Versterking Arbeidsveiligheid Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Samen met het bedrijfsleven wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) het aantal arbeidsongevallen verminderen. Daarom is SZW het Programma Versterking Arbeidsveiligheid gestart. Het programma heeft twee pijlers: de veiligheidsverbetertrajecten waarin samen met bedrijven praktische aanpakken worden ontwikkeld om de veiligheidscultuur van een organisatie te verbeteren; het risicomodel waarin arbeidsrisico s en de effectiviteit van beschermingsmaatregelen in kaart worden gebracht. Het Programma Versterking Arbeidsveiligheid helpt de arbeidsveiligheid te verbeteren bij bedrijven en bedrijfstakken. Door het veiligheidsbewustzijn van werkgevers en werknemers te verhogen en de veiligheidscultuur te versterken. En ook door bedrijven te helpen bepalen wat de meest kosteneffectieve risico-reductiestrategie is. In dit artikel wordt kort ingegaan op een viertal verbetertrajecten. De pilots zijn een van de twintig veiligheidsverbetertrajecten van het Programma Versterking Arbeidsveiligheid van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Doel hiervan is het vergroten van het veiligheidsbewustzijn en het versterken van de veiligheidscultuur bij bedrijven en organisaties. Bedrijfstakken experimenteren volop met veiligheidsverbetertrajecten Minder arbeidsongevallen door aanpassing bedrijfscultuur Foto: Projectbureau PVA In meer dan tien bedrijfstakken draaien al veiligheidsverbetertrajecten van het Programma Versterking Arbeidsveiligheid van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Deze moeten goede praktijkvoorbeelden opleveren hoe bedrijven hun veiligheidsbewustzijn kunnen vergroten en hun veiligheidscultuur versterken. Om het aantal arbeidsongevallen te verminderen wil het ministerie in totaal twintig veiligheidsverbetertrajecten realiseren. Verder ontwikkelt het ministerie een risicomodel waarmee bedrijven hun risicoprofiel kunnen opstellen. Momenteel lopen er veiligheidsverbetertrajecten: in de industrie (golfkarton, papier, vlees, metaalconservering, heftruckproducent, chemie), land- en glastuinbouw, dienstverlening (brandweer); bij afvalverwerking en op bedrijventerreinen. De meeste deelnemende bedrijven hebben hun aanpak ontwikkeld en realiseren nu de instrumenten. Bijvoorbeeld workshops en trainingen voor het middenmanagement en cd-roms en video s voor het personeel. Vervolgens zetten zij deze in om de bedrijfscultuur te veranderen. Met als gewenste resultaat: minder ongevallen, kostenbesparingen, een goede werkomgeving met gemotiveerde medewerkers en een positief bedrijfsimago. Dit jaar moeten alle twintig veiligheidsverbetertrajecten lopen. De opgedane ervaringen dienen als voorbeeld voor andere bedrijven in dezelfde bedrijfstak en eventueel daarbuiten. Voor alle trajecten geldt dat het aantal arbeidsongevallen met 10 tot 15% moet worden verminderd. 14 juli 2005
Het Programma Versterking Arbeidsveiligheid levert een bijdrage om de cultuuromslag te bewerkstelligen in het veiligheidsdenken op de werkvloer. Het loopt tot 2008. Risicomodel Parallel aan de veiligheidsverbetertrajecten werkt het ministerie aan een risicomodel. Hiermee kunnen werkgevers snel de risico s van werknemers in kaart brengen en de meest effectieve en efficiënte beschermingsmaatregelen nemen. Het is daarmee een belangrijk middel bij het stellen van prioriteiten in een Risico- Inventarisatie en -Evaluatie (RIE) en het daarbij behorende plan van aanpak. Eind 2006 levert het ministerie het risicomodel op. Ongevaloorzaak nummer één: vallen van hoogte Te veel arbeidsongevallen Het Programma Versterking Arbeidsveiligheid is in 2003 gestart om het aantal arbeidsongevallen terug te dringen. Er vinden iedere dag ruim 450 arbeidsongevallen plaats (160.000 per jaar). Iedere week overlijden gemiddeld twee mensen aan de gevolgen van een arbeidsongeval; bij 27% komt dit door onveilige situaties. Ongevaloorzaak nummer één is nog steeds het vallen van hoogte. Per jaar leiden 103.000 arbeidsongevallen tot minimaal een dag verzuim. Bij meer dan de helft duurt het verzuim een week of langer. Elke werknemer heeft gemiddeld 41% kans om tijdens zijn of haar werkzame leven een of meer arbeidsongevallen te krijgen die tot verzuim leiden. Onnodig leed en hoge kosten Behalve persoonlijk leed leiden de ongevallen tot de uitschakeling van waardevolle werknemers, het stilleggen van de productie, schade aan het bedrijfsimago en hoge kosten. De kosten voor een werkgever door een arbeidsongeval kunnen oplopen tot 430.000 euro. Een dag verzuim vanwege een werkongeval kost de werkgever ruim 2600 euro. De totale kosten van medische hulp voor de arbeidsongevallen in de bouwsector bedragen voor werkgevers en maatschappij ruim 7 miljard euro. Ongevallen zijn altijd het gevolg van onveilig gedrag: het niet juist toepassen van persoonlijke beschermingsmiddelen of veiligheidsprocedures. Hoe in de praktijk wordt omgegaan met veiligheid heeft alles te maken met de bedrijfscultuur. Veel bedrijven hebben stappen gezet om de arbeidsveiligheid te verankeren in de bedrijfscultuur. Maar dit blijkt lastig. Bedrijven lopen tegen diverse hobbels aan: hoe kan de organisatie worden doordrongen van het nut en de noodzaak van veiligheid, hoe krijgt een bedrijf de veiligheid tussen de oren van de medewerkers. En hoe creëert de werkgever dat bewustzijn voor lange termijn. Papierindustrie pakt arbeidsveiligheid aan Minder ongevallen door voortrekkersrol middenmanagement Hoe kan de papierindustrie de arbeidsveiligheid verbeteren? Hierover gaat het veiligheidsverbetertraject van Stora Enso. Door onder andere het middenmanagement een belangrijke voortrekkersrol te geven kan een vermindering van het aantal ongevallen plaatsvinden. Binnen Stora Enso is de afgelopen periode succesvol gewerkt aan het sterk terugdringen van het ziekteverzuim. De verantwoordelijkheid voor verzuim is nadrukkelijk bij het middenmanagement neergelegd. Nu gaat het bedrijf verder met het verminderen van het aantal arbeidsongevallen waarbij dezelfde methodiek wordt ingezet. Sinds medio 2004 is Stora Enso daarom een veiligheidsverbetertraject gestart. Het Projectbureau Versterking Arbeidsveiligheid van ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ondersteunt daarbij. Nul ongevallen Doelstellingen: het aantal arbeidsongevallen structureel verminderen naar 0; verhoging van het aantal meldingen van gevaarlijke situaties; verhoging van de risicobewustwording van medewerkers; verhoging van de inzet en motivatie van medewerkers; verbetering in de stijl van leidinggeven van het management; verlaging van de kosten die gepaard gaan met ziekteverzuim. juli 2005 15
Bewustwording Bij het arbeidsomstandighedenbeleid werkt Stora Enso met het zogenaamde 4-M-model: mens, machine, methoden en materiaal. De afgelopen jaren is vooral aandacht besteed aan de laatste drie elementen. Nu is het tijd voor het verbeteren van het gedrag van mensen. Bewustwording is daarbij het kernwoord. Dit gebeurt onder andere door opleiden en trainen van leidinggevenden. Alle leidinggevenden binnen de organisatie hebben inmiddels de VCA-opleiding gevolgd, een keurmerk voor veilig werken. Daarnaast is er een nieuw intern systeem voor het melden van onveilige situaties. Medewerkers kunnen onveilige situaties en bijna-ongelukken invoeren in een bedrijfsbreed computernetwerk. Daarin kunnen ze ook volgen wat er vervolgens met de melding is gedaan. Er start nu een nieuw traject samen met TNO Arbeid. Door middel van workshops krijgen leidinggevenden informatie over wat je als leidinggevende kunt doen aan veilig werken (voorbeeldgedrag) en hoe je medewerkers daartoe stimuleert. Er worden filmpjes gemaakt ter ondersteuning. De insteek is simpel en praktisch. Naast de activiteiten voor leidinggevenden zijn ook arbeidsomstandighedenplatforms ingesteld, de zogenaamde Afdelings Arbo Plan commisies (A.A.P. s). Dit zijn werkgroepen per afdeling waarin alle lagen vertegenwoordigd zijn. Multimediale middelen ondersteunen de aanpak van Stora Enso. Een dvd wijst uitzendkrachten en mensen van buiten de organisatie op veiligheidsaspecten. Er is een veiligheidskaartje waarop iedereen kan lezen hoe hij in bepaalde situaties veilig moet handelen en er is een postercampagne waarbij door middel van slogans gewezen wordt op arbeidsveiligheid. Tevens wordt door middel van een lichtkrant, bij de poort en in de fabriek zelf, bijgehouden hoeveel dagen Stora Enso werkt zonder ongevallen. Het veiligheidsverbetertraject loopt tot eind 2007. Foto: morguefile Metaalconservering pakt arbeidsveiligheid aan Minder ongevallen door workshops Hoe kan de metaalconservering de arbeidsveiligheid verbeteren? Hierover gaat het veiligheidsverbetertraject van de VMB, de vereniging van metaalbeschermingbedrijven. Door onder andere het organiseren van workshops kan een vermindering van het aantal ongevallen in de branche plaatsvinden. In deze branche wordt de laatste jaren al veel gedaan op het gebied van veiligheid. Het werk vindt meestal plaats onder moeilijke omstandigheden: op hoogte, in besloten ruimten, met hogedrukwaterapparatuur of met chemische en toxische stoffen. Vaak is het opleidingsniveau van het personeel laag. Dit brengt veiligheidsrisico s met zich mee. Een hoge mate van alertheid op arbeidsveiligheid en productveiligheid is onontbeerlijk voor het werk in de metaalconservering. Sinds medio 2004 zijn zij daarom een veiligheidsverbetertraject gestart. Het Projectbureau Versterking Arbeidsveiligheid van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ondersteunt de brancheorganisatie daarbij. De doelstellingen van het veiligheidsverbetertraject zijn: een hoger veiligheidsbewustzijn voor alle medewerkers binnen de branche; vermindering van het aantal arbeidsongevallen met 10 tot 15%. Bedrijfsblind De VMB heeft gegevens verzameld over gevaarlijke situaties en hoe men deze kan aanpakken. Dat vormt de basis voor workshops. Van de 80 aangesloten bedrijven die metaalconservering als hoofdactiviteit hebben krijgen 20 tot 25 organisaties workshops aangeboden. 16 juli 2005
Foto: morguefile Vaak blijkt dat het met de veiligheid op papier wel in orde is maar dat in de praktijk medewerkers bedrijfsblind zijn. Het gaat om de juiste mentaliteit omtrent veiligheid. Veilig werken moet een tweede natuur worden, aldus projectleider Du Mortier. Leidinggevenden spelen een belangrijke rol. Zij geven meestal het voorbeeld. Veiligheid moet een belangrijk terugkerend item zijn op het werkoverleg. Het veiligheidsverbetertraject loopt tot eind 2007. Bij tien bedrijven worden medewerkers op de werkvloer begeleid. Een praktische inslag staat daarbij centraal. Daarna worden de resultaten direct weer via workshops doorgegeven aan de andere bij de VMB aangesloten bedrijven. Doordat meer dan 80% van de branche bij de VMB is aangesloten, kan men hiermee het denken over arbeidsveiligheid in de branche beïnvloeden. De Vereniging van Metaalbeschermingsbedrijven heeft circa 75 leden, die samen circa 80% van de markt voor straal- en conserveerwerk beslaan. De VMB fungeert voor deze bedrijven als belangenbehartiger, kenniscentrum en als gesprekspartner van opdrachtgevers en overheden. De markt voor staalconservering wordt gekenmerkt door een toenemende professionalisering waarbij metaalconserveerders steeds meer projectpartners worden. Dit komt onder meer tot uiting in de steeds grotere rol die VMB-leden spelen in de totstandkoming en uitvoering van bestekken, logistiek en nazorg. Ook op het gebied van Arbo en Milieu is de bedrijfstak de laatste decennia enorm in ontwikkeling. Bij dit alles is de VMB een centraal communicatiepunt voor de gehele bedrijfstak. Minder ongevallen door inzet multimediale middelen Hoe kan de golfkartonindustrie de arbeidsveiligheid verbeteren? Hierover gaat het veiligheidsverbetertraject van de vereniging golfkarton. Met behulp van de inzet van multimediale middelen wil de organisatie kennis en gedrag op de werkvloer veranderen. De golfkartonindustrie werkt hard aan het terugdringen van het aantal ongevallen. Veiligheid op de werkvloer vereist kennis en gedragsverandering. Kennis moet begrijpelijk overgedragen worden op de werknemers en moet motiveren tot veilig gedrag. Leidinggevenden moeten het goede voorbeeld geven. Het gaat om het continu uitdragen van het belang van veiligheid als eerste prioriteit. Sinds maart 2004 is de branchevereniging daarom als extra stimulans een veiligheidsverbetertraject gestart. Het Projectbureau Versterking Arbeidsveiligheid van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ondersteunt daarbij. De doelstellingen van het veiligheidsverbetertraject zijn: met behulp van een aantal multimediale educatieve middelen de kennis over veiligheid op de werkvloer verhogen en de attitude met betrekking tot veiligheid verbeteren; het aantal ongevallen per 1000 medewerkers is eind 2006 met 25% gedaald. Maatwerk De elf aangesloten bedrijven hebben gezamenlijk een cd-rom gemaakt. Hierop staat algemene en bedrijfsspecifieke informatie. Elk bedrijf kan de cd-rom op zijn eigen manier gebruiken afhankelijk van de situatie of de doelgroep. Zo krijgen bezoekers een korte algemene veiligheidsinstructie op video te zien. Medewerkers met een tijdelijk contract en uitzendkrachten krijgen daarnaast verdergaande veiligheidsken- juli 2005 17
Foto: morguefile nis die nodig is op de werkvloer en specifieke veiligheidsinstructies voor de machines waaraan ze werken. Het vaste personeel krijgt ook een aantal cases aangeboden die ieder jaar worden vernieuwd. De cases laten (bijna) ongelukken zien die, aan de hand van werkelijk gebeurde situaties, in beeld worden gebracht. Er zitten ook discussievragen bij. Deze worden besproken tijdens teamvergaderingen. Zo worden direct leidinggevenden en operators gedwongen om over herkenbare onveilige situaties en onveilig gedrag te praten. Maar de vragen komen ook terug op tentamens die medewerkers moeten afleggen. De cases zijn ingedeeld in categorieën zoals bijvoorbeeld klemmen/bekneld raken, snijden en steken door scherpe voorwerpen en misstappen, struikelen, uitglijden. Alle bedrijven zijn in februari 2005 gestart met het gebruik van de multimediale middelen die zijn geïnstalleerd op het interne netwerk. Zo komt deze aanpak tegemoet aan de behoefte aan e-learning. Meer weten Voor meer informatie over het Programma Versterking Arbeidsveiligheid zie de website: www.arbeidsveiligheid.szw.nl. Voor meer informatie over de Vereniging Golfkarton zie: www.golfkarton.org.