STRATEGISCHE BEHEERVISIE OPENBARE RUIMTE WELOVERWOGEN KIEZEN IN KWALITEIT GEMEENTE LANGEDIJK 10 mei 2012
1
Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Aanleiding 4 1.2 Doel 4 1.3 Leeswijzer 5 2 De openbare ruimte van Langedijk 1 2.1 Wat is openbare ruimte 6 2.2 Beheerarealen - de scope 6 2.3 Afdeling Openbare werken 7 3 Beheer en beleid 1 3.1 Wat is beheer 8 3.2 Kerntaken van beheer 8 3.3 Beheer en kwaliteit van de leefomgeving 10 3.4 Beleidsdoelstellingen 12 3.5 Duurzaam onderhouden 14 3.6 Planmatig en integraal werken 17 3.7 INBESTEDEN versus uitbesteden 18 3.8 Interactief werken 18 4 Beheer en kwaliteit 1 4.1 Inleiding 22 4.2 Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte - Beeldkwaliteitsniveaus 22 4.3 NEN 2767 - conditiemeting 23 4.4 Kwaliteitsniveaus in de praktijk 24 4.4.1 Kwaliteitsniveau Zeer hoog: A+ 24 4.4.2 Kwaliteitsniveau Hoog: A 25 4.4.3 Kwaliteitsniveau Basis: B 26 4.4.4 Kwaliteitsniveau Laag: C 28 4.4.5 Kwaliteitsniveau Zeer laag: D 29 4.5 Keuzevrijheid en nuances in kwaliteit 30 4.6 De huidige kwaliteit van de openbare ruimte 31 5 Beheer en begroting 1 5.1 Inleiding 34 5.2 De commissie BBV 35 5.3 Onderhoudswerkzaamheden 36 5.4 Exploitatie versus investering 37 5.5 Strategische keuze in kwaliteitsniveau 39 5.6 Integraal werken integraal budgetteren 42 5.7 Beheertoets 44 2
6 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 1 6.1 Inleiding 46 6.2 Managementsamenvatting 46 6.3 Ontwikkelpad 49 6.4 Gevraagde beslissingen 49 1 Arealenboek Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2 Kwaliteitsniveaus per beheerareaal 52 3 Kwaliteitsniveaus en effect op beleidsdoelstellingen 57 3
HOOFDSTUK 1 Inleiding 1.1 AANLEIDING Een gezonde, veilige en schone openbare ruimte is de basis voor een goede en prettige leefomgeving. De onderdelen groen, reiniging en afvalinzameling, wegen, riolering, water, gemeentelijke gebouwen en kunstwerken vormen samen de openbare ruimte van de gemeente Langedijk. De burger beoordeelt hierbij doorgaans niet de kwaliteit van de afzonderlijke onderdelen, maar zal in veel gevallen de algehele kwaliteit en het beeld van de openbare ruimte beoordelen. Mede hierdoor is een groeiende behoefte ontstaan naar een integrale aanpak van het beheer van de openbare ruimte. Bovendien zijn de onderdelen op het gebied van beheeractiviteiten toch al sterk verweven met elkaar. Zo kan vervanging van riolering onder een weg veelal gepaard gaan met grootschalig onderhoud aan de weg. Om invulling te geven aan deze integrale aanpak, is sinds 2009 het gehele beheer van de openbare ruimte inclusief gebouwen geïntegreerd in één afdeling, de afdeling Openbare Werken. Deze afdeling is verantwoordelijk voor de aanleg, het in stand houden en beheren van groen, verhardingen, openbare verlichting, straatmeubilair, kunstwerken, oevers, water, riolering en gemeentelijke gebouwen. De afdeling Openbare Werken hanteert hierbij een integrale benadering van het beheer van de openbare ruimte in Langedijk en alles wat zich daar in bevindt. De volgende stap om invulling te geven aan deze integrale aanpak, is het opstellen van een strategische beheervisie van de openbare ruimte van de gemeente Langedijk. Dit document ligt nu voor u. 1.2 DOEL Deze strategische beheervisie zet in op een integrale kwaliteitsbenadering van het beheer van de openbare ruimte in de gemeente Langedijk. Het dient als basis om over de gemeentelijke kwaliteitsambitie discussie te kunnen voeren en om de kwaliteitsambitie vervolgens vast te kunnen stellen. Welke kwaliteit wil de gemeente waar hebben en wat zijn de financiële consequenties hiervan? Het gaat hierbij om een kwaliteitskeuze over de technische staat en de verzorging van de openbare ruimte. Anderzijds geeft de beheervisie de kaders ofwel de speelruimte aan waarbinnen het beheer van de openbare ruimte uitgevoerd kan worden. Hierbij geldt dat maatwerk en nuances in kwaliteit binnen beheerarealen en bepaalde gebieden altijd mogelijk blijven. Naast de handvatten voor de gemeenteraad met betrekking tot het maken van kwaliteitskeuzes, biedt de beheervisie ook een eerste inzicht in de bijbehorende financiële consequenties. Apart van dit instrument wordt een concreet uitwerkingsplan voorgelegd met keuzes voor de komende vier jaar. Voorliggende visie en het concrete voorstel zullen 4
een vertaling krijgen in de beheerplannen per areaal en in de planning- en control cyclus. Het uitwerkignsplan wordt jaarlijks tegelijk met de kadernota aangeboden aan de raad. 1.3 LEESWIJZER De hoofdstukindeling van deze strategische beheervisie is als volgt: Hoofdstuk 2: De openbare ruimte van Langedijk. Allereerst wordt in dit hoofdstuk de term Openbare ruimte nader beschreven en gedefinieerd. Vervolgens wordt in een scope beschrijving aangegeven op welke onderdelen van de openbare ruimte deze strategische beheervisie zich richt. Tot slot wordt kort aandacht besteed aan de kenmerken, beheerfilosofie en de missie van de afdeling Openbare werken ; Hoofdstuk 3: Beheer en beleid. Dit hoofdstuk beschrijft wat er met de term Beheer wordt bedoeld en welke kerntaken binnen het beheer van de openbare ruimte te onderkennen zijn. Ook wordt gekeken naar het effect van beheer op de kwaliteit van de leefomgeving. Verder wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de relevante beleidsdoelstellingen vanuit de gemeente Langedijk welke betrekking hebben op het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Het betreft hier drie hoofd beleidsthema s: veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid. Daarnaast is een belangrijke rol weggelegd voor het beperken van de milieubelasting als onderdeel van duurzaam onderhouden. Tot slot wordt er in dit hoofdstuk aandacht besteed aan planmatig, integraal en vraaggericht werken als speerpunten voor het toekomstige beheer van de openbare ruimte; Hoofdstuk 4: Beheer en kwaliteit. In dit hoofdstuk wordt de systematiek beschreven om kwaliteitsambities van de openbare ruimte vast te leggen en de kwaliteit van de openbare ruimte objectief en eenduidig te definiëren, te meten en te beoordelen. Daarbij wordt de systematiek van de CROW publicatie 288 Kwaliteitscatalogus Openbare ruimte gevolgd. Naast een beschrijving van de systematiek, wordt ook uitgebreid aandacht besteed aan de te onderscheiden kwaliteitsniveaus en worden per kwaliteitsniveau de belangrijkste aspecten en eigenschappen beschreven. Tot slot wordt ook gekeken naar de huidige kwaliteit van de openbare ruimte in de gemeente Langedijk; Hoofdstuk 5: Beheer en begroting gaat in op de begrotingssystematiek. Hierbij wordt gekeken naar de te onderscheiden beheerkosten en het overzicht van de huidige financiële middelen voor het beheer van de openbare ruimte. In dit hoofdstuk wordt een kostoverzicht gepresenteerd, waarin de kosten voor de verschillende kwaliteitsniveaus zijn weergegeven. Daarnaast wordt aandacht geschonken aan de visie van de beheerafdeling Openbare werken op het beheer en de kwaliteit van de openbare ruimte. Zowel het kostenoverzicht als de visie van de beheerafdeling hebben als doel om verdere richting te geven aan de kwaliteitsdiscussie. Hoofdstuk 6: Conclusies en aanbevelingen. In dit hoofdstuk is een management samenvatting opgenomen en zijn de conclusies en aanbevelingen kort samengevat. Tot slot wordt in dit hoofdstuk ingegaan op de benodigde vervolgstappen in het proces van vaststelling van kwaliteitsambities tot en met het daadwerkelijk bewerkstellingen, handhaven en toetsen van de afgesproken kwaliteit van de openbare ruimte. 5
2 HOOFDSTUK De openbare ruimte van Langedijk 2.1 WAT IS OPENBARE RUIMTE Allereerst is het van belang om de term Openbare Ruimte helder te hebben. Er is niet één algemeen geaccepteerde definitie voor de openbare ruimte voorhanden. Er zijn vele definities en indelingen beschikbaar, gebaseerd op gebruik, beheer, eigendomsvormen of andere criteria. De meeste definities verstaan onder openbare ruimte: Een ruimte die vrij toegankelijk is voor mensen en waar mensen ongeacht hun sociale achtergrond op vrijblijvende wijze met elkaar contacten kunnen leggen en onderhouden (Bron: Kenniscentrum stedelijke vernieuwing) Bovenstaande definitie richt zich op vrij toegankelijke ruimtes. Deze Strategische Beheervisie richt zich ook op gemeentelijke gebouwen welke niet altijd vrij toegankelijk zijn voor inwoners. Verder is bijvoorbeeld voor riolering bovengenoemde definitie moeilijk te hanteren. Specifiek voor de gemeente Langedijk is gekozen om onderstaande definitie te hanteren: Onder openbare ruimte wordt verstaan alle ruimtes en werken welke in eigendom en/of beheer zijn van de gemeente en welke direct of indirect invloed hebben op de leefomgeving. Het betreft hier zowel vrij toegankelijke als niet toegankelijke ruimtes en werken. Een aantrekkelijke openbare ruimte draagt bij aan een prettige leefomgeving. Bovendien fungeert de openbare ruimte als het visitekaartje van de gemeente. 2.2 BEHEERAREALEN - DE SCOPE Deze Strategische Beheervisie richt zich op de gehele openbare ruimte binnen de gemeente Langedijk. Deze openbare ruimte is opgesplitst in beheerarealen. De beheerarealen zijn: Grijs (wegen, voetpaden, verkeersmaatregelen, openbare verlichting, kunstwerken et cetera); Groen (openbaar groen, begraafplaatsen, speel- en sportvoorzieningen en overig straatmeubilair maar ook reiniging en onkruid op verharding en huisvuil inzameling); Blauw (water, waterwerken, oevers en riolering); Rood (gebouwen in gemeentelijke eigendom). Genoemde beheerarealen zijn uitgewerkt in een arealenboek. Het arealenboek geeft per beheerareaal inzage in de areaalgegevens en de actuele onderhoudstoestand. Het arealenboek is onderdeel van het jaarlijkse uitwerkignsplan bij deze beheervisie. 6
De filosofie is om het beheer van de openbare ruimte integraal te benaderen, oftewel: de verschillende beheerarealen worden in samenhang onderhouden en beheerd. Daarbij heeft de beheerder te maken met verschillende overwegingen en beleidsdoelen. Deze zijn in hoofdstuk 3 uiteengezet en toegelicht. 2.3 AFDELING OPENBARE WERKEN In 2009 is de afdeling Openbare Werken gevormd die invulling geeft aan de integrale aanpak van het beheer van de openbare ruimte. Deze afdeling kenmerkt zich door: Integratie van realisatie en beheer van de openbare ruimte in één afdeling; Het ontwikkelen van een werkwijze waarin het beheer en onderhoud van de beheerarealen grijs, groen, blauw en rood integraal wordt benaderd; Afstemming van beheer- en uitvoeringsplannen op de vraag van de gebruiker. In de beheerfilosofie van deze afdeling draait het om de volgende algemene uitgangspunten: Veiligheid is het vertrekpunt; De gebruiker staat centraal; Een integrale aanpak; Planmatig werken en flexibiliteit waar nodig; Voorkomen is beter dan genezen; Werken in een continu cyclisch proces (plan, do, check, act). HET CONTINU CYCLISCH PROCES Het continu cyclisch proces, ook wel de Deming-cirkel genoemd, is een hulpmiddel om het beheerproces te verbeteren en de kwaliteit van de werkzaamheden en hiermee ook de openbare ruimte te verbeteren. Het cyclische karakter garandeert dat de kwaliteitsverbetering continu onder de aandacht is. In het proces worden vier stappen onderkend; plan, do check en act: -Plan: Formuleren van doelstellingen en ambities en opstellen van plannen. Verder wordt antwoord gegeven op de vraag; Wat moet het uiteindelijke resultaat zijn?; -Do: Uitvoeren van de werkzaamheden en het proces zoals deze beschreven staan in de plannen; -Check: De resultaten van de werkzaamheden toetsen aan de doelstellingen, ambities en het beoogde resultaat; -Act: Indien nodig worden acties uitgezet om de resultaten te verbeteren. Missie Vanuit het visie en missie document Ondernemend samenleven, opgesteld in het jaar 2008, is de missie voor de afdeling openbare werken geformuleerd: De afdeling openbare werken staat voor professioneel beheer en effectief en efficiënt onderhoud van al het werk in de openbare ruimte van de gemeente Langedijk. De afdeling doet dit op een dusdanige wijze dat bewoners en bezoekers van Langedijk zich veilig en efficiënt kunnen verplaatsen en goed kunnen wonen, werken en recreëren in een bereikbare en aantrekkelijke gemeente. De afdeling anticipeert op technische ontwikkelingen en initieert (mede) wijzigingen in beleid en regelgeving. 7
HOOFDSTUK 3 Beheer en beleid 3.1 WAT IS BEHEER De woorden beheer en onderhoud worden vaak in één adem gebruikt. Maar beheer is meer dan alleen onderhoud. Beheer wordt in deze visie als volgt gedefinieerd: Beheer is de permanente zorg voor het langdurig in stand houden en het aanpassen aan zich geleidelijk wijzigende omstandigheden van een bepaald areaal. Hierbij vormen wet- en regelgeving, beleidsdoelstellingen en andere overwegingen het kader waarbinnen het beheer uitgevoerd wordt. Met onderhoud wordt meer de praktische uitvoering van werkzaamheden bedoeld en wordt in deze visie als volgt gedefinieerd: Onderhoud betreft de werkzaamheden die tot doel hebben het desbetreffende areaal in een aanvaardbare conditie te houden of te brengen. Hierbij spelen richtlijnen en kwaliteitseisen een belangrijke rol. Kortweg kan gezegd worden dat beheer gericht is op het proces, en dat onderhoud gericht is op feitelijke maatregelen. Deze strategische beheervisie kijkt zowel naar het beheer als naar het beheerproces. Het dagelijks onderhoud, de buitendienst en realisatie vallen buiten de scope van deze beheervisie. 3.2 KERNTAKEN VAN BEHEER Binnen het beheer van de openbare ruimte worden drie kerntaken onderscheiden: Beheerbaar uitbreiden van de openbare ruimte Instandhouden van de openbare ruimte, de kapitaalgoederen Reguleren van het gebruik van de openbare ruimte In de volgende figuur zijn deze drie kerntaken van de beheerder weergegeven. 8
Kerntaken beheerder Beheertoets nieuw Areaal Instandhouden kwaliteit Areaal Reguleren Regulere Areaal n Functioneel (continu gebruik operationeel) aanpassen (projectmatig) Zorgen dat Areaal beheerbaar wordt gebouwd / uitgebreid Zorgen dat Areaal blijft wat het is Zorgen dat bij veranderd gebruik het Areaal conform normen gebruikt kan blijven worden. Beheerbaar uitbreiden van de openbare ruimte In de ontwerpfase wordt niet altijd aandacht besteed aan het toekomstige beheer. Het is echter wel belangrijk om bij het ontwerpen en uitbreiden van de openbare ruimte de toekomstige beheerder vroegtijdig te betrekken. In de ontwerpfase maakt de beheerder zijn wensen en eisen kenbaar aan de ontwerper. Op die manier wordt voorkomen dat bepaalde onderdelen van de openbare ruimte alleen tegen hoge kosten zijn te beheren. Bij het ontwikkelen van nieuw beleid en/of nieuw areaal dienen de beheeraspecten te worden meegewogen in een zogenaamde beheertoets. Instandhouden van de openbare ruimte, de kapitaalgoederen De inrichting van de openbare ruimte vertegenwoordigt een bepaald kapitaal. Vandaar dat zij ook wel de kapitaalgoederen worden genoemd. Doelmatig en efficiënt inzetten van de financiële middelen is bedoeld om deze kapitaalgoederen goed in stand te houden en kapitaalvernietiging te voorkomen. Dit wordt bewerkstelligd door de uitvoering van onderhoudswerkzaamheden (dagelijks-, klein-, groot- en vervangingsonderhoud en renovaties). Waar nodig dient de technische kwaliteit van de openbare ruimte door middel van het uitvoeren van werkzaamheden verbeterd te worden. Wet- en regelgeving, beleidsdoelstellingen en eventuele andere keuzes binnen de gemeente vormen het kader voor de manier waarop instandhouding van de openbare ruimte plaats vindt. Reguleren van het gebruik van de openbare ruimte Met reguleren wordt het in goede banen leiden van het gebruik van de openbare ruimte bedoeld. Denk bijvoorbeeld aan het reguleren van het verkeer door middel van verkeerslichten en de toepassing van een goede bewegwijzering. Het in goede banen leiden van het gebruik van de openbare ruimte is een continu operationeel proces. 9
Het aanpassen van de openbare ruimte aan gewijzigde omstandigheden behoort eveneens tot de taken van de beheerder. De openbare ruimte wordt veelal voor lange tijd aangelegd. In de loop van die tijd kunnen omstandigheden echter veranderen waardoor aanpassing van de openbare ruimte nodig is. Gewijzigde omstandigheden vloeien onder meer voort uit veranderingen in het gebruik van de openbare ruimte, aanpassingen van de functie van de openbare ruimte en gewijzigde en/of nieuwe wet- en regelgeving, richtlijnen, beleid en kwaliteitseisen. Opgemerkt moet worden dat deze aanpassingen een projectmatig karakter hebben en financieel gezien niet onder het beheerbudget vallen. Het voor deze (kleine) aanpassingen binnen de openbare ruimte (modificaties) benodigde budget wordt voortaan apart inzichtelijk gemaakt. Hierbij wordt voorkomen dat het algemene beheerbudget gebruikt wordt voor het doorvoeren van aanpassingen in de openbare ruimte. In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op de financiën en de beheerbudgetten. Voorbeelden van gewijzigde omstandigheden: Het aanbrengen van extra parkeerplaatsen omdat de parkeerdruk de afgelopen jaren sterk is toegenomen; Het aanpassen van fietspaden omdat door het bouwen van een middelbare school, meer fietsverkeer gebruik maakt van de bestaande routes; Het omvormen van speelplekken in een buurt omdat de kinderen ouder zijn geworden en de geplaatste speelelementen zijn ontgroeid; Het geschikt maken van voetpaden voor rollators, scootmobiels en dergelijke; Door bijvoorbeeld nieuwe regelgeving voldoen elementen in de openbare ruimte niet meer aan de gestelde kwaliteitseisen of is de levensduur korter dan verwacht. Denk bijvoorbeeld aan het aanscherpen van normen voor kunstwerken en een toename van het vrachtverkeer. 3.3 BEHEER EN KWALITEIT VAN DE LEEFOMGEVING HET BELANG VAN EEN AANTREKKELIJKE OPENBARE RUIMTE Kenmerkende beelden van Langedijk zijn bijvoorbeeld het museum de Broekerveiling en haar omgeving, het landschap van het Oosterdelgebied en de historisch waardevolle Achterburggracht. Mooi onderhouden monumentale bruggetjes zijn mede het visitekaartje van een aantrekkelijk dorp. Een goed onderhouden openbare ruimte bepaalt voor een groot deel het gezicht van de dorpen en is daarmee ook een economische factor. Samen met een goede ontsluiting draagt een goed onderhouden openbare ruimte bij aan het aantrekken van bezoekers of investeringen door bedrijven. Adequaat beheer is van directe invloed op de kwaliteit van de openbare ruimte. Dit betekent onder meer dat passende onderhoudsmaatregelen tijdig en op een doeltreffende manier worden uitgevoerd. Het is van belang dat zorgvuldig met de kapitaalgoederen wordt omgegaan en dat de financiële middelen doelmatig en efficiënt worden ingezet. Regelmatig inspecteren en het tijdig ontdekken van onregelmatigheden en gebreken is van groot belang om tot passende onderhoudsmaatregelen te komen. Door te inspecteren ontstaat zicht op onder meer de haalbaarheid van de geplande levensduur en/of verborgen gebreken. Goed beheer hangt ook samen met een adequate afhandeling van meldingen en storingen. Zowel inspecties als meldingen en storingen vormen vervolgens belangrijke input voor beheerplannen. In dit proces spelen ook dorpsplatforms een belangrijke rol. Paragraaf 3.7 gaat verder in op de dorpsplatforms en interactief werken. 10
Of de vastgestelde kwaliteitsambities worden gehaald is inzichtelijk te maken met een periodieke monitoring. Door monitoring worden gegevens verkregen die inzage geven in de actuele kwaliteit van de openbare ruimte. Door over een langere tijd de monitoringsgegevens te analyseren, kunnen trends vroegtijdig worden gesignaleerd. Negatieve afwijkingen tussen de vastgestelde ambitie en de dagelijkse praktijk kunnen onder meer worden veroorzaakt door: Onvoldoende financiële middelen om het gekozen ambitie niveau te verwezenlijken; Een openbare ruimte die niet goed beheerbaar is; De wijze van uitvoering en de adequate bijsturing hierin; Afwijkend gebruik van de openbare inrichting. Adequaat beheer is grotendeels onzichtbaar. Pas bij het langdurig ontbreken van adequaat beheer worden de gevolgen duidelijk. Er ontstaan veel storingen, de slechte staat van onderhoud wordt zichtbaar en de beschikbaarheid van onderdelen van de openbare ruimte loopt terug. De onzichtbaarheid maakt beheer en onderhoud kwetsbaar. Het uitblijven van effecten op de korte termijn kan resulteren in te weinig aandacht en prioriteit voor het beheer met als gevolg een verminderde functionaliteit en kwaliteit en aanzienlijk hogere beheerkosten jaren later. Waardering door inwoners Binnen de gemeente Langedijk wordt veel waarde gehecht aan de mening van inwoners over de leefomgeving. De gemeente Langedijk neemt daarom elk even jaar deel aan de brede burgerpeiling Waarstaatjegemeente.nl. Tabel 1 Rapportcijfers 2008 en 2010 Waarstaatjegemeente.nl Thema 1 Rapportcijfer Langedijk 2008 2010 Landelijk gemiddelde Directe woonomgeving 7,5 7,4 7,5 Leefbaarheid in de buurt 7,4 7,4 7,4 Veiligheid in de buurt 6,8 6,8 6,9 Verkeersveiligheid in de buurt 6,8 6,2 6,4 Verkeersveiligheid in de gemeente 5,4 6,2 6,5 Onderhoud wijk 6,4 6,9 6,6 Onderhoud wegen en fietspaden 6,1 6,6 6,7 Wegen, paden en pleintjes 5,9 6,6 6,5 Groenvoorzieningen 6,2 6,8 6,7 Straatverlichting 7,4 7,6 7,4 Parkeermogelijkheden in de buurt 6,3 6,4 6,6 Bereikbaarheid met auto in de buurt 7,4 7,4 7,8 Speelmogelijkheden 6,4 6,7 6,7 Voorzieningen voor jongeren 4,1 5,0 5,1 Afvalinzameling 7,5 7,7 7,5 2010 Een aantal indicatoren wordt namelijk direct of indirect beïnvloed door de wijze waarop de gemeente het beheer uitvoert. In de burgerpeiling wordt gekeken naar de tevredenheid van 11
bewoners in termen van rapportcijfers 1. De tabel toont een aantal thema s waarop burgers in 2008 en 2010 zijn bevraagd, met daarnaast het bijbehorende rapportcijfer en het landelijk gemiddelde 2010. Ten opzichte van 2008 is voor de gemeente Langedijk een toename te zien bij de verkeersveiligheid in de gemeente, wegen, paden en pleintjes en voorzieningen voor jongeren. Voor 2010 geldt dat de scores van de gemeente Langedijk nauwelijks verschillen met het landelijke gemiddelde. Goed beoordeeld worden met name de thema s directe woonomgeving (7,4), leefbaarheid in de buurt (7,4), straatverlichting (7,6) en bereikbaarheid met de auto in de buurt (7,4). Aandachtspunten zijn de thema s voorzieningen voor jongeren (5,0), verkeersveiligheid in de buurt/gemeente (6,2), onderhoud van wegen en fietspaden (6,6) en wegen paden en pleintjes (6,6). Bovengenoemde rapportcijfers worden niet alleen beïnvloed door de manier waarop beheer wordt uitgevoerd. Andere factoren kunnen hierbij ook een rol spelen. Zo wordt de mate van verkeersveiligheid ook ingegeven door de manier waarop de infrastructuur is ingericht en door de hoeveelheid uitgevoerde snelheidscontroles. 3.4 BELEIDSDOELSTELLINGEN Beleidsdoelstellingen, ambities en wet- en regelgeving vormen gezamenlijk de kaders en speelruimte waarbinnen het beheer en onderhoud van de openbare ruimte uitgevoerd kan worden. Het is daarom van belang om de kaders en speelruimte goed inzichtelijk te hebben. Deze strategische beheervisie vertaalt het beleid van de gemeente ten aanzien van wonen, leven en recreëren in Langedijk naar een visie op beheer, waarbij het beheer van de openbare ruimte integraal wordt benaderd. De gemeente Langedijk stelt in haar beleid drie uitgangspunten centraal: Veiligheid, Leefbaarheid en Bereikbaarheid. In deze paragraaf wordt extra aandacht besteed aan deze beleidsuitgangspunten. Allereerst wordt kort het juridisch kader toegelicht. Juridisch kader De gemeente heeft in haar rol als beheerder geen volledige vrijheid in het vaststellen van het beleid. Op zowel nationaal als Europees niveau zijn wetten vastgesteld die het beheer en onderhoud van de openbare ruimte regelen. Deze wetten geven vaak geen concrete richtlijnen, maar geven wel de speelruimte aan waarbinnen het beheer en onderhoud uitgevoerd moet worden. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de aansprakelijkheid van de gemeente volgens de wetgeving. Veiligheid Veiligheid staat binnen de gemeente Langedijk voorop. Dit wordt onder meer ingegeven door wet- en regelgeving en daaruit voortvloeiende verplichtingen. In het nieuw Burgerlijk 1 In de tabel zijn alleen de thema s meegenomen welke relevant zijn voor de strategische beheervisie. Het burgerpeiling onderzoek richt zich voornamelijk op de beheerarealen grijs en groen. 12
Wetboek is geregeld dat de gemeentelijke overheid als beheerder wettelijk aansprakelijk is voor schade, indien deze schade veroorzaakt is door gebreken aan de openbare ruimte. Er is sprake van een gebrek aan de openbare ruimte als niet wordt voldaan aan de eisen die men onder gegeven omstandigheden aan de openbare ruimte mag stellen en waardoor een gevaarlijke situatie ontstaat. De gemeente heeft dus als beheerder een algemene zorgplicht voor een veilige openbare ruimte. Mede vanuit deze zorgplicht heeft de gemeente Langedijk zichzelf ten doel gesteld om de veiligheid binnen de openbare ruimte zoveel mogelijk te garanderen. Hierbij maakt de gemeente onderscheid in fysieke basisveiligheid, verkeersveiligheid en sociale veiligheid: Fysieke basisveiligheid: Fysieke basisveiligheid heeft direct betrekking op de technische staat van de openbare ruimte. Een slechte staat van de openbare ruimte heeft doorgaans een negatieve invloed op de veiligheid. Bijvoorbeeld: de slechte staat van de betonconstructie van een brug kan leiden tot instortingsgevaar. De gemeente Langedijk heeft als doel om fysieke basisveiligheid binnen de openbare ruimte altijd te garanderen; Verkeersveiligheid: Verkeersveiligheid wordt beïnvloed door de inrichting van de infrastructuur. De centrale vraag hierbij is: Hoe dient de infrastructuur ingericht te worden om de verschillende verkeersstromen veilig en in samenhang gebruik te laten maken van de infrastructuur? Bijvoorbeeld: aanleg van verkeerslichten kan de verkeersveiligheid van een gevaarlijke kruising bevorderen. De gemeente Langedijk streeft naar zo min mogelijk ongelukken. Daarom wordt bij (her)inrichting van de openbare ruimte rekening gehouden met de invloed van keuzes op verkeersveiligheid; Sociale veiligheid: Sociale veiligheid is onder te verdelen in objectieve en subjectieve veiligheid. Objectieve veiligheid heeft betrekking op incidenten en (onaangename) voorvallen, zoals mishandeling, diefstal en vernieling, maar ook treiteren en lastig vallen. Subjectieve veiligheid heeft te maken met het gevoel van veiligheid van de burger en is niet te herleiden uit geregistreerde incidenten. De beheerder van de openbare ruimte kan met name invloed uit oefenen op de subjectieve veiligheid. Om de subjectieve veiligheid te borgen dient de openbare ruimte dusdanig ingericht te worden dat mensen zich veilig voelen. Bijvoorbeeld: slecht verlichte paden dienen zoveel mogelijk voorkomen te worden. Leefbaarheid De manier waarop de openbare ruimte is ingericht en wordt beheerd heeft direct invloed op de beleving van gebruikers van die ruimte. Leefbaarheid is gelieerd aan veiligheid maar ook aan de volledigheid en esthetiek van de openbare ruimte. Het visie en missie document Ondernemend samenleven besteedt expliciet aandacht aan het aspect leefbaarheid. Zo wordt het belang van de openbare ruimte voor de waardering van de woonkwaliteit onderstreept. Daarbij wordt er veel nadruk gelegd op het woongenot in de vorm van een openbare ruimte met groen en water waarin het prettig vertoeven is. De gemeente Langedijk stelt in haar visie en missie dat het dorpse karakter en de cultuur historische identiteit van de gemeente behouden dienen te blijven. Nieuwbouw dient aan te sluiten bij de oorspronkelijke structuur van het dorp. Verder wordt veel waarde gehecht aan de uitbreiding van de recreatiemogelijkheden. Dit vergroot de aantrekkelijkheid van Langedijk als gemeente. Ook dienen voldoende (speel)voorzieningen aanwezig te zijn voor de verschillende leeftijdscategorieën, zoals speelplaatsen en sportvoorzieningen. 13
De openbare ruimte bepaalt voor een groot deel het beeld van de gemeente. Daarbij heeft het beheer invloed op de esthetiek van de openbare ruimte. Esthetiek speelt met name bij bijzondere objecten zoals bruggen, gebouwen, rustplekken en kunstobjecten in de openbare ruimte een belangrijke rol. Onregelmatigheden zoals graffiti, beplakking en afbladderen van verf doen afbreuk aan het beeld van deze bijzondere objecten. Maar ook de staat van het onderhoud van verhardingen en groen bepaalt - met name overdag - het beeld van de gemeente. s Nachts wordt dit beeld vooral beïnvloed door de kwaliteit van de openbare verlichting. Bereikbaarheid Ook bereikbaarheid is een belangrijke beleidsdoelstelling van de gemeente Langedijk. Voor een groot deel gaat het om de beschikbaarheid van infrastructuur, immers een afgesloten brug of weg maakt doorgaans onderdelen van de gemeente moeilijker bereikbaar. Een goede coördinatie van het onderhoud van infrastructuur helpt de bereikbaarheid te waarborgen en hinder te beperken. Verder moeten de ontsluitingswegen binnen de gemeente zoveel mogelijk toegankelijk zijn voor weggebruikers. Hierbij is goede afstemming van werkzaamheden met buurtgemeenten essentieel. Bereikbaarheid wordt vaak gekoppeld aan beschikbaarheid van de infrastructuur maar heeft ook betrekking op de capaciteit van de infrastructuur. Door een toename in de vraag kunnen wegen overvol raken waardoor capaciteitsvergroting benodigd is. Bovendien is er regelmatig aandacht nodig voor ontbrekende schakels in het infrastructuur netwerk. Andersom komt ook voor, door een afname in de vraag is de weg overgedimensioneerd. De beheerder dient oog te hebben voor deze ontwikkelingen en waar nodig passende maatregelen te nemen. VERBINDING LANGEDIJK - HEERHUGOWAARD Het Medisch centrum Alkmaar (MCA) opent eind 2015 een nieuw ziekenhuis op de zuidpunt van kantorenpark Beveland in Heerhugowaard (Westpoort). Daarnaast worden nieuwe woningen gerealiseerd in de Broekhornpolder te Heerhugowaard. Met de komst van een nieuw ziekenhuis en extra woningen komt de doorstroming op de verbinding van Langedijk naar Heerhugowaard (Uitvalsweg) verder onder druk te staan. Deze verbinding is nu al niet ideaal en daarom dient er gekeken te worden naar passende maatregelen om de bereikbaarheid en doorstroming te bevorderen. 3.5 DUURZAAM ONDERHOUDEN Duurzaamheid en duurzaam onderhoud zijn begrippen die met elkaar te maken hebben en nogal eens verschillend worden gebruikt. Daarom is van belang om eerst te beschrijven wat binnen de Strategische Beheervisie onder deze termen wordt verstaan. Binnen deze Strategische Beheervisie wordt duurzaam onderhouden opgesplitst in twee aspecten: duurzame instandhouding van de openbare ruimte en beperken van de milieubelasting. Dit laatste wordt vaak ook wel aangeduid als duurzaamheid. Deze aspecten worden hieronder verder toegelicht. 14
Functionaliteit en kwaliteit Planmatig onderhoud 100 % Grens gewenst niveau Veiligheidsnorm onveilig Duurzame instandhouding van de openbare ruimte Duurzame instandhouding van de openbare ruimte is een belangrijke beleidsdoelstelling voor de gemeente Langedijk. Duurzame instandhouding betekent het in stand houden van de openbare ruimte op het afgesproken kwaliteitsniveau tegen zo laag mogelijke kosten (kortweg: efficiënt en doelmatig beheer). Hierbij worden kapitaalvernietiging en onveilige situaties te allen tijde voorkomen. Met andere woorden, de benodigde onderhoudsmaatregelen dienen tijdig uitgevoerd te worden om de kwaliteit van de openbare ruimte te behouden en zodoende kapitaalvernietiging en onveilige situaties uit te sluiten. Werkelijke levensduur Tijd Geplande levensduur Binnen duurzame instandhouding van de openbare ruimte verdient planmatig (groot)onderhoud de voorkeur ten opzichte van ad-hoc reparaties (lapwerk). Door middel van ad-hoc reparaties wordt de kwaliteit van de openbare ruimte slechts voor een korte periode wat verbeterd, maar na enige tijd zijn opnieuw reparaties nodig. Dit is op korte termijn gunstig om een snelle kwaliteitsimpuls te geven, maar op de lange termijn is het duurder ten opzichte van tot het uitvoeren van gepland onderhoud. Door onderhoud planmatig en adequaat uit te voeren wordt de kwaliteit en functionaliteit van de openbare ruimte voor langere tijd geborgd. Voor planmatig (groot)onderhoud is een goede Functionaliteit en kwaliteit 100 % Grens gewenst niveau Veiligheidsnorm onveilig Geen onderhoud Werkelijke levensduur onderhoudsplan ning essentieel om doelmatig en doeltreffend de openbare ruimte in stand te houden. In de figuren hieronder wordt opeenvolgende het kwaliteitsverloop geïllustreerd van (1) geen onderhoud, (2) ad-hoc Functionaliteit en kwaliteit 100 % Ad-hoc onderhoud Tijd Geplande levensduur onderhoud en (3) planmatig onderhoud. Grens gewenst niveau Veiligheidsnorm onveilig Tijd Werkelijke levensduur Geplande levensduur 15
Bij planmatig onderhoud wordt het dagelijks onderhoud van begin af aan adequaat en planmatig uitgevoerd. Hierdoor wordt de vervalcurve veel vlakker en blijft de kwaliteit langer gewaarborgd. Na verloop van tijd vindt groot onderhoud plaats waardoor de kwaliteit weer wordt verhoogd. Door het adequate onderhoud zal het verval zodanig zijn dat pas aan het eind van de geplande levensduur de kwaliteit het gewenste kwaliteitsminimum heeft bereikt en vervanging dient plaats te vinden. In bovenstaand voorbeeld wordt eenmaal groot onderhoud uitgevoerd en vervolgens vindt vervanging plaats. In de praktijk wordt in veel gevallen meerdere keren groot onderhoud uitgevoerd alvorens over wordt gegaan op vervanging. Beperken van de milieubelasting De milieu ambities van de gemeente Langedijk zijn vastgelegd in het milieubeleidsplan 2009-2012. In deze beheervisie worden de belangrijkste ambities en beleidsdoelstellingen uit het milieubeleidsplan kort uiteengezet en beschreven. De gemeente Langedijk is deelnemer van de Millenniumgemeente campagne. Deze campagne richt zich onder meer op het bevorderen van een duurzame leefomgeving. Vanuit deze ideologie en het eigen bewustzijn heeft de gemeente zich ten doel gesteld om: Minimaal 75 procent duurzaam in te kopen. Sinds 1 januari 2010 zijn gemeenten verplicht om aan deze duurzaamheidseis te voldoen; Duurzaam te bouwen en energie te besparen bij bestaande bouw en onderhoud van de openbare ruimte. De gemeente heeft hierin een voorbeeldfunctie en heeft daarom als doel om zoveel mogelijk CO2-neutraal te opereren; Lucht-, bodem- en waterkwaliteit binnen de gemeente verder te verbeteren; Afvalscheiding verder te bevorderen en de aanwezigheid van zwerfafval in de openbare ruimte verder tegen te gaan; Het aantal klachten, meldingen en storingen verder terug te dringen; Duurzaamheid organisatorisch in te bedden. Milieu ambities, benoemd in het milieubeleidsplan, dienen ook daadwerkelijk omgezet te worden in concrete acties. Dit betekent dat de beleidsmedewerker milieu een regisserende rol heeft in de uitvoering en monitoring van het plan. Daarbij is de afdeling Openbare Werken zelf verantwoordelijk voor de uitvoering en monitoring van de relevante activiteiten die in het milieubeleidsplan genoemd staan. Uitvoering van het milieubeleidsplan is een terugkerend agendapunt voor de afdeling. Bovendien is het ook een halfjaarlijks agendapunt van het B&W. Voor een uitgebreidere beschrijving van bovengenoemde doelstellingen en ambities plus concrete instrumenten wordt verwezen naar het milieubeleidsplan 2009-2012. Binnen deze strategische beheervisie worden geen aanvullende eisen en acties ten aanzien van milieubelasting en duurzaamheid opgesteld. Dit wordt wel gedaan in de individuele beheerplannen van de betreffende beheerarealen. De strategische beheervisie richt zich op kwaliteitsniveaus. Binnen elk kwaliteitsniveau speelt milieubelasting en duurzaamheid een rol, maar is echter geen onderscheidend 16
criterium voor de kwaliteitsniveaus. Duurzaamheid en milieubelasting komen met name aan de orde bij de verdere uitwerking van het gekozen kwaliteitsniveau naar concrete onderhoudsmaatregelen. Ter illustratie een tweetal keuze mogelijkheden bij onderhoud: je kan een voetpad op een hoog kwaliteitsniveau houden door het onkruid te borstelen of chemisch te bestrijden; bij vervangen van beschoeiing kan gekozen worden voor FSChardhout, lokale houtsoorten of kunststof. Naast de keuzes voor een kwaliteitsniveau van de openbare ruimte, kan de gemeente overwegen om aan de kwaliteitsniveaus een ambitieniveau ten aanzien van duurzaamheid te koppelen. Binnen de individuele beheerplannen wordt dit verder uitgewerkt. 3.6 PLANMATIG EN INTEGRAAL WERKEN Door onderhoud planmatig uit te voeren worden kosten gereduceerd en wordt de kwaliteit voor langere tijd gegarandeerd. Om dit te realiseren is een beheerplan per beheerareaal essentieel. In een beheerplan worden namelijk diverse uitgangspunten voor het operationele beheer opgenomen, zoals het gewenste kwaliteitsniveau, prestatie-indicatoren en kentallen, maar een beheerplan bevat ook het meerjaren onderhoudsprogramma en de hiervoor benodigde financiële middelen. De beheerplannen per areaal worden jaarlijks vertaald naar concrete uitvoeringsjaarprogramma s. Deze jaarprogramma s bevatten een onderhoudsplanning voor het komende jaar inclusief een uitgebreid financieel overzicht. Naast planmatig werken is het de wens van de gemeente om integraal te werken. Onder integraal werken wordt verstaan: het combineren van werkzaamheden van verschillende beheerarealen, met als doel het beperken van de overlast voor burgers en gebruikers van de openbare ruimte. Bovendien kan door integraal te werken een financieel voordeel worden bewerkstelligd. Integraal werken beperkt zich niet alleen tot gemeentelijke werkzaamheden. Werkzaamheden van de beheerafdeling kunnen ook gecombineerd worden met activiteiten van nutsbedrijven, provincie, buurgemeenten, het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) et cetera. Bij planmatig en integraal werken blijft het prioriteren van de onderhoudsactiviteiten altijd noodzakelijk, alleen al vanwege financiële en tijdsgebonden redenen. Het gaat om het bepalen welke onderhoudsactiviteiten het meest urgent zijn en welke activiteiten nog even kunnen wachten. Dit speelt niet alleen binnen de beheerarealen maar ook tussen de diverse beheerarealen. Afweging vindt plaats op basis van beleidsdoelstellingen en gebeurt per activiteit. Hierbij wordt binnen de gemeente Langedijk de volgende volgorde van belangrijkheid gehanteerd: (1) veiligheid, (2) leefbaarheid en (3) bereikbaarheid. Naast de beheerplannen worden momenteel de algemene kaders voor het beheer uitgewerkt in de vorm van een standaardmaterialenboek en een standaard programma van eisen. Zodoende worden werkzaamheden gestandaardiseerd en wordt de integraliteit in het beheer verder bevorderd. 17
3.7 INBESTEDEN VERSUS UITBESTEDEN Op basis van de beheerplannen wordt beoordeeld hoe het werk het beste kan worden uitgevoerd. Voor een deel wordt het werk in de markt weggezet op basis van het aanbestedingsbeleid. Een ander deel wordt uitgevoerd door de gemeentelijke buitendienst. Ook intern is er sprake van een geformaliseerde opdracht relatie tussen de areaalbeheerders en de zogenoemde buitendienst. De komende jaren zijn er meerdere relevante ontwikkelingen gaande in de regio Alkmaar. Een belangrijke ontwikkeling is de samenwerking met gemeenten Alkmaar en Heerhugowaard als het gaat om het beheer van de openbare ruimte. Gemeenten gebruiken nu al elkaars materieel, onderzoeken gezamenlijk inkoop en ontwikkelen initiatieven waarbij werk met werk kan worden gemaakt over gemeentegrenzen heen. Verder maakt Langedijk maakt al langer gebruik van medewerkers van WNK bij het uitvoeren van beheertaken in de buitenruimte, denk aan zwerfvuil verwijderen en onderhoud van groen. Met de komst van de Wet werken naar vermogen worden in regionaal verband gekeken naar de toekomstige invulling van dit SW bedrijf. Een deel van de werkzaamheden in het dagelijks onderhoud lenen zich nu en ook in de toekomst goed voor uitbesteding aan het SW bedrijf. 3.8 INTERACTIEF WERKEN Binnen het beleid van de openbare ruimte staat de beleving van de gebruiker, de burger, centraal. Waar mogelijk neemt de gemeente Langedijk daarom bij belangrijke en invloedrijke keuzemomenten de wensen van de gebruiker mee. Hierbij is interactief werken met de dorpsbewoners essentieel. Om daar concreet invulling aan te geven werkt de gemeente Langedijk samen met professionele instellingen, bewoners en ondernemers binnen de zogenaamde dorpsplatforms. In onderstaand schema is weergegeven hoe de gemeentelijke organisatie de betrokkenheid en participatie van de burger heeft vormgegeven en binnen het gemeentelijke proces heeft opgenomen. 18
Gemeentelijke Organisatie De burger centraal Klantgericht werken Interactief Werken KCC Dorpsplatforms Op Maat Individuele wensen, vragen of klachten Leefbaarheid veiligheid op wijk of dorpsniveau Gemeentebreed beleid of projecten Drie Hoofdstromen (vormen) Burgers & Bedrijven In dit proces worden vragen en/of de betrokkenheid van bewoners en bedrijven bij klantgericht en interactief werken drie hoofdstromen onderkend: 1. individuele wensen, vragen of klachten; 2. leefbaarheid en veiligheid op wijkniveau en 3. gemeente brede projecten of gemeente breed beleid In de volgende paragrafen wordt dit nader toegelicht. Klant gericht werken Naast alle andere werkzaamheden van het Klantcontactcentrum van de gemeente (KCC), is het voor de dorpsbewoners mogelijk om via het KCC klachten, individuele wensen en opmerkingen kenbaar te maken. Het betreft hier meldingen over bijvoorbeeld losliggende stoeptegels en kapotte straatverlichtingen. Informatie kan, net zoals bij de dorpsplatforms, gebruikt worden ter verbetering van eigen beleid. Interactief werken Dorpsplatforms De dorpsplatforms richten zich voornamelijk op de leefbaarheid en veiligheid in de dorpen. Binnen een dorpsplatform staat de gemeente open voor wensen en problemen rondom de openbare ruimte, de leefbaarheid en veiligheid. Het gaat hierbij om zaken die op korte en middellange termijn spelen, maar ook om ontwikkelingen die in de toekomst spelen. Het voordeel van interactief samenwerken met dorpsplatforms is een regelmatige uitwisseling van kennis, ervaring, ideeën en initiatieven van dorpsbewoners ten aanzien van hun eigen leefomgeving. Output van de dorpsplatforms wordt door gemeente Langedijk gebruikt voor het verbeteren van haar eigen beleid. Daarnaast biedt de gemeente Langedijk ruimte en ondersteuning voor de verwezenlijking van goede ideeën en initiatieven van dorpsbewoners. Tot slot krijgen de dorpsplatforms bij het vaststellen of actualiseren van beheer- en beleidsplannen de ruimte en mogelijkheid om wensen en behoeften naar voren te brengen en om te adviseren over de inhoud. Ook kunnen de dorpsbewoners invloed uit oefenen op het onderhoudsprogramma welke verwerkt zijn in de beheerplannen en 19
jaarprogramma s. Een deel van de planning is namelijk flexibel en de dorpsplatforms kunnen binnen de vooraf gestelde kaders meebeslissen over het flexibele deel van de planning. Hierbij ligt ruwweg 80 procent van de onderhoudsplanning vast en is er sprake van een flexibel deel van circa 20 procent. Per beheerareaal kan dit verschillen. Interactief werken Op Maat Voor onderwerpen die de individuele dorpen overstijgen zoals gemeente breed beleid of gemeente brede projecten, wordt Interactief Werken Op Maat toegepast. Mede afhankelijk van het onderwerp en het doel van het interactieve werken, wordt het proces op maat ingericht. Binnen deze trajecten is ook een rol weggelegd voor de dorpsplatforms. Zij kunnen vooraf advies geven over de wijze waarop een interactief proces wordt vormgegeven en aangeven waar zij een rol kunnen spelen. Interactief Werken Op Maat heeft echter een bredere doelgroep. Bij dit proces wordt nadrukkelijk ook inbreng gevraagd van inwoners, bedrijven of verenigingen die niet aangesloten zijn bij de dorpsplatforms. 20
21
HOOFDSTUK 4 Beheer en kwaliteit 4.1 INLEIDING Adequaat beheer en onderhoud zijn van directe invloed op de kwaliteit en de beleving van de openbare ruimte. De kwaliteit en de beleving van de openbare ruimte wordt namelijk bepaald door de inrichting, het beheer en het gebruik ervan. Om kwaliteitsambities van de openbare ruimte vast te leggen en de kwaliteit van de openbare ruimte objectief en eenduidig te definiëren, te meten en te beoordelen, wordt gebruik gemaakt van zogenaamde kwaliteitsniveaus. Deze beheervisie volgt daartoe een aantal richtlijnen, te weten de CROW publicatie 288 Kwaliteitscatalogus Openbare ruimte voor wegen, groen en water en de NEN 2767 voor gebouwen. 4.2 KWALITEITSCATALOGUS OPENBARE RUIMTE - BEELDKWALITEITSNIVEAUS Voor wegen, groen en water wordt gebruik gemaakt van de beeldkwaliteitsniveaus zoals beschreven in de CROW publicatie 288 Kwaliteitscatalogus Openbare ruimte. Aan deze kwaliteitsniveaus zijn concrete en meetbare kenmerken met betrekking tot de technische staat en verzorgingsgraad van de openbare ruimte gekoppeld: Technische staat: is het technisch onderhoud afgestemd om duurzame instandhouding van voorzieningen te garanderen zonder het gebruik te belemmeren? Verzorgingsgraad: in welke mate zijn zwerfafval, onkruid, graffiti, et cetera, acceptabel? Verder is er binnen de kwaliteitsniveaus een verschil in de effecten op de veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid. Er worden vijf kwaliteitsniveaus onderscheiden: Tabel 2 Kwaliteitsniveaus volgens de CROW publicatie 288 Kwaliteitscatalogus Openbare ruimte Onderhoudsniveau Omschrijving (indicatief) Indicatie kwaliteit A+ Zeer hoog Zeer goed Nagenoeg ongeschonden. A Hoog Goed Mooi en comfortabel. B Basis Voldoende Functioneel. C Laag Matig Onrustig beeld, discomfort of enige vorm van hinder. D Zeer laag Slecht Kapitaalvernietiging, uitlokking van vernieling, functieverlies, juridische aansprakelijkstelling of sociale onveiligheid. 22
Het doel van deze beheervisie is om bovengenoemde kwaliteitsniveaus handvatten te laten zijn voor de gemeenteraad om een weloverwogen kwaliteitskeuze voor de openbare ruimte te maken. In principe worden alleen de kwaliteitsniveaus A, B en C gebruikt bij het bepalen van het ambitieniveau. Het hanteren van een ambitieniveau D is namelijk vanuit veiligheidsoverwegingen en juridische aansprakelijkheid niet wenselijk. Niveau A + is vooral een opleveringskwaliteit, die moeilijk continu gewaarborgd kan worden. Kwaliteitsniveaus worden gebruikt om het algemene kwaliteitsbeeld van de openbare ruimte vast te leggen en te definiëren. Bij niveau A betekent dat bijvoorbeeld een kwalitatief mooie en comfortabele openbare ruimte door een hoog onderhoudsniveau. Echter, er zullen altijd nog objecten aanwezig zijn die vanwege de technische en/of verzorgende staat dringend onderhoud behoeven of aan vervanging toe zijn. Andersom geldt ook, bij kwaliteitsniveau C zullen er ook objecten aanwezig zijn die een kwaliteitsniveau A hebben. Het betreft dus een gemiddeld na te streven kwaliteitsniveau voor de openbare ruimte; in de praktijk is er altijd sprake van variatie in kwaliteit. De keuze voor een kwaliteitsniveau is een lange termijn keuze die ertoe leidt dat de totale staat van het areaal zich langzaam (in een periode van 10 à 15 jaar) zal ontwikkelen naar het gekozen niveau. Het is niet zinvol en wenselijk om bijvoorbeeld in jaar 1 te kiezen voor kwaliteitsniveau C en in het daaropvolgende jaar te kiezen voor kwaliteitsniveau B. Een eventueel besluit om te kiezen voor een hoger kwaliteitsniveau zal relatief veel extra investeringen eisen. Bovendien zullen de effecten pas na een aantal jaren zichtbaar worden. Het is mogelijk om tijdelijk te bezuinigen op beheerkosten, maar dit betekent dat later in de tijd een verhoogde investering moet plaatsvinden om de kwaliteit weer op peil te brengen. Wanneer dit niet gebeurt, zal de kwaliteit sneller achteruit gaan en naar het minimumniveau afzakken, waarbij zich technische of veiligheidsproblemen kunnen voordoen. Om dit te verhelpen zijn extra investeringen nodig. 4.3 NEN 2767 - CONDITIEMETING De NEN 2767 richt zich op de technische toestand (conditiescore) van een bouwdeel en wordt dan ook specifiek gebruikt voor het vaststellen van de constructieve kwaliteit van gebouwen, terwijl de kwaliteitscatalogus openbare ruimte zich met name richt op de beeldkwaliteit. De kwaliteitscatalogus en de NEN 2767 kunnen en hoeven niet samen gebruikt te worden. Het zijn twee verschillende typen informatie die binnen het beheerproces naast elkaar kunnen worden gebruikt. De NEN 2767 hanteert een zesschaal. In de onderstaande tabel is deze schaal weergegeven. Tabel 3 Kwaliteitsniveaus (constructief) volgens de NEN 2767 - Conditiemeting Conditiescore Omschrijving Toelichting 1 Uitstekende conditie Incidenteel gebreken. 2 Goede conditie Incidenteel beginnende veroudering. 3 Redelijke conditie Plaatselijke zichtbare veroudering. Functievervulling van bouw- en installatiedelen niet in gevaar. 4 Matige conditie Functievervulling van bouw- en installatiedelen incidenteel in gevaar 5 Slechte conditie De veroudering is onomkeerbaar 6 Zeer slechte conditie Technisch rijp voor sloop 23
Voor deze strategische beheervisie is gekozen om met één systematiek en met één kwaliteitsschaal te werken, om er voor te zorgen dat de afweging van de kwaliteitsniveaus op strategisch niveau eenduidig plaats vindt. Er is daarom gekozen om het constructieve aspect van de NEN 2767 te verwerken in de vijfschaal van de kwaliteitscatalogus, publicatie 288 van de CROW. Bij het nader uitwerken van de individuele beheerplannen kan vanzelfsprekend wel gekozen worden om naast de vijfschaal, de kwaliteitsniveaus verder uit te werken op basis van de NEN 2767. 4.4 KWALITEITSNIVEAUS IN DE PRAKTIJK In de volgende paragrafen worden de vijf kwaliteitsniveaus gepresenteerd aan de hand van een schets van de openbare ruimte. Hierin wordt beschreven hoe een gebruiker de openbare ruimte ervaart en hoe het gehanteerde niveau van beheer zijn gevoel voor veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid beïnvloedt. Daarna volgt een overzicht op hoofdlijnen van de effecten op de beleidsdoelstellingen veiligheid, leefbaarheid, bereikbaarheid en duurzame instandhouding. Er is hierbij niet gekeken naar de effecten op het milieu, aangezien dit geen onderscheidend criterium voor de kwaliteitsniveaus is. In bijlage 2 is in tabelvorm per beheerareaal een korte beschrijving van de kwaliteitsniveaus gegeven. Hierbij is per kwaliteitsniveau aandacht besteed aan het veiligheidsaspect. De beschrijvingen zijn op een hoog abstractieniveau opgesteld, het ambitieniveau. Bij de latere uitwerking in de individuele beheerplannen dienen deze kwaliteitsniveaus verder uitgewerkt en nader geconcretiseerd te worden. Bij deze nadere uitwerking is het van belang dat het mogelijk wordt om de kwaliteit buiten objectief te meten en te beoordelen. Voor alle beheerarealen (met uitzondering van de werkzaamheden reiniging en onkruid en afval verwijdering) geldt dat bij kwaliteitsniveau D de veiligheid niet gegarandeerd kan worden. Tevens is het vanwege het aanzicht niet wenselijk om kwaliteitsniveau D te hanteren. Niveau A + is, zoals al eerder gesteld, moeilijk continu te waarborgen. In de volgende paragrafen worden de niveaus afzonderlijk behandeld. In bijlage 3 is een verkort overzicht opgenomen van de effecten op de beleidsdoelstellingen. 4.4.1 KWALITEITSNIVEAU ZEER HOOG: A+ SCHETS VAN DE OPENBARE RUIMTE De gebruiker ervaart bij kwaliteitsniveau A+ een openbare ruimte die in optimale staat verkeert en bijdraagt aan het sociale veiligheidsgevoel. De wegen, kunstwerken en straatmeubilair vertonen geen schade, alle verlichting werkt en de veiligheid wordt gegarandeerd. De wegen en kunstwerken zijn bovendien optimaal bereikbaar en begaanbaar. De infrastructuur is dusdanig ingericht dat verkeersstromen zeer veilig en in samenhang gebruik kunnen maken van de infrastructuur. Het groen is vitaal, ziet er zeer goed uit en vertoont geen schade. Verder is er sprake van een zeer gevarieerde vegetatie. Beplanting en bomen zijn strak gesnoeid of geschoren en kale plekken in de begroeiing zijn niet aanwezig. De speel- en sportvoorzieningen zijn veilig, zien er aantrekkelijk uit en zijn zeer goed toegankelijk. De doorvaarbaarheid van de watergangen wordt gegarandeerd en de oevers en 24