Businessmodellen voor Sociale Ondernemingen De Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar businessmodellen voor sociale ondernemingen. Een goed businessmodel is essentieel voor iedere succesvolle onderneming en inzicht in de businessmodellen van sociale ondernemingen kan helpen bij het vergroten van de maatschappelijke impact van deze ondernemingen. 70 geïnterviewde ondernemingen voor 2000 7 % 2000-2012 na 2012 37 % 56 % jaar van oprichting stichting overig 21% 19% 20% BV & stichting < 2,5 2,5-5 6-10 11-25 aantal full-time medewerkers 26 > BV 43% rechtsvorm Businessmodel Een businessmodel kan worden opgedeeld in vijf onderdelen en op elk van deze onderdelen zijn verschillende type sociale ondernemingen vastgesteld: Elk van de vijf onderdelen van een businessmodel is per onderneming in kaart gebracht. Op basis hiervan zijn voor elk van de onderdelen type ondernemingen geconstateerd die dezelfde kenmerken hebben. Op de volgende vijf pagina s wordt elk van deze onderdelen van het businessmodel besproken. Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 1/7
Waardepropositie De waardepropositie beschrijft wat de onderneming aanbiedt. In dit onderzoek is de waardepropositie in kaart gebracht door middel van onderdelen: Product of dienst, Aantal producten / diensten, Mate van standaardisatie en De aanbieding. Er bestaan zes verschillende type ondernemingen op dit onderdeel. wat biedt de onderneming aan? 72% voornamelijk producten 28% beide 67% product / dienst wordt aangeboden toegang tot product / dienst voornamelijk diensten Het grootste deel van de ondernemingen biedt het product of de dienst aan de klant aan. Andere ondernemingen bieden toegang tot het product of de dienst, zonder dat de klant daar eigenaar van wordt. 20% voornamelijk diensten enkele dienst volledig gestandaardiseerd de dienst wordt aangeboden voornamelijk diensten volledig of deels gestandaardiseerd toegang tot de diest wordt aangeboden 10% voornamelijk producten meerdere producten volledig gestandaardiseerd het product wordt aangeboden type 3 type 4 voornamelijk diensten enkele dienst volledig of deels maatwerk de diest wordt aangeboden 23% voornamelijk diensten meerdere diensten volledig maatwerk de dienst wordt aangeboden type 5 type 6 zowel producten als diensten meerdere producten en diensten volledig of deels maatwerk 14% Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 2/7
Waardecreatie De waardecreatie beschrijft specifieker hoe de onderneming de waardepropositie aanbiedt. Dit heeft enerzijds een interne component, maar behelst daarnaast ook de positie die de onderneming inneemt in het netwerk. De waardecreatie bestaat uit het onderscheidend vermogen, het type samenwerkingen dat de onderneming heeft en wat voor de onderneming het belangrijkste kapitaal is. Er bestaan zes verschillende clusters op dit onderdeel. van de ondernemingen hebben als belangrijkste onderscheidend vermogen de specifieke kenmerken 74%van het product of de dienst. Deze specifieke kenmerken komen veelal voort uit het sociale karakter van de onderneming. Bijvoorbeeld doordat het product een ander verhaal heeft dan producten van niet-sociale concurrenten. Alleen samenwerkingen met niet-concurrenten Menselijk kapitaal is het meest belangrijk Samenwerkingen met niet-concurrenten en joint-ventures voor nieuwe business 20% 11% Geen specifieke samenwerkingen Menselijk kapitaal is het meest belangrijk type 3 type 4 Samenwerkingen met niet-concurrenten en leveranciers Fysiek kapitaal is het belangrijkst Geen vergelijkbare ondernemingen / substituten Samenwerkingen met niet-concurrenten Menselijk kapitaal is het meest belangrijk type 5 type 6 Alleen samenwerkingen met niet-concurrenten Intellectueel kapitaal is het belangrijkst 23% Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 3/7
Klant De klant van de onderneming wordt is op een aantal variabelen gekenmerkt. Het type klant (particuliere klant, bedrijven of instanties of beiden), het land waarin de klant zich bevindt, of de onderneming een breed klantsegment of een specifiek klantsegment bereikt, of eventueel allebei en wat het type klantrelatie is. Het type klantrelatie is ofwel transactioneel, ofwel relationeel. Een transactioneel relatietype kenmerkt zich doordat de onderneming een eenmalige verkoop als doel heeft voor de relatie met de klant. Een relatietype is relationeel wanneer een onderneming een relatie met de klant opbouwt met als doel om voor langere tijd zaken te doen. type klant locatie klant in Nederland 72% 42% alleen buiten Nederland 4% & 34% beide Zowel particuliere klanten als bedrijven of instanties Klanten altijd in Nederland, in sommige gevallen daarnaast nog buiten Nederland Breed klantsegment Transactionele relatie Particuliere klant Klant in Nederland Breed klantsegment 21% Zowel particuliere klanten als bedrijven type 6 type 4 Bedrijven of instanties als klant Klant in Nederland Transactionele relatie Bedrijven of instanties als klant Klant in Nederland Specifiek segment Relationele relatie 10% 23% of instanties Klant in Nederland Breed klantsegment Relationele relatie Bedrijven of instanties als klant Klanten altijd in Nederland, in sommige gevallen daarnaast nog buiten Nederland Specifiek segment Transactionele relatie type 3 type 5 Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 4/7
Financiële dimensies De financiële dimensies zijn aan de hand van een aantal onderdelen in kaart gebracht. Van elke onderneming zijn de inkomstenbronnen bepaald. Daarnaast is de prijsstrategie geanalyseerd en is bepaald wat de onderneming met de winst doet. Op deze drie onderdelen zijn twee type ondernemingen geconstateerd, die zich alleen onderscheiden door de prijsstrategie die zij hanteren. inkomstenbron donatie 3% verkoop 53% verkoop & donatie verkoop & donatie verkoop & donatie & subsidie 18% 56% Vaste prijsstrategie Variabele of gemixte prijsstrategie 44% Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 5/7
Niet-financiële dimensies Naast het financiële resultaat is voor sociale ondernemingen met name de niet-financiële impact die zij hebben van belang. Dit is een cruciaal onderdeel van een businessmodel voor sociale ondernemingen. Een belangrijk onderdeel van deze niet-financiële dimensies is de plek in de organisatie waar dit resultaat wordt behaald. Er kan sociaal resultaat geboekt worden door de winst die de onderneming maakt, door middel van het product of de dienst die de onderneming levert, bij de resources die de onderneming gebruikt of bij de klant van de onderneming. Er zijn vier type ondernemingen geconstateerd op dit onderdeel. impactgebied locatie impact sociale welvaart & cohesie 37% 67% in Nederland milieu 14% alleen buiten Nederland armoedebestrijding 15% arbeidsparticipatie 31% 19% beide Impact gericht op milieu Impact zowel in Nederland als daarbuiten Impact wordt behaald d.m.v. product of dienst Impact gericht op sociale welvaart en cohesie Impact in Nederland Impact wordt behaald d.m.v. 41% product of dienst of bij de klant 15% Impact gericht op armoedebestreiding Impact buiten Nederland type 3 type 4 Impact gericht op arbeidsparticipatie Impact binnen Nederland Impact voornamelijk op regionaal niveau Impact d.m.v. resources van de onderneming 28% Businessmodellen voor sociale ondernemingen, Bram Kodde (2016) 6/7
Conclusie Er bestaat een grote variëteit aan sociale ondernemingen. In dit onderzoek is deze variëteit tot op een zekere hoogte gereduceerd tot verschillende groepen ondernemingen op verschillende onderdelen. Deze grote variëteit aan sociale ondernemingen toont enerzijds de potentie van sociale ondernemingen, die op verschillende plaatsen maatschappelijke waarde kunnen toevoegen die niet ten koste gaat van het financiële resultaat. Dat de sociale onderneming in vele soorten en maten voorkomt is direct ook een gevaar. Het is hierdoor lastig om te typeren wat een sociale onderneming is en wat niet. Dit heeft tot gevolg dat stakeholders, zoals consumenten, andere ondernemingen of overheden niet bewust kunnen kiezen voor een sociale onderneming ten opzichte van een traditionele for-profit, bijvoorbeeld bij het kopen van een product, het uitbesteden van werk of het aangaan van een samenwerking. Daarnaast is het, doordat sociale ondernemingen niet gemakkelijk te typeren zijn, voor de overheid lastig om regelgeving te maken die sociale ondernemingen kan ondersteunen in het vergroten van de maatschappelijke impact die zij hebben, zoals belastingvoordelen of voorrang bij aanbestedingstrajecten. De grote variëteit aan sociale ondernemingen is dus zowel een voordeel, door de enorme potentie te schetsen, als een nadeel door het gebrek aan onderscheidend vermogen. De gegevens zijn gebaseerd op onderzoek vanuit de Vrije Universiteit Amsterdam, uitgevoerd in de periode februari 2016 - juli 2016. Het onderzoek is uitgevoerd door Bram Kodde. Meer informatie over het onderzoek is te vinden op: socialenterprisetype.wordpress.com Visualisatie van de resultaten door Bart Klouwen (www.bartklouwen.nl). 7/7