountancytak, maar net zoals Visser & Visser met de aanpalende diensten ICT en corporate finance. Jan (2014 nummer 30) realiseerde een omzetdaling en maakt plaats voor Ten Kate Huizinga. Het kantoor behaalde in 2015 een omzet van 15,1 miljoen. Bij de nummers 5 tot en met 26 zijn er meer stijgers dan dalers. Verschillen nummers 5 tot en met 26 Onderling zijn er grote verschillen bij de nummers 5 tot en met 26, maar wat Arjen Schutte en Marcel Maassen positief stemt, is dat er meer omzetstijgers dan -dalers zijn. Er zijn namelijk 17 stijgers en slechts 8 dalers (één kantoor blijft gelijk). Diverse groeiers zeggen hier ook geprofiteerd te hebben van een groei van de (lokale) economie, waardoor vooral de adviesomzet is gestegen. De algemeen directeur van Bentacera Gooitzen Boonstra zegt bijvoorbeeld: Eind 2014 zagen we licht economisch herstel in noord-nederland. Dit heeft zich in 2015 voorzichtig doorgezet en bij veel ondernemers was er sprake van een licht positief sentiment. Dit laatste was zeker ook op Bentacera van toepassing. Verder zegt hij: Vooral de adviesomzet is gestegen; de omzet van de overige dienstverlening blijft bij ons stabiel. Het aantal fte s is in 2015 slechts licht afgenomen (met 0,7%). Dat betekent dat er qua efficiency gemiddeld gezien maar kleine stappen zijn gemaakt. De gemiddelde omzet van de subtop bedraagt 114.000, tegenover 113.000 in 2014. Daarbinnen echter zijn er grote verschillen. PKF Wallast heeft als enig kantoor een omzet per fte die vergelijkbaar is met die van de Big Four: 151.000. En ook Bol en Mazars doen het wat dat betreft goed met 137.000 per fte. Qua ontwikkeling van de omzet per fte valt Bentacera op. Dit kantoor heeft de weg naar boven gevonden en stijgt qua omzet per fte van 82.500 naar 93.000 (+ 6,1%). HLB Van Daal stijgt met 4,8% tot 116.000 per 10 www.accountancyvanmorgen.nl

RANKING 2015 (2014) 2015 2014 KANTOORNAAM OMZET* FTE S OMZET/ OMZET* FTE S OMZET/ 1 (3) Deloitte 785 5.000 157 657 4.521 145 2 (1) EY 1 710 3.731 190 674 3.504 192 3 (2) PwC 2 697 4.110 170 672 4.047 166 4 (4) KPMG 4 592 3.824 155 595 3.879 153 5 (5) BDO 232 1.986 117 229 1.938 118 6 (6) Flynth 130 1.195 109 144 1.336 108 7 (7) Accon AVM 100 978 102 96 967 99 8 (8) Baker Tilly Berk 85 628 135 81 613 133 9 (9) Mazars 77 561 137 74 551 134 10 (10) Alfa 69 696 99 69 680 101 11 (11) De Jong & Laan 61 523 116 60 528 113 12 (12) ABAB 56 586 96 57 587 97 13 (13) Grant Thornton 49 371 131 49 391 126 14 (14) Countus 44 466 94 47 512 91 15 (15) DRV 40 354 114 39 355 109 16 (17) MTH 37 347 107 38 354 106 17 (16) Crowe Horwath Foederer 38 303 125 36 294 122 18 (18) Witlox Van den Boomen 5 34 282 121 35 284 124 19 (19) Schipper Groep 30 279 107 29 274 107 20 (20) HLB Van Daal & Partners 29 249 116 29 261 111 21 (21) Van Oers 27 237 115 27 237 115 22 (23) KroeseWevers 26 221 118 26 220 117 23 (22) Koenen en Co 25 212 119 26 210 123 24 (24) RSM Netherlands 24 194 124 24 192 123 25 (25) Crop 21 168 124 20 159 125 26 (26) PKF Wallast 20 135 151 20 128 154 27 (27) Visser & Visser 19 181 106 18 170 105 28 (28) Bentacera 17 178 93 16 183 88 29 (29) Bol Accountants 16 115 137 15 112 136 30 (-) Ten Kate Huizinga 15 150 101 15 146 102 3.319 23.260 143 3.258 23.111 141 1 Het boekjaar van EY start op 1 juli. 2 Het boekjaar van PwC start op 1 juli. Booz & Co (internationaal, waaronder in Nederland) is per 1 januari 2014 overgenomen door PwC. 3 Het boekjaar van Deloitte start op 1 juni. Deloitte kwam begin september met haar cijfers over 2015/2016. Met deze cijfers wordt Deloitte het grootste kantoor van Nederland met een omzet van 785 miljoen en 157.000 per fte. 4 Het boekjaar van KPMG start op 1 oktober. Aantal fte s KPMG Meijburg & Co is herleid aan de hand van de omzet per fte van KPMG en de omzet per persoon die daar behaald werd. 5 Exclusief advocaten en notarissen. * OMZET IN MILJOEN ** OMZET PER FTE IN 1000,- www.accountancyvanmorgen.nl 11

TOP 30 fte en DRV stijgt met 4,7% tot 114.000. Koenen en Co is de grootste daler wat betreft de omzet per fte; die daalt van 123.000 naar 119.000. Ondanks het feit dat Bentacera stijgt met de omzet per fte, behoort het samen met de van oorsprong agrarische kantoren Countus ( 94.000/fte), ABAB ( 96.000) en Alfa ( 99.000) tot de vier kantoren die minder dan 100.000 per fte realiseren. Volgens Bentacera heeft de lagere omzet per fte te maken met het lagere prijsniveau dat in het noorden van het land geldt. De eerste gepubliceerde top 30 (over 2009) verschilt aanzienlijk van die over 2015. Gibo verdween door de fusie met Flynth en HLB Schippers verdween door de overname van BDO (waarvan een deel er alweer vanaf is). Jan en ESJ verdwenen door omzetdalingen, Bol en Bentacera kwamen erbij. 217 miljoen minder omzet dan in 2009 Qua omzet is de top 30 in 2015 217 miljoen kleiner dan in 2009. En dat ondanks het feit dat de top 30 diverse overnames hebben gedaan en dat er enkele kantoren bijkwamen als gevolg van fusies of overnames (Flynth door Gibo en HLB Schippers door BDO). Het aantal fte s daalde verhoudingsgewijs nog harder, met ruim 4.000 fte. Doordat het aantal fte s verhoudingsgewijs harder daalde dan de omzet, steeg de omzet per fte. Veelal is die in 2015 10K 20K hoger dan in 2009. Flynth (de fusiecombinatie Gibo Flynth) is wel een mooi voorbeeld: Gibo zette in 2009 met 85 fte meer, bijna 20 miljoen minder om dan Flynth anno 2015. Ook DRV valt op: met 20 fte minder zet men 4,5 miljoen meer om ten opzichte van 2009. Verklaring voor de stijging van de omzet per fte is de toenemende automatisering, waardoor de commoditywerkzaamheden afnemen. Daardoor weegt de adviesomzet relatief zwaarder. Daarnaast is er meer aandacht voor efficiënt werken. functies in de branche op hbo+ niveau) en omdat het aanbod achterblijft, neemt de krapte de komende tijd verder toe. Zoals gebruikelijk bij een opleving van de economie neemt de instroom van opleidingen toe. De instituten die opleidingen tot accountant verzorgen, maar ook andere relevante (advies)opleidingen, zien de instroom toenemen. Kanshebbers top 30 Als we een jaar vooruitkijken, dan zijn er enkele kantoren die kans maken op een toetreding tot de top 30. Naast het genoemde Jan dat weer kan groeien, hebben we het over Ruitenburg, ESJ. Ruitenburg is per 1 januari jl. ontstaan uit een fusie van de Zuid-Hollandse kantoren Ruitenburg, Kester & Partners en B&L. ESJ dat al eerder in de top 30 voorkwam, staat ook op de nominatie. ESJ miste de dertigste plaats dit jaar net. DRV gaat de komende jaren verder met omzetgroei (mede door overnames). Nu zien we al een mooie omzetstijging, maar in 2016 zal de omzet met 4 tot 5 miljoen stijgen als gevolg van de overname van Stolk (ca. 50 medewerkers). Wellicht streeft DRV daardoor Countus voorbij. Op de middellange termijn kunnen we verrast worden door nieuwkomers die vanwege een fusies of overnames de ondergrens van circa 14 miljoen kunnen bereiken. We verwachten een focus op een ontwikkeling van de adviesomzet. Kantoren (tot 100 medewerkers) blijken vaak te groot voor het servet, maar te klein voor het tafellaken. We verwachten dat meer kantoren zich gaan realiseren dat het aantal klanten een schaalfactor is; met 100 medewerkers kun je bijvoorbeeld moeilijk een professionele corporate-financeafdeling opzetten. Door fusies of gerichte overnames kunnen ze de adviesbehoefte bij klanten invullen. Een stimulans die hierbij kan helpen is het opvolgingsvraagstuk dat bij de nodige kantoren speelt. De nabije toekomst De accountancy maakt weer groei door, ook in aantallen fte s. Bij de Big Four zijn er meer mensen aan het werk en voor de andere 26 kantoren is dat deels zo. De komende jaren zal er volgens Arjen Schutte en Marcel Maassen echter sprake zijn van een toenemende vraag als gevolg van een positieve ontwikkeling van de economie. Dat is goed nieuws voor de sector. Een rem op de omzetgroei is de krapte op de arbeidsmarkt. De vraag naar accountants neemt al enige tijd toe (evenals ander 12 www.accountancyvanmorgen.nl

TOP 30 2016 (2009) 2009 2016 KANTOORNAAM OMZET* FTE S OMZET/ OMZET* FTE S OMZET/ 1 PwC 757 4.643 163 697 4.110 170 2 Deloitte 709 5.098 139 785 5.000 157 3 KPMG 676 4.186 162 592 3.824 155 4 Ernst & Young 672 4.398 153 710 3.731 190 5 BDO 216 2.089 103 232 1.986 117 6 Accon avm 116 1.193 97 100 978 102 7* Gibo Groep 112 1.280 87 (10)* Flynth 69 756 91 130 1.195 109 8 Mazars 97 840 116 77 561 137 9 Baker Tilly Berk 91 738 123 85 628 135 11 De Jong & Laan 66 663 100 61 523 116 12 Alfa 65 742 88 69 696 99 13 ABAB 59 631 93 56 586 96 14 Grant Thornton 54 465 115 49 371 131 15 Countus 46 508 90 44 466 94 16 Meeuwsen Ten Hoopen 43 476 91 37 347 107 17 Witlox Van den Boomen 37 278 134 34 282 121 18 DRV 36 374 96 40 354 114 19 Kroese Wevers 30 293 101 26 221 118 20 Van Oers 26 249 105 27 237 115 21 Koenen en Co 26 220 116 25 212 119 22 Foederer DFK 25 225 110 23 Crop 24 210 115 21 168 124 24 PKF Wallast 23 158 148 20 135 151 25 HLB Schippers 22 191 116 26 HLB Van Daal & Partners 22 185 119 29 249 116 27 Schipper Accountants 21 218 96 30 279 107 28** Jan 20 165 118 - - - 29 RSM Niehe Lancée 19 159 116 24 194 124 30** ESJ 18 176 103 - - - * In 2009 waren Flynth en Gibo nog niet gefuseerd. Bij elkaar opgeteld behaalden beide kantoren een omzet van 171 miljoen. De omzet van Flynth bedroeg over 2015 130 miljoen. **Jan en ESJ staan niet meer in de top 30 * OMZET IN MILJOEN ** OMZET PER FTE IN 1000,- www.accountancyvanmorgen.nl 13