De attractiveness surveys van EY Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
Realiteit section title section heading AttractivenessDe attractiveness surveys van EY De attractiveness surveys van EY worden door onze cliënten, de media en belangrijke publieke stakeholders breed gewaardeerd als een van de belangrijkste bronnen van inzicht in directe buitenlandse investeringen. De surveys onderzoeken de aantrekkelijkheid van een bepaalde regio of land als bestemming voor investeringen. Als zodanig zijn zij erop gericht om ondernemingen te helpen bij het nemen van investeringsbeslissingen en om overheden bij te staan bij het slechten van de hindernissen die toekomstige groei in de weg kunnen staan. Met behulp van een methodologie die uit twee stappen bestaat, worden zowel de werkelijkheid als de beeldvorming aangaande directe buitenlandse investeringen in het betreffende land of de betreffende regio geanalyseerd. De bevindingen zijn gebaseerd op de opvattingen van representatieve panels bestaande uit internationale en lokale opinieleiders en beslissers. EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
Inhoudsopgave www.ey.com/attractiveness 0 06 08 1 Voorwoord Managementsamenvatting Realiteit Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa Perceptie Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders 16 Acties Hoe kan Nederland de volgende stap zetten?
Voorwoord Nederland blijft een veilige investeringshaven Nederland blijft een veilige investeringshaven Caroline Rodenburg Senior Manager EY Marcel van Loo Country Managing Partner EY Europa is door een aantal moeilijke jaren gegaan. Recessie, werkloosheid, bezuinigingen, zwak consumentenvertrouwen en onzekerheid hebben de economie uit het lood geslagen. Het beëindigen van de recessie in de tweede helft van 01 lijkt een keerpunt te zijn geweest. De meeste economieën zijn weer gaan groeien, consumentenbestedingen zijn toegenomen, de inkoopmanagersindex is gestegen en er zijn tekenen van toenemende concurrentiekracht in meer perifere economieën. Daarnaast hebben bedrijven weer groei- en winstcijfers laten zien en geven raden van bestuur weer groen licht voor investeringsvoorstellen. EY s European Attractiveness Survey 01 laat deze positieve tendens duidelijk zien. Met 9 projecten in 01 waren er meer directe buitenlandse investeringsprojecten in Europa dan ooit tevoren; % meer dan vorig jaar en 17% meer dan het precrisis gemiddelde. Respondenten zien West-Europa als de meest aantrekkelijke wereldregio om bedrijfsonderdelen op te zetten. Daarmee wordt China voor het eerst sinds 009 gepasseerd. Ook de overige BRIC-landen lijken iets van hun glans te hebben verloren. Nederland wordt nog altijd als een veilige investeringshaven beschouwd. Het aantal directe buitenlandse investeringsprojecten is met 161 gelijk gebleven aan vorig jaar. Het zijn vooral hoofdkantoren, internetdatacenters en R&D-vestigingen die in toenemende mate de weg naar ons land gevonden hebben. Dit ging ten koste van vestigingen op het gebied van sales en marketing, logistiek en productie. Slechts 0% van de respondenten van deze EY Barometer Nederlands vestigingsklimaat verwacht dat de aantrekkelijkheid van Nederland de komende jaren zal verbeteren. Voor Europa is dit %. Toch blijkt ons land nog altijd sterke troeven in huis te hebben om investeerders aan te trekken. De belangrijkste troeven zijn het opleidingsniveau van lokale werknemers, de transport-, logistieke en telecommunicatie- EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness infrastructuur en de kwaliteit van leven. Minder aantrekkelijke locatiefactoren van Nederland hebben vooral te maken met kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives) en regelgeving (zoals flexibiliteit van arbeidswetgeving). De respondenten op Europees niveau beschouwen het economische herstel niet als een uitnodiging om achterover te leunen. Ze menen dat concurrentiekracht een voorwaarde blijft voor duurzame groei en een aantrekkelijker Europa. Een van de elementen die bijdragen aan duurzame groei is het toenemende belang dat men hecht aan corporate social responsibility. 86% van de respondenten van deze uitgave geeft aan dat dit onderdeel uitmaakt van hun investeringsbeleid. Voor 6% geldt dit zowel ten aanzien van sociale als ecologische duurzaamheid. De vraag is dan ook: hoe kan Nederland haar aantrekkelijkheid op dit terrein vergroten? Hebben we de juiste instituties en beleid op het gebied van sociale en ecologische duurzaamheid die kunnen helpen om bedrijven op de lange termijn concurrerend te houden? In deze EY Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01 komen enkele buitenlandse investeerders aan het woord die in het recente verleden in Nederland hebben geïnvesteerd. Ook delen specialisten op het gebied van het Nederlandse vestigingsklimaat hun visie. Met dit rapport willen wij een bijdrage leveren aan de discussie over de aantrekkelijkheid van Nederland. Wij hopen dat onze onderzoeksresultaten en de visies van specialisten nieuwe inspiratie voor effectief beleid op dit terrein bieden.
Managementsamenvatting 101: een recordjaar voor Buitenlandse investeringsprojecten in Europa Europa heeft de stijgende lijn in het aantal investeringsprojecten, die vorig jaar werd onderbroken, weer opgepakt en stijgt naar 9 investeringsprojecten. Investeringsprojecten Bron: EY s European Investment Monitor 01,78 010,909,797,9 011 01 01 Verenigde Staten blijft de grootste investeerder Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn en blijven de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. Het aantal investeringsprojecten uit de overige landen uit de top 6 van grootste investeerders is gestegen. Opvallend is de daling van het aantal investeringsprojecten uit Japan naar slechts projecten. Stabiel sterk Nederland heeft met een score van 161 het aantal buitenlandse investeringsprojecten van vorig jaar exact geëvenaard. 010 011 01 01 Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Duitsland 6 67 67 1 1 19 1 1 1 180 17 170 16 180 17 170 16 180 17 170 16 180 17 170 16 Frankrijk 8 7 160 160 161 160 161 160 China 6 1 1 1 1 Zweden 6 10 10 10 10 India 1 1 1 1 Zuid-Korea Singapore Zwitserland Oostenrijk 1 1 10 1 10 1 10 10 1 10 1 10 10 1 10 1 10 10 1 10 1 10 Canada 1 Japan 7 110 7 8 110 18 Spanje 1 10 10 1 6 1 7 1 1 7 100 100 Overig 8 eden India Zuid-Korea Singapore18Zwitserland Oostenrijk Canada Japan Spanje Overig 11 11 11 110 10 100 11 110 10 100 011 01 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 6 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Verandering in het type faciliteiten waarin geïnvesteerd wordt Sales & Marketing Hoofdkantoren 011 01 01 8 1 81 1 71 Vooruitzichten nieuwe investeringsprojecten positief De vooruitzichten voor nieuwe investeringsprojecten zien er rooskleuriger uit dan vorig jaar. Het betreft voornamelijk investeringen in sales & marketingkantoren en logistieke faciliteiten. Opvallend is dat met name reeds in Nederland gevestigde ondernemingen verwachten in ons land te investeren. Logistiek 9 18 +% Productie Internet Data Center 0 8 17 1 1% 6% Research & Development Testing & Servicing Shared Services Center Bron: EY s European Investment Monitor 01 6 Nederland wordt door 0% gezien als een land met de juiste instituties en beleid op het gebied van sociale en ecologische duurzaamheid. 6 0 0 11 1 7 01 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 Opleidingsniveau van lokale werknemers en transport en logistieke infrastructuur aantrekkelijkste locatiefactoren. Nederland beschikt over een aantal sterke punten. Over het algemeen kijken al in Nederland gevestigde bedrijven positiever tegen de verschillende locatiefactoren aan dan ondernemingen die (nog) niet in Nederland gevestigd zijn. Opleidingsniveau van lokale werknemers 76% 9% 7% Transport- en logistieke infrastructuur 7% % % Telecommunicatie -infrastructuur 7% % 9% Kwaliteit van leven 7% 0% % 0% Ondernemerscultuur en ondernemerschap 7% Zeer aantrekkelijk 7% Redelijk aantrekkelijk % Bron: EY s European Investment Monitor 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 7
Realiteit section title section heading Realiteit Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa Belangrijkste bevindingen 161 buitenlandse investeringsprojecten in Nederland in 01; een gelijke score met 01. Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk zijn de belangrijkste Europese bestemmingen voor buitenlandse investeringen. Nederland staat op plaats 6 in de top 10 van landen met de meeste buitenlandse investeringsprojecten. Meeste investeringen in sales- & marketingfaciliteiten. Verenigde Staten is de belangrijkste investeerder in Nederland. 8 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Europese investeringen Totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa In 01 heeft Europa 9 buitenlandse investeringsprojecten aangetrokken; een stijging van ruim % ten Investeringsprojecten opzichte van 01 en het allerhoogste aantal investeringen tot nu toe. Daarmee heeft Europa de stijgende lijn in het aantal investeringsprojecten, die vorig jaar werd onderbroken, weer opgepakt.,78 010,909,9,797 011 01 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa De top 6 van landen met de meeste investeringsprojecten is dit jaar ongewijzigd. Opvallende veranderingen in de top 0 zijn Finland (+%), Zwitserland (+%), Polen (-8%) en Spanje en Servië (-19%). Van de Oost-Europese landen heeft Rusland de koppositie overgenomen van Polen. Aantal Ranglijst Ranglijst projecten Land 01 01 01 Verenigd Koninkrijk 1 1 779 697 Duitsland 701 6 Frankrijk 1 71 Spanje 1 7 België 17 169 Nederland 6 6 161 161 Rusland 7 8 11 18 Ierland 8 9 111 1 Finland 9 1 108 7 Polen 10 7 107 18 Turkije 11 10 98 9 Zwitserland 1 1 76 61 Servië 1 11 6 78 Tsjechië 1 1 60 6 Denemarken 1 16 8 7 Zweden 16 17 Italië 17 1 60 Roemenië 18 19 0 Hongarije 19 18 8 1 Portugal 0 0 8 6 Overig 11 Totaal 9 797 Aantal projecten 01 Verschil 01-01 +1% +1% +9% -19% +% 0% -11% -10% +% -8% +% +% -19% -6% +% 0% +% -% -17% +1% +.% Andere landen proberen het geheim van de Nederlandse succesformule te achterhalen Nederland springt er uit als het gaat om de innovatieve cultuur, heel belangrijk voor een technologiebedrijf als het onze. Ik zou Nederland willen adviseren om te blijven investeren in het concept gateway to Europe. Er is weliswaar nog een voorsprong, maar andere landen doen enorm hun best het geheim van de Nederlandse succesformule te achterhalen. Wonder Wang, CEO van Huawei Technologies Nederland Lees het volledige interview op www.ey.nl/vestigingsklimaat 9
Realiteit Investeringtrends in Nederland Met een score van 161 buitenlandse investeringsprojecten in 01 heeft Nederland het aantal van vorig jaar exact geëvenaard. Het gaat hierbij om het opzetten van specifieke faciliteiten, zoals een hoofdkantoor, een verkooporganisatie of een logistiek centrum. Nederland staat op de zesde plaats in de top 10 van Europese landen die de meeste buitenlandse investeringsprojecten aantrokken. Ook dit jaar staan we net achter België, waarbij de onderlinge afstand wel is vergroot (België is van 169 naar 17 investeringen gegaan). Ondanks de hogere score wordt België als een minder grote concurrent gezien dan vorig jaar. Toen gaf nog 1% van de respondenten aan België als de grootste concurrent van Nederland te zien, tegenover 7% dit jaar. Hoewel het aantal investeringsprojecten stabiel is gebleven, zien we wel een aantal veranderingen in het type faciliteiten waarin geïnvesteerd is. Zo is het aantal buitenlandse investeringen in sales & marketing-, logistieke en productiefaciliteiten gedaald. Het aantal investeringen in hoofdkantoren, internetdatacenters, R&D- en testing & servicingfaciliteiten is daarentegen toegenomen. Herkomst van investeringen Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn en blijven de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. Het aantal investeringen uit de Verenigde Staten (67) is dit jaar stabiel gebleven en maakt daarmee bijna % uit van het totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Nederland. Het aantal investeringsprojecten uit de overige landen uit de top 6 van grootste investeerders is gestegen. Dit in tegenstelling tot een land als Japan. Het hoge aantal investeringsprojecten van de afgelopen Buitenlandse investeringen in Nederland naar herkomstland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk 6 67 67 1 1 19 1 1 1 Buitenlandse investeringen in Nederland naar type faciliteit Sales & Marketing Hoofdkantoren Logistiek Productie Internet Data Center Research & Development 011 01 01 8 1 9 6 81 1 0 8 71 18 17 1 11 Testing & Servicing Verenigde Staten 6 67 Shared Services Center 67 1 0 0 1 Verenigd Koninkrijk 1 19 Bron: EY s European Investment Monitor 01 1 Duitsland 1 jaren is sinds vorig jaar omgeslagen 1 in een daling en dit jaar zelfs teruggevallen naar slechts projecten. 8 Frankrijk 7 Het aantal investeringsprojecten uit de BRIC-landen nam dit jaar af China van 1 naar 11. Daarmee daalde ook het relatieve aandeel: van 6 7,0% in 010, 6,% in 011 en 7,% in 01, naar 6,8% in 01. Nederland scoort daarmee onder het Europees gemiddelde (7,9%). Zweden 6 India 1 Zuid-Korea Singapore Zwitserland 1 Oostenrijk Canada 1 Japan 7 Spanje 1 1 7 6 7 6 Overig 1 7 8 1 18 80 Duitsland 70 67 67 6 8 60 Frankrijk 7 0 0 China 6 0 1 Zweden 19 0 1 1 1 1 6 8 10 India 0 Verenigde Verenigd Duitsland 1 Frankrijk China Zweden India Zuid-Korea Singapore Zwitserland Oostenrijk Canada Japan Zuid-Korea Staten Koninkrijk 011 01 01 Bron: EY s European Investment Monitor 01 Singapore 10 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01 Zwitserland
www.ey.com/attractiveness Maarten Camps, Secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken Lees het volledige interview op www.ey.nl/vestigingsklimaat Duurzaam ondernemen is winstgevender Ondernemen zonder duurzaamheid mee te nemen in je strategie en werkwijze, is uiteindelijk onhoudbaar. Duidelijk is inmiddels ook dat duurzaam ondernemen winstgevend kan zijn sterker nog: niet-duurzaam ondernemen is uiteindelijk niet winstgevend. Steden en provincies Amsterdam is verreweg de populairste bestemming voor buitenlandse investeerders; 9% van de buitenlandse bedrijven die in 01 naar Nederland kwamen koos voor Amsterdam. Ondanks het hoge aantal investeringsprojecten (6) is het totaal wel een stuk lager dan vorig jaar (9). Rotterdam staat ook nu op de tweede plaats met 1 projecten, een stijging ten opzichte van vorig jaar (8). Den Haag en Eindhoven staan gedeeld derde met ieder 8 projecten. Op provincieniveau heeft vooral Noord-Holland veel buitenlandse investeringsprojecten aan zich gebonden (60); zo n 7% van het totaal (% in 01). De afname in het aantal projecten is voornamelijk ten gunste gekomen van Zuid-Holland (01: projecten en 01: projecten). Noord-Brabant laat dit jaar een verdere daling in het aantal buitenlandse investeringen zien: van 0 (011), naar 1 (01) naar (01). Greenfield operations per sector Buitenlandse ondernemingen investeren in Nederland vooral in greenfield operations (80% in 01). Deze tendens zien we al enkele jaren. Hierbij gaat het om het opzetten van nieuwe faciliteiten. De greenfield buitenlandse investeringsprojecten vinden vooral plaats in de zakelijke dienstverlening en de softwareontwikkeling. Ten opzichte van landen als België, Duitsland en Frankrijk is het aantal uitbreidingsprojecten van al in Nederland gevestigde buitenlandse investeerders relatief laag (gemiddeld 18,1% over de afgelopen drie jaar tegenover gemiddeld,0%, 19,9% en 8,6% in respectievelijk België, Duitsland en Frankrijk). Vooruitzichten De vooruitzichten voor nieuwe investeringsprojecten zien er rooskleuriger uit dan vorig jaar. Toen zei 1% van de topbestuurders van buitenlandse bedrijven komend jaar (mogelijk) in Nederland te investeren, terwijl nu 6% dit zegt. Het betreft dan voornamelijk investeringen in sales & marketingkantoren en logistieke faciliteiten. Opvallend is dat vooral reeds in Nederland gevestigde ondernemingen verwachten mogelijk in ons land te investeren. De geïnterviewden verwachten dat Nederland de komende jaren met name logistieke (%) en R&D-faciliteiten (6%) zal aantrekken, alsmede hoofdkantoren (%). Het is positief om te zien dat R&D-faciliteiten hoog scoren (met name onder bedrijven die al in Nederland gevestigd zijn en Aziatische bedrijven). Wanneer dit de komende jaren bewaarheid wordt en de ingezette stijging van het aantal investeringen in R&D-faciliteiten doorzet, lijkt de ambitie van Nederland om kennisintensieve activiteiten aan te trekken zich in absolute cijfers te vertalen. 11
Perceptie Realiteit section title section heading Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders Belangrijkste bevindingen Het opleidingsniveau van lokale werknemers wordt gezien als de meest aantrekkelijke factor van het Nederlandse vestigingsklimaat. Duitsland wordt gezien als de grootste concurrent van Nederland. Amsterdam wordt gezien als de aantrekkelijkste Nederlandse stad. Arbeidskosten zijn nog altijd hoog in de perceptie van buitenlandse investeerders. 1 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Waarom kiezen bedrijven voor Nederland? Het is belangrijk om te weten waarom bedrijven voor Nederland kiezen. Onder de huidige economische omstandigheden misschien nog wel meer dan anders. Welke locatiefactoren zijn voor buitenlandse ondernemingen aantrekkelijk? En welke locatiefactoren spreken juist minder aan? In de ogen van buitenlandse investeerders beschikt Nederland over een aantal sterke punten. Het betreft onder andere het opleidingsniveau van lokale werknemers, de transport-, logistieke en telecommunicatieinfrastructuur en de kwaliteit Al in Nederland gevestigde bedrijven zijn positiever gestemd van leven. De scores van de vijf meest genoemde aantrekkelijke factoren liggen dicht bij elkaar (7% tot 76%). De overige locatiefactoren scoren tussen de % en 8% en daarmee een stuk lager. Wel zien we een duidelijke tendens: in het algemeen kijken al in Nederland gevestigde bedrijven positiever tegen de verschillende locatiefactoren aan dan ondernemingen die (nog) niet in Nederland gevestigd zijn. Verbeterpunten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Arbeidskosten Flexibiliteit van arbeidswetgeving Belastingvoordelen, subsidies, incentives Duidelijke en stabiele politieke,wetgevende en administratieve omgeving Vennootschapsbelasting Weinig aantrekkelijk % 9% % % 1% Niet aantrekkelijk Minder aantrekkelijke locatiefactoren in Nederland hebben vooral te maken met kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives) en regelgeving (zoals flexibiliteit van arbeidswetgeving). We zien een verschil van opvatting tussen bedrijven die wel en niet in Nederland gevestigd zijn. Al in Nederland gevestigde ondernemingen zijn een stuk positiever over bijvoorbeeld belastingvoordelen, subsidies en incentives. Het lijkt erop dat deze aspecten pas bekend worden bij buitenlandse bedrijven als men zich in Nederland wil vestigen. 19% 18% 1% 9% 6% 6% 6% % % 10% Sterke punten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Opleidingsniveau van lokale werknemers 76% 9% 7% Transport- en logistieke infrastructuur 7% % % Telecommunicatieinfrastructuur 7% % 9% Kwaliteit van leven 7% 0% % Ondernemerscultuur en ondernemerschap 7% 7% % Zeer aantrekkelijk Redelijk aantrekkelijk 1
Perceptie Concurrentie De aantrekkelijkheid van Nederland is mede afhankelijk van het vestigingsklimaat van andere landen. Wanneer andere (Europese) landen hun vestigingsklimaat op onderdelen verbeteren, kan dat voor Nederland gevolgen hebben. Ons land trekt bijvoorbeeld minder buitenlandse investeringsprojecten aan, of bedrijven vertrekken zelfs. Sinds jaar en dag wordt Duitsland gezien als de grootste concurrent van Nederland. Het Verenigd Koninkrijk en België hebben dit jaar van plaats gewisseld. Hoewel België in de ogen van investeerders een minder grote concurrent is geworden, hebben onze zuiderburen dit jaar relatief meer investeringsprojecten aangetrokken dan Nederland. Belangrijkste concurrenten voor Nederland 9% % % % % 1% Verenigde Staten 7% België 1% Verenigd Koninkrijk Denemarken % 1% Zwitserland % Duitsland % % % China 01 01 Bron: EY s European Attractiveness Survey 01 1 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Nederlandse steden Ratna Kroneman, Partner bij EY Belastingadviseurs Lees het volledige interview op www.ey.nl/ vestigingsklimaat Met ons belastingstelsel behoren we tot de wereldtop Ons land kent een solide belastingstelsel, waarmee we wereldwijd tot de top behoren. Nederland kwam als eerste land met een deelnemingsvrijstelling en is altijd een voorloper geweest in het afsluiten van internationale belastingverdragen. Ons huidige verdragennetwerk is daardoor in omvang en kwaliteit van een uitzonderlijk hoog niveau. De meeste buitenlandse ondernemingen beginnen hun zoektocht naar een nieuwe locatie met een landenvergelijking. Een stedenvergelijking is vaak een logische vervolgstap. Steden spelen daarop in: ze promoten zichzelf om zo eerder op De meest aantrekkelijke steden in Nederland het netvlies van zoekende bedrijven te belanden. In Nederland wordt Amsterdam als aantrekkelijkste stad gezien, gevolgd door Rotterdam. De onderlinge afstand tussen deze steden is dit jaar sterk afgenomen: van procentpunt naar 1 procentpunt 6% (6% tegenover 0%). Deze verhouding is veel schever 9% wanneer we kijken naar de perceptie van bedrijven die nog niet in Nederland zijn gevestigd. Bij hen scoort Amsterdam 9% en Rotterdam %. Amsterdam 11% Als we kijken naar de eerste keus van respondenten zien we dat 9% 6% Amsterdam een groot deel van haar 1% voorsprong op Rotterdam 9% verloren heeft. Scoorden Amsterdam en % Rotterdam vorig jaar nog Utrecht respectievelijk 7% en 9%, dit jaar is dat 9% en 18%. In de top van genoemde steden staan de Den vier grote Haag steden en Eindhoven. Amsterdam 11% Deze steden zijn er dus goed in geslaagd zichzelf in de kijker te 9% spelen bij buitenlandse ondernemingen. Van deze steden heeft 1% 0% 10% Den Haag haar positie versterkt (van 6% naar 1%) en zijn % % Utrecht Utrecht en Eindhoven vrijwel gelijk gebleven. 18% Den Haag Eindhoven De transport- en logistieke infrastructuur Rotterdam (1%), de kwaliteit van leven (%) en het opleidingsniveau van lokale werknemers 0% 10% en de binnenlandse markt (beide %) noemen bedrijven als % 18% belangrijkste redenen voor de aantrekkelijkheid van Amsterdam. Voor Rotterdam spelen de transport- en logistieke infrastructuur Eindhoven (9%), het opleidingsniveau van lokale werknemers (6%) en de Rotterdam cultuur van ondernemerschap en kwaliteit van leven (beide 0%) de grootste rol. Totaal Eerste keuze Bron: EY s European Attractiveness Survey 01 Bron: EY s European Attractiveness Survey 01 Totaal Eerste keuze 1
Acties Realiteit section title section heading Hoe kan Nederland de volgende stap zetten? Belangrijkste bevindingen 0% verwacht dat het Nederlandse vestigingsklimaat de komende drie jaar verbetert. 8% ziet logistiek en distributie als de motor achter de groei van de Nederlandse economie voor de komende jaren. % ziet het verbeteren van onderwijs en training in nieuwe technologieën als noodzaak om Nederland innovatiever te maken. 0% ziet het verlagen van de belastingdruk als aandachtspunt om op mondiaal niveau competitief te blijven. 16 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat Buitenlandse bedrijven hebben vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat. Ze verwachten dat het de komende drie jaar verbetert (0%) of stabiel blijft (%). Zo n 1% verwacht een verslechtering. Dit is in lijn met hun verwachting voor Europa: % verwacht een verbetering, % denkt dat de situatie stabiel blijft en 1% gaat van een verslechtering uit. Opvallend is dat voor Nederland 11% van de respondenten aangeeft het niet te weten, terwijl dat percentage meestal lager ligt en voor Europa slechts 1% is. Nederland zou startups meer incentives kunnen bieden In Nederland zien we dat de samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven, de zogenoemde triple helix, veel beter uit de verf komt dan elders. Dat neemt niet weg dat ons land meer werk zou kunnen maken van het aantrekken van startups door ze aantrekkelijke incentives te bieden. Patrick Gabriels, Partner bij EY Accountants en medeoprichter van Startupbootcamp HighTechXL Lees het volledige interview op www.ey.nl/vestigingsklimaat Motoren achter de Nederlandse economie De Nederlandse overheid voert al enkele jaren beleid om de topsectoren, waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, nog sterker te maken. Om dat te bereiken werken overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen op het gebied van kennis en innovatie. De topsectoren zijn: Agri & Food, Creatieve industrie, Energie, Tuinbouw en uitgangsmaterialen, Life Sciences & Health, Water, Hightech, Logistiek, Chemie en Hoofdkantoren. We hebben de beslissers van buitenlandse bedrijven gevraagd welke Nederlandse sectoren voor groei kunnen zorgen. Ze zien vooral kansen voor logistiek en distributie en ICT. Voor de overige sectoren verschilt de potentie onderling weinig. De hoge score van logistiek en distributie sluit goed aan op het topsectorenbeleid. Opvallend is dat het vooral in Nederland gevestigde ondernemingen zijn die logistiek en ICT op één hebben staan. Bedrijven in het buitenland zetten hun kaarten met name op transport en automotive en het bank- en verzekeringswezen. Welke bedrijfssectoren zullen zorgen voor groei in Nederland de komende jaren? Logistiek en distributiekanalen 8% ICT % Transport en automotive 1% BtoB services (excl. financiële instellingen) 1% Bank- en verzekeringswezen 1% Clean tech 1% Pharmacie en biotechnologie 1% Green tech 1% Energie and nutsbedrijven 10% Consumptiegoederen 9% 17
Acties Nederland als leider in innovatie Het is goed om te weten wat volgens buitenlandse bedrijven nodig is om Nederland tot een leider in innovatie te maken. Zeker omdat de Nederlandse overheid veel belang aan innovatie hecht. Kijk alleen al naar haar ambitie om de Nederlandse R&D-inspanningen te laten stijgen naar,% van het BBP in 00. Innovatie is tevens belangrijk om te komen tot een duurzame groei van de economie. Als belangrijkste speerpunt zien bedrijven het verbeteren van onderwijs en training in nieuwe technologieën (0%), naast het verhogen van belastingincentives voor innovatieve ondernemingen (%) en het ontwikkelen van een cultuur van innovatie en creativiteit (7%). Opvallend is dat met name Aziatische bedrijven veel belang hechten aan het ontwikkelen van een cultuur in groene en sociale innovatie (6%). Op de vraag of bedrijven corporate social responsibility in hun investeringsbeleid meenemen, antwoordt 86% van de respondenten dat dit het geval is. Dit geldt met name voor West-Europese en Noord-Amerikaanse ondernemingen. Tevens blijkt dat hoe groter een onderneming is, hoe vaker corporate social responsibility onderdeel van het investeringsbeleid is. Dit is het geval voor 98% van de ondernemingen met meer dan 1, miljard omzet tegenover 78% van de ondernemingen met minder dan 10 miljoen omzet. 6% van de bedrijven die corporate social responsibility in hun investeringsbeleid meenemen doet dit zowel ten aanzien van sociale als ecologische duurzaamheid. Van de bedrijven die zich slechts op één element concentreren is het aandeel min of meer evenwichtig verdeeld (19% tegenover 1%). Nederland wordt door 0% van de respondenten gezien als een land met de juiste instituties en beleid op het gebied van sociale en ecologische duurzaamheid die kunnen helpen ondernemingen op de lange termijn concurrerend te houden. 9% van de respondenten geeft aan dat enkel op het gebied van sociale duurzaamheid is. Perceptie ten aanzien van het bestaan van instellingen en beleid in Nederland op het gebied van sociale en ecologische duurzaamheid die bedrijven op de lange termijn concurrerend kunnen houden 1% 9% 8% % 1% 9% 9% % Bestaan enkel op gebied van sociale duurzaamheid Bestaan enkel op 8% gebied van ecologische duurzaamheid Bestaan zowel op gebied van sociale als ecologische duurzaamheid Bestaan Nee, bestaan zowel niet op gebied van sociale als ecologische duurzaamheid Weet niet Bestaan enkel op gebied van sociale duurzaamheid Bestaan enkel op gebied van ecologische duurzaamheid Nee, bestaan niet Weet niet 9% 18 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Hoe blijft mondiaal competitief? Volgens de beslissers van buitenlandse bedrijven moet Nederland zich vooral concentreren op het verlagen van de belastingdruk, het verbeteren van onderwijs, het stimuleren van R&D en het verhogen van incentives voor buitenlandse bedrijven. Zo blijft Nederland meespelen op het mondiale competitieve speelveld van landen en steden. Op het gebied van de ICT biedt de nieuwe btw-regelgeving in de EU per 01 een unieke mogelijkheid voor Nederland om zich op te werpen als een zeer competitief vestigingsland voor bedrijven die actief zijn in de telecom, radio- en televisie en digitale diensten sector. Die nieuwe btw-regels houden in dat dergelijke bedrijven btw moeten gaan betalen in het land waar de consument gevestigd is in plaats van waar de aanbieder gevestigd is. De meeste van aanbieders van dergelijke diensten zijn momenteel gevestigd in Luxemburg vanwege het lage btw-tarief. Nu het vanaf 01 voor de btw niet meer uitmaakt waar de aanbieder is gevestigd, zullen andere criteria een rol spelen en beraden deze aanbieders zich op een mogelijke verhuizing. Nederland kan zich met een aantrekkelijke propositie als ideale bestemming etaleren. Nederland Klimaat voor startups is ijzersterk punt van Nederland Een ijzersterk punt van Nederland is wat mij betreft het aantrekkelijke klimaat voor startups. Met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk heb je in andere Europese landen vaak te maken met omslachtige en trage procedures. In vergelijking met de situatie in IJsland hebben we hier makkelijker toegang tot kapitaal van Europese investeerders. Mede daarom verhuizen we ons hoofdkantoor op korte termijn definitief naar Nederland. Gauti Reynisson, oprichter en CEO van Mint Solutions Holland BV Lees het volledige interview op www.ey.nl/vestigingsklimaat Te nemen stappen Nederland bewijst dit jaar opnieuw een goede uitgangspositie te hebben voor het aantrekken van buitenlandse investeringsprojecten. Een zesde plaats op de ranglijst van alle Europese landen is een mooie prestatie. Maar het feit dat we dit jaar niet hebben kunnen meeprofiteren van de groei van het totale aantal investeringsprojecten in Europa geeft aan dat we dit resultaat niet als vanzelfsprekend moeten zien. We zullen moeten blijven investeren in de aantrekkelijkheid van het Nederlandse vestigingsklimaat. Het geloof in de heropleving van de Europese markten en de sterke punten van Nederland bieden daartoe kansen en maken dat ons land zich op een kantelpunt bevindt. Met enkele structurele maatregelen moet Nederland dan ook in staat zijn dit groeiend optimisme te vertalen naar een nog aantrekkelijker investeringsklimaat. Daarbij moeten we kijken naar de klassieke pijnpunten van ons land. De vraag naar lagere kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives) en duidelijke regelgeving (zoals flexibiliteit van arbeidswetgeving) dringt zich in toenemende mate op en moet daarom hoog op de agenda van Nederlandse besluitvormers staan. Tevens dient de aantrekkelijkheid van het Nederlandse vestigingsklimaat beter over het voetlicht gebracht te worden in het buitenland. Het lijkt erop dat de mogelijkheden ten aanzien van bijvoorbeeld belastingvoordelen, subsidies en incentives bij buitenlandse ondernemingen minder bekend zijn. Om dit te bereiken, moeten Nederlandse overheden, bedrijven en kennisinstellingen nauw samenwerken om internationaal een eenduidig beeld van de kwaliteiten van het Nederlandse vestigingsklimaat neer te zetten. Het toenemende belang van corporate social responsibility maakt daar onderdeel van uit. Het sluit aan op de tendens dat duurzaamheid een steeds belangrijkere factor in de aantrekkelijkheid van het vestigingsklimaat wordt. Het is dan ook zaak om te kijken of Nederland de juiste instituties en beleid op het gebied van sociale en ecologische duurzaamheid heeft. Dergelijke onderscheidende maatregelen zal Nederland nodig hebben om het kantelpunt waarop we ons momenteel bevinden naar de juiste kant door te laten slaan. 19
Methodologie Methodologie De Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01 is gebaseerd op twee belangrijke bronnen: 1 De werkelijke aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlandse investeerders Actuele investeringsprojecten binnen Europa volgens EY s European Investment Monitor (EIM). De EIM is in 1997 opgezet door EY en registreert permanent daadwerkelijke grensoverschrijdende investeringen en expansies van internationale bedrijven in Europa. Door portfolio-investeringen, fusies en overnames uit te sluiten geeft de EIM een reëel beeld van investeringen in productie- en servicefaciliteiten door buitenlandse bedrijven. De database wordt bijgehouden door Oxford Intelligence en registreert aankondigingen van investeringen en wanneer beschikbaar het aantal gecreëerde banen en de hiermee samenhangende kapitaalinvestering. Projecten worden geïdentificeerd door het dagelijks monitoren en analyseren van meer dan 10.000 nieuwsbronnen. Het onderzoeksteam heeft zich tot doel gesteld om met 70% van de investerende bedrijven direct contact op te nemen. Dit verificatieproces zorgt ervoor dat de data correct worden weergegeven. De perceptie van buitenlandse investeerders over de aantrekkelijkheid van Nederland en haar concurrenten De percepties en verwachtingen van internationale beslissers over Nederland als potentieel investeringsland. Deze informatie is verkregen door interviews met 0 beslissers van internationale ondernemingen. De interviews vonden plaats in januari 01 en zijn uitgevoerd door het CSA-instituut. Ongeveer 0% van de geïnterviewde personen is gevestigd in Nederland en de andere 0% is buiten Nederland gevestigd. Van deze laatste groep bevindt 8% zich buiten Europa (Noord Amerika: 18%, Azië: 9%, Oceanië: 1%). In totaal zijn 808 internationale beslissers gevraagd naar hun mening over de aantrekkelijkheid van Europa. De EIM sluit de volgende activiteiten uit: Fusies en overnames of joint ventures. Licentieovereenkomsten. Retail- en leisure-activiteiten, hotels en vastgoedinvesteringen. Investeringen in nutsvoorzieningen, waaronder telecommunicatienetwerken, vliegvelden en havens. Extractie-activiteiten (mineralen, ertsen en brandstoffen). Portfolio-investeringen. Vervangingsinvesteringen van productiefaciliteiten. Informatie over de steekproef Bij de ondervraagde ondernemingen is gelet op representativiteit voor de bedrijven die ook daadwerkelijk in Nederland investeren. Dit is gewaarborgd door te kijken naar de nationaliteit van de moederonderneming, de grootte van het bedrijf en hun verwant-schap met sectoren. In onderstaande figuren geven we de verschillende aandelen weer. Nationaliteiten van de ondervraagden Om zeker te stellen dat de geografische afstand tussen de ondervraagden en hun vestiging in acht werd genomen, zijn de bedrijven per nationaliteit verdeeld in twee groepen: Eén helft van de beslissers is werkzaam bij dochterondernemingen in Nederland en is in Nederland geïnterviewd. De andere helft van de beslissers is geïnterviewd in het land van herkomst. 0 EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness Ondervraagde bedrijven naar nationaliteit Centraal- en Oost-Europa % Noord-Europa 8% Azië 19% 7% West-Europa Oceanië % Noord-Amerika 1% Omvang ondernemingen en sectoren Om de representativiteit van diversiteit en internationale strategieën verder te waarborgen, zijn in het onderzoek ook de meningen van de volgende doelgroepen meegenomen: Mkb (midden- en kleinbedrijf) Multinationals Industriële bedrijven Dienstverlenende bedrijven Meer dan 1, miljard euro % Minder dan 10 miljoen euro % 0% 10 miljoen tot 1, miljard euro Functie van de ondervraagde personen De interviews zijn gehouden met beslissers met ervaring in of met Nederland. Financial directors vormen het grootste deel van de geïnterviewden. Bedrijfssectoren De vijf ondervraagde bedrijfssectoren zijn representatief voor de buitenlandse bedrijven die in Nederland zijn gevestigd (gebaseerd op EY s European Investment Monitor). Overig 0% Chemie en farmacie % Telecom en High-tech 11% Overig % Director of Development % 6% Managing Director / Senior Vice President / COO 18% Marketing and Commercial Director Financial Director 1% 1% Consumentengoederen % Dienstverlening Industrie, automotive en energie % 1
Naam Achternaam, Functie Hier is plaats voor een quote. EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 01
www.ey.com/attractiveness EY International Location Advisory Services EY International Location Advisory Services (ILAS) is onderdeel van Real Estate Advisory Services (REAS), werkzaam op het gebied van transactiebegeleiding en -ondersteuning, strategisch vastgoedadvies en projectfinanciering. Wij bieden diensten aan op het gebied van vastgoedportefeuille-optimalisaties, due-diligenceonderzoek, waarderingen, grondexploitaties en risicomanagement, haalbaarheidsstudies en gebiedsontwikkeling en publiek-private samenwerking. Wij ondersteunen bedrijven wereldwijd bij hun strategische besluitvorming over internationale investeringen en (re)locatiekeuzes. Wij helpen overheden bij het formuleren van beleid gericht op het maximaliseren van zowel het volume als de kwaliteit van investeringen. Hierbij is het bepalen van een doelgroep-, acquisitieen nazorgstrategie van belang. In toenemende mate overwegen bedrijven nieuwe locaties en grensoverschrijdende investeringsstrategieën. Daarnaast proberen steeds meer landen buitenlandse investeerders aan zich te binden. Deze nieuwe mogelijkheden vereisen een verscherpte focus op de balans tussen de risico s en voordelen van economieën en sectoren wereldwijd. Voordat ze een besluit nemen over hun strategische vestigingslocaties kijken bedrijven meer dan ooit naar kosten, kwaliteit en risicofactoren. De vraag Waar gaan we een vestiging opzetten? speelt een steeds belangrijkere rol in de algehele bedrijfsstrategie. EY ILAS helpt het hoe, waar en wanneer van dit soort beslissingen te bepalen. Wij bieden oplossingen voor klanten met vragen over hun locatiestrategie, de locatie van hun faciliteiten en het investeren in en afstoten van vastgoed. Na een analyse van de specifieke kenmerken van het investeringsproject bepaalt ons team wat de beste langetermijnopties zijn. Dit doen we samen met het management van de klant, met aandacht voor onder andere kostenbesparingen, de beschikbaarheid van personeel en een betrouwbare infrastructuur.
EY Assurance Tax Transactions Advisory Over EY EY is wereldwijd toonaangevend op de gebieden assurance, tax, transaction en advisory services. Met de inzichten en de hoogwaardige diensten die wij bieden, dragen wij bij aan het versterken van het vertrouwen in de kapitaalmarkten en economieën overal ter wereld. Wij brengen toonaangevende leiders voort die door samen te werken onze beloften aan al onze stakeholders waarmaken. Daarmee spelen wij een cruciale rol bij het creëren van een beter functionerende wereld voor onze mensen, onze cliënten en de maatschappij. De aanduiding EY verwijst naar de wereldwijde organisatie en mogelijk naar een of meer lidfirma s van Ernst & Young Global Limited (EYG), die elk een afzonderlijke rechtspersoon zijn. EYG is een UK company limited by guarantee en verleent zelf geen diensten aan cliënten. Voor meer informatie over onze organisatie, kijk op ey.com. 01 EY Nederland LLP Alle rechten voorbehouden Contactpersonen: Tristan Dhondt Partner / Real Estate Advisory Services Tel.: +1 88 071006 E-mail: tristan.dhondt@nl.ey.com Caroline Rodenburg Senior Manager / International Location Advisory Services Tel.: +1 88 070809 E-mail: caroline.rodenburg@nl.ey.com 1006 ED none Deze publicatie bevat informatie in samengevatte vorm en is daarom enkel bedoeld als algemene leidraad. Ze is niet bedoeld om te dienen als een substituut voor gedetailleerd onderzoek of voor het aanwenden van een professioneel oordeel. Noch EYGM Limited noch enig ander lid van de wereld wijde EY organisatie kan aansprakelijk worden gesteld voor het verlies van iemand die handelde of die ervan afzag te handelen ten gevolge van enige informatie in deze publicatie. Bij elke specifieke aangelegenheid, dient steeds een geschikte adviseur geraadpleegd te worden. ey.com/nl