Inzet Zorgpad Stervensfase - Thuiszorg Rotterdam -

Inzet Zorgpad Stervensfase - Thuiszorg Rotterdam - Integraal Kankercentrum Rotterdam Bezoekadres: Rochussenstraat 12, 3 EJ Rotterdam Postadres: Postbus 289, 3 AG Rotterdam t (1) 44 8 f (1) 44 8 88 ikr@ikr.nl www.ikr.nl

Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Achtergrond... 4 2.1 Thuiszorg Rotterdam... 4 2.2 Zorgpad Stervensfase... 4 2.3 Implementatie Zorgpad Stervensfase bij Thuiszorg Rotterdam... 4 3. Opzet evaluatie... 6 4 Resultaten... 7 4.1 Respons... 7 4.2 Zorg voor terminale cliënten... 8 4.3 Bekendheid met het Zorgpad Stervensfase... 9 4.4 Inzet Zorgpad Stervensfase... 11 4.4.1 Gebruik van het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden.... 11 4.4.2 Gebruik van het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden... 12 4.4.3 Beoordeling gebruik van het Zorgpad Stervensfase... 13 4.4.4 Redenen om het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken... 13 4. Toekomstig gebruik van het Zorgpad Stervensfase... 4.6 Zorgpad Stervensfase binnen team... 18 Samenvatting... 19 Bijlage I Vragenlijst Thuiszorg Rotterdam Inzet Zorgpad Stervensfase... 21 Bijlage II (Geplande) publicaties... 23 Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 2

1 Inleiding In de regio Rotterdam is in de periode 27-29 ruime ervaring opgedaan met het werken met het Zorgpad Stervensfase. Nadat in maart 29 de landelijke invoering ervan was gestart, is verspreid over Nederland een groot aantal thuiszorgorganisaties aan de slag gegaan met de implementatie van het zorgpad. Maar: zowel in de regio van het Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) als in andere delen van Nederland verloopt de invoering bij thuiszorgorganisaties moeizamer dan voorzien. Thuiszorg Rotterdam heeft in 28 en 29 ruimschoots ingezet op de invoering van het Zorgpad Stervensfase. Alle medewerkers die patiënten in de palliatieve fase verzorgen en verplegen, zijn breed geschoold: daarbij is zowel de stervensfase in het algemeen aan de orde gekomen als het gebruik van het Zorgpad Stervensfase in het bijzonder. Desondanks lijkt Thuiszorg Rotterdam het zorgpad weinig in te zetten; het gebruik blijft achter bij de oorspronkelijke verwachtingen. Onduidelijk is welke achterliggende factoren hierbij een rol spelen. Naar aanleiding van signalen van Sarie Schneider over de beperkte inzet van het Zorgpad Stervensfase bij Thuiszorg Rotterdam heeft het IKR in nauwe samenwerking met de betreffende instelling een onderzoek uitgevoerd naar de kritische succes- en faalfactoren in het traject van implementatie en borging van resultaten. Uitkomsten van dit onderzoek bieden inzicht in factoren die kunnen bijdragen aan het stimuleren van het gebruik van het Zorgpad Stervensfase door Thuiszorg Rotterdam. Daarnaast kan de instelling deze resultaten ook toepassen bij de implementatie van andere projecten. Tevens kunnen de uitkomsten gebruikt worden bij de advisering van andere (thuiszorg)instellingen over de implementatie van het Zorgpad Stervensfase en andere kwaliteitsinstrumenten. Dit rapport is opgesteld door dr. Elsbeth Taminiau Bloem & drs. Anneke Dekkers, afdeling Palliatieve Zorg van het Integraal Kankercentrum Rotterdam. Sarie Schneider & Alejandra Arias Mesa van Thuiszorg Rotterdam werkten mee aan hoofdstuk 2 (de achtergrond). Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 3

2 Achtergrond 2.1 Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam levert (huishoudelijke) verzorging en verpleging vanuit zeven locaties verdeeld over Rotterdam. Daarnaast biedt Thuiszorg Rotterdam specialistische verpleging. Deze specialistische medische zorg richt zich zowel op specifieke somatische aandoeningen zoals diabetes mellitus en oncologie als op ziekteoverstijgende terreinen zoals specialistische kinderzorg en palliatieve en terminale zorg. Het doel van de specialistische palliatieve en terminale zorg is het realiseren van een zo goed mogelijke kwaliteit van leven voor de patiënt en diens naaste(n). Medewerkers van Thuiszorg Rotterdam verlenen zorg en geven advies en begeleiding in samenwerking met huisarts, medisch specialist en andere betrokken hulpverleners. 2.2 Zorgpad Stervensfase Het Zorgpad Stervensfase is ontwikkeld in 1997 in Liverpool, Groot-Brittannië, onder de naam Liverpool Care Pathway for the Dying Patient (LCP). De LCP is in het Nederlands vertaald door het Erasmus MC en het IKR. Het IKR fungeert als trekker van de landelijke uitrol van het Zorgpad Stervensfase. Het Zorgpad Stervensfase is een kwaliteitsinstrument dat is ontwikkeld om de zorg gedurende de stervensfase zorgvuldig af te stemmen op de behoefte van patiënten en hun naaste(n). Het Zorgpad Stervensfase is een zorgdossier, checklist en een evaluatie-instrument in één en dient als hulpmiddel om de kwaliteit van zorg, de samenwerking tussen zorgverleners en de communicatie met de patiënt en diens naaste(n) te waarborgen. Uit onderzoek blijkt dat gebruik van het Zorgpad Stervensfase de symptoomlast van patiënten in de laatste levensdagen vermindert en bijdraagt aan de kwaliteit van zorg voor de stervende patiënt. Daarnaast verbetert de communicatie met zowel de patiënt als diens naaste(n) en levert het Zorgpad Stervensfase een bijdrage aan multidisciplinaire samenwerking. Het Zorgpad Stervensfase kan gebruikt worden in de eerste lijn en in intramurale zorginstellingen (ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen en hospices). 2.3 Implementatie Zorgpad Stervensfase bij Thuiszorg Rotterdam Implementatie van het Zorgpad Stervensfase bij de Thuiszorg Rotterdam is in 27 geïnitieerd door het toenmalige management. Sarie Schneider en Alejandra Arias Mesa zijn, als gespecialiseerd palliatief verpleegkundigen, aangesteld als projectleiders van de implementatie van het zorgpad. Sarie Schneider en Alejandra Arias Mesa hebben hiertoe de training projectleiders Zorgpad Stervensfase bij het IKR gevolgd. Naar aanleiding hiervan hebben zij zelf een scholing van 3 uur samengesteld voor de medewerkers van Thuiszorg Rotterdam. Deze scholing bestond uit informatie over de achtergrond, het doel en gebruik van het Zorgpad Stervensfase. Verpleegkundigen en verzorgenden werden apart geschoold. Gebruik van het zorgpad en deelname aan deze scholing waren vanuit het management Thuiszorg Rotterdam verplicht gesteld voor alle medewerkers die te maken kunnen hebben met palliatieve patiënten. In de periode september 28 tot en met maart 29 hebben Sarie Schneider en Alejandra Arias Mesa Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 4

circa 1. medewerkers van Thuiszorg Rotterdam geschoold in het gebruik van het Zorgpad Stervensfase. Uit een enquête na afloop van de scholing bleek dat vrijwel alle medewerkers meerwaarde zagen in het gebruik van het Zorgpad Stervensfase en van plan te zijn het Zorgpad te gaan gebruiken in hun zorg voor palliatieve patiënten. Na de scholing in het gebruik van Zorgpad Stervensfase hebben er geen georganiseerde activiteiten met betrekking tot het gebruik van het Zorgpad plaatsgevonden. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21

3. Opzet evaluatie Om succes- en faalfactoren in het traject van implementatie en borging van het Zorgpad Stervensfase bij Thuiszorg Rotterdam te onderzoeken, hebben we een vragenlijst voor de medewerkers ontwikkeld. Deze vragenlijst is gericht op bekendheid met en inzet van het Zorgpad Stervensfase, redenen om het zorgpad al dan niet te gebruiken en (onderwijs)behoeftes gericht op toekomstig gebruik van het zorgpad. Een eerste versie van deze vragenlijst is op Locatie Heemraadsingel uitgedeeld onder 2 medewerkers. Naar aanleiding hiervan zijn enkele aanpassingen gemaakt in woordkeuze en lay-out van de vragenlijst. De definitieve vragenlijst is opgenomen als bijlage bij dit rapport (zie bijlage 6.1). Sarie Schneider, Alejandra Arias Mesa en Debbie Vreeken hebben vragenlijsten uitgedeeld tijdens teamvergaderingen en de scholing cytostatica. Ingevulde vragenlijsten zijn per retourenveloppe teruggestuurd naar het IKR waar de data zijn verwerkt. De medewerkers die de vragenlijst hebben ingevuld zijn niet geselecteerd op representativiteit. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 6

4 Resultaten 4.1 Respons Van de 26 uitgedeelde vragenlijsten zijn er 23 (= 92%) ingevuld geretourneerd. De resultaten worden beschreven voor de complete groep respondenten en grafisch weergegeven per locatie en functieniveau. De staven in iedere figuur geven de absolute aantallen weer. De percentages boven de staven geven het relatieve deel van het aantal geretourneerde vragenlijsten per locatie of functieniveau weer, tenzij anders aangegeven. Voor de weergave per locatie wordt de indeling aangehouden zoals gehanteerd binnen Thuiszorg Rotterdam. Om anonimiteit te garanderen worden de locaties gecodeerd weergegeven. Voor de weergave per functieniveau is onderscheid gemaakt tussen hoog en laag functieniveau. In overleg met Sarie Schneider en Alejandra Arias Mesa vallen onder hoog niveau de functies op niveau 3, niveau 3 I.G., niveau 4 en niveau ; onder laag niveau vallen de functies op niveau 2 en niveau 3 A.G. Staafdiagram O bevat de antwoorden van medewerkers waarvan de locatie of het functieniveau ontbrak op de geretourneerde vragenlijsten. Figuur 1a. Verdeling geretourneerde vragenlijsten per locatie 1 8 7 6 4 3 2 1 33% 31% 26% 3% 9% 8% 1% A B C D E F G O 1 Percentages geven het relatieve deel weer van het totaal aantal medewerkers per locatie Figuur 1b. Verdeling geretourneerde vragenlijsten per functie 2 16 14 12 1 8 6 4 2 9% 37% 4% 2 Percentages geven het relatieve deel weer van het totaal aantal geretourneerde vragenlijsten Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 7

4.2 Zorg voor terminale cliënten 141 respondenten (6%) gaven aan dat zij in het afgelopen jaar zorg hebben geleverd aan een terminale cliënt; 93 (4%) respondenten hebben het afgelopen jaar geen zorg geleverd aan een terminale cliënt. Figuur 2a. Geleverde zorg aan terminale cliënten per locatie 4 4 3 3 2 2 1 % 4% 67% 6% 8% 4% 33% 3% 1% 91% 7% 8% 9% 3% 3% 2% A B C D E F G Figuur 2b. Geleverde zorg aan terminale cliënten per functieniveau 1 9 8 7 6 4 3 2 1 67% 4% 33% 46% 9% 1% 1% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 8

4.3 Bekendheid met het Zorgpad Stervensfase 193 respondenten (82%) zijn bekend met het Zorgpad Stervensfase, 3 respondenten (%) gaven aan het Zorgpad Stervensfase niet te kennen. Volgens de instructies bij de vragenlijst hoefden respondenten die niet bekend waren met het Zorgpad Stervensfase de overige vragen niet te beantwoorden. De hiernavolgende bespreking van de resultaten is dus alleen gebaseerd op de 193 respondenten die bekend zijn met het zorgpad. 183 (9%) van de 193 respondenten die het zorgpad kennen gaven aan de scholing Zorgpad Stervensfase te hebben gevolgd; 9 (%) van hen hebben deze scholing niet gevolgd. Figuur 3a. Bekendheid met het Zorgpad Stervensfase per locatie 7 89% 6 4 3 2 1 82% 7% 6% 33% 9% 13% 91% 91% 9% 2% 1% 1% % 9% 9% 3% 1% % A B C D E F G O Figuur 3b. Bekendheid met het Zorgpad Stervensfase per functieniveau 14 12 86% 1 8 6 4 2 74% 23% 11% 1% 3% 3% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 9

44 respondenten omschrijven het Zorgpad Stervensfase als een vorm van begeleiding: begeleiding geven aan cliënten en familie. 2 respondenten benoemen de gestructureerde methode van zorgverlening die gebruik van het zorgpad oplevert: protocol dat stapsgewijs aangeeft hoe te handelen in de laatste levensdagen. Het overzichtelijk in kaart brengen van de zorg en behoeftes van de cliënt wordt genoemd door 26 respondenten: goede verslaglegging rondom het levenseinde waarin je in één oogopslag kunt zien wie wat gedaan heeft en wat er gedaan moet worden of is een instrument om punten door te nemen zodat je dit niet vergeet en om (snel) inzichtelijk te krijgen hoe het gaat met de patiënt. 32 respondenten zien het zorgpad als een hulpmiddel in de samenwerking met andere disciplines: aantal formulieren die in de laatste fase in het zorgdossier worden gedaan om de zorg tussen Thuiszorg Rotterdam en andere hulpverleners af te stemmen. Verschillende respondenten benoemen de praktische kant van het (gebruik van het) Zorgpad Stervensfase. Zo noemen 34 respondenten dat het zorgpad aparte formulieren zijn en/of een aangepast blad in het zorgdossier. Nog eens 8 respondenten noemen dat het zorgpad niet standaard in het dossier zit en aangevraagd moet worden door de wijkverpleegkundige. 17 respondenten geven een expliciete tijdsaanduiding voor het gebruik van het zorgpad, variërend van als iemand nog 6 maanden de tijd heeft om te leven tot de laatste maanden of weken en wanneer de patiënt in zijn of haar laatste fase is en niet meer eet, drinkt, reageert. Een aantal omschrijvingen worden door slechts één of enkele respondenten of gemaakt, zoals gaat over de fasen van kanker en de bijbehorende symptomen of gedragsverandering bij zorgvragers. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 1

4.4 Inzet Zorgpad Stervensfase 4.4.1 Gebruik van het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden. 33 respondenten (17%) gaven aan het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden gebruikt te hebben en 3 respondenten (79%) hebben het zorgpad in deze periode niet gebruikt. Figuur 4a. Gebruik van het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden per locatie 6 8% 4 3 2 81% 81% 8% 1 9% 19% 6% % % 6% 4% 12% 8% 1% 17% 8% 2% 3% A B C D E F G O Figuur 4b. Gebruik van het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden per functieniveau 9 8 71% 7 6 4 3 23% 94% 2 1 6% 6% 2% 8% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 11

4.4.2 Gebruik van het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden 49 respondenten (2%) hebben het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden gebruikt en 117 respondenten (61%) hebben het zorgpad in deze periode niet gebruikt. Figuur 4c. Gebruik van het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden per locatie 4 4 3 3 2 2 1 24% 62% 14% 31% 6% 38% 13% 2% 4% 4% % 4% 1% 4% A B C D E F G O 8% 1% 27% 67% 7% 2% 6%2% Figuur 4d.Gebruik van het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden per functieniveau 7 6 4 3 2 34% 49% 17% 83% 1 9% 8% 2% 6% 2% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 12

4.4.3 Beoordeling gebruik van het Zorgpad Stervensfase Zes respondenten (,3%) hebben het Zorgpad Stervensfase zowel in de afgelopen 6 maanden als meer dan 6 maanden geleden gebruikt. Van de 76 respondenten (39%) die het zorgpad in de afgelopen 6 maanden en/of meer dan 6 maanden geleden gebruikten, hebben 3 respondenten het zorgpad 1-3 keer ingezet, 9 respondenten hebben het zorgpad 3-6 keer ingezet en 7 respondenten hebben dit 6-9 keer gedaan. Diegenen die het Zorgpad Stervensfase hebben ingezet beoordeelden het gebruik van het zorgpad op een schaal van 1 (negatief) tot 1 (positief). Gemiddeld beoordeelden zij de moeilijkheidsgraad van het Zorgpad Stervensfase met een,7, de mate van duidelijkheid met een 6,3 en de tijdsinvestering met een,6. De mate waarin het Zorgpad Stervensfase als een handig hulpmiddel werd gezien in de zorg voor de cliënt, in de samenwerking met de collega s van Thuiszorg Rotterdam en in de samenwerking met huisarts(en) kreeg een gemiddelde beoordeling van respectievelijk 6.2, 6. en.9. 4.4.4 Redenen om het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken 19 respondenten (6%) hebben het zorgpad zowel in de afgelopen 6 maanden als meer dan 6 maanden geleden niet gebruikt. 37 respondenten (19%) gaven aan het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken, omdat ze niet weten wanneer de stervensfase begint en 33 respondenten (17%) gebruikten het zorgpad niet omdat ze niet weten wanneer het Zorgpad Stervensfase ingezet moet worden. Andere redenen om het zorgpad niet te gebruiken waren het niet weten hoe dit te vertellen aan de cliënt / familie (36 respondenten; 19%) of aan de huisarts (32 respondenten; 17%). 29 respondenten (%) gebruikten het Zorgpad Stervensfase niet omdat ze niet weten hoe ze aan een exemplaar moeten komen. Op de open vraag naar overige redenen om het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken gaven 21 respondenten aan geen aanleiding te hebben gehad het zorgpad te gebruiken: Ik ben nog geen zorgvrager tegengekomen bij wie het nodig is. Nog eens acht respondenten gaven aan dat het zorgpad te weinig wordt gebruikt: Het komt te weinig voor waardoor ik het gebruik vergeet. Dan kost het mij meer tijd om het weer op te pikken en dan kies ik uiteindelijk de ouderwetse rapportage. 11 respondenten gebruikten het zorgpad niet omdat het inzetten ervan niet tot hun taken behoort: Verpleegkundige coördineert en het is haar taak om het Zorgpad Stervensfase te gaan hanteren. Daarnaast werden een aantal redenen door 1 tot 2 respondenten genoemd, zoals vergeten om het toe te passen. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 13

Figuren 4e t/m 4j.. Redenen om het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken per functieniveau 4e: weten wanneer de Stervensfase begint 4f: weten wanneer het Zorgpad ingezet moet worden 2 2 1 19% 16% 2 2 1 17% 23% 1% 2% 4g: weten hoe start Zorgpad Stervensfase te communiceren aan cliënt / familie 4h: weten hoe wens tot start Zorgpad Stervensfase te communiceren aan huisarts 3 2 2 21% 2 13% 22% 1 1 13% 3% 2% 4i: weten hoe aan een exemplaar van het Zorgpad Stervensfase te komen 4j: Geen aanleiding gehad het Zorgpad Stervensfase te gebruiken 2 1 14% 17% 1% 16 14 12 1 8 6 4 2 23% % % Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 14

4. Toekomstig gebruik van het Zorgpad Stervensfase 129 respondenten (67%) gaven aan het Zorgpad Stervensfase in de toekomst te willen gebruiken, respondenten (3%) willen het zorgpad niet gebruiken in de toekomst en respondenten (26%) gaven aan dit niet te weten. Figuur a. Toekomstig gebruik Zorgpad Stervensfase per locatie 4 4 3 3 2 2 1 61% 33% 6% 78% 16% 3% 3% 6% 4% 1% 8% 19% 6% 12% 44% 12% 8% 17% 4% % 1% 3% A B C D E F G O Weet niet Figuur b. Toekomstig gebruik Zorgpad Stervensfase per functieniveau 9 8 71% 7 6 4 3 2 22% 61% 33% Weet niet 1 3% 3% 6% % 1% 3% 1% Respondenten noemden gemiddeld twee zaken die zij nodig hebben om het Zorgpad Stervensfase in de toekomst te kunnen gebruiken. Zo zouden 84 respondenten (44%) het zorgpad willen bespreken tijdens het teamoverleg, 64 respondenten (33%) zouden willen dat een collega een keer voordoet hoe het zorgpad moet worden ingevuld en 7 respondenten (3%) hebben begeleiding / overleg nodig bij het markeren van de stervensfase. 66 respondenten (34%) hebben een cursus met medische en verpleegkundige informatie over het stervensproces nodig om het Zorgpad Stervensfase in de toekomst te kunnen gebruiken, 61 respondenten (32%) geven aan hiervoor een cursus over communicatie met cliënt / familie en/of huisarts nodig te hebben en 6 respondenten (29%) hebben behoefte aan een cursus over het Zorgpad Stervensfase zelf. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21

Figuren c t/m h.. Behoeftes m.b.t. toekomstig gebruik Zorgpad Stervensfase per functieniveau Figuur c. Bespreken tijdens teamoverleg Figuur d. Voorbeeld van collega 6 4 3 2 1 4% 48% % 3 3 2 2 1 2% 48% 3% Figuur d. Begeleiding markering stervensfase Figuur e. Cursus over het stervensproces 3 3 2 2 1 2% 34% % 4 3 2 1 34% 36% 3% Figuur f. Cursus communicatie Figuur g. Cursus Zorgpad Stervensfase 4 3 2 1 33% 3% 3% 3 3 2 2 1 27% 34% 2% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 16

Op de open vraag naar behoeftes voor toekomstig gebruik van het zorgpad gaven 13 respondenten aan behoefte te hebben aan herhalende scholing of een opfriscursus ( Eén keer in het jaar een opfrismoment omdat het iets is wat niet regelmatig gebruikt wordt. ). Daarnaast gaven 11 respondenten behoeftes aan die betrekking hebben op de randvoorwaarden voor gebruik, zoals minder uitgebreide formulieren, het waarborgen van de beschikbaarheid van de formulieren en onleesbaarheid van het zorgpad (formaat letters). Een aantal behoeftes werden door slechts 1 tot 2 respondenten genoemd, zoals een voorbeeld ergens neerleggen. Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 17

4.6 Zorgpad Stervensfase binnen team 42 respondenten (22%) gaven aan dat er in hun team wel eens gesproken wordt over het Zorgpad Stervensfase. Op een schaal van 1 (negatief) tot 1 (positief) werd de wijze waarop teams over het zorgpad spreken gemiddeld met een,9 beoordeeld. Volgens 139 respondenten (72%) komt het Zorgpad Stervensfase in hun team niet ter sprake. Figuur 6a. Ter sprake komen van Zorgpad Stervensfase per locatie 6 4 3 2 1 17% 79% % 28% 66% 6% 3% 7% 69% 4% % 19% 12% 1% 89% 11% 27% 67% 7% 2% 8% A B C D E F G O Figuur 6b. Ter sprake komen van Zorgpad Stervensfase per functieniveau 9 8 66% 7 6 4 3 29% 84% 2 1 6% 8% 8% 3% 7% Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 18

Samenvatting Respons 23 medewerkers van Thuiszorg Rotterdam hebben de vragenlijst naar de inzet van het Zorgpad Stervensfase ingevuld (92% van de 26 uitgedeelde vragenlijsten). De 23 medewerkers zijn werkzaam op 7 verschillende locaties; per locatie varieert de respons van 1 tot 74 medewerkers (respectievelijk 8% tot 33% van het totaal aantal medewerkers per locatie). Het functieniveau van de 23 medewerkers is onderverdeeld in hoog (N=138) en laag (N=87) niveau (respectievelijk 9% en 37% van het totaal aantal geretourneerde vragenlijsten; 4% missing) Zorg voor terminale cliënten 141 van de 23 respondenten (6%) hebben in het afgelopen jaar zorg geleverd aan een terminale cliënt. Per locatie varieert dit percentage van 3% tot 1%; per functieniveau bedragen de percentages 67% (hoog) en 46% (laag). Bekendheid met het Zorgpad Stervensfase 193 (82%) van de 23 respondenten zijn bekend met het Zorgpad Stervensfase; 183 (9%) van deze 193 respondenten hebben bij Thuiszorg Rotterdam de scholing Zorgpad Stervensfase gevolgd. Per locatie varieert het percentage medewerkers dat bekend is met het Zorgpad Stervensfase van 6% tot 1%; per functieniveau bedragen de percentages 86% (hoog) en 74% (laag). Inzet van het Zorgpad Stervensfase 33 respondenten (17%) gaven aan het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden gebruikt te hebben en 3 respondenten (79%) hebben het zorgpad in deze periode niet gebruikt. Per locatie varieert het percentage medewerkers dat het Zorgpad Stervensfase in de afgelopen 6 maanden heeft gebruikt van % tot 6%; per functieniveau bedragen de percentages 23% (hoog) en 6% (laag). 49 respondenten (2%) hebben het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden geleden gebruikt en 117 respondenten (61%) hebben het zorgpad in deze periode niet gebruikt. Per locatie varieert het percentage medewerkers dat het Zorgpad Stervensfase meer dan 6 maanden heeft gebruikt van % tot 38%; per functieniveau bedragen de percentages 34% (hoog) en 9% (laag). Redenen om het Zorgpad Stervensfase niet te gebruiken zijn gedifferentieerd naar functieniveau: - medewerkers weten niet wanneer de stervensfase aanbreekt (hoog 17%; laag 23%) c.q. wat het moment is waarop het zorgpad ingezet dient worden (hoog 19%; laag 16%) - zij weten niet hoe dit te communiceren aan de cliënt / familie (hoog 21%; laag 13%) of aan de huisarts (hoog 13%; laag 22%) - zij weten niet hoe aan een exemplaar van het zorgpad te komen (hoog 14%; laag 17%) en/of hebben geen aanleiding gehad het zorgpad te gebruiken (hoog %; laag 23%) Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 19

Toekomstig gebruik van het Zorgpad Stervensfase 129 (67%) van de 193 respondenten willen het Zorgpad Stervensfase in de toekomst gebruiken. Per locatie varieert het percentage medewerkers dat het zorgpad in de toekomst zou willen gebruiken van 4% tot 1%; per functieniveau bedragen de percentages 71% (hoog) en 61% (laag). Behoeftes genoemd door medewerkers als voorwaarde voor toekomstig gebruik zijn gedifferentieerd naar functieniveau: - bespreken van het zorgpad tijdens het teamoverleg (hoog 4%; laag 48%) - een collega die een keer voordoet hoe het zorgpad moet worden ingevuld (hoog 2%; laag 48%) - begeleiding/overleg bij het markeren van de stervensfase (hoog 2%; laag 34%) - een cursus met medische en verpleegkundige informatie over het stervensproces (hoog 34%; laag 36%) - een cursus over communicatie met cliënt / familie en/of huisarts (hoog 33%; laag 3%) - een (opfris)cursus over het Zorgpad Stervensfase zelf (hoog 27%; laag 34%) Zorgpad Stervensfase binnen team Volgens 42 respondenten (22%) komt het Zorgpad Stervensfase binnen hun team ter sprake. Per locatie varieert dit percentage van % tot 4%; per functieniveau bedragen de percentages 29% (hoog) en 8% (laag). Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 2

Bijlage I Vragenlijst Thuiszorg Rotterdam Inzet Zorgpad Stervensfase Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 21

Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 22

Bijlage II (Geplande) publicaties Abstract EAPC Abstract ingediend voor het 12 e congres van de European Association for Palliatiev Care, 18-21 mei 211 te Lissabon IMPLEMENTING THE LIVERPOOL CARE PATHWAY FOR THE DYING PATIENT IN THE COMMUNITY: CHALLENGES ENCOUNTERED AND SOLUTIONS PROVIDED Dr. E.F. Taminiau-Bloem 1, Drs. A.Dekkers 1, S. Schneider 2, Dr. C. van Zuylen 3 (1) Comprehensive Cancer Centre Rotterdam, The Netherlands, (2) Home Care Rotterdam, The Netherlands, (3) Erasmus MC Rotterdam, The Netherlands Aims The Liverpool Care Pathway for the Dying Patient (LCP) is a multi-professional document, which guides healthcare professionals in providing high quality care for patients in the last hours and days of life. In the Netherlands, the LCP has been implemented into hospitals, nursing homes, hospices, and the community setting. However, actual use of the LCP in the community setting proves troublesome. Therefore, the aim of this study was to explore community nurses perceptions of the LCP, reasons for (not) using the LCP and educational needs. Design and methods Structured questionnaires on community nurses perceptions and use of the LCP and educational needs are distributed amongst approximately community nurses working for a large Home Care organisation in Rotterdam, the Netherlands. Results Preliminary results based on data derived from community nurses show that 42 nurses (84%) are familiar with and trained in using the LCP. Only twelve community nurses (24%) indicate to have used the LCP in the previous six months. On average community nurses rate the LCP s comprehensibility a 7, and consider its usefulness in providing patient care a 6, using an evaluation scale ranging from 1-1. Thirtysix community nurses (72%) would like to use the LCP in the future. However, to become more skilled in using the LCP, a majority expresses a need to regularly discuss the LCP during team meetings, and for educational programmes on medical information about the dying process and on communication with the patient, family, and general practitioner about the LCP. Further results will be presented. Conclusion This study increases our insight into the challenges encountered in implementing the LCP in the community. As such, our results will be of wider interest to health care professionals aiming to implement guidelines and care pathways in the community setting. Further suggestions to improve the implementation of the LCP in the community setting will be presented. Presentatie themabijeenkomst Zorgpad Stervensfase en Thuiszorg Themabijeenkomst op 2 januari 211 over implementatie en gebruik van het Zorgpad Stervensfase binnen thuiszorgorganisaties. Publicatie in Pallium Publicatie in IKR bulletin Publicatie op website Zorgpad Stervensfase (www.zorgpadstervensfase.nl) Publicatie(s) via Thuiszorg Rotterdam (bijvoorbeeld website Thuiszorg Rotterdam) Thuiszorg Rotterdam, dec. 21 23