Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst

Januari 2014 Bureau ART Peter van der Zant Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst eindrapportage over een klantenonderzoek in het primair onderwijs in opdracht van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek en Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen In opdracht van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek en Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad verrichtte Bureau ART in de tweede helft van 2013 een onderzoek naar de positie van cultuureducatie in het primair onderwijs in Groningen. Het onderzoek moest inzicht geven in de wensen en behoeften van het primair onderwijs ten aanzien van de rol van het Expertisecentrum Cultuuronderwijs dat IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C samen gaan vormgeven, gegeven het door de provincie geschetste beleid voor de komende jaren. Ook diende het onderzoek een beeld te geven van de opvattingen van andere belangrijke stakeholders, zoals de culturele instellingen en de gemeenten in de provincie Groningen. Het onderzoek moest IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C belangrijke input geven voor de beleidsontwikkeling t.a.v. het nieuw te vormen Expertisecentrum Cultuuronderwijs. De centrale onderzoeksvraag luidde: Wat verwachten de klanten/ doelgroepen van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs waar een digitaal loket onderdeel van uit maakt. Het onderzoek vond plaats door middel van een digitale enquête aan alle scholen in Groningen, aangevuld met drie groepsgesprekken met vertegenwoordigers van het onderwijs, van gemeenten en van cultuuraanbieders. Naast IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C sloot ook Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad aan bij het kwantitatieve deel van het onderzoek (de digitale enquête); dit betekende dat ook alle scholen voor primair onderwijs in de stad Groningen bij het onderzoek werden betrokken en dat in dit rapport eveneens de situatie met betrekking tot cultuureducatie bij de scholen in de stad Groningen wordt beschreven. Hieronder staan de belangrijkste conclusies van het onderzoek. De positie van de icc er Ruim driekwart van de scholen beschikt over een (gecertificeerde) interne cultuurcoördinator (icc er). Dat is vergelijkbaar met de situatie in de rest van Nederland. Er is slechts een licht verband tussen de omvang van de school en de aanwezigheid van een (gecertificeerde) icc er. In bijna driekwart van de gevallen wordt de functie van icc er vervuld door een leerkracht. 38% van de icc ers heeft geen (specifieke) uren ter beschikking voor het vervullen van de functie; 34% heeft 1-20 uur per jaar ter beschikking, 13% 21-40 uur per jaar. Ter vergelijking: uit een landelijk onderzoek onder icc ers bleek dat 52% van de icc ers in Nederland geen specifieke uren voor het vervullen van de functie had, 20% beschikte over minder dan 20 uur per jaar, 15% over 20-39 uur per jaar. De belangrijkste verantwoordelijkheid van de icc er is het organiseren en inhuren van culturele activiteiten en het afstemmen van culturele activiteiten op de vraag van leerkrachten. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 2

Betrokkenheid van het team, betrokkenheid van de directie en voldoende budget worden door de scholen gezien als verreweg de belangrijkste aspecten voor de versterking van de positie van de icc er. Het cultuurbeleidsplan 70% van de scholen in Groningen geeft aan over een cultuurbeleidsplan te beschikken (ter vergelijking: uit landelijk onderzoek blijkt dat 75% van de scholen in Nederland een beleid voor cultuureducatie heeft). Het cultuurbeleidsplan wordt door een meerderheid van de scholen vooral als een richtlijn gezien; van jaar tot jaar bekijkt men hoe men het concreet gaat invullen (dat is vergelijkbaar met het landelijke beeld). Het budget voor cultuureducatie Bijna twee derde van de scholen in Groningen heeft 10,90 euro per leerling beschikbaar voor cultuureducatie. Sommige scholen trekken iets meer geld uit, gemiddeld 14 euro per leerling. Ter vergelijking: in Nederland wordt gemiddeld 14,20 euro per leerling op de scholen uitgetrokken, voor zover de school een bedrag per leerling ter beschikking heeft. Enkele scholen hebben niet een bedrag per leerling, maar een totaalbedrag voor de school ter beschikking, gemiddeld 2.300 euro. Ter vergelijking: in Nederland wordt gemiddeld 3.500 euro op de scholen uitgetrokken, voor zover de school een totaalbedrag voor de school ter beschikking heeft; daarbij moet echter worden aangetekend dat het bedrag uiteraard samenhangt met het aantal leerlingen en dat de provincie Groningen relatief veel kleine scholen kent. De invloed op cultuureducatie De directie van de school heeft verreweg de meeste invloed op de financiën voor cultuureducatie op de school. De icc er heeft het meest invloed op de inhoud van cultuureducatie op de school. Bij slechts enkele scholen heeft het bestuur veel invloed op de inhoud van cultuureducatie. Dit bevestigt het beeld uit landelijk onderzoek dat op veel scholen de icc er verantwoordelijk is voor de inhoud van cultuureducatie, maar voor de benodigde financiën afhankelijk is van de directie; in Groningen hebben icc ers in vergelijking met het landelijk beeld nog iets minder invloed op de financiën. De inzet van externe professionals Bijna alle scholen in Groningen schakelen externe professionals in bij cultuureducatie. Er zijn grote verschillen tussen de drie regio s. In de regio van IVAK de Cultuurfabriek maken alle scholen gebruik van consulenten, in de stad en in de regio van Kunststation C worden vaker externe vakleerkrachten en kunstenaars in de klas ingeschakeld. De externe professionals worden vooral ingezet in de disciplines muziek, beeldende vorming, erfgoededucatie, dans en drama. Erfgoededucatie scoort hoger in de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C, literatuur juist in de stad Groningen. Muziek scoort het hoogste in de regio van Kunststation C, drama in de stad en de regio van IVAK de Cultuurfabriek. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 3

Gewenste situatie In het onderzoek werd aan de scholen gevraagd wat de huidige situatie is met betrekking tot cultuureducatie in de school en de door hen gewenste situatie. In de huidige situatie legt bijna de helft van de scholen bij culturele activiteiten structureel relaties met specifieke thema s in de school; nog eens een derde legt structureel relaties met de kerndoelen, o.a. voor kunstzinnige oriëntatie. Gevraagd naar de gewenste situatie willen scholen de komende jaren vooral meer structurele relaties leggen met de kerndoelen. Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de regio s. In de stad Groningen leggen veel meer scholen dan in de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C reeds nu een relatie met de kerndoelen. In de regio van Kunststation C is er op dit aspect het grootste verschil tussen de huidige situatie en de gewenste situatie. In de regio van IVAK de Cultuurfabriek worden nu al vaker dan in de andere twee regio s structureel relaties gelegd met prioriteiten van de school, bijvoorbeeld taal. In de stad is er op dit aspect een groot verschil tussen de huidige situatie en de gewenste situatie. Een structurele relatie met Cultuur in de Spiegel wordt nu alleen soms in de stad gelegd. In de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C legt men deze relatie niet en hebben scholen daar ook nauwelijks behoefte aan. Het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs Volgens scholen, cultuuraanbieders en gemeenten zijn de volgende functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs het belangrijkst: Het aan scholen informatie bieden over de culturele omgeving. Scholen in contact brengen met cultuuraanbieders en het actief bemiddelen tussen scholen en cultuuraanbieders. Lesmateriaal verzorgen bij het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. Scholen helpen een (nieuw) cultuurbeleidsplan op te stellen. Het gaat niet alleen om het borgen en actualiseren van het bestaande plan, maar ook om een nieuw type beleidsplan waarin wordt aangegeven hoe cultuuronderwijs kan worden verbonden met andere vakken en prioriteiten (bijv. taal). Het samenstellen van een Cultuurmenu waarop de school jaarlijks kan intekenen. Het gaat hierbij om een Cultuurmenu nieuwe stijl, waarbij het aanbod in voortdurende samenspraak met het onderwijs wordt ontwikkeld en gepresenteerd. Het begeleiden van scholen om voor cultuureducatie doorgaande leerlijnen te creëren. Directeuren van scholen vinden het daarenboven belangrijk dat het Expertisecentrum scholen gaat helpen bij het leggen van verbindingen met andere vakken en op dit gebied ook scholing aan leerkrachten gaat verzorgen. Cultuuronderwijs wordt volgens de schooldirecteuren nu te vaak nog als apart onderdeel gezien in plaats van ondersteunend aan prioriteiten van de school, zoals het aanpakken van taalachterstand. Leerkrachten zouden meer vakoverstijgend moeten leren denken. Ook cultuuraanbieders willen graag deelnemen aan trainingen op dit gebied. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 4

Ook heeft het Expertisecentrum een cruciale taak om het belang van goed cultuuronderwijs duidelijk te maken, zowel aan de scholen (leerkrachten directies, besturen) als aan gemeenten en de culturele instellingen. Deze ambassadeurs- of zendelingsfunctie moet zo veel mogelijk ondersteund worden met informatie uit onderzoek over de effecten van cultuuronderwijs. Schooldirecteuren, cultuuraanbieders en gemeenten benadrukken bovendien dat het nieuwe Expertisecentrum de netwerken van icc ers in de regio moet (blijven) ondersteunen, omdat zonder deze ondersteuning de netwerken zullen stoppen. Er zijn bij de vraag naar het belang van de mogelijke functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs nauwelijks verschillen tussen de regio van Kunststation C en de regio van de IVAK Cultuurfabriek. Scholen in de regio van Kunststation C vinden de meeste functies zelfs nog iets belangrijker dan scholen in de regio van IVAK de Cultuurfabriek. Digitale vervulling van de functies Vrijwel alle scholen denken dat het aanbieden van lesmateriaal en projecten, het bieden van informatie over het culturele aanbod in de omgeving en het bieden van actuele informatie over cultuureducatie in Groningen digitaal vervuld kunnen worden. Een meerderheid van de scholen denkt dat ook de volgende functies digitaal kunnen worden vervuld: - het aanbieden van instrumenten om samenhang in het programma aan te brengen; - het aanbieden van instrumenten om een cultuurbeleidsplan op te stellen; - het geven van een kwaliteitsbeoordeling over het aanbod; - het bemiddelen tussen vragen van scholen en het culturele aanbod; - het delen van kennis en ervaringen tussen scholen en culturele aanbieders. Het bevorderen van de deskundigheid van icc ers en het bevorderen van de deskundigheid van culturele aanbieders kunnen volgens de scholen moeilijk digitaal worden vervuld. Dat geldt uiteraard ook voor het beleggen van netwerkbijeenkomsten. In het algemeen benadrukken zowel scholen, cultuuraanbieders en gemeenten dat het nieuwe expertisecentrum een balans zal moeten vinden tussen digitale vervulling van functies en persoonlijk contact met alle betrokkenen (scholen, gemeenten, cultuuraanbieders). Een website met informatie over cultuuraanbod, instrumenten e.d. zal alleen geraadpleegd worden, als in persoonlijke contacten de website onder de aandacht wordt gebracht. Datzelfde geldt voor alle andere digitale functies. Bovendien zouden de medewerkers van het nieuwe expertisecentrum een rol moeten vervullen als ambassadeur bij het overtuigen van scholen en gemeenten van het belang van cultuureducatie; dat kan alleen door middel van persoonlijke contacten. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 5

Aanbevelingen Op basis van deze conclusies formuleert Bureau ART de volgende zes aanbevelingen inzake het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs: 1. Creëer als onderdeel van het nieuwe Expertisecentrum een interactieve website met informatie over het culturele aanbod in de directe omgeving van de school, lesmateriaal en voorbeeldprojecten, instrumenten om het culturele aanbod te beoordelen en in een samenhangend programma onder te brengen en instrumenten om een cultuurbeleidsplan op te stellen. De website kan ook dienen om actuele informatie over cultuureducatie te verspreiden. 2. Zorg er daarnaast voor dat medewerkers van het Expertisecentrum persoonlijke contacten blijven onderhouden met scholen, gemeenten en cultuuraanbieders. Deze persoonlijke contacten zijn cruciaal om de website onder de aandacht te brengen, scholen en cultuuraanbieders met elkaar in contact te brengen en het belang van cultuuronderwijs zichtbaar te maken bij scholen en gemeenten. Ook ervaringen elders in Nederland leren dat er een goede balans dient te zijn tussen digitale vervulling van functies en persoonlijke contacten met alle betrokkenen. 3. Zorg dat in het samenhangende programma ( Cultuurmenu nieuwe stijl ) het aanbod in voortdurende samenspraak met het onderwijs wordt ontwikkeld en gepresenteerd. 4. Biedt deskundigheidsbevordering in korte scholingstrajecten aan, zowel voor scholen als voor cultuuraanbieders. Leg in deze scholingstrajecten het accent op het creëren van doorgaande leerlijnen, het leggen van relaties tussen cultuuronderwijs en de kerndoelen en het leggen van verbindingen tussen cultuuronderwijs en andere vakken, zodat cultuuronderwijs niet meer als een aparte, extra taak wordt beschouwd maar als waardevolle bijdrage aan het totale onderwijsprogramma van de school. 5. Blijf scholen ondersteunen bij het ontwikkelen en actualiseren van cultuurbeleidsplannen. Weliswaar beschikt 70% van de scholen nu over een cultuurbeleidsplan, maar scholen hebben behoefte aan een beleidsplan nieuwe stijl waarin wordt aangegeven hoe cultuuronderwijs kan worden verbonden met andere vakken en prioriteiten, zoals het aanpakken van taalachterstand. 6. Organiseer de ondersteuning zoveel mogelijk op lokaal niveau, dichtbij de scholen en lokale cultuuraanbieders, in lokale netwerken. Zonder een lokale bemiddelaar, verankerd in cultuurpunten in de buurt van de scholen, zal er geen vruchtbare samenwerking ontstaan tussen scholen en cultuuraanbieders. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 6

Inhoudsopgave Blz. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 2 1. Inleiding 8 2. De opzet van het onderzoek 10 3. Cultuureducatie in de scholen 14 3.1 De positie van de icc er 3.2 Het gebruik van het cultuurbeleidsplan 3.3 De betrokkenheid van bestuur, directie en team 3.4 Het budget voor cultuureducatie 3.5 De rol van externen 4. De ambities van de scholen voor de komende jaren 26 4.1 De gewenste situatie t.a.v. cultuureducatie 4.2 Het gewenste gebruik van sociale media bij cultuureducatie 5. De wensen t.a.v. het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs van Kunststation C en IVAK de Cultuurfabriek 33 5.1 De visie van scholen op de functies van het nieuwe expertisecentrum 5.2 De digitale vervulling van de functies 5.3 De visie van cultuuraanbieders op het nieuwe expertisecentrum 5.4 De visie van gemeenten op het nieuwe expertisecentrum Bijlage: Digitale vragenlijst Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 7

1. Inleiding IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C vroegen aan Bureau ART om een onderzoek uit te voeren bij de belangrijkste doelgroep van beide instellingen: de scholen voor primair onderwijs in de provincie Groningen. Kunststation C is een kennis- en expertisecentrum, makelaar tussen onderwijs en culturele omgeving en ondersteuner en organisator van netwerken. IVAK de Cultuurfabriek vervult vergelijkbare functies voor het (primair) onderwijs in Noordoost Groningen (gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum) en heeft daarnaast een uitgebreid gemeentelijk programma van cultuureducatieve activiteiten in de diverse cultuurdisciplines voor scholen in de regio. Gezamenlijk verzorgen beide instellingen in opdracht van de provincie Groningen de ondersteuning van cultuureducatie (met name in het primair onderwijs) in de provincie Groningen (m.u.v. de stad Groningen). Het onderzoek moest inzicht geven in de wensen en behoeften van het primair onderwijs ten aanzien van de rol van het Expertisecentrum Cultuuronderwijs dat IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C samen gaan vormgeven, gegeven het door de provincie geschetste beleid voor de komende jaren. De provincie Groningen heeft in haar beleidsnota Het belang van cultuur aangegeven dat het vanaf 2017 een opdracht zal verstrekken (met een kleiner budget) aan één steuninstelling voor het vervullen van een makelaarsfunctie voor de hele provincie met uitzondering van de stad Groningen. Ook diende het onderzoek een beeld te geven van de opvattingen van andere belangrijke stakeholders, zoals de culturele instellingen en de gemeenten in de provincie Groningen. Het onderzoek moet IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C belangrijke input geven voor de beleidsontwikkeling t.a.v. het nieuw te vormen Expertisecentrum Cultuuronderwijs. De centrale onderzoeksvraag luidde dan ook: Wat verwachten de klanten/ doelgroepen van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs waar een digitaal loket onderdeel van uit maakt. Naast IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C sloot ook Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad aan bij het (kwantitatieve deel van het) onderzoek. Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad is een expertisenetwerk op het gebied van cultuureducatie en onderwijs in de stad Groningen. In opdracht van de gemeente Groningen worden scholen ondersteund bij het formuleren van cultuureducatief beleid en de praktische invulling hiervan; culturele instellingen worden geadviseerd en geholpen bij hun cultuureducatief aanbod. Aansluiting van Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad betekende dat ook alle scholen voor primair onderwijs in de stad Groningen bij het onderzoek werden betrokken. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 8

Dit is het eindrapport over het onderzoek. In hoofdstuk 2 wordt eerst de onderzoeksopzet toegelicht. Daarna volgt een hoofdstuk over de huidige positie van cultuureducatie in de scholen (hst. 3). Hoofdstuk 4 gaat in op de ambities van de scholen op het terrein van cultuureducatie in de komende jaren. Hoofdstuk 5 beschrijft de wensen van scholen, cultuuraanbieders en gemeenten ten aanzien van het nieuwe expertisecentrum. In de bijlage is de vragenlijst opgenomen die voor het onderzoek bij de scholen werd gebruikt. Het onderzoek bij de scholen diende tevens als nulmeting bij de start van het programma Cultuureducatie met Kwaliteit Groningen. Hierover is een aparte rapportage opgesteld voor Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad, IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C en Museumhuis Groningen, de koepelorganisatie voor musea en erfgoedinstellingen in Groningen. Anja Reenders, manager Onderwijs & Maatschappij bij IVAK de Cultuurfabriek, fungeerde namens alle vier betrokken instellingen als projectleider van het onderzoek en aanspreekpunt voor Bureau ART. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 9

2. De onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit twee onderdelen: a. Kwantitatief onderzoek (juni oktober) Het eerste deel betrof een kwantitatief onderzoek door middel van een digitale vragenlijst bij alle scholen voor het primair onderwijs in de provincie Groningen, inclusief de stad Groningen. Dit kwantitatief onderzoek diende tevens als nulmeting voor de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit Groningen. De vragenlijst werd in de maanden juni tot en met augustus in nauw overleg met IVAK de Cultuurfabriek, Kunststation C, Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad en Museumhuis opgesteld en bevatte vragen over de situatie ten aanzien van cultuureducatie op de school en de verwachtingen van de scholen waar het gaat om de ondersteuning van cultuureducatie in de toekomst (zie bijlage). De vragenlijst werd in de maand september bij alle scholen voor primair onderwijs in stad en provincie Groningen uitgezet. Het betrof in totaal ca. 337 scholen (ca. 237 in de regio van Kunststation C, ca. 40 in de regio van IVAK de Cultuurfabriek en ca. 60 in de stad Groningen). IVAK de Cultuurfabriek, Kunststation C en Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad leverden in Excel 544 unieke mailadressen aan van hun contactpersonen voor cultuureducatie (icc ers en/ of directeuren) bij deze 337 scholen voor primair onderwijs; 19 mailadressen van 14 scholen bleken niet correct. Om het responspercentage (het percentage scholen dat de vragenlijst daadwerkelijk invult) zo hoog mogelijk te laten uitvallen, werden de volgende maatregelen genomen: - Het onderzoek werd door Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek en Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad bij de scholen aangekondigd, zowel per digitale nieuwsbrief als tijdens (netwerk)bijeenkomsten; - De digitale vragenlijst werd voorzien van het logo van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek, Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad en Museumhuis Groningen; - Twee weken na de mailing van de link naar de vragenlijst ontvingen degenen die nog niet hadden gereageerd een herinneringsmail; - Scholen die nog zelfs niet op de herinneringsmail hadden gereageerd werden in de loop van de maanden oktober en november door medewerkers van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek, Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad gevraagd de vragenlijst digitaal of schriftelijk in te vullen. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 10

Uiteindelijk vulden 127 scholen de vragenlijst in, een respons van 38%: 18 scholen uit de stad Groningen (respons 30%), 21 uit de regio Delfzijl, Appingedam, Loppersum (respons 53%), 86 uit de overige provincie (36%) en 2 van buiten de provincie. Dit is een redelijke respons in vergelijking met andere onderzoeken naar cultuureducatie 1 en voldoende voor een betrouwbaar beeld van de wensen en behoeften van de scholen. De gegevens uit de digitale enquête werden automatisch ingevoerd in het statistisch programma SPSS. Vervolgens werd het totale bestand geanalyseerd met behulp van SPSS. In ruim de helft van de gevallen (58%) werd de vragenlijst ingevuld door de icc er. In 20% van de gevallen werd de vragenlijst ingevuld door de directeur, in 7% door directeur tevens icc er. In 5% van de gevallen vulden directeur en icc er gezamenlijk de vragenlijst in. 10% van de respondenten gaf nog iets anders aan. Grafiek 2.1: Functie respondenten 5% 10% 20% 7% 58% Directeur Directeur tevens icc'er Icc'er Directeur en icc'er gezamenlijk Anders Bij anders werden genoemd: - Cultuurcommissie - Nieuwe icc er in overleg met voorganger - Locatiecoördinator - Icc er en twee teamleden 1 Zo was de respons in het onderzoek van de KPC-groep naar cultuureducatie in Noord-Brabant in 2012 42%. In het onderzoek van Bureau ART voor Kunstbalie in 2013 bedroeg de respons 39%, in het onderzoek naar cultuureducatie in Noord-Holland was de respons 46%. In het onderzoek naar Brede scholen in Nederland 2009 van Oberon bedroeg de respons 38% in het primair onderwijs. In het landelijk onderzoek onder icc ers van Cultuurnetwerk Nederland in 2009 was dat 40%. Alleen de monitor Cultuureducatie 2009 van Sardes in opdracht van het Ministerie van OCW scoorde met 63% een hoger responspercentage. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 11

Ruim een derde (37%) van de scholen die de vragenlijst invulden heeft minder dan 100 leerlingen, 11% zelfs minder dan 50 leerlingen. Grafiek 2.2: Grootte scholen 19% 11% 11% 26% 16% 17% <50 leerlingen 50-99 100-149 150-199 200-249 >250 In de stad Groningen zijn weinig kleine scholen. In de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C heeft ruim 40% van de scholen minder dan 100 leerlingen (grafiek 2.3). Grafiek 2.3: Grootte scholen, per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 56% 52% 43% 42% 39% 33% 11% 5% <100 leerlingen 100-250 >250 19% Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 12

b. Kwalitatief onderzoek (november) In november 2013 werden drie groepsgesprekken georganiseerd, om de uitkomsten van de digitale enquête te verdiepen en aan te vullen: - Een gesprek met enkele directeuren en icc ers, m.n. uit de regio Noordoost Groningen; - Een gesprek met een tiental beleidsmedewerkers van gemeenten; - Een gesprek met een vijftiental vertegenwoordigers van culturele instellingen en cultuuraanbieders. Marike Pentinga, stagiaire bij Kunststation C, maakte de verslagen van deze gesprekken. De belangrijkste uitkomsten zijn verwerkt in dit eindrapport. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 13

3. De huidige situatie m.b.t. cultuureducatie In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de huidige situatie op de scholen met betrekking tot cultuureducatie. Eerst wordt gekeken naar de positie van de icc er (par. 3.1) en het gebruik van het cultuurbeleidsplan (3.2). Dan wordt de betrokkenheid van bestuur, directie en team bij cultuureducatie besproken (3.3) en het budget dat voor cultuureducatie beschikbaar is (3.4). Tot slot wordt gekeken naar de rol van externe professionals in de culturele activiteiten (3.5). Het hoofdstuk is vooral gebaseerd op de digitale enquête, aangevuld met enkele uitkomsten van het groepsgesprek met vertegenwoordigers van het onderwijs. 3.1 De positie van de icc er Van alle scholen heeft 59% een of enkele gecertificeerde icc ers; nog eens 26% beschikt wel over een icc er, maar deze is niet gecertificeerd. 13% heeft geen interne cultuurcoördinator. Dat is vergelijkbaar met het landelijke beeld. 2 Grafiek 3.1: Aanwezigheid interne cultuurcoördinator 0% 13% 2% 26% 59% Een of enkele gecertificeerde icc'ers Alleen een bovenschoolse cultuurcoördinator Anders Ja, maar niet gecertificeerd Nee, geen interne cultuurcoördinator Er is slechts een licht verband tussen de omvang van de school (uitgedrukt in het aantal leerlingen) en de aanwezigheid van een (gecertificeerde) icc er. Zo beschikt 8% van de scholen met meer dan 250 leerlingen niet over een icc er tegen 14% van de scholen met minder dan 50 leerlingen. 2 Uit de laatste Monitor Cultuureducatie van onderzoeksbureau Sardes over het schooljaar 2008-2009 bleek dat 89% van de voorhoedescholen en 74% van de andere scholen over een cultuurcoördinator beschikten. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 14

Wel is er een verschil tussen de regio s. In de stad Groningen en de regio IVAK de Cultuurfabriek beschikken alle scholen over een (al dan niet gecertificeerde) icc er; in de regio van Kunststation C beschikt 19% van de scholen niet over een icc er (grafiek 3.2). Grafiek 3.2: Aanwezigheid interne cultuurcoördinator per regio 90% 80% 78% 76% 70% 60% 50% 50% 40% 30% 20% 22% 24% 28% 19% 10% 0% Een of enkele gecertificeerde icc'ers Ja, maar niet gecertificeerd 0% 0% Nee, geen interne cultuurcoördinator Stad IVAK KSC In bijna driekwart (71%) van de gevallen wordt de functie van icc er vervuld door een leerkracht, in 16% van de gevallen door de directeur; 13% van de scholen geeft bij deze vraag anders aan; meestal gaat het om scholen waar de directeur en een leerkracht de functie samen vervullen. Grafiek 3.3: Bij wie zijn taken interne cultuurcoördinator belegd? 13% 16% 71% Directie Leerkracht Anders Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 15

38% van de icc ers heeft geen (specifieke) uren ter beschikking voor het vervullen van de functie; 34% heeft 1-20 uur per jaar ter beschikking, 13% 21-40 uur per jaar. Ter vergelijking: uit het landelijk onderzoek naar icc ers dat Bureau ART in 2009 in opdracht van Cultuurnetwerk Nederland uitvoerde 3 bleek dat 52% van de icc ers geen specifieke uren voor het vervullen van de functie had, 20% beschikte over minder dan 20 uur per jaar, 15% over 20-39 uur per jaar en 13% over 40 of meer uur per jaar. Er zijn grote verschillen tussen de regio s. In de stad Groningen hebben bijna alle icc ers een aantal (taak)uren ter beschikking; bijna 40% van de scholen in de stad geeft aan dat de icc er meer dan 40 uur per jaar ter beschikking heeft. In de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C zijn er op bijna de helft van de scholen geen afspraken met de icc er gemaakt over (taak)uren of heeft de icc er nul uren ter beschikking. Grafiek 3.4: Aantal uren voor de icc er, per regio 60% 50% 48% 40% 41% 40% 39% 30% 20% 10% 0% 28% 24% 19% 17% 11% 10% 0% 1% Geen <20 21-40 >40 Stad IVAK KSC 3 Bureau ART, De duizendpoot onder de loep, 2009 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 16

De belangrijkste verantwoordelijkheid van de icc er is het organiseren en inhuren van culturele activiteiten en het afstemmen van culturele activiteiten op de vraag van leerkrachten. Grafiek 3.5: Verantwoordelijkheden van de cultuurcoördinator in percentages van het aantal scholen dat aangeeft dat de verantwoordelijkheid inderdaad een taak van de cultuurcoördinator behoort organiseren en inhuren culturele activiteiten afstemming culturele activiteiten op vraag leerkrachten inbedding en continuering culturele activiteiten ontwikkeling schoolbeleid fondsenwerving anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Er is geen enkel verband tussen de omvang van de school en de verantwoordelijkheden van de cultuurcoördinator. Er zijn kleine verschillen tussen de regio s. In de stad Groningen zijn icc ers vaker verantwoordelijk voor de ontwikkeling van schoolbeleid op het gebied van cultuureducatie (72% in de stad versus 38% in de regio van IVAK de Cultuurfabriek en 59% in de regio van Kunststation C) en voor het inbedden en continueren van culturele activiteiten (83% vs. 62% en 69%). Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 17

Betrokkenheid van het team, betrokkenheid van de directie en voldoende budget worden door de scholen gezien als verreweg de belangrijkste aspecten voor de versterking van de positie van de icc er. Grafiek 3.6: Aspecten van belang voor de versterking van de positie van de icc er betrokkenheid van het team voldoende budget betrokkenheid van de directie duidelijk beleid icc-netwerken/ platformbijeenkomsten nascholing icc'er nascholing leerkrachten themadagen na schooltijd betrokkenheid van het bestuur anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 18

3.2 Het gebruik van het cultuurbeleidsplan 70% van de scholen geeft aan over een cultuurbeleidsplan te beschikken, 19% heeft geen cultuurbeleidsplan. Bij anders wordt o.a. vermeld: verouderd, werken aan een nieuw plan e.d. Ter vergelijking: uit de laatste Monitor Cultuureducatie van Sardes in 2008-2009 blijkt dat 75% van de scholen in Nederland een beleid voor cultuureducatie heeft en dat dit beleid voor een groot deel schriftelijk is vastgelegd. Grafiek 3.7: Beschikt uw school over een cultuurbeleidsplan? 11% 19% 70% Ja Nee Anders In de stad Groningen beschikt 83% van de scholen over een cultuurbeleidsplan, in de regio van IVAK de Cultuurfabriek is dat 76%, in de regio van Kunststation C 65%. Grafiek 3.8: Beschikking over cultuurbeleidsplan per regio 90% 80% 83% 76% 70% 65% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 11% 5% 24% 6% 19% 11% 0% Ja Nee Anders Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 19

Het cultuurbeleidsplan wordt door een meerderheid van de scholen (59%) vooral als een richtlijn gezien; van jaar tot jaar bekijkt men hoe men het concreet gaat invullen. Dat is vergelijkbaar met het landelijke beeld 4 (grafiek 3.9). Grafiek 3.9: Gebruik cultuurbeleidsplan in de praktijk We gebruiken het cultuurbeleidsplan niet of nauwelijks 16% 26% Het cultuurbeleidsplan is een richtlijn, van jaar tot jaar bekijken we hoe we het concreet gaan invullen 59% 64% In het cultuurbeleidsplan zijn onze uitgangspunten over cultuureducatie vastgelegd en daar houden we ons ook aan 14% 20% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Groningen Landelijk In de stad Groningen geven relatief de meeste scholen (47%) aan, dat in het cultuurbeleidsplan de uitgangspunten over cultuureducatie zijn vastgelegd en dat zij zich daar ook aan houden. In de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C wordt het cultuurbeleidsplan vaker alleen als richtlijn gezien. Grafiek 3.10: Gebruik cultuurbeleidsplan in de praktijk, naar regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47% 47% 25% 17% In het cultuurbeleidsplan zijn onze uitgangspunten over cultuureducatie vastgelegd en daar houden we ons ook aan 63% 65% Het cultuurbeleidsplan is een richtlijn, van jaar tot jaar bekijken we hoe we het concreet gaan invullen Stad IVAK KSC 7% 12% 16% We gebruiken het cultuurbeleidsplan niet of nauwelijks 4 Zie Bureau ART, De duizendpoot onder de loep, 2009 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 20

3.3 De betrokkenheid van bestuur, directie en team De directie van de school heeft verreweg de meeste invloed op de financiën voor cultuureducatie op de school, gevolgd door de icc er(s) (voor zover aanwezig) en het bestuur Dit is overeenkomstig het landelijke beeld, hoewel in de provincie Groningen opvalt dat icc ers relatief weinig invloed op de financiën hebben. Uit het landelijk onderzoek onder alle icc ers in Nederland bleek dat 86% van de respondenten vond dat de directie veel invloed heeft op het geld voor cultuureducatie; 66% vond dat de icc veel invloed had op het geld (in dit onderzoek werd het team niet als antwoordmogelijkheid opgenomen) (grafiek 3.11). Grafiek 3.11: Percentage scholen dat aangeeft dat deze betrokkene veel invloed heeft op de financiën voor cultuureducatie op de school 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bestuur Directie Team van leerkrachten ICC'er Ouders Groningen Landelijk De icc er heeft het meeste invloed op de inhoud van cultuureducatie op de school, gevolgd door het team van leerkrachten en de directie; op 85% van de scholen heeft de icc er veel invloed op de inhoud van cultuureducatie. Bij slechts 6% van de scholen heeft het bestuur veel invloed op de inhoud van cultuureducatie (grafiek 3.12). Grafiek 3.12: Percentage scholen dat aangeeft dat deze betrokkene veel invloed heeft op de inhoud van cultuureducatie op de school 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bestuur Directie Team van leerkrachten ICC'er Ouders Groningen Landelijk Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 21

Ook dit bevestigt het beeld (zie o.a. het landelijk onderzoek icc ers t.b.v. Cultuurnetwerk in 2009) dat op veel scholen de icc er verantwoordelijk is voor de inhoud van cultuureducatie, maar voor de benodigde financiën afhankelijk is van de directie. Ook in het groepsgesprek met vertegenwoordigers van het onderwijs werd onderstreept, dat de aandacht voor cultuuronderwijs nog sterk afhangt van de directie. De besturen van scholen staan op afstand en zien cultuuronderwijs niet als een thema voor het bestuur. Er is geen duidelijk verband tussen de grootte van de school en de verdeling van de invloed op cultuureducatie. Op kleine scholen hebben leerkrachten alleen relatief vaker veel invloed op de financiën voor cultuureducatie. Er zijn enige verschillen tussen de regio s. In de stad Groningen heeft de directie vaker veel invloed op de financiën voor cultuureducatie (94% tegen 67% resp. 69% in de regio van IVAK de Cultuurfabriek en in de regio van Kunststation C) en op de inhoud van cultuureducatie (78% vs. 62% en 56%). In de regio van IVAK de Cultuurfabriek heeft relatief vaker het team van leerkrachten veel invloed heeft op de financiën voor en de inhoud van cultuureducatie. De regio van Kunststation C kent relatief de minste scholen waar icc ers veel invloed hebben op de inhoud van cultuureducatie (75% versus 89% in de stad en 95% in de regio van IVAK de Cultuurfabriek). 3.4 Het budget voor cultuureducatie Bijna twee derde (64%) van de scholen heeft 10,90 euro per leerling beschikbaar voor cultuureducatie. Grafiek 3.13: Budget beschikbaar in schooljaar 2013/14 voor cultuureducatie 10% 10% 5% 7% 4% 64% 10,90 euro per leerling Een ander bedrag per leerling Een totaalbedrag voor de school Er is geen specifiek budget Anders Weet niet Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 22

Bij scholen die een ander bedrag per leerling invullen (10% van het totaal) bedraagt het budget gemiddeld 14 euro per leerling. Ter vergelijking: in het landelijk onderzoek onder icc ers werd gemiddeld 14,20 euro per leerling op de scholen uitgetrokken, voor zover de school een bedrag per leerling ter beschikking had. Bij anders wordt meestal aangegeven dat men over 10,90 euro beschikt, aangevuld met een extra bedrag van enkele euro s. Indien er een totaalbedrag voor de school is, bedraagt dit gemiddeld 2.300 euro. Kleine scholen hebben relatief vaker een totaalbedrag per school. Ter vergelijking: in het landelijk onderzoek onder icc ers werd gemiddeld 3.500 euro op de scholen uitgetrokken, voor zover de school een totaalbedrag voor de school ter beschikking had; daarbij moet worden aangetekend dat het bedrag uiteraard samenhangt met het aantal leerlingen dat de school telt en dat de provincie Groningen relatief veel kleine scholen kent. Scholen in de regio van Kunststation C hebben relatief iets vaker alleen een bedrag van 10,90 euro per leerling ter beschikking. Hierbij moet worden opgemerkt dat scholen in de regio van IVAK de Cultuurfabriek in een bijzondere positie verkeren als het gaat om cultuureducatie, omdat de gemeenten in deze regio (Appingedam, Loppersum, Delfzijl ) cultuureducatie in het primair onderwijs ondersteunen in de vorm van een grotendeels kosteloos cultuureducatieprogramma verzorgd door consulenten van IVAK de Cultuurfabriek in opdracht van de drie genoemde gemeenten. 3.5 De rol van externen 95% van de scholen maakt gebruik van externe professionals bij het uitvoeren van culturele activiteiten. Er wordt vooral gebruik gemaakt van consulenten (48% van de scholen doen dit) en kunstenaars in de klas (60%). Grafiek 3.14: Gebruik van externe professionals bij cultuureducatie consulenten vakleerkrachten kunstenaars in de klas geen gebruik van externe professionals anders 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bij anders worden o.a. vermeld: ouders, theatergroep, amateurkunstenaars e.d. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 23

Er zijn grote verschillen tussen de drie regio s. In de regio van IVAK de Cultuurfabriek maken alle scholen gebruik van consulenten, tegen 22% in de stad en 42% in de regio van Kunststation C. In de stad en de regio van Kunststation C worden meer externe vakleerkrachten en kunstenaars in de klas ingeschakeld. Grafiek 3.15: Gebruik van externe professionals bij cultuureducatie, per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% geen gebruik van externe professionals kunstenaars in de klas vakleerkrachten consulenten stad IVAK KSC De externe professionals worden ingezet in de disciplines muziek (63%), beeldende vorming (59%), erfgoededucatie (54%), dans (44%), drama (42%), media-educatie (23%) en literatuur (22%). Grafiek 3.16: Inzet externe professionals in disciplines muziek beeldende vorming erfgoededucatie dans drama media-educatie literatuur 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 24

Er zijn kleine verschillen tussen de regio s. Erfgoededucatie scoort hoger in de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C, literatuur juist in de stad Groningen. Muziek scoort het hoogste in de regio van Kunststation C, drama in de stad en de regio van IVAK de Cultuurfabriek. Vier scholen (3%) geven aan dat er op hun school een combinatiefunctionaris actief is; ruim een kwart (26%) van de scholen zegt dat er in de gemeente een combinatiefunctionaris actief is, maar niet op hun school. Grafiek 3.17: Is er een combinatiefunctionaris aanwezig? 16% 26% 3% 55% Ja, in de gemeente, niet op onze school Ja, op onze school nee Anders Geen enkele respondent kan aangeven hoeveel uur de combinatiefunctionaris beschikbaar heeft voor de school. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 25

4. De ambities van de scholen voor de komende jaren In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ambities voor de komende jaren. Eerst wordt de door de scholen gewenst situatie beschreven (4.1), daarna het (toekomstig) gebruik van sociale media in cultuureducatie (4.2). Het hoofdstuk is volledig gebaseerd op de digitale enquête bij de scholen. 4.1 De gewenste situatie Van de scholen legt 46% bij culturele activiteiten thans structureel relaties met specifieke thema s in de school; 32% legt structureel relaties met de kerndoelen o.a. voor kunstzinnige oriëntatie; 39% legt structureel relaties met methodes voor kunstzinnige oriëntatie en 36% met methodes voor andere vakken. Slechts een enkele school zegt relaties te leggen met de theorie van Cultuur in de Spiegel. Gevraagd naar de gewenste situatie de komende jaren blijken scholen vooral meer structurele relaties te willen leggen met de kerndoelen (van 32% naar 70%). Grafiek 4.1: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met kerndoelen, methodes en thema s, huidige situatie vs. gewenste situatie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% De kerndoelen Methodes voor kunstzinnige oriëntatie Methodes voor andere vakken Thema s in de school Prioriteiten van de school Cultuur in de Spiegel huidige situatie gewenste situatie Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 26

Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de regio s. In de stad Groningen leggen veel meer scholen dan in de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C reeds nu structureel een relatie met de kerndoelen. In de regio van Kunststation C is er op dit aspect het grootste verschil tussen de huidige situatie en de gewenste situatie. Grafiek 4.2: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met kerndoelen, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC In de regio van IVAK de Cultuurfabriek worden nauwelijks structurele relaties gelegd met methodes voor kunstzinnige vorming; slechts een derde van de scholen in deze regio vindt dat ook wenselijk. Dit heeft vermoedelijk met het eerder genoemde gemeentelijk ondersteuningsprogramma. Grafiek 4.3: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met methodes voor kunstzinnige vorming, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 27

Bij het structureel relaties leggen met methodes voor andere vakken zijn er minder grote verschillen tussen de regio s. Grafiek 4.4: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met methodes voor andere vakken, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC In de stad worden nu al het vaakst structureel relaties gelegd met thema s in de school. Grafiek 4.5: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met thema s in de school, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 28

In de regio van IVAK de Cultuurfabriek worden nu al vaker dan in de andere twee regio s structureel relaties gelegd met prioriteiten van de school, bijvoorbeeld taal. In de stad is er op dit aspect een groot verschil tussen de huidige situatie en de gewenste situatie. Grafiek 4.6: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met prioriteiten van de school, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC Een structurele relatie met Cultuur in de Spiegel wordt nu alleen in de stad gelegd. In de regio s van IVAK de Cultuurfabriek en Kunststation C legt men deze relatie niet en heeft men daar ook nauwelijks behoefte aan in de gewenste situatie. Grafiek 4.7: Mate waarin structurele relaties worden gelegd bij de culturele activiteiten met Cultuur in de Spiegel, huidige situatie vs. gewenste situatie per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% huidige situatie gewenste situatie Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 29

4.2 Het gebruik van sociale media Vrijwel alle respondenten (84%) gebruiken vaak websites. Ook maakt bijna de helft (46%) vaak gebruik van Facebook, Google+ e.d. Er wordt weinig gebruik gemaakt van Twitter, LinkedIn en Internetfora. Tabel 4.8: Gebruik van sociale media vaak af en toe nooit Facebook/ Google+ e.d. 46% 28% 26% LinkedIn 5% 24% 71% Twitter 3% 16% 81% Websites 84% 13% 3% Weblogs 10% 30% 60% Internetfora 6% 21% 73% De respondenten zouden graag zien dat websites worden gebruikt bij de ondersteuning van cultuureducatie in Groningen. Ook komen volgens een aanzienlijke groep scholen Facebook/ Google+, Internetfora en Weblogs in aanmerking om te gebruiken bij de ondersteuning van cultuureducatie in Groningen. Tabel 4.9: Gebruik van sociale media voor cultuureducatie graag liever niet ik zou niet weten op welke manier Facebook/ Google+ e.d. 41% 40% 19% LinkedIn 10% 62% 28% Twitter 5% 73% 22% Websites 85% 6% 9% Weblogs 31% 42% 27% Internetfora 35% 38% 27% Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 30

Bij Facebook/ Google+ e.d. denkt men aan: Mogelijkheden onderzoeken en voorstudie; Melden van activiteiten in de breedste zin van het woord; Meldingen van a.s. activiteiten en weetjes; Actuele pagina met gegevens als inschrijfdata etc. mededelingen en herinneringen; Delen en verbreden van projecten; Om ons te attenderen op leuke voorstellingen, kunstenaars etc; Het aanbieden van ideeën en in contact brengen van andere mogelijkheden; Netwerken, informatie delen; Voor mijn eigen Facebook om te delen; Dat er regelmatig een cultuurles tip komt; Omgeving met culturele uitstapjes in de provincie welke te bekijken zijn m.b.v. foto's en beschrijvingen. Bij LinkedIn wordt gedacht aan: Gebruikersgroep cultuureducatie in de regio; Aanbieden van professionals; Netwerk deskundigen. Bij Twitter denkt men aan: Nieuws, ervaringen e.d. uitwisselen; Informatie. Bij websites denkt men aan: Bruikbare links verzamelen en verspreiden; Voor informatie over activiteiten die we op school kunnen gebruiken; Voor ideeën; Voor achtergrondinformatie, oriëntatie en contact; Aanbod afstemmen op vraag; Delen van ervaringen en informatie; Digitale lesbrieven bij activiteiten; Digitale keuzegids met cultuuraanbod in de regio; Voorbeelden van cultuurplannen; Tips en informatie. Zoekmachine; Goede informatie over bijv. bikkers, workshops en voorstellingen. Bij weblogs wordt gedacht aan: Ervaringen delen; Weblog van enthousiaste icc er als inspiratiebron voor anderen; Recensies van scholen over opgedane ervaringen; Informatie over cultuur; Dagelijkse uitwisseling van ideeën. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 31

Bij Internetfora wordt gedacht aan: Anderen advies en ervaringen vragen; Een bord op Pinterest met bijv. producten en een verwijzing naar een website met lesdoelen e.d.; Uitwisselen ervaringen en ideeën; Misschien gelinkt aan blogs en websites Discussieforum waar leerkrachten en icc ers lesmateriaal en tips kunnen plaatsen; Discussies, vragen en problemen bespreken; Om vragen te stellen; Overleg met andere leerkrachten; Vraag en antwoord. Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de regio s op dit punt. In de regio Kunststation C wordt in het algemeen het gebruik van sociale media, zoals Facebook, weblogs en Internetfora, bij cultuureducatie meer toegejuicht dan in de andere twee regio s. Grafiek 4.10: Gewenst gebruik van sociale media voor cultuureducatie, per regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Facebook LinkedIn Twitter Websites Weblogs Internetfora Stad IVAK KSC Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 32

5. De wensen t.a.v. het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs van Kunststation C en IVAK de Cultuurfabriek Hoofdstuk 5 gaat in op de wensen van scholen (buiten de stad Groningen), cultuuraanbieders en gemeenten ten aanzien van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs dat door Kunststation C en IVAK de Cultuurfabriek zal worden gevormd. In paragraaf 5.1 wordt eerst ingegaan op de functies die het nieuwe expertisecentrum in de ogen van de scholen zou moeten vervullen. In paragraaf 5.2 wordt de vraag beantwoord welke van deze functies volgens de scholen digitaal vervuld zouden kunnen worden. Paragraaf 5.3 beschrijft de wensen van cultuuraanbieders ten aanzien van het nieuwe expertisecentrum, paragraaf 5.4 de wensen van gemeenten. Het hoofdstuk is gebaseerd op de digitale enquête en op de drie groepsgesprekken met vertegenwoordigers van het onderwijs (m.n. directeuren), van cultuuraanbieders en van gemeenten. 5.1 De visie van de scholen op de functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs In de digitale enquête werden zestien mogelijke functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs aan de scholen buiten de stad Groningen voorgelegd. Respondenten konden een score van 1 tot en met 7 kiezen, waarbij 1 stond voor niet van toepassing, 7 voor geheel van toepassing en alle andere cijfers tussenposities vormden. Uit de antwoorden blijkt dat de meeste functies volgens de respondenten (enigszins) van toepassing zijn. Wel zijn er enige verschillen in de gemiddelde scores. De functies Informatie bieden over de culturele omgeving (score 5,9), Scholen in contact brengen met culturele instellingen/ kunstenaars (5,7), Scholen helpen een cultuurbeleidsplan op te stellen (5,6) en Lesmateriaal verzorgen bij het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars (5,6) scoren het hoogst. Ook belangrijk zijn functies als Bemiddelt actief tussen scholen en cultuuraanbieders, Begeleidt scholen om doorgaande leerlijnen te creëren en Stelt een cultuurmenu samen waarop de school jaarlijks kan intekenen. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 33

Grafiek 5.1: De zeven belangrijkste functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs (op schaal 1-7) biedt informatie over het culturele aanbod in de omgeving. brengt scholen in contact met culturele instellingen/ kunstenaars. helpt scholen om een cultuurbeleidsplan op stellen. verzorgt lesmateriaal bij het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. bemiddelt actief tussen scholen en culturele instellingen/ kunstenaars begeleidt scholen om voor cultuureducatie doorgaande leerlijnen te creëren. stelt een cultuurmenu samen, waarop de school jaarlijks kan intekenen. 3 4 5 6 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 34

Iets minder belangrijk vinden de respondenten het ondersteunen van een netwerk van icc ers en het inbedden van culturele activiteiten in het onderwijsprogramma. Grafiek 5.2: De iets minder belangrijke functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs (op schaal 1-7) organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers in de regio. ondersteunt scholen bij het inbedden van culturele activiteiten in het onderwijsprogramma. organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers en vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van directie, leerkrachten en icc ers te bevorderen. organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers en vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van directie, leerkrachten en icc ers te bevorderen. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van educatief medewerkers van culturele instellingen te bevorderen. 3 4 5 6 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 35

De functies Een keurmerk geven aan het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars (4,9), een verbinding leggen tussen binnenschoolse en buitenschoolse activiteiten (4,9), Bij cultuureducatie een verbinding leggen met andere vakken (5,0) en Een jaarlijks Podiumplan opstellen (5,0) scoren relatief het laagst. Grafiek 5.3: De vier minst belangrijke functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs (op schaal 1-7) begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen met andere vakken. stelt een Podiumplan samen, waarop de school jaarlijks kan intekenen. begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen tussen binnen- en buitenschoolse culturele activiteiten. geeft een keurmerk aan het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. 3 4 5 6 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 36

Er zijn bij de vraag naar het belang van de mogelijke functies nauwelijks verschillen tussen de regio van Kunststation C en de regio van IVAK de Cultuurfabriek. Scholen in de regio van Kunststation C vinden tien van de zestien mogelijke functies zelfs nog iets belangrijker dan scholen in de regio van IVAK de Cultuurfabriek. Tabel 5.4: Verschillen in scores op functies Expertisecentrum Cultuuronderwijs tussen regio IVAK de Cultuurfabriek en regio Kunststation C IVAK KSC Het expertisecentrum biedt informatie over het culturele aanbod in de omgeving. 5,9 5,9 Het expertisecentrum brengt scholen in contact met culturele instellingen/ kunstenaars. 5,8 5,7 Het expertisecentrum bemiddelt actief tussen scholen en culturele instellingen/ kunstenaars (bijv. onderhandelt over 5,4 5,6 aanbod en prijs) Het expertisecentrum geeft een keurmerk aan het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. 4,7 5,1 Het expertisecentrum verzorgt lesmateriaal bij het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. 5,6 5,7 Het expertisecentrum helpt scholen om een cultuurbeleidsplan op stellen. 5,8 5,7 Het expertisecentrum stelt een cultuurmenu met culturele activiteiten in de diverse kunstdisciplines samen, waarop de 5,9 5,5 school jaarlijks kan intekenen. Het expertisecentrum stelt een Podiumplan samen, waarop de school jaarlijks kan intekenen. 4,8 5,0 Het expertisecentrum geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van directie, leerkrachten en icc ers te 5,1 5,1 bevorderen. Het expertisecentrum geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van educatief medewerkers van culturele 5,0 5,2 instellingen te bevorderen. Het expertisecentrum ondersteunt scholen bij het inbedden van culturele activiteiten in het onderwijsprogramma. 5,5 5,3 Het expertisecentrum begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen met andere vakken. 4,9 5,1 Het expertisecentrum begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen tussen binnenschoolse en 4,7 4,9 buitenschoolse culturele activiteiten. Het expertisecentrum begeleidt scholen om voor cultuureducatie doorgaande leerlijnen te creëren. 5,2 5,7 Het expertisecentrum organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers in de regio. 5,2 5,3 Het expertisecentrum organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers en vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio. 5,0 5,3 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 37

Het begeleiden van scholen bij het verbindingen leggen met andere vakken scoort in de enquête dus relatief laag. Maar in het groepsgesprek met schooldirecteuren werd juist benadrukt dat leerkrachten vaker bij cultuuronderwijs een verbinding zouden moeten leggen met andere vakken en met prioriteiten als het bestrijden van taalachterstand. Cultuuronderwijs wordt op dit moment nog te vaak als een apart onderdeel gezien, aldus de directeuren. In een aantal gebieden in Groningen is taalachterstand een probleem. Bovendien wil de onderwijsinspectie dat scholen zichtbaar inzetten op te leveren opbrengsten; daardoor ligt het accent in de scholen op taal en rekenen en is er nauwelijks tijd voor cultuuronderwijs. Binnen een aantal scholen wordt daarom nu bijvoorbeeld met succes geprobeerd om taalonderwijs te verbinden met zingen en muziek. Daarom moeten er verbindingen worden gelegd met taal en met andere vakken. Om cultuuronderwijs te kunnen verbinden met andere vakken moeten leerkrachten vakoverstijgend leren denken; daar is creativiteit en ervaring voor nodig. Het nieuwe expertisecentrum kan hierbij helpen. Het kan leerkrachten stimuleren om cultuur vakoverstijgend in te zetten of de verbinding te vinden met een ander vak. In het groepsgesprek werd ook duidelijk waarom het voor de scholen belangrijk is, dat het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs ook in de toekomst helpt om cultuurbeleidsplannen op te stellen, zelfs bij scholen die nu reeds over zo n plan beschikken. De komende jaren zou het beleidsplan volgens de directeuren een geheel nieuwe opzet moeten krijgen. Niet een plan voor cultuuronderwijs in de school als zodanig, maar een plan dat aangeeft hoe cultuur vakoverstijgend kan worden ingezet en verbonden met allerlei vakken en prioriteiten van de school, zoals het aanpakken van de taalachterstand van leerlingen. Dat zorgt ervoor dat cultuuronderwijs niet wordt ervaren als een van de vele thema s waar de school aandacht aan moet besteden. Dit vraagt om een nieuwe visie en doordenking van het beleid. Het expertisecentrum is nodig om een dergelijk cultuurbeleidsplan 2.0 te helpen ontwikkelen en de daadwerkelijke uitvoering van het beleid te ondersteunen. Bij het expertisecentrum werken professionals met specifieke kennis op het gebied van cultuuronderwijs; het scheelt tijd wanneer zij worden ingezet bij het aanpassen en evalueren van het opgestelde beleid. Bovendien kan de ontwikkeling van dergelijke nieuwe cultuurbeleidsplannen besproken worden in netwerkbijeenkomsten, zodat ervaringen kunnen worden uitgewisseld en scholen elkaar kunnen inspireren. In het verlengde hiervan wordt van het nieuwe expertisecentrum scholingsaanbod voor leerkrachten verwacht. Het scholingsaanbod kan gericht worden op vakoverstijgend onderwijs, zodat leerkrachten handvatten krijgen om cultuuronderwijs te verbinden met andere vakken of problemen die directies ervaren, zoals de problemen omtrent taalachterstand van veel leerlingen en de sociale ontwikkeling c.q. het gedrag van leerlingen. Aan deze problemen willen leerkrachten en directies graag iets aan doen. Het is de kunst om cultuuronderwijs zo te presenteren dat het bijdraagt aan de oplossing van deze problemen, aldus de aanwezigen bij het groepsgesprek. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 38

5.2 De digitale vervulling van de functies Vrijwel alle scholen denken dat Het aanbieden van lesmateriaal (bijv. lesbrieven) en projecten, Het bieden van informatie over het culturele aanbod in de omgeving en Het bieden van actuele informatie over cultuureducatie in Groningen makkelijk digitaal vervuld kunnen worden. Een meerderheid van de scholen denkt dat ook de functies Het aanbieden van instrumenten om samenhang in het programma aan te brengen, Het aanbieden van instrumenten om een cultuurbeleidsplan op te stellen en te borgen, Het geven van een kwaliteitsbeoordeling over het aanbod, Het bemiddelen tussen vragen van scholen en het aanbod van culturele instellingen/ aanbieders en Het delen van kennis en ervaringen tussen scholen en culturele instellingen/ aanbieders makkelijk digitaal vervuld kunnen worden. De meeste scholen vinden dat de functies Het bevorderen van de deskundigheid van icc ers en Het bevorderen van de deskundigheid van culturele instellingen/ aanbieders moeilijk digitaal vervuld kunnen worden. Er wordt verschillend gedacht over het digitaal vervullen van de functie Het delen van kennis en ervaringen tussen scholen (icc ers). Tabel 5.5: Welke functies van het nieuwe expertisecentrum kunnen digitaal worden vervuld? Makke lijk Moeilijk Weet niet/ geen meni ng Het bieden van actuele informatie over cultuureducatie in Groningen (beleid, regelingen, goede voorbeelden) 90% 4% 6% Het aanbieden van lesmateriaal (bijv. lesbrieven) en projecten 95% 1% 4% Het aanbieden van instrumenten om samenhang in het programma aan te brengen (leerlijnen) Het aanbieden van instrumenten om een cultuurbeleidsplan op te stellen en te borgen. 70% 20% 10% 67% 24% 9% Het bieden van informatie over het culturele aanbod in de omgeving 93% 4% 3% Het bemiddelen tussen vragen van scholen en het aanbod van culturele instellingen/ aanbieders 57% 34% 9% Het geven van een kwaliteitsbeoordeling over het aanbod (keurmerk) 61% 23% 16% Het delen van kennis en ervaringen tussen scholen (icc ers) 42% 48% 10% Het delen van kennis en ervaringen tussen scholen en culturele instellingen/ aanbieders (digitale werkplaats) 51% 36% 13% Het bevorderen van de deskundigheid van icc ers 20% 65% 15% Het bevorderen van de deskundigheid van culturele instellingen/ aanbieders 20% 64% 16% Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 39

In het groepsgesprek met directeuren werd benadrukt dat het nieuwe expertisecentrum naar een balans tussen digitaal en persoonlijk contact moet streven. Een website en een digitale nieuwsbrief zijn prettig, maar adviseurs moeten ook persoonlijk bereikbaar zijn en blijven. Zo is het fijn om mondeling uitleg te krijgen over de mogelijkheden van cultuuronderwijs maar ook praktisch over bijvoorbeeld de werking van de website. Een website moet altijd vernieuwend en actueel blijven. De website, en ook het expertisecentrum zelf, moet steeds weer onder de aandacht gebracht worden tijdens persoonlijke contacten. Bovendien zijn netwerken tussen scholen belangrijk, maar zonder een coördinator vanuit het expertisecentrum zullen deze ophouden te bestaan. Er is iemand van buitenaf nodig om de netwerken te organiseren, zo menen de directeuren. 5.3 De visie van de culturele instellingen op het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs Tijdens een bijeenkomst met een vijftiental vertegenwoordigers van culturele instellingen en cultuuraanbieders werden hun wensen en voorkeuren ten aanzien van het nieuwe expertisecentrum besproken. Ondanks een aantal succesvolle projecten ervaren de cultuuraanbieders aan aantal belemmeringen bij het verzorgen van educatieve activiteiten voor het primair onderwijs: Aandacht voor cultuureducatie is sterk afhankelijk van de directie, ondanks de aanwezigheid van een icc er en een cultuurbeleidsplan. Een gevolg hiervan is dat leerkrachten geen tijd vrij maken voor cultuureducatie. Zij zien cultuuronderwijs als een losstaand vak, terwijl het makkelijker zou zijn wanneer ze cultuureducatie zouden integreren en verbinden met het bestaande curriculum. De motivatie van leerkrachten en scholen ten opzichte van cultuureducatieve activiteiten is daardoor vaak een probleem; deze is sterk verschillend en afhankelijk van leerkrachten. Daarnaast wisselen leerkrachten vaak van school. Voor het gevoel moet men vanuit de cultuuraanbieders steeds weer opnieuw beginnen met het enthousiasmeren van leerkrachten. Het is lastig om scholen te bereiken. Ongeveer acht jaar geleden is in de provincie Groningen, met uitzondering van de regio van IVAK de Cultuurfabriek, de actieve bemiddeling tussen scholen en instellingen weggevallen. Scholen zijn nu aan zet en moeten komen met een vraag. Veel scholen hebben echter een afwachtende houding waardoor er nu niets gebeurt. Er is onduidelijkheid over het concept van vraaggestuurd werken. Moeten cultuuraanbieders wachten op de vraag vanuit het onderwijs? In de praktijk blijkt veel meer interactie nodig om de vraag van de scholen boven water te krijgen. Scholen blijken niet altijd aan de noodzakelijke randvoorwaarden (organisatie, budget, vervoer e.d.) te (kunnen) voldoen. Vooral vervoer is een probleem voor kleine scholen op het platteland. Daardoor hebben scholen de neiging het beperkte budget eerder te besteden aan een handige moeder dan aan een bezoek aan een professioneel gezelschap in de stad. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 40

Het nieuwe expertisecentrum moet volgens de aanwezigen informatie bieden over het culturele aanbod in de omgeving en de scholen in contact brengen met die omgeving. Daarnaast moet het expertisecentrum de scholen ondersteunen bij het schrijven van een cultuurbeleidsplan. Een verdere functie van het expertisecentrum is het geven van trainingen aan het gehele cultuureducatieve veld. Dus niet alleen voor de scholen, maar ook voor instellingen en aanbieders, bijvoorbeeld een training die ingaat op vragen als: hoe kan een cultuuraanbieder aansluiten op het curriculum van een school? Verder moet het expertisecentrum de netwerken van icc ers en van vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio in stand houden. De wellicht belangrijkste functie van het nieuwe expertisecentrum zien de vertegenwoordigers van cultuuraanbieders in Groningen in een gestructureerd cultuurmenu. Het nieuwe expertisecentrum zou in samenspraak met het cultuureducatieve veld een samenhangend cultuurmenu moeten ontwikkelen dat aansluit op het onderwijs. Het gaat om een cultuurmenu nieuwe stijl dat in voortdurende samenspraak met vertegenwoordigers van het onderwijs inhoud krijgt, dus niet een cultuurmenu oude stijl waarbij er vooral vanuit het aanbod wordt gedacht. Cultuuraanbieders, beleidsmedewerkers, scholen en ondersteunende instellingen moeten daarvoor niet afzonderlijk werken, maar gezamenlijk zorgdragen voor een samenhangend menu. De bij het groepsgesprek aanwezige cultuuraanbieders hebben de volgende prioriteitsvolgorde als het gaat om de mogelijke functies van het nieuwe expertisecentrum (zij mochten maximaal 3 van de 16 functies aankruisen). Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 41

Grafiek 5.6: De belangrijkste functies van het nieuwe Expertisecentrum Cultuuronderwijs volgens de bij het groepsgesprek aanwezige cultuuraanbieders brengt scholen in contact met culturele instellingen/ kunstenaars. biedt informatie over het culturele aanbod in de omgeving. stelt een cultuurmenu samen, waarop de school jaarlijks kan intekenen. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van directie, leerkrachten en icc ers te bevorderen. geeft een keurmerk aan het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. ondersteunt scholen bij het inbedden van culturele activiteiten in het onderwijsprogramma. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van educatief medewerkers van culturele instellingen te bevorderen. organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers en vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio. begeleidt scholen om voor cultuureducatie doorgaande leerlijnen te creëren. bemiddelt actief tussen scholen en culturele instellingen/ kunstenaars begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen tussen binnen- en buitenschoolse culturele activiteiten. organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers in de regio. 0 1 2 3 4 5 6 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 42

Andere functies die door de cultuuraanbieders worden genoemd, zijn: - Coördinatie van het aanbod (voor alle klassen (relevante) thema s). - Contacten tussen (erfgoed) instellingen en de subsidiestroom. - Ambassadeursfunctie: het expertisecentrum staat voor het belang van kunst en draagt dit uit naar beleidsmedewerkers provincie en gemeenten en bovenschoolse directies en besturen, scholen, leerkrachten en Pabo s. - Maakt kunsteducatie persoonlijk. Geef het een gezicht, los van belangen en budget van de afzonderlijke instelling. Voor kunst op school bel je met Volgens de aanwezige cultuuraanbieders is het zoveel mogelijk digitaliseren goed. Digitale lesbrieven kunnen op de website van het expertisecentrum aangeboden, dan heeft een leerkracht direct een les in de klas. Ook informatie over het culturele aanbod en inschrijvingen kunnen makkelijk digitaal worden uitgevoerd. Maar ook zij benadrukken net als de schooldirecteuren - dat er een balans moet worden gevonden. Persoonlijk en eventueel telefonisch contact is ook belangrijk, vooral voor de scholen. 5.3 De visie van de gemeenten op het nieuwe expertisecentrum Met een tiental beleidsmedewerkers van gemeenten werd eveneens een groepsgesprek gevoerd over het nieuwe expertisecentrum. De beleidsmedewerkers gaven aan dat bij cultuurbeleid en het algemeen en cultuureducatiebeleid in het bijzonder meer verbindingen zouden kunnen worden gelegd met andere beleidsterreinen (toerisme, erfgoed, sport, welzijn) dan nu het geval is. Ook zou er meer kunnen worden samengewerkt tussen gemeenten onderling. Dat gebeurt nu bijvoorbeeld al wel op het gebied van ICT, personeel, sociale zaken en kinderopvang. Een belangrijke belemmering voor samenwerking tussen gemeente bij het cultuurbeleid is dat er geen inzicht is in het maatschappelijke effect van cultuur. Het is daarom niet mogelijk om de effecten in geld uit te drukken, als basis voor een overeenkomst met een andere gemeente. Dit kan wel op andere beleidsterreinen. Op dit moment worden er plannen gemaakt voor een gemeentelijke herindeling. Deze herindeling zal vragen om een ander cultuur(educatie)beleid. Niet alle gemeenten blijken een cultuureducatiebeleid te hebben. Nu wordt cultuureducatie vooral vanuit het Rijk bepaald. Gemeenten reageren hierop. De gemeenten met een cultuureducatiebeleid stimuleren cultuureducatie met geld, prestatieafspraken met lokale culturele instellingen die gemeentelijke subsidie ontvangen en netwerken. Daarnaast is het belangrijk dat successen op het gebied van cultuur(educatie) gevierd worden, bijvoorbeeld via een artikel of rapportage in de krant. Indirect wordt cultuureducatiebeleid gestimuleerd door aanbieders. Gemeenten gaan prestatieafspraken met hen aan als voorwaarde voor de gekregen subsidie. Stimulering van cultuureducatie in het onderwijs is lastiger. Veel gemeenten hebben alleen nog een directe relatie met de scholen voor wat betreft de huisvesting. Verder zijn de scholen autonoom. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 43

Het nieuwe expertisecentrum moet volgens de beleidsmedewerkers een stimulerende en uitvoerende rol vervullen. Het moet echt de scholen in en er niet als een paraplu boven blijven hangen. De gemeenten uit het gebied van IVAK de Cultuurfabriek zijn erg tevreden over de huidige rol van het IVAK de Cultuurfabriek. Deze rol zou zelfs nog verder uitgebreid kunnen worden, bijvoorbeeld door vakleerkrachten die zelf cultuuronderwijs geven. Dit zou ook voor vermindering van de werkdruk zorgen bij de leerkrachten. De gemeenten vinden daarnaast vooral belangrijk dat het expertisecentrum: scholen informeert over het beschikbare culturele aanbod in de (lokale) omgeving, en daar eventueel lesmateriaal bij ontwikkelt; de scholen ondersteuning biedt bij het opstellen van een cultuurbeleidsplan; de deskundigheid van directies, leerkrachten, icc er, cultuurinstellingen en educatief medewerkers bevordert; de netwerken voor icc ers en vertegenwoordigers van culturele instellingen in de regio organiseert en ondersteunt. Voor de verankering van het cultuur(educatie)beleid willen de gemeenten graag beschikken over harde gegevens over de effecten van kunst en cultuur. Het past bij een expertisecentrum om onderzoek te doen naar (of gegevens te verzamelen over) de mogelijke effecten van kunst en cultuur en cultuureducatie. Gevraagd de drie belangrijkste functies van het nieuwe expertisecentrum aan te geven, noemen de beleidsmedewerkers vooral het geven van trainingen aan directies, icc ers en leerkrachten en het ondersteunen van een netwerk van icc ers (grafiek 5.7). Volgens hen is het ondersteunen van netwerken een belangrijke functie, omdat zonder een rol van het expertisecentrum deze netwerken snel zullen verdwijnen; scholen en gemeenten hebben geen mogelijkheden om de netwerkfunctie over te nemen. Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 44

Grafiek 5.7: De belangrijkste functies van het nieuwe expertisecentrum volgens de bij het groepsgesprek aanwezige beleidsmedewerkers geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van directie, leerkrachten en icc ers te bevorderen. organiseert en ondersteunt een netwerk van icc ers in de regio. begeleidt scholen om bij cultuureducatie een verbinding te leggen met andere vakken. biedt informatie over het culturele aanbod in de omgeving. stelt een cultuurmenu samen, waarop de school jaarlijks kan intekenen. helpt scholen om een cultuurbeleidsplan op stellen. verzorgt lesmateriaal bij het aanbod van culturele instellingen/ kunstenaars. begeleidt scholen om voor cultuureducatie doorgaande leerlijnen te creëren. geeft trainingen, workshops en cursussen om de deskundigheid van educatief medewerkers van culturele instellingen te bevorderen. ondersteunt scholen bij het inbedden van culturele activiteiten in het onderwijsprogramma. 0 1 2 3 4 5 6 Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 45

BIJLAGE: DE VRAGENLIJST T.B.V. HET KWANTITATIEVE ONDERZOEK Wij verzoeken u vriendelijk de volgende vragen over cultuureducatie op uw school te beantwoorden. Uw antwoorden zijn voor ons van groot belang om de ondersteuning van cultuureducatie op de scholen de komende jaren goed te organiseren en de nieuwe subsidieregeling Cultuureducatie met Kwaliteit voor stad en provincie Groningen uit te werken. Via onze nieuwsbrieven zullen wij u op de hoogte stellen van de uitkomsten van het onderzoek. Alvast hartelijk dank voor het invullen! De teams van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek, Cultuur Educatie Stad en Museumhuis Groningen Bureau ART Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst 46