DEELPLAN 2 Betekenisvolle instructie en begeleiding Onderwerpen: Leerstofaanbod, Effectieve instructie, Spelbegeleiding (OB), Een rijke leeromgeving, Strategieën voor denken en leren De bovenstaande onderwerpen worden per half jaar gekoppeld aan een ander vakgebied 1. Rekenen / gecijferdheid (februari 2017) 2. Woordenschat en begrijpend lezen / begrijpend luisteren (september 2017) 3. Technisch lezen / fonemisch bewustzijn (maart 2018) 4. Taal en spelling (september 2018) Uitgangssituatie Wanneer we kijken naar de leeromgeving zien we dat er in alle groepen wel ondersteuning aanwezig is, echter die ondersteuning is in de meeste groepen te weinig aantrekkelijk, overdacht en uitdagend. We missen een doorgaande lijn in de school en belangrijke ondersteunende materialen ontbreken in klassen. Te denken valt aan strategiekaarten voor spelling, taal, rekenen en begrijpend lezen. Ook missen we in een rijke, overdachte structuur die ondersteuning biedt aan onderwijs in woordenschat. Leerlingen kunnen hierdoor niet terugvallen op de leeromgeving als ze het even niet meer weten. De instructie kan schoolbreed aan kracht winnen door het bieden van een structuur, inhoudelijke helderheid, meer activering en feedback. Tevens is cognitieve regulering nog geen herkenbaar deel van de instructie: aanleren van strategieën, reflectie op verschillende strategieën en leerlingen in interactie met elkaar laten nadenken; Het leerstofaanbod kan op een aantal punten versterkt worden (met name woordenschat, taal, spelling), en er aandacht nodig is voor een meer systematischere (her)implementatie van methodes. Spelbegeleiding in de onderbouw: Het begeleiden van spel staat onder druk doordat er tijdens het speelwerken vaak instructie wordt gegeven in de kleine groep. De leerkracht werkt met uitgestelde aandacht en is daardoor weinig beschikbaar voor de zelfstandig spelende leerlingen of om het spel te begeleiden. Doelstelling(en) Effectieve instructie Onderstaande doelstellingen worden behaald in de eerste drie maanden van ieder half jaar Structuur 1. De leerkracht maakt duidelijk hoe de les inhoudelijk aansluit bij voorgaande lessen m.b.t hetzelfde onderwerp. 2. De leerkracht verduidelijkt de lesdoelen o plaatst doelen in een rijke context o zorgt dat het lesdoel binnenkomt o maakt de betekenis van de les /activiteit duidelijk 3. De leerkracht maakt voor leerlingen de inhoudelijke opbouw van de les en procesmatige stappen inzichtelijk. Inhoudelijke helderheid 4. De leerkracht geeft duidelijke uitleg van de leerstof en opdrachten. o legt uit in opeenvolgende stappen 1
o stelt vragen die door de leerlingen begrepen worden o vat van tijd tot tijd de leerstof samen o zorgt voor aanschouwelijke en ondersteunende middelen die leerdoelen ondersteunen, verwijst bijvoorbeeld naar de leeromgeving. o houdt in de gaten of leerlingen de instructie nog kunnen volgen en schakelt zo nodig een stapje terug in de leerlijn o geeft blijk van beheersing van de inhoud van de les o geeft blijk van kennis van de leerlijnen en vakdidactiek 5. De leerkracht maakt passend gebruik van didactische hulpmiddelen. Activering 6. De leerkracht betrekt alle leerlingen bij de les. 7. De leerkracht hanteert bij uitleg werkvormen die leerlingen activeren. Feedback 8. De leerkracht geeft feedback aan leerlingen. o gaat tijdens de instructie na of de leerlingen de leerstof hebben begrepen o gaat tijdens de verwerking na of de leerlingen de opdrachten op de juiste manier uitvoeren o refereert bij feedback expliciet aan het doel van de les o geeft feedback op de wijze waarop leerlingen tot hun antwoord komen o feedback is opgebouwd uit feed-up, feed-back en feed-forward 9. De leerkracht gaat na of de lesdoelen behaald zijn. o laat leerlingen reflecteren op hun eigen leerproces o vat samen wat leerlingen geleerd hebben o grijpt expliciet terug op de doelen o gaat na wat de prestaties van de leerlingen zijn Leeromgeving Werken met dag- en weektaken Strategieën voor denken en leren 10. De leerkracht richt een ondersteunende en uitdagende leeromgeving in. o De leeromgeving correspondeert met het leerstofaanbod dat in die periode dominant is o De leerkracht zorgt ervoor dat de leeromgeving aansluit bij de leerlingen uit zijn groep, rekening houdend met de verschillende niveaus, leerstijlen en belevingswerelden. o De leerkracht zorgt voor ondersteunende en stimulerende materialen o De leerkracht zorgt voor adequate en stimulerende soft- en hardware o De leerkracht maakt leerlingen nieuwsgierig en overtuigt hen van de relevantie van leerinhouden. o OB: speel- en werkhoeken zijn thematisch ingericht zijn, gekoppeld aan doelen aan Inzichtelijk en lokken spel uit o zorgt voor actuele handelingswijzers die passen bij de leerstof van dat moment 11. De leerkracht zorgt voor passende en betekenisvolle dag- en / of weektaken. 12. De leerkracht leert de leerlingen strategieën voor denken en leren aan. o Leert oplossingsmethodieken (algoritme, analogie, regeltoepassing) aan die gerelateerd zijn aan het doel van de les o Demonstreert denkstrategieën door modeling of hardop denken o Vereenvoudigt problemen door ze in stukken te hakken 2
Spelbegeleiding (OB) Onderstaande doelstellingen worden behaald in de tweede drie maanden van ieder half jaar 13. De leerkracht zorgt tijdens het spelen en werken voor een coachende/begeleidende rol: o De leerkracht heeft de materialen afgestemd op het niveau en de ontwikkeling van de kinderen o De leerkracht hanteert een organisatie die het mogelijk maakt om mee te spelen in de diverse hoeken. o De leerkracht speelt mee met de kinderen en verrijkt en verdiept het spel, helpt het spel naar een hoger te tillen. o De leerkracht observeert de acties van de kinderen en benut deze voor vervolgactiviteiten/spel etc. o De leerkracht zorgt voor uitlokkende spelsituaties. o De leerkracht reflecteert/evalueert met kinderen op het proces en uitvoering. Strategieën voor denken en leren Prestatie indicatoren * Leerkrachten die deze doelen niet binnen de gestelde tijd halen krijgen persoonlijke begeleiding 14. De leerkracht laat leerlingen hardop denken, en laat daarbij vooral denkprocessen verbaliseren. 15. De leerkracht laat leerlingen reflecteren op oplossingsstrategieën en hun eigen aanpakgedrag. o Laat leerlingen verschillende oplossingsstrategieën met elkaar vergelijken o Geeft leerlingen niet alleen feedback op het resultaat maar ook op het proces o Brengt structuur aan in de verschillende oplossingsstrategieën o Laat leerlingen de handigste oplossingsstrategie bepalen 16. De leerkracht stimuleert reflectie door middel van interactieve instructie- en werkvormen. o De leerkracht is niet alleen zelf aan het woord maar stimuleert reflectie door middel van interactie met en tussen leerlingen o De leerkracht zorgt dat de interactie tussen leerlingen gestructureerd en doelmatig verloopt. o De leerkracht zorgt voor werkvormen waarbij interactie tussen leerlingen leidt tot reflectie. 17. De leerkracht stimuleert het hanteren van controleactiviteiten. o De leerkracht schenkt daarbij aandacht aan schatten / voorspellen (rekenen en lezen) o Leert leerlingen aanpakken om eigen antwoorden te checken o Laat oplossingen relateren aan de context 18. De leerkracht bevordert het toepassen van het geleerde. o De leerkracht plaatst de leerstof in een betekenisvolle context o De leerkracht vraagt leerlingen waarvoor het geleerde gebruikt kan worden o De leerkracht bevordert het bewust toepassen van het geleerde in andere leergebieden Rekenen Per 1 mei 2017 heeft 80 procent doel 1 t/m 11 behaald Per zomervakantie 2017 heeft 100 procent doel 1 t/m 11 behaald Per zomervakantie 2017 heeft 80 procent doel 12 t/m 17 behaald Rekenen / begrijpend lezen, begrijpend luisteren & woordenschat Per 1 december 2017 heeft 100 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van rekenen Per 1 december 2017 heeft 80 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van begrijpend lezen en woordenschat Per 1 maart 2018 heeft 100 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van begrijpend lezen en woordenschat Per 1 maart 2018 heeft 80 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van begrijpend lezen en woordenschat Begrijpend lezen & woordenschat / technisch lezen (TL) en fonemisch bewustzijn Per 1 mei 2018 heeft 100 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van begrijpend lezen en woordenschat 3
Per 1 mei 2018 heeft 80 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van TL/fonemisch bewustzijn Per zomervakantie 2018 heeft 100 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van TL/fonemisch bewustzijn Per zomervakantie 2018 heeft 80 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van TL/fonemisch bewustzijn Technisch lezen en fonemisch bewustzijn / taal en spelling Per 1 december 2018 heeft 100 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van TL/fonemisch bewustzijn Per 1 december 2018 heeft 80 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van taal en spelling Per 1 maart 2019 heeft 100 procent doel 1 t/m 11 behaald op het gebied van taal en spelling Per 1 maart 2019 heeft 80 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van taal en spelling Per 1 juli 2019 heeft 100 procent doel 12 t/m 17 behaald op het gebied van taal en spelling Implementatie Naast de specifieke implementatie die genoemd staat, wordt het volgende structureel gedaan: Collegiale consultatie wordt mogelijk gemaakt. Er vinden groepsbezoeken plaats door de directeur / bouwco s en intern begeleider Alle genoemde implementatie activiteiten worden weggezet in de jaarkalender. Hoewel de implementatie verbonden is aan vakgebieden en ingedeeld is in semesters, zal er ook in de volgende semesters aandacht blijven voor de vakgebieden die eerder aan de orde zijn geweest. De vakgebieden en daarmee verbonden onderwerpen blijven onderwerp van gesprek tijdens vergaderingen en er blijven ook observaties plaatsvinden. Los van onderstaande implementatiestappen worden er voor februari 2017 afspraken gemaakt over de inzet en het gebruik van methodes en de inhoud van de weektaken. De afspraken worden vastgelegd in een kwaliteitshandboek. Daarnaast worden de leerkrachten in groep 4 en 5 geschoold in het gebruik van Gynzy in verband met verwerking Ipads Semester 1 (rekenen): februari 2017 juli 2017 Februari april 2017 De leerkrachten ontvangen informatie over het activerende directe instructiemodel om te bestuderen. In een bouwbijeenkomst wordt dit model nogmaals besproken. Ervaringen/ leervragen worden met elkaar uitgewisseld. Alle leerkrachten maken een presentatie van de leerdoelen per leerjaar, de belangrijkste strategieën van hun leerjaar, en de belangrijkste modellen en hulpmiddelen die in dat leerjaar terugkomen. Tijdens een teambijeenkomst / scholingsmoment presenteren de leerkrachten de bevindingen van hun leerjaar onder leiding van een externe rekenexpert. Vervolgens vinden er twee scholingsmomenten voor de hele school plaats onder leiding van dezelfde externe rekenexpert plaats. Onderwerpen: o Effectieve algemene rekendidactiek voor groep 1 t/m 8 (bijvoorbeeld aandacht voor automatiseren en strategieën, effectieve ondersteuning voor zwakke rekenaars e.d.) o Het IJsbergmodel en de toepassing op de lessen uit de methode o Het drieslagmodel en de toepassing daarvan o Het inrichten van een rijke rekenleeromgeving o Rijke rekenactiviteiten voor de onderbouw De leerkrachten bereiden na de eerste scholing maandelijks een rekenles samen voor (in bouw, in een werkmoment, of in maatjes) aan de hand van een lesvoorbereidingsformulier waarin de doelen 1 t/m 11 terug komen. Hiervoor is een format beschikbaar. In de bouwvergaderingen staan de volgende onderwerpen naar behoefte van de bouw centraal. o Het effectief modelen van rekenstrategieën o Interactieve instructiewerkvormen o Inrichting van de rekenleeromgeving / handelingwijzers o Betekenisvolle rekenweektaken o.. Denk qua werkvorm aan het bespreken van persoonlijke leervragen, het uitwisselen van tips, het delen van goede 4
praktijken, samen oefenen. De externe rekenexpert voert eenmaal een observatie uit bij alle leerkrachten gericht op de doelen uit dit verbeterplan. De bouwco s/ intern begeleider of directeur sluiten aan bij de observaties, om zo kennis en vaardigheden te vergaren. Mei juli 2017 De leerkrachten bereiden maandelijks een rekenles samen voor (in bouw, in een werkmoment, of in maatjes) aan de hand van een lesvoorbereidingsformulier waarin de doelen 1 t/m 17 terug komen. De bouwco s voeren observaties uit bij alle leerkrachten gericht op de doelen uit dit verbeterplan. De leerkrachten filmen hun instructie en vragen feedback aan een collega gericht op doel 12 t/m 17 In de bouwvergaderingen staan de volgende onderwerpen naar behoefte van de bouw centraal: o Het effectief modelen van rekenstrategieën o Interactieve instructiewerkvormen om reflectie op gang te brengen o Onderbouw: Spelbegeleiding gericht op gecijferdheid Semester 2 (rekenen - begrijpend lezen/ luisteren & woordenschat): augustus 2017 januari 2018 Augustus november 2017 De boeken Grip op Leesbegrip van het CPS en Met Woorden in de Weer van Marianne Verhallen worden aangeschaft en belangrijke hoofdstukken worden als leesmateriaal gedeeld met het team. Teamleden presenteren in een vergadering (bouw, werkmoment of teamvergadering) aan elkaar wat ze van het leesmateriaal geleerd hebben. Er vinden twee à drie scholingsmomenten plaats onder leiding van een expert waarin de onderwerpen die al eerder theoretisch aan bod zijn gekomen verder verdiept worden. Onderwerpen: o Het proces van begrijpend luisteren en lezen o Een effectieve didactiek voor begrijpend lezen en luisteren (m.n. aandacht voor modelen) o Een effectieve didactiek voor woordenschat: de viertakt voor woordenschat o Begrijpend lezen in relatie tot technisch lezen, woordenschat, kennis van de wereld, en leesmotivatie o Het gebruik van methodes (Nieuwsbegrip, Taal in Beeld) De leerkrachten bereiden maandelijks na de eerste scholing een les woordenschat of begrijpend lezen samen voor (in bouw, in een werkmoment, of in maatjes) ahv een lesvoorbereidingsformulier specifiek voor begrijpend lezen / woordenschat. De bouwco s voeren observaties van lessen / activiteiten begrijpend lezen/ luisteren of woordenschat uit bij alle leerkrachten gericht op de doelen uit dit verbeterplan en de scholing. December 2017 maart 2018 (enige overlap met semester 3) De expert voert tweemaal een observatie uit bij alle leerkrachten: eenmaal gericht op woordenschat, eenmaal gericht op begrijpend lezen/ begrijpend luisteren. De bouwco s/ intern begeleider of directeur sluiten aan bij de observaties, om zo kennis en vaardigheden op te doen en vervolgens een nieuwe observatieronde te starten. Een groepjes leerkrachten (uit onder- midden- en bovenbouw) zoeken informatie op over het inrichten van een effectieve leesomgeving. De leerkrachten presenteren hun bevindingen in een teamvergadering. In de teamvergadering maken we vervolgens afspraken over de inrichting van de rijke leeromgeving. Leerkrachten oefenen het modelen van begrijpend lezen / luisteren in een bouwvergadering met elkaar. De leerkrachten bereiden maandelijks een les woordenschat of begrijpend lezen samen voor (in bouw, in een werkmoment, of 5
in maatjes) ahv een lesvoorbereidingsformulier specifiek voor begrijpend lezen / woordenschat. Semester 3 (begrijpend lezen/ luisteren & woordenschat technisch lezen en fonemisch bewustzijn) Maart 2018 juli 2018 Belangrijke hoofdstukken uit het dyslexieprotocol, de kwaliteitskaart van School aan Zet Opbrengstgericht werken aan voortgezet technisch lezen en de kwaliteitskaart Effectief aanvankelijk lezen worden als leesmateriaal gedeeld met het team. In een bouwvergadering bespreken de leerkrachten de inhoud van het leesmateriaal met elkaar. In een bouwvergadering wisselen leerkrachten tips uit om de leesmotivatie te vergroten. In een bouwvergadering bekijken de leerkrachten elkaars rijke leesomgeving: tips en tops worden met elkaar uitgewisseld. De leerkrachten bereiden maandelijks een les technisch lezen/ fonemisch bewustzijn samen voor (in bouw, in een werkmoment, of in maatjes). De bouwco s en/ of intern begeleider voeren tweemaal een observatie uit bij alle leerkrachten gericht op technisch lezen en de doelen uit het plan en de Kwaliteitskaarten van SAZ. Semester 4 (technisch lezen en fonemisch bewustzijn taal en spelling) September 2018 februari 2019 In schooljaar 2017 2018: Keuze maken of er gewerkt gaat worden met een nieuwe taalmethode. Wanneer er overgegaan wordt op een nieuwe methode worden leerkrachten intensief begeleid in het gebruik van deze methode (hiaat oude nieuwe methode, organisatievormen, wijze van toetsing e.d.) Taal (alle groepen) Alle leerkrachten maken een presentatie van de belangrijkste leerdoelen per leerjaar op de verschillende taaldomeinen. Tijdens een teambijeenkomst / scholingsmoment presenteren de leerkrachten de bevindingen van hun leerjaar. De leerkrachten ontvangen informatie over effectieve taaldidactiek. De leerkrachten bereiden maandelijks een les taal samen voor (in bouw, in een werkmoment, of in maatjes) ahv een lesvoorbereidingsformulier specifiek voor taal. De bouwco s en/ of intern begeleider voeren tweemaal een observatie uit bij alle leerkrachten gericht op technisch lezen en de doelen uit het plan. Spelling (vanaf groep 3) De leerkrachten ontvangen de kwaliteitskaart van School aan Zet Tips voor betere spellingsresultaten. In een bouwvergaderingen wordt de inhoud van de kwaliteitskaart met elkaar besproken. Iedere leerkracht formuleert drie acties waarmee hij of zij de komende twee maanden aan de slag gaat in zijn groep. Na twee maanden worden de ervaringen met elkaar gedeeld in een bouwvergadering. Iedere leerkracht ontvangt een groepsbezoek van de bouwcoördinator en / of intern begeleider naar aanleiding van de Kwaliteitskaart. Zijn de goede praktijken die daar in beschreven staan zichtbaar? 6