Voorstel Cluster : Samenleving Nummer : 8 Portefeuillehouder : Linda van der Deen Datum vergadering : 14 december 2015 Onderwerp : Vangnetregeling Participatiewet 2015 Inleiding Voor het verstrekken van bijstandsuitkeringen ontvangen gemeenten van het Rijk een budget (ook wel inkomensdeel genoemd) op grond van de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorzieningen gemeenten (verder: Buigbudget). Gemeenten die een tekort hebben op dit budget moeten hiervoor hun eigen middelen aanspreken. Op deze wijze tracht het Rijk de gemeenten te prikkelen tot het realiseren van zo laag mogelijke uitkeringskosten. Vangnetregeling 2015 Hoewel het Rijk ervan uitgaat dat de toegekende budgetten voor gemeenten toereikend zijn, wordt er ook onder de Participatiewet een vangnet ingericht. Dit houdt in dat gemeenten die niet uitkomen met het aan hen toegekende Buigbudget, onder voorwaarden aanspraak kunnen maken op een compensatie van een deel van het tekort. Er is nog geen definitieve vangnetregeling ingericht onder de Participatiewet. Omdat dit nog ontbreekt heeft de staatssecretaris op 22 december 2014 aan de Tweede Kamer gemeld dat er een tijdelijke regeling voor 2015 wordt ingesteld. Het jaar 2015 zal gebruikt worden voor de ontwikkeling van een definitieve vangnetregeling voor 2016 en verder 1. Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering via de tijdelijke vangnet-regeling dient het tekort van een gemeente over 2015 tenminste 5% van het toegekende Buigbudget te bedragen. Over het tekort boven de 5% kan compensatie aangevraagd worden bij de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet (verder kortweg Toetsingscommissie). Hierbij geldt dat gemeenten voor een tekort tussen de 5% en 10% op het toegekende Buigbudget voor de helft gecompenseerd kunnen worden. Bedraagt het tekort meer dan 10% van het toegekende Buigbudget, dan wordt dit bij toekenning van de compensatie volledig gecompenseerd. Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering in het kader van de vangnetregeling 2015 geldt een aantal voorwaarden: 1. De aanvraag van het college dient uiterlijk 15 augustus 2016 ingediend te zijn bij de Toetsingscommissie. 2. Bij de aanvraag dienen de volgende documenten toegevoegd te zijn: a. een globale analyse van de (mogelijke) oorzaken en de omvang van het tekort, aangevuld met een prognose voor de komende jaren; b. een document waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over de analyse en maatregelen die worden genomen en/of overwogen om tot een reductie van het tekort te komen; 1 Kamerbrief staatsecretaris Kleinsma van 22 december 2014: Vangnet 2015 en verdere verbetering verdeelmodel Participatiewet, Den Haag.
c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad over de analyse en de voorstellen van het college blijkt; en d. een overzicht van wat de gemeente in 2015 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en de effecten van de genomen maatregelen. Hoewel de gemeente dus pas in augustus 2016 een aanvraag hoeft in te dienen, dient deze al in 2015 voorbereid te worden. In 2015 moeten de volgende activiteiten zijn afgerond: de analyse en het plan met maatregelen moeten zijn opgesteld; het plan met maatregelen moet zijn afgestemd met de gemeenteraad; het plan met maatregelen moet zijn vertaald naar feitelijke uitvoering; de gemeente moet in staat zijn de resultaten van de maatregelen in 2016 te monitoren. Uitgaande van de gemiddelde doorlooptijden van een dergelijk proces betekent dit dat de gemeente al in 2015 moet starten met het voorbereiden van de aanvraag. Advies 1. Kennis te nemen van de prognose BUIG 2015-2016; 2. Kennis te nemen van de analyse van arbeidsmarkt en beleid met oorzaken voor het tekort; 3. In te stemmen met de voorgestelde maatregelen; Argumenten 1. De gemeente verwacht over 2015 een tekort groter dan 5% De gemeente Ameland kent slechts een beperkt aantal uitkeringsgerechtigden en daardoor een zeer beperkt Buigbudget. In de onderstaande tabel staan het budget en de uitgaven voor de gemeenten over de afgelopen jaren weergegeven. 2012 2013 2014 Toegekend budget 55.290 66.523 132.854 Uitgaven 115.354 136.748 125.409 Saldo -60.064-70.225 7.445 Saldo in % -209% -206% 5,6% De bovenstaande tabel laat zien dat het Buigbudget voor de gemeente Ameland sterk varieert. De belangrijkste reden hiervoor is dat het budget volledig historisch bepaald wordt op basis van de uitgaven 2 jaar eerder. Dit houdt in dat het aandeel dat de gemeente Ameland heeft in de totale uitgaven uit het Buigbudget voor gemeenten kleiner dan 15.000 inwoners in 2013, leidend is voor de hoogte van het budget in 2015. Verder valt op dat het budget zeer beperkt is. Voor 2015 gaat het Rijk uit van een gemiddelde prijs per uitkering van 13.785. Uitgaande van het nader voorlopige budget over 2015 gaat het Rijk er daarmee van uit dat de gemeente Ameland in 2015 gemiddeld 10 bijstandsuitkeringen zal verstrekken. Omdat het budget beperkt is, leidt in de gemeente Ameland één extra verstrekte uitkering boven de verwachting al tot een tekort van ruim 10%.
Sinds 1 januari 2015 is het aantal bijstandsgerechtigden op Ameland gegroeid met 3 uitkeringen. Van al deze personen wordt niet verwacht dat zij volledig zullen uitstromen en daarmee geheel 2015 en 2016 een beslag zullen leggen op het Buigbudget. Daarnaast verwacht de gemeente op basis van haar eigen inschatting en kennis van haar inwoners dat er in 2015 een persoon in de bijstand in zal stromen die voorheen op de Wajong of Wsw was aangewezen en 2 personen in 2016. De verwachte kosten zullen daarmee hoger uitkomen dan in 2014. Uitgaande van de gemiddelde uitkering per klant in 2014, gecorrigeerd voor de rijksmaatregelen 2, wordt daarom voor 2015 uitgegaan van een tekort van 20%, in 2016 zal dit oplopen naar 38%. Realisatie 2014 Prognose 2015 Prognose 2016 Gemiddeld aantal klanten 9 13 15 Toegekend budget 132.854 140.273 141.126 Uitgaven 125.409 168.276 *** 194.165 Saldo 7.445-28.003-53.039 Saldo in % 5,6% -20,0% -37,6% *** Deze prognose is reeds in het voorjaar van 2015 opgesteld, maar inmiddels achterhaald. In de begroting is 150.000 opgenomen. 2. De arbeidsmarkt biedt slechts beperkt kans voor bijstandsgerechtigden Wanneer we kijken naar de arbeidsmarkt op Ameland dan blijkt dat de werkgelegenheid de afgelopen jaren licht is afgenomen. Tussen 2011 en 2014 is de werkgelegenheid met 3% afgenomen. Het gaat hier echter om de werkgelegenheid op de peildatum 1 mei, een groot deel van de seizoensarbeid rond de zomervakantie blijft hierdoor buiten beschouwing. Deze daling heeft echter wel effect voor bijstandsgerechtigden. Voor veel seizoensarbeid geldt dat in de zomermaanden zo hard gewerkt wordt dat men in staat is om in de wintermaanden niet of veel minder te werken. Van bijstandsgerechtigden kan in het algemeen niet verwacht worden dat zij in staat zijn om alleen in de zomer hun jaarinkomen te verdienen. Over het algemeen hebben zij een medische of geestelijke beperking waardoor zij niet volledig inzetbaar zijn. Wanneer de werkgelegenheid in de wintermaanden wegvalt worden zij hier direct door getroffen. De daling van de werkgelegenheid is terug te zien in de ontwikkeling van de niet-werkende werkzoekenden op het eiland. Tussen 1 januari 2011 en december 2014 is dit bijna verdubbeld. Dit is terug te zien in de navolgende grafiek. Hierin is ook goed de invloed van de seizoensarbeid op de werkloosheid te zien. Verder valt op dat het aantal werklozen in de winterperiode steeds hoger wordt. De bovenstaande analyse laat zien dat het bieden van structurele werkzaamheden aan bijstandsgerechtigden op het eiland moeilijk wordt. 2 Het rijk gaat er vanuit dat door de rijksmaatregelen de gemiddelde prijs van een uitkering zal dalen met 990.
250 200 150 100 50 0 Daarnaast blijkt een zeer groot deel van de bijstandsgerechtigden in de gemeente al te werken. Van de negen bijstandsgerechtigden in 2014, hebben er 7 in elk geval een deel van het jaar (parttime) gewerkt. De overige bijstandsgerechtigden zijn of medisch beperkt of hebben een sociale beperking waardoor uitstroom naar werk op het eiland moeilijk wordt. De bijstandsgerechtigden met een medische beperking hebben veel moeite om op het eiland aan het werk te komen. De banen die er op het eiland zijn, zijn veelal seizoensgebonden. In het hoogseizoen moet er daarom hard gewerkt worden om de omzet voor het gehele jaar binnen te halen. Begeleiding van bijstandsgerechtigden met een beperking of een trager werktempo wordt daardoor moeilijk. Toch werkt ook een deel van de bijstandsgerechtigden met een medische beperking in elk geval parttime. Voor personen met een sociale beperking is het eveneens lastig om aan het werk te komen. Werkgevers en werknemers kennen elkaar. Soms kan dat een voordeel zijn, maar vaak kan het ook een nadeel zijn. Voor deze mensen zou een baan op het vasteland een mogelijkheid zijn, maar ook dat is lastig gezien de reistijd. Daarnaast is er in de regel meer werk op het eiland dan aan de vaste wal. Hoewel er in een groot deel van het jaar voldoende werk aanwezig is op het eiland is dit werk niet of nauwelijks bereikbaar voor bijstandsgerechtigden. Dit wordt veroorzaakt door de afstand tot de arbeidsmarkt en de benodigde ondersteuning vanwege seizoendrukte, niet altijd geboden kan worden. 3. Het gevoerde beleid is al gericht op reductie De gemeente Ameland kent een strikt beleid rondom de verstrekking van bijstand. Wanneer een aanvraag voor een bijstandsuitkering wordt ingediend, dan wordt er eerst een gesprek gevoerd met de aanvrager over andere mogelijkheden om in het eigen inkomen te kunnen voorzien. Voorafgaand aan dit gesprek wordt al allerlei informatie ingewonnen over de aanvrager, via de formele kanalen. Veelal wordt in het bijzijn van de (toekomstige) cliënt al met potentiële werkgevers gebeld om te vragen of men nog personeel nodig heeft. Tijdens het gesprek wordt bekeken of er mogelijkheden zijn voor: Alimentatie; Andere uitkeringen (bijvoorbeeld WW); Werk op het eiland; Werk op het vaste land. In het gesprek wordt ook direct gekeken of de aanvraag in aanmerking komt voor één van de bij de gemeente bekende vacatures op het eiland.
De gemeente heeft goede contacten met een groot deel van de werkgevers op het eiland. Hierdoor is zij op de hoogte van de vraag naar arbeid en de vacatures. Ook wanneer een uitkering is toekend blijft de gemeente contact houden. Het uitgangspunt is dat iedereen met een bijstandsuitkering werkt, tenzij er zwaarwegende redenen zijn dat dit niet kan. Alle bijstandsgerechtigden, moeten de werkbriefjes persoonlijk bij de gemeente komen inleveren. Op dat moment wordt er eveneens een gesprek gevoerd waarbij de mogelijkheden voor volledige uitstroom uit de bijstand altijd voorop staan. Ook hierbij wordt gebruik gemaakt van de bekende vacatures. Naast de inzet op instroombeperking en uitstroombevordering heeft de gemeente ook een strikt handhavingssysteem. Doordat het eiland klein is en de meeste mensen elkaar kennen is er sprake van een sociale controle die handhavend werkt. Mochten er signalen opgevangen worden dat er sprake is van het niet nakomen van de verplichtingen of dat bijstandsgerechtigden frauderen dan wordt direct opgetreden door persoonlijk met de bijstandsgerechtigde in contact te treden. Dat iedereen elkaar kent kan ook remmend worden waardoor signalen de gemeente niet bereiken. Klikken wordt dan niet netjes gevonden. Daarom blijft de gemeente ook de standaard controles uitvoeren. 4. Toch maatregelen om verdere reductie van de uitgaven te beperken Ondanks dat het beleid en de uitvoering daarvan volop inzetten op het zo klein mogelijk houden van het bijstandsbestand en het beperken van de uitgaven op het Buigbudget, wordt zoals eerder aangegeven toch een tekort verwacht. De gemeente Ameland is van mening dat haar mogelijkheden om de uitgaven verder te beperken zeer klein zijn. De arbeidsmarkt biedt immers slechts weinig mogelijkheden voor bijstandsgerechtigden en vrijwel alle bijstandsgerechtigden die kunnen werken, werken al naar vermogen mee. De gemeente wil ondanks het voorgaande toch alle mogelijkheden aangrijpen om de uitgaven op het Buigbudget zoveel mogelijk te beperken. Het college stelt daarom de volgende maatregelen op het terrein van Werk en Inkomen voor: Het netwerk van werkgevers wordt verder uitgebreid Het streven is om in 2015 contacten op te bouwen met alle werkgevers op het eiland. Door 100% dekking te hebben kan optimaal worden ingespeeld op de vraag van de werkgevers. Hierbij kan de gemeente niet alleen helpen om vacatures te vervullen, maar kan werkgevers ook ondersteunen bij andere vragen. De vraag van de werkgever komt voorop te staan. Begeleiding bij werkgevers Een van de belangrijkste redenen dat bijstandsgerechtigden niet volledig kunnen uitstromen uit de bijstand is dat door de seizoenwerkzaamheden er vaak geen ruimte is voor de noodzakelijke begeleiding. De gemeente Ameland zal deze aan werkgevers aanbieden om de ondersteuning te leveren, wanneer de werkgever iemand volledig in dienst wil nemen. Hierbij kan ook gebruik gemaakt worden van loonkostensubsidie wanneer de loonwaarde van de betreffende bijstandsgerechtigde lager ligt dan het minimumloon. Deze begeleiding kan tegelijk voor meerdere werkgevers worden ingezet. Van belang is dat de begeleider direct te bereiken is door zowel de werkgever als de betreffende werknemer. De begeleiding kan vanuit het participatiebudget gefinancierd worden, de loonkostensubsidie uit het Buigbudget of gelden van het UWV.
Uitbreiding van uren van parttime werkenden De gemeente gaat in gesprek met alle werkgevers waar bijstandsgerechtigden parttime werken. Er wordt samen bekeken of het mogelijk is dat de bijstandsgerechtigde een uitbreiding van de uren krijgt, waardoor volledige uitstroom uit de bijstand mogelijk wordt. In veel gevallen is hierbij een fulltime dienstverband niet eens noodzakelijk, omdat voor alleenstaanden en alleenstaande ouders ook parttimebaan al voor meer inkomsten zorgt dan een bijstandsuitkering. Ook hier geldt dat, indien noodzakelijk en mogelijk, er ondersteuning aan de werkgever geboden kan worden. Hierbij kan gedacht worden aan zowel ondersteuning in de vorm van begeleiding als in de vorm van loonkostensubsidie. De gemeente hoopt door de bovenstaande maatregelen in te zetten jaarlijks in elk geval 2 uitkeringen volledig te kunnen beëindigen. Het tekort op het Buigbudget zal hierdoor jaarlijks met 28.000 dalen. Kosten en dekking Totale kosten: Jaar Bedrag Eenmalige kosten Structurele kosten Dekking aanwezig: Bedrag Product Grootboekrekening Ten laste van exploitatie Dekking niet aanwezig: Bedrag Product Grootboekrekening Kredietaanvraag Raad Eerste begrotingswijziging Tweede begrotingswijziging Blijkt bij jaarrekening Toelichting De maatregelen kunnen uit de bestaande budgetten gefinancierd worden. Bij de inzet van middelen uit het Participatiebudget of het Buigbudget geldt dat deze in hoogte nooit de besparing op het Buigbudget mogen overstijgen. Kanttekeningen Het Buigbudget wordt landelijk vastgesteld. Dit Marcobudget dient landelijk toereikend te zijn. Het macrobudget wordt vervolgens over de Nederlandse gemeenten verdeeld. Voor gemeenten met minder dan 15.000 inwoners (zoals de gemeente Ameland) wordt bij de verdeling rekening gehouden met de uitgaven op het Buigbudget van twee jaar eerder. Een daling van de uitgaven zal er daarom toe leiden dat de gemeente twee jaar later ook een minder groot deel van het macrobudget ontvangt.
Daarnaast wordt de omvang van het macrobudget jaarlijks vastgesteld op basis van de landelijke ontwikkelingen van de werkloosheid en uitgaven aan bijstandsuitgaven. Wanneer ontwikkelingen in de gemeente Ameland afwijken van de landelijke ontwikkelingen dan kan dit gevolgen hebben voor het uiteindelijke saldo op het Buigbudget. Communicatie n.v.t. Planning en uitvoering n.v.t.
Besluit Cluster : Samenleving Nummer : 8 Portefeuillehouder : Linda van der Deen Datum vergadering : 14 december 2015 Onderwerp : Vangnetregeling Participatiewet 2015 De raad van de gemeente Ameland, overwegende: dat bij een eventueel tekort op het Inkomensdeel van het bijstand budget er een beroep gedaan kan worden op de vangnetregeling; dat hiervoor instemming van de Raad vereist is besluit 1 Kennis te nemen van de prognose BUIG 2015-2016; 2 Kennis te nemen van de analyse van arbeidsmarkt en beleid met oorzaken voor het tekort; 3 In te stemmen met de voorgestelde maatregelen; Ballum, 14 december 2015 Albert de Hoop voorzitter Jacqueline Metz griffier