Hulp aan risicolezers kern 1 Kern start zit erop en inmiddels is steeds duidelijker in beeld welke kinderen het leesproces Ingrid van Loosbroek Ed Koekebacker vlot onder de knie krijgen en bij welke kinderen dat veel moeizamer verloopt. De observatiegegevens van eind kern start helpen het beeld te verfijnen. Helder is welke kinderen de ster-aanpak nodig hebben. Om met deze kinderen de doelen van kern 1 te behalen, blijft intensivering van het aanbod zeker nodig. Doelen kern 1 Om de twee dagen leren de kinderen een nieuwe letter en leren ze woorden lezen en spellen met deze letter. De doelen technisch lezen en spellen van kern 1 zijn: Vlot en correct benoemen van de letters i-k-m-s (kern start) en p-aa-r-e-v (kern 1) Woorden en zinnen lezen met bovengenoemde letters Woorden en zinnen maken van bovengenoemde letters (spelling) Om deze doelen te bereiken, richt de intensivering van de aanpak van risicolezers zich op deze basis. Daarnaast is het behouden of vergroten van leesplezier een belangrijk doel. Intensivering van de aanpak In de handleiding is extra ster-tijd lezen of spelling beschreven. Dit kunt u beschouwen als bronnenboek. Als leerkracht maakt u zelf inhoudelijke keuzes op grond van wat de lezers in uw groep laten zien. Hieronder volgen per doel alle activiteiten die u in kern 1 kunt inzetten. Zorg voor een prettige, positieve oefensfeer waarin kinderen veel succeservaringen kunnen opdoen. Geef hen complimenten, zodat ze het lezen als iets positiefs ervaren. 1 Beheersing van de letters i-k-m-s-p-aa-r-e-v Goed geautomatiseerde letterkennis is van essentieel belang. Het is een voorwaarde om te kunnen lezen en spellen. Kinderen die het lastig vinden om een letter te onthouden, zijn gebaat bij het herhaald alzijdig aanbieden van de letter en de klank: Articulatie voelen: wat voel je als je de klank zegt? Luisteren: hoor je de klank in het woord? En waar? Kijken: wat is de vorm van de letter? Ordenen: bij welke letterfamilie hoort de letter? Dit zijn ankers om de klank-tekenkoppeling en tekenklankkoppeling stevig op te slaan. Kinderen met een moeizame automatisering hebben vervolgens zeer veel dagelijkse herhaling nodig voordat de letter daadwerkelijk geautomatiseerd is. Na twee dagen wordt alweer een nieuwe letter aangeboden, dus tijd om achterover te leunen is er niet. Letterfilmpjes herhaald bekijken In de letterfilmpjes van de Leerkrachtassistent komen alle facetten van de letter aan bod. Het herhaald laten kijken naar het letterfilmpje is daarom zeker aan te bevelen. In de Leerkrachtassistent staan de filmpjes op de tweede dag van de nieuwe letter als opfrissing van wat de kinderen op de dag ervoor hebben geleerd. U kunt deze letterfilmpjes ook al op dag 1 aan risicolezers laten zien. Dit kan op twee manieren: Als preteaching voordat de nieuwe letter wordt aangeleerd, zodat deze kinderen meer bagage hebben tijdens de eerste instructie in de klas. Na de leesles, aan het einde van de ochtend of middag. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 7
Letterkaartjes via voor-koor-zelf U biedt de letterkaartjes aan via voor-koor-zelf op de volgende manier: Voor Laat de letter zien en zeg welke letter het is. Koor Leg de aangeboden letters naast elkaar op tafel. De letters worden samen rustig verklankt. Zelf Hier gaat het om passieve en actieve letterkennis. - Passieve letterkennis: Leg de aangeboden letters in een nieuwe volgorde naast elkaar. Het kind wijst de letter aan die het hoort. - Actieve letterkennis: Hussel de letters door elkaar en flits ze. Leg de vlot en goed verklankte letters op een groen vel papier en de overige letters op een wit vel papier. Pak deze laatste letters nogmaals aan via voor-koor-zelf. Leerkrachtassistent: modules Letterkennis en Letters flitsen Een andere manier om letters te herhalen, is het herhaald aanbieden van de modules Letterkennis en Letters flitsen in de Leerkrachtassistent. Woorden met doelletter markeren Blijft een kind hardnekkig moeite houden met één bepaalde letter, dan is een markeeroefening een goede oefening. U maakt hiervoor een kopie uit Veilig & Vlot. Als een kind bijvoorbeeld de letter aa niet beheerst, geeft u een kopie van pagina aa met 1 of 3 stippen. Geef de opdracht om alle woorden met de letter aa te markeren. Oefen deze woorden vervolgens samen. Kan het kind de woorden hierna ook alleen lezen? Letterordening Het ene kind noemt een letter van het klassikale letterbord en een ander kind pakt de bewuste letter van het bord. Doe dit tot het letterbord leeg is en maak een stapeltje van de letters. Flits een letter. Het kind dat aan de beurt is, benoemt de letter en zet hem terug op de goede plek op het letterbord. Weten de kinderen waarom de letter aa een lange klinker is? Als u merkt dat een bepaalde letter niet geautomatiseerd is bij een kind, laat u deze letter in dezelfde oefensessie regelmatig terugkomen. TIP Werk met kinderen van de ster-aanpak met een individueel lettergroeidoosje. Hierin heeft ieder kind zijn of haar eigen letters. Print hiervoor de letterkaartjes (Digiregie/kern 1/lesgeven/extra materiaal). Kopieer ze op groen en wit papier en knip de kaartjes uit. De letters die het kind vlot en correct kan benoemen, zijn gekopieerd op groen papier. De letters die het kind nog niet beheerst, zijn gekopieerd op wit papier. Als het kind een letter aan het begin van een oefensessie goed en vlot benoemt, maakt u een hoekje van het witte letterkaartje groen. Omdat bij risicolezers de letterkennis vaak wisselend is, vervangt u het witte kaartje pas door een groen letterkaartje indien vier hoekjes groen zijn. Dit kan op zijn vroegst na vier oefensessies. Door de verschillende kleuren houden u en het kind zicht op de ontwikkeling van de letterkennis. Als het kind een letter niet correct of niet vlot benoemt, stopt u de letter (nadat de juiste klank is benoemd) direct terug in de stapel van nog te flitsen letters, zodat deze letter nog een keer aan bod komt. Tweetal flitsen met maatje of tutor Het ene kind benoemt de letter. Het andere kind luistert en corrigeert als een letter niet correct is verklankt. Let erop dat het maatje of de tutor de letter kan zien. Het is handig om het stapeltje letters op tafel te leggen en er telkens één vanaf te nemen op het moment dat de letter is verklankt. Leerlingsoftware Veilig leren lezen Vanaf kern 1 is de leerlingsoftware beschikbaar. Via de poort speeltuin hebben kinderen toegang tot spelletjes voor lezen en spelling. Als de leerkracht bij instellingen software de ster-aanpak heeft aangevinkt, spelen kinderen met de ster-aanpak eerst de spellen van de speeltuin voordat ze de spellen van woordenschat en de bieb kunnen spelen. 2 Woorden en zinnen lezen met geleerde letters Met de letters gaan kinderen woorden lezen. De leeshandeling is niet eenvoudig voor risicolezers. Vanaf de start worden kinderen op het spoor van zoemend lezen gezet via voor-koor-zelf. Er is geen reden tot ongerustheid als een kind de zoemende voorbeeldstrategie niet direct zelfstandig overneemt en nog (deels) spellend leest. Als u een pauze binnen het woord hoort en het kind zegt het woord hierna niet ononderbroken, vraagt u het kind om dit wel te doen. Voor meer informatie: zie het filmpje Zoemend lezen (www.veiliglerenlezen.nl) en het artikel Zoemend lezen (Digiregie/Artikelen). Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 7
Registratieformulier Luister maar hoe goed ik lees! Veilig & vlot maan kern 1 t/m 6 Still uit filmpje Zoemend lezen (leesstrook kern 4) Leesstroken Op Digiregie/Lesgeven/Extra materiaal zijn per kern, ook voor kern 1, leesstroken opgenomen. Het zijn woorden die bestaan uit de letters van kern 1 in een groot lettertype. Met een transparante leesschuif, geknipt uit een licht gekleurd plastic mapje, ondersteunt de leerkracht het zoemend lezen. Start met woorden die uit twee letters bestaan. Als het lukt om deze woorden te zoemen, komen de woorden van drie letters aan bod. Misschien lukt het sommige kinderen al om een woord direct te verklanken? Zoemend lezen is een middel om te komen tot vlot lezen, het is geen doel op zich. Voor meer informatie: zie het filmpje Zoemend lezen en het artikel Extra ster-tijd: een intensieve aanpak maakt het verschil (Digiregie/Artikelen). Veilig leren lezen Digiregie Kern 1 t/m 6 Lesgeven Extra materiaal Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 1 Registratieformulier Veilig & vlot maan laat dan op school horen hoe het nu gaat. Dit wordt uiteraard beloond met een sticker en een compliment. Deze terugkoppeling met school is belangrijk voor de motivatie. Oefenkampioen kern 1 Aan het einde van kern 1 kan de oorkonde Oefenkampioen kern 1 worden uitgereikt aan alle kanjers. Lukt het de kinderen om de woorden op de oorkonde zelfstandig te lezen? Veilig en vlot kern 1 Oefen en herhaal uit Veilig & vlot de pagina s met 1, 2, 3 en 4 stippen veelvuldig met risicolezers. Op de pagina s met 1 en 3 stippen staan woorden en zinnen met de nieuw geleerde letter. De pagina s met 2 en 4 stippen zijn de zogenoemde automatiseer pagina s met de al langer geleerde letters. Met name deze pagina s dient een kind zo vaak te lezen (in wisselende volgorde) totdat de woorden en zinnen goed en enigszins vlot gaan. Op het registratieschema van Veilig & Vlot Luister maar hoe goed ik lees (Digiregie/Lesgeven/Extra materiaal) is dit terug te zien. Als u, ondanks de vele herhalingen in de klas en uitbreiding van de leestijd, merkt dat de pagina s met 2 en 4 stippen moeizaam blijven gaan, is afstemming met thuis een kans voor het kind. Geef het kind een kopie van een pagina met 2 stippen als leesblad van de week mee naar huis. Het kind leest dit blad een week lang thuis en oefenkampioen naam: groep: datum: dit lees ik al: veilig & vlot kern 1 vis ver vaas aar, raar. ik vaar. is, mis. ik vis. is er aas kim raap mis aas, vaas. ik raas. es, mes. saar is 6. mik paar sim veilig ig & vlot 1 Oefenkampioen kern 1 maan Veilig leren lezen Digiregie Kern 1 Lesgeven Extra materiaal illustratoren: Ann de Bode en Leo Timmers Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 3 van 7
3 Woorden maken met geleerde letters Kinderen leren woorden maken met de nieuw geleerde letters. De steunkaart Stappenplan spelling (Digiregie/ Lesgeven/Extra materiaal) is een handig stappenplan waardoor kinderen een goede spellingstrategie aanleren. Als een kind moeite heeft om een woord in afzonderlijke klanken te hakken (auditieve analyse), gebruikt u de tussenstap zoemend zeggen. Wijs ondertussen van links naar rechts over de hakstrook (Digiregie/Lesgeven/ Extra materiaal). Hoort het kind nu de afzonderlijke klanken? Laat het woord, na het zoemend zeggen, altijd in afzonderlijke klanken hakken. Start met woorden die bestaan uit twee klanken. Bouw dit op met woorden van drie klanken. De klanken /k/ en /p/ zijn aan het einde van een woord gemakkelijker te onderscheiden dan in de beginpositie. Bied woorden die beginnen met k en p daarom pas aan als het kind woorden die eindigen op k en p goed auditief kan analyseren. 4 Leesplezier Positieve ervaringen opdoen met verschillende soorten leesboeken is belangrijk voor het leesplezier. De aanvullende leesserie bij Veilig leren lezen heeft boeken voor kern 1 waarin kinderen al zelf kunnen lezen. Promoot boeken op een enthousiaste manier en laat kinderen vertellen waarom ze een boek leuk vinden. Laat risicolezers ook af en toe samen lezen met een ander kind uit de klas. Op school en thuis dagelijks voorlezen zorgt er niet alleen voor dat de woordenschat groeit, maar het maakt ook dat het kind plezier beleeft aan boeken. Deze basis is, naast leestechnisch vaardig zijn, nodig om met plezier zelf te kunnen lezen. TIP 2 Het is handig om Veilig gespeld (de pagina s met 1 stip en 2 stippen) in te zetten bij het kiezen van woorden. TIP Bekijk ook eens het filmpje Met plezier beter lezen Organisatie Hoe zorgt u voor de nodige begeleiding van de risicolezers in uw groep? Een goed klassenmanagement en een duidelijke planning (wie, wat, waar, wanneer) zijn twee belangrijke voorwaarden. Verlengde instructie Vanaf kern 1 is verlengde instructie ingepland en werkt u dagelijks intensief met de risicolezers terwijl de andere kinderen zelfstandig werken. Extra ster-tijd Het is van belang dat risicolezers een uitbreiding krijgen van de leestijd buiten de reguliere leeslessen. Het Protocol leesproblemen en dyslexie beveelt drie keer 20 minuten per week aan. In de handleiding van Veilig leren lezen beschrijven we vanaf kern 1 dagelijks een kwartier in de extra ster-tijd rondom technisch lezen of spelling. Kijk op schoolniveau, met de directie en de intern begeleider, wat haalbaar is. Zorg er samen in ieder geval voor dat risicolezers een uur per week, verdeeld over minimaal drie momenten, uitbreiding van de leestijd krijgen onder professionele begeleiding. TIP 1 Sluit de flitsoefening met letterkaartjes af met een spellingoefening. Het kind wordt gevraagd bepaalde woorden te leggen met de letters die op de tafel liggen. Als u werkt met de letters uit een individueel lettergroeidoosje, start u met een woord dat uitsluitend uit groene letterkaartjes bestaat. Bied hierna woorden aan waarin ook telkens een wit letterkaartje is verwerkt. Zo komen alle witte letterkaartjes aan bod, zodat deze letters ook op spellingniveau intensief geoefend worden. Oefenmomenten met maatje, tutor, stagiaire, ouder Voor de broodnodige herhaling van de letters en het lezen in Veilig & vlot is het goed om extra krachten gepland in te zetten. Dit kan zowel binnen als buiten de reguliere leestijd plaatsvinden. Een maatje is een kind uit de eigen klas; een tutor is een kind uit een hogere groep. Zij kunnen een mooie bedrage leveren aan het herhaald lezen met begeleiding. De lezer moet namelijk meteen horen als hij/zij een woord verkeerd verklankt. Ook zorgt de begeleiding ervoor dat het kind echt zelf aan het lezen is (en niet nep-leest in een eigen leesboek). Een kind wordt alleen vaardiger in lezen als het meer en meer leest. We spreken dus van effectieve leestijd als het kind zelf leest terwijl een ander het lezen volgt en directe feedback geeft als dat nodig is. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 4 van 7
Naast een maatje of tutor kan ook een stagiaire of een ouder ingeschakeld worden. Geplande, vaste momenten op een dag zorgen ervoor dat het daadwerkelijk gebeurt. Ouderbetrokkenheid Voorleesboek kern 1 Een goede afstemming en samenwerking tussen school en ouders is uitermate belangrijk voor risicolezers. Vanuit de wetenschap dat lezen beter gaat door veel te lezen, is het logisch dat het de leesontwikkeling van een kind ten goede komt als het thuis regelmatig samen met een ouder leest. Zijn ouders zich hiervan bewust? Een vast moment op een dag zorgt voor een routine. Weten ouders hoe ze met hun kind kunnen lezen? Kennen ze de strategie van het zoemend lezen en weten ze hoe ze hun kind kunnen ondersteunen? Het artikel Ik wil mijn kind thuis helpen met lezen kan verhelderend zijn voor ouders. Stimuleer ouders om met hun kind naar de bibliotheek te gaan op zoek naar boeken die het kind zelf kan lezen en aantrekkelijke voorleesboeken van een hoger technisch leesniveau. In de beginkernen is de keuze uit boeken die kinderen zelf kunnen lezen nog beperkt. TIP Leen aanvankelijk een boekje van school uit aan kinderen van de ster-aanpak om thuis te lezen, zodat de kans groter is dat het kind daadwerkelijk thuis een boek leest. Daarnaast kunnen ouders thuis spelenderwijs bijdragen aan de automatisering van letterkennis door het spelen van lettermemory (kopieerblad 1 en 2). Kopieer de bladen op stevig papier, gebruik voor ieder blad een andere kleur. Knippen en spelen maar! Draai van iedere kleur een kaartje om, benoem de letter en het woord. Is het een setje? Bij ieder omgedraaid kaartje wordt de letter of het woord benoemd. Vanaf kern 1 is de thuissoftware Veilig leren lezen beschikbaar. Hiermee kan het kind spelenderwijs thuis aan de slag. Aan het einde van de kern gaat de Oefenkampioen kern 1 mee naar huis. Ook dit blad mag thuis gelezen worden. Het kind laat trots horen wat het al allemaal kan lezen. Tevens is dit een mooie oefening. En niet te vergeten: heeft de letterboom thuis al een plekje gekregen? Plaat 3 (Digiregie/Lesgeven/Lesmateriaal) gaat eind kern 1 mee naar huis zodat de letterboom kan groeien! Welke letters zie je al allemaal in de boom? Het is leuk als ook in de klas de boom groeit, zodat kinderen en ouders enthousiast gemaakt worden voor een eigen letterboom thuis! Letterkennis en woordleestoets kern 1 Aan het einde van kern 1 worden de lettertoets en de woordleestoets afgenomen. Het is goed om exact in beeld te brengen wat de risicolezers wel en niet beheersen, zodat in kern 2 doelgericht verder gewerkt kan worden. Digiregie/Naslag Artikel Zoemend lezen, geschreven door Ingrid van Loosbroek Artikel Extra ster-tijd: een intensieve aanpak maakt het verschil, geschreven door Ingrid van Loosbroek Artikel Met plezier beter lezen: achtergrondinformatie bij het filmpje, geschreven door Josée Warnaar Artikel Ik wil mijn kind thuis helpen met lezen, geschreven door Ed Koekebacker en Ingrid van Loosbroek Artikel Van zoemend naar vloeiend lezen, geschreven door Ed Koekebacker Instructievideo Zoemend lezen Instructievideo Met plezier beter lezen Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 5 van 7
kopieerblad 1 p aa r raam aas sip mes e v vaas Illustraties: Anjo Mutsaers Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 6 van 7
kopieerblad 2 p aa r e v Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 7 van 7