Hulp van school is belangrijk, want het is moeilijk om een keuze te maken als je jong bent

Hulp van school is belangrijk, want het is moeilijk om een keuze te maken als je jong bent Evaluatie aanbod Loopbaanoriëntatie en -begeleiding Spirit4you HenK Onderwijsadvies- en Onderzoeksbureau Dr. D. M. Hijzen Dr. M. J. C. Koerhuis www.henkonderwijsadvies.nl Den Haag, juni 2010

Inhoudsopgave SAMENVATTING 4 1. INLEIDING 7 2. THEORETISCH KADER 11 2.1. Verklaringen voor voortijdig schoolverlaten 11 2.2. Rol van LOB bij voortijdig schoolverlaten 11 2.3. Bij welke succesfactoren/bevindingen uit onderzoek sluit het LOB-aanbod van Spirit4you aan? 13 2.3.1. Aansluiting LOB-aanbod Spirit4you landelijk onderzoek 13 2.3.2. Aansluiting LOB-aanbod Spirit4you regionaal onderzoek 13 2.3.3. Checklist succesfactoren effectieve LOB 14 3. ONDERZOEKSVRAAG 1: In hoeverre zijn de gewenste resultaten van de vier LOB-activiteiten en producten bereikt? 16 3.1. MBO-gids 16 3.1.1. Inleiding 16 3.1.2. Beoogde resultaten 16 3.1.3. Methode 16 3.1.4. Resultaten 17 3.1.5. Conclusie 20 3.2. Spots on Jobs 20 3.2.1. Inleiding 20 3.2.2. Beoogde resultaten 21 3.2.3. Methode 21 3.2.4. Resultaten 21 3.2.5. Conclusie 24 3.3. Proefstuderen op ROC Mondriaan 25 3.3.1. Inleiding 25 3.3.2. Beoogde resultaten 25 3.3.3. Methode 25 3.3.4. Resultaten 25 3.3.5. Conclusie 26 3.4. Bekijkjetoekomst.nl 26 3.4.1. Inleiding 26 2

3.4.2. Beoogde resultaten 26 3.4.3. Methode 26 3.4.4. Resultaten 27 3.4.5. Conclusie 27 4. ONDERZOEKSVRAAG 2: Op welke manier wordt LOB vormgegeven op school? 22 4.1. Inleiding 28 4.2. Methode 28 4.3. Resultaten enquêtes decanen en mentoren 29 4.4. Resultaten interviews mentoren 32 4.4.1. Resultaten praktische kant LOB 32 4.4.2. Resultaten inhoudelijke kant LOB 33 4.4.3. Rol van de mentor bij LOB 34 4.5. Conclusie 35 5. ONDERZOEKSVRAAG 3: Welke rol spelen LOB-activiteiten bij het maken van een 37 studiekeuze door vierdejaars vmbo-leerlingen? 5.1. Inleiding 37 5.2. Methode 37 5.3. Resultaten enquête leerlingen 38 5.4. Resultaten interviews leerlingen 38 5.4.1. Welke waarde hechten leerlingen aan LOB? 38 5.4.2. Welke factoren zijn voor leerlingen van doorslaggevend belang bij het 40 maken van een studiekeuze? 5.4.3. In hoeverre zijn leerlingen bewust bezig met hun toekomst? 40 5.5. Conclusie 41 6. CONCLUSIE 43 7. AANBEVELINGEN 47 Literatuur 50 Bijlage I: enquête mentoren 51 Bijlage II: enquête decanen 54 Bijlage III: enquête leerlingen 59 Bijlage IV: interviewprotocol mentoren 62 Bijlage V: interviewprotocol leerlingen 63 3

SAMENVATTING Het onderzoek HenK Onderwijsadvies- en Onderzoeksbureau (HenK) voerde in opdracht van Spirti4you een onderzoek uit, waarin drie onderzoeksvragen centraal stonden, namelijk: 1. In hoeverre zijn de gewenste resultaten van de vier LOB-activiteiten en producten (MBO-gids, Spots on Jobs, Bekijkjetoekomst.nl en Proefstuderen op ROC Mondriaan) bereikt? 2. Op welke manier wordt LOB vormgegeven op school? 3. Welke rol spelen LOB-activiteiten bij het maken van een studiekeuze door vierdejaars vmboleerlingen? Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is enerzijds aangesloten bij eerder uitgevoerde monitoringactiviteiten van Spirit4you. Daarnaast ontwikkelde HenK een enquête voor decanen, mentoren en leerlingen van vierdejaars vmbo-klassen. Het doel van de enquête was te achterhalen welke LOB-activiteiten van Spirit4you worden gebruikt, hoe ze ermee omgaan en of respondenten tevreden zijn met het aanbod. Tenslotte zijn interviews gevoerd met 12 mentoren en 24 leerlingen van 12 verschillende vierdejaars vmboklassen, in de regio Haaglanden. Aanbevelingen Op basis van de bevindingen van het onderzoek noemen we hier puntsgewijs de belangrijkste aanbevelingen. 1. Bevordering LOB als integraal onderdeel van het curriculum Omdat uit het onderzoek blijkt dat LOB nog niet op alle scholen structureel is ingebed in het curriculum en scholen onderling sterk verschillen in de manier waarop ze LOB in het vierde jaar inzetten, lijkt hier een rol voor Spirit4you weggelegd. Spirit4you zou scholen verder kunnen begeleiden/ adviseren bij de manier waarop ze LOB oppakken en inbedden. Het belang van LOB en de behoefte aan LOB wordt door leerlingen duidelijk onderschreven. Maar liefst 19 van de 24 geïnterviewde leerlingen geven aan dat zij LOB belangrijk of heel belangrijk vinden, omdat het hen helpt een studiekeuze te maken. 2. Mentoren als aparte doelgroep benaderen Uit het onderzoek blijkt dat mentoren niet altijd goed op de hoogte zijn van het aanbod van Spirit4you. Sommige mentoren zijn zich niet bewust van het feit dat bepaalde activiteiten door Spirit4you worden aangeboden, terwijl ze er wel gebruik van maken. Wellicht kan een gerichter aanpak voor mentoren tot verbeteringen leiden, zodoende zou Spirit4you mentoren meer als aparte doelgroep kunnen benaderen. Onder hen is ook de behoefte om hun kennis van het mbo te vergroten. Scholing hierin zou onderdeel kunnen zijn van deze gerichter aanpak voor mentoren. 4

3. Bevorderen uitwisseling vmbo-scholen onderling en tussen vmbo- en mbo scholen Meer uitwisseling tussen scholen onderling zou interessant kunnen zijn. De enquête laat bijvoorbeeld zien dat positieve ervaringen van andere scholen niet als belangrijk worden ervaren bij de keuze voor een LOBactiviteit van Spirit4you. Zorg daarnaast voor een nauwere samenwerking met het mbo. Organiseer samen meer activiteiten, niet alleen voor leerlingen maar ook voor docenten. Proefstuderen op ROC Mondriaan staat bij zowel mentoren als decanen op nummer één in een top drie van meest zinvolle LOB-activiteiten. Veel mentoren geven aan dat zij niet genoeg op de hoogte zijn van hoe het er op een mbo aan toe gaat. Tenslotte noemen zowel mentoren als leerlingen het belang te investeren in bijeenkomsten waarin oud-leerlingen vertellen over hun huidige opleiding. 4. Verbetering informatievoorziening Er zou nog een verbeterslag gemaakt kunnen worden in de informatievoorziening van Spirit4you. Uit het onderzoek blijkt dat nog niet iedereen (voornamelijk mentoren en leerlingen niet) genoeg op de hoogte is van de producten en activiteiten van Spirit4you. Een decaan oppert om een e-nieuwsbrief te versturen. 5. Kijken op de werkvloer Leerlingen geven aan (o.a.) veel te leren van meelopen en stages. Ook mentoren zeggen dat het belangrijk is dat leerlingen leren door zelf te doen en te ervaren. Stages of uitstapjes naar de werkvloer helpen leerlingen een realistischer beeld te krijgen van een bepaald beroep. Niet alle mentoren vinden dat daar op het moment genoeg gelegenheid voor is. 6. Vervolgonderzoek naar effecten van LOB Om nu daadwerkelijk het effect van het LOB aanbod van Spirit4you aan te kunnen tonen en vast te kunnen stellen of leerlingen die zich goed hebben voorbereid met behulp van het LOB-aanbod van Spirit4you, minder snel van opleiding zullen veranderen of met de eerstgekozen opleiding zullen stoppen, is echter vervolgonderzoek nodig. 7. Bevorderen succesvolle LOB op scholen Met behulp van de punten in de checklist van ECORYS (2009) voor succesvolle LOB, concluderen we dat de vmbo-scholen op bijna alle punten nog enige verbeteringen kunnen aanbrengen. Deze conclusie trekken we echter op basis van dit onderzoek. We gaan ervan uit dat de aanbevelingen ook voor niet-onderzochte scholen nuttig kunnen zijn. Draagvlak. Uit de interviews met mentoren blijkt dat (een aantal) scholen meer zouden kunnen investeren in het creëren van draagvlak voor LOB. Nog vaak vindt LOB ad hoc plaats en heeft het nog geen vaste plek in het curriculum. 5

Visie en doelstellingen. Ook op dit punt is er een verbeterslag te maken. LOB zou gestructureerder aangeboden kunnen worden. Nu hangt het succes vaak af van de inzet en het enthousiasme van de mentor (en decaan). Op de meeste scholen worden LOB activiteiten wel intern geëvalueerd. De school heeft een overzicht van lopende LOB-activiteiten en weet de activiteiten in te passen in een integrale aanpak. Dit punt is in het onderzoek niet direct aan de orde gekomen. Personeel en organisatie. Niet alle geïnterviewde mentoren geven aan dat ze genoeg tijd hebben om LOB te geven, ook vinden niet alle mentoren dat ze genoeg kennis hebben om effectief LOB te kunnen geven. Op een aantal scholen zijn mentoruren in het vierde jaar zelfs geheel wegbezuinigd, waardoor een structurele inbedding zeer moeilijk is. Relevante contacten. Door (bijvoorbeeld) samenwerking met Spirit4you lijken scholen te voldoen aan dit punt. Integrale aanpak. Dit is slechts op enkele scholen het geval. LOB maakt nog niet op alle scholen integraal deel uit van alle vakken. Aansprekende inhoud I. Hoofdactiviteiten: De LOB activiteit bestaat uit een aansprekende inhoud waarin contacten met de (beroeps)praktijk centraal staan, zoals praktijkopdrachten, II. Voorbereidende activiteiten en reflectie: Leerlingen worden gericht voorbereid op de LOB-hoofdactiviteiten. Er is aandacht voor reflectie van de deelnemers op de LOB-hoofdactiviteiten. De activiteiten op zich hebben een aansprekende inhoud, maar er kan meer worden gedaan aan voorbereidende activiteiten en reflectie. Alleen het uitdelen van bijvoorbeeld de MBO-gids is niet voldoende. Borging. Dit is nog een punt ter verbetering. LOB heeft niet op alle scholen een vaste plaats in het curriculum. Monitoring en evaluatie. Of scholen een evaluatiesysteem gebruiken, waarmee op systematische wijze wordt nagegaan hoe leerlingen over de LOB activiteiten oordelen en of er wordt bijgehouden waar leerlingen na het verlaten van de school terecht komen, is in dit onderzoek niet direct onderzocht. 6

1. Inleiding Spirit4you organiseert verschillende activiteiten om schooluitval tegen te gaan, de doorstroom van het vmbo naar het mbo te bevorderen en maximale ontplooiingskansen voor deelnemers te bieden. In de programmalijn loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) biedt Spirit4you zeven activiteiten en producten aan: de MBO-gids, Bekijkjetoekomst.nl, Spots on Jobs, Terug naar je oude school, Skills Talents, LOBaanbod voor TL-scholen en Proefstuderen op het ROC Mondriaan. Loopbaanoriëntatie en -begeleiding is een belangrijk instrument om voortijdig schoolverlaten te voorkomen en talenten bij leerlingen op het spoor te komen. Het belangrijkste doel van deze activiteiten en producten is dat leerlingen zicht krijgen op hun wensen en mogelijkheden ten aanzien van hun toekomst en dat zij worden voorbereid op het maken van een passende studie- en beroepskeuze. Spirit4you vindt het belangrijk dat hun LOB-aanbod wordt geëvalueerd. Voor hen was het tijd om de balans op te maken van de tevredenheid naar hun activiteiten en producten. Daarom is Spirit4you een samenwerking aangegaan met HenK Onderwijsadvies- en Onderzoeksbureau, die in een onderzoek het aanbod heeft geëvalueerd, naging of de beoogde doelstellingen zijn behaald en onderzocht waar het aanbod mogelijk kan worden verbeterd. Vragen die centraal staan in het onderzoek zijn onder meer Hoe tevreden zijn scholen (decanen, mentoren en leerlingen) over het LOB-aanbod van Spirit4you?, Moeten er bepaalde activiteiten verder worden ontwikkeld? en Welke invloed heeft het aanbod van Spirit4you nu op het maken van een juiste studiekeuze door leerlingen?. In dit rapport presenteren we de resultaten van dit onderzoek. Doorstroom vanuit het vmbo Jaarlijks ontvangen in Nederland ongeveer 100.000 leerlingen hun vmbo-diploma. De meeste van deze leerlingen kiezen ervoor om verder te leren. Van die vmbo-leerlingen stroomt 86% door naar een beroepsopleiding, meestal het mbo en een enkeling naar particuliere opleidingen, bedrijfsopleidingen of een beroepsopleiding in het buitenland. Vijf tot 6%, met name leerlingen uit de theoretische leerweg en in mindere mate leerlingen uit de gemengde leerweg, gaat naar het havo (ROA, aansluiting vmbo-mbo OCW, 2009). Echter, kiezen voor een vervolgopleiding betekent helaas niet dat deze altijd met succes wordt afgerond. Vooral in het mbo is de uitval nog te hoog. Blijkbaar ondervinden nog veel leerlingen problemen tijdens hun schoolcarrière, waardoor ze te vroeg stoppen met hun opleiding en geen startkwalificatie halen. Maar om welke uitvalpercentages gaat het nu precies? 7

In tabel 1 worden cijfers weergegeven van nieuwe voortijdig schoolverlaters vanuit het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs in de regio Haaglanden vanaf schooljaar 2005/2006 tot en met schooljaar 2008/2009. Tabel 1: Nieuwe voortijdig schoolverlaters vanuit het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs regio Haaglanden jaar Leerlingen/deelnemers 1 oktober vsv met vmbodiploma vsv met mbo1- diploma vsv zonder diploma vsv totaal vsv als % van de deelnemers/leerlingen regio 2005/2006 72070 2153 127 1719 3999 5.5% 2006/2007 72777 2192 168 1480 3840 5.3% 2007/2008 72724 2055 177 1330 3562 4.9% 2008/2009* 72266 1747 167 1085 2999 4.1% Cijfers zijn berekend door OCW *De cijfers van 2008/2009 zijn voorlopig In de tabel is te zien dat in de regio Haaglanden ten opzichte van schooljaar 2005/2006 een behoorlijke daling is ingezet in het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters. Uit recente cijfers van OCW, beschreven in het rapport Nieuwe voortijdig schoolverlaters Convenantjaar 2008-2009. Voorlopige cijfers blijkt dat ook landelijk het aantal leerlingen dat tijdens het afgelopen schooljaar (2008/2009) voortijdig is gestopt, fors is gedaald. Met een aantal van 42.600 leerlingen dat tijdens schooljaar 2008/2009 voortijdig de school staakt, ten opzichte van 71.000 leerlingen in 2002, komt de landelijke doelstelling, maximaal 35.000 in 2012, in zicht. De landelijke daling is met 30% het grootst in het voortgezet onderwijs. De daling in het mbo is met 13% aanzienlijk minder groot. In de tabel hieronder is voor de G4 aangegeven om welke dalingen het gaat. Tabel 2: RMC-regio s Amsterdam, Haaglanden, Rijnmond en Utrecht vsv reductie in 2008/2009 ten opzichte van 2005/2006 2005-2006 2008-2009 RMC-regio deelnemers Aantal %vsv deelnemers Aantal vsv %vsv Agglomeratie Amsterdam vsv 91246 5790 6.3% 91952 3993 4.3% -31% Haaglanden 72070 3999 5.5% 72266 2999 4.1% -25% %vsv ontwikkeling t.o.v. 2005-2006 Rijnmond 96478 5575 5.8% 94814 4473 4.7% -19.8% Utrecht 60556 2731 4.5% 60639 2232 3,7% -18.3% Bron DUO 8

In de tabel is te zien dat er zich in de regio Haaglanden een zeer positieve trend aftekent. Met een daling van 25% ten opzichte van schooljaar 2005/2006 staat deze regio op de tweede plaats van de vsv reductie binnen de G4. Amsterdam en Den Haag hebben ten opzichte van het peiljaar 2005/2006 de doelstelling van een daling van 20% (ruim) gehaald. Rotterdam heeft deze doelstelling bijna behaald en Utrecht heeft de doelstelling niet behaald. Hoewel er dus over het algemeen een flinke daling in het aantal voortijdig schoolverlaters is ingezet, is het belangrijk om niet te vergeten dat de schooluitval in het mbo nog omlaag kan. In de regio Haaglanden (net als in de andere drie grote steden) maakt in schooljaar 2008/2009 het percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters vanuit het mbo ten opzichte van het totaal aantal deelnemers in de regio nog steeds bijna 11% uit. Werkwijze en aanbod Spirit4you De stuurgroep Spirit4you heeft voor schooljaar 2009/2010 gekozen voor drie programmalijnen, namelijk Overdracht/doorlopende leer- en zorglijnen, Taal/rekenen/ouderbetrokkenheid en Loopbaanoriëntatie. In het onderzoek richten we ons op de programmalijn Loopbaanoriëntatie. Spirit4you is verantwoordelijk voor het behalen van de doelen die met het ondertekenen van de samenwerkingsovereenkomst vmbo-mbo in 2006 door de besturen van vo-scholen in de regio Den Haag (samenwerkend in het vo-platform en het College van Bestuur van ROC Mondriaan) zijn vastgesteld. Die doelen omvatten het ontwikkelen van een visie over het lokale onderwijsbeleid en met name de aanpak van voortijdig schoolverlaten (Spirit4you, 2009). Hierbij sluit Spirit4you aan bij de vsv-beleidspunten uit Aanval op de Uitval (OCW, 2007). Bij de programmalijn: preventie van voortijdig schoolverlaten door loopbaanoriëntatie maken vmboleerlingen vanaf leerjaar 2 zo breed mogelijk kennis met mogelijke beroepen en bedrijven. Leerlingen krijgen stap voor stap zicht op hun eigen wensen en mogelijkheden voor de toekomst en leren welke opleiding daar het beste bij past. Ouders worden hier zoveel mogelijk actief bij betrokken. Spirit4you biedt zeven verschillende activiteiten en producten aan om leerlingen de weg naar de juiste opleiding te laten vinden. In dit onderzoek concentreren we ons op vier ervan. Het gaat om Bekijkjetoekomst.nl, Spots on Jobs, MBO-gids en Proefstuderen op ROC Mondriaan. In dit onderzoek bekijken we alleen de bijdrage van deze activiteiten bij het maken van een keuze voor een vervolgopleiding van vierdejaars vmboleerlingen. In het vierde jaar kiezen de leerlingen immers voor een vervolgopleiding en speelt de voorbereiding een belangrijke rol. Onderzoeksvragen en hypotheses In dit onderzoeksrapport staan de volgende onderzoeksvragen centraal: 1) In hoeverre zijn de gewenste resultaten van de MBO-gids, Bekijkjetoekomst,nl, Spots on Jobs en Proefstuderen op ROC Mondriaan bereikt? 2) Op welke manier wordt LOB vormgegeven op school? 3) Welke rol spelen LOB-activiteiten bij het maken van een studiekeuze door vierdejaars vmboleerlingen? 9

Hypothese De verwachting is dat leerlingen die goed zijn voorbereid (d.w.z. aan meerdere LOB-activiteiten hebben meegedaan, deel hebben genomen aan LOB-activiteiten die op een goede manier zijn geïntroduceerd en uitgevoerd) op het maken van een studiekeuze, een meer gefundeerde en weloverwogen studiekeuze maken. Methode van onderzoek Om de eerste onderzoeksvraag te beantwoorden gebruiken we gegevens van eerder uitgevoerde monitoring-activiteiten door Spirit4you. Voor het beantwoorden van de tweede onderzoeksvraag bevroegen we decanen en mentoren van vierdejaars vmbo-leerlingen in de regio Haaglanden door middel van enquêtes. In aanvulling hierop voerden we gesprekken met een aantal mentoren om na te gaan op welke manier zij de activiteiten precies inzetten. Om de derde onderzoeksvraag te beantwoorden zijn leerlingen benaderd om een enquête in te vullen. Daarnaast zijn met een aantal leerlingen interviews gehouden. In de gesprekken gingen we in op de rol van LOB bij het maken van een studiekeuze. De dataverzameling vond plaats in maart en april van dit jaar. Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op (wetenschappelijke) verklaringen voor het voortijdig schoolverlaten van leerlingen en de rol van loopbaanoriëntatie en begeleiding hierbij. In hoofdstuk 3 beantwoorden we de eerste deelvraag: de vier geselecteerde LOB-activiteiten van Spirit4you worden hier geëvalueerd. In hoofdstuk 4 gaan we in op de tweede deelvraag, namelijk hoe scholen op dit moment omgaan met LOB. In hoofdstuk 5 beantwoorden wij de derde deelvraag, waarbij we ingaan op de beleving van de leerlingen van LOB en de rol die dit speelt bij het maken van een keuze voor de vervolgopleiding. In hoofdstuk 6 worden de belangrijkst conclusies samengevat. Hoofdstuk 7 vormt een afsluitend hoofdstuk met aanbevelingen voor Spirit4you en vmbo-scholen in de regio Haaglanden. 10

2. Theoretisch kader 2.1 Verklaringen voor voortijdig schoolverlaten Redenen voor voortijdig schoolverlaten zijn divers. Op basis van verschillende onderzoeken heeft Oberon (2008) een overzicht gemaakt van acht factoren die van invloed zijn op voortijdig schoolverlaten. Naast bijvoorbeeld een problematische thuissituatie, of zo snel mogelijk aan het werk willen, raken twee factoren direct aan een gebrek aan inzicht in beroepsopleidingen en zelfinzicht, namelijk verkeerde schoolkeuze en het niet weten welke studie nu precies past. Ook uit onderzoek van het ROA (2009) blijkt dat een verkeerde studiekeuze de belangrijkste reden is waarom in Nederland jaarlijks 50.000 leerlingen de school voortijdig verlaten. Van de uitvallers zegt 20% te zijn gestopt omdat de studie tegenviel, of omdat ze een verkeerde studiekeuze hadden gemaakt. In een onderzoek naar begeleiding van jongeren met studiekeuzeproblemen en naar identiteitsontwikkeling bij studenten concluderen ook Kunnen, Holwerda en Bosma (2008) dat de drie voornaamste redenen voor het veranderen van de studiekeuze 1) onvoldoende zelfkennis, 2) onvoldoende kennis van de gekozen opleiding en 3) onvermogen om moeilijke afwegingen te maken, betreffen. Daarnaast speelt de levensfase waarin vierdejaars vmbo-leerlingen zich bevinden een belangrijke rol bij het kiezen van een geschikte vervolgopleiding. Deze jongvolwassenen zijn rond de 16 jaar en bevinden zich in de adolescentiefase. Een belangrijk onderdeel van deze levensfase is het ontwikkelen en bepalen van de eigen identiteit. Zowel ouders, docenten als vrienden kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. In de interactie met de omgeving kan deze zoektocht naar de identiteit soms leiden tot spanningen. Veel adolescenten rond deze leeftijd zetten zich af tegen hun ouders. Het is niet vreemd dat in deze periode conflicten ontstaan over vrijetijdsbesteding, kleding- en muziekkeuze. Toch blijkt uit onderzoek dat ouders voor de meeste adolescenten belangrijk blijven bij het delen van belangrijke zaken, waaronder het maken van studiekeuzes (Tressel, 1999). Deze leeftijdsfase gaat gepaard met relatief veel ongewenst gedrag, zoals brutaal en rebels gedrag, of juist onzeker en faalangstig gedrag. De school heeft dan ook een uitdagende taak bij het begeleiden van jongeren bij belangrijke keuzes voor de toekomst, waaronder het kiezen van een vervolgopleiding. 2.2 Rol van LOB bij voortijdig schoolverlaten Loopbaanoriëntatie en -begeleiding wordt gezien als een belangrijk instrument om leerlingen hun talenten, mogelijkheden en wensen voor de toekomst te helpen ontdekken en hen voor te bereiden op de toekomstige arbeidsmarkt. Met behulp van LOB zouden leerlingen een meer gefundeerde en daarom meer succesvolle studiekeuze maken, en daarmee zou LOB een belangrijke bijdrage kunnen leveren bij het verminderen van schooluitval. Veel jongeren maken een onbewuste, dan wel weinig doordachte keuze voor een vervolgopleiding. De kans dat een opleiding dan tegenvalt is erg groot. Voor de keuze van een 11

opleiding en een toekomstig beroep blijken competenties nodig waarover jongeren niet vanzelfsprekend beschikken. Veel onderzoek (o.a. Bill Law, Meijers) laat zien dat de invloed van ouders en peergroups groot is bij het maken van een studiekeuze door jongeren. Familie en vrienden weten echter vaak te weinig van opleidingen en bezitten zelden de coachingsvaardigheden die nodig zijn om hierbij adequaat te kunnen helpen (Meijers, 2006). Germeijs en Verschuuren (2006) zien zes stadia die doorlopen zouden moeten worden bij een effectief schoolkeuzeproces: bewustwording van de noodzaak tot kiezen, exploratie van zelf (interesses en capaciteiten), exploratie omgeving (keuzemogelijkheden), diepte-exploratie van enkele opties, beslissen en binden aan keuze. De school heeft een belangrijke taak bij het begeleiden van jongeren die een vervolgopleiding gaan selecteren. De mentor moet de leerling leren kiezen en de vaardigheden en benodigde informatie aanreiken, zodat de leerling een (onderbouwde) keuze kan maken. De leerling moet daarbij leren wat zijn mogelijkheden, beperkingen, wensen en verwachtingen zijn. Hij/zij moet ook leren wat de omgeving te bieden heeft: wat is er mogelijk aan opleidingen, hoe zien deze eruit, welke beroepen horen erbij? Ook Mittendorf (2008) laat zien dat loopbaanoriëntatie en -begeleiding belangrijk is om studenten voor te bereiden op een leven lang leren. Daarbij wordt steeds meer een beroep gedaan op hun zelfsturend vermogen en reflectievaardigheden. Voor succesvolle LOB is het belangrijk dat leerlingen leren reflecteren op hun eigen ambities, motieven, consequenties en toekomstige ontwikkelingen. Helaas komt LOB op veel scholen nog onvoldoende tot zijn recht. Nog op te weinig scholen staat de loopbaan van leerlingen centraal. Daarnaast is het belang van goede LOB op veel scholen nog onvoldoende onderkend. Eén van de redenen hiervoor is dat LOB een gebrekkig wettelijk kader heeft. Er zijn geen directe kwaliteitseisen, in die zin dat scholen direct worden geconfronteerd met de effecten van foute studiekeuzes. Nog vaak wordt LOB gezien als het probleem van de decaan en als iets dat buiten het onderwijs plaatsvindt (VO-raad, 2009). Uit onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2009) blijkt dat één op de vijf leerlingen teleurgesteld is in de (studie)begeleiding van de school. Kortom, reden genoeg om te (blijven) investeren in effectieve LOB en scholen van een rijk aanbod te voorzien. 12

2.3. Bij welke succesfactoren/bevindingen uit onderzoek sluit het LOB-aanbod van Spirit4you aan? 2.3.1. Aansluiting LOB-aanbod Spirit4you bij bevindingen uit landelijk onderzoek Heel belangrijk is de manier waarop de school omgaat met het LOB-aanbod van Spirit4you. Het alleen aanbieden van de activiteiten en producten is niet genoeg. Een actieve rol van de decaan en mentor is vereist. Meijers (2006) benadrukt het belang van begeleiding middels de dialoog Voor het verwerven van loopbaancompetenties en een arbeidsidentiteit gaat het, kort samengevat, niet om het gebruik van bepaalde middelen of technieken, maar om de loopbaandialoog op school en in de praktijk. Beide dialogen dragen bij aan loopbaanreflectie, loopbaanvorming en netwerken, en aan het inzetten van deze competenties bij een keuze en een leerervaring. Beide dialogen zijn ook sterker van invloed op het ontstaan van loopbaancompetenties en een arbeidsidentiteit dan persoonskenmerken (p.59, Meijers, 2006). Spirit4you sluit in haar aanbod direct aan bij deze gedachte. Daarnaast speelt Spirit4you in haar aanbod in op de drie voornaamste redenen voor het veranderen van de studiekeuze 1) onvoldoende zelfkennis, 2) onvoldoende kennis van de gekozen opleiding en 3) onvermogen om moeilijke afwegingen te maken. (Kunnen, Holwerda en Bosma, 2008). Om tot goede loopbaankeuzes te komen dienen leerlingen dus 1) inzicht te hebben in eigen interesses en competenties, 2) inzicht te hebben in de omgeving; leergebieden, sectoren, opleidingen en 3) het vermogen te hebben om afwegingen te maken waarbij emoties, interesses, competenties en mogelijkheden in worden meegenomen. Spirit4you beoogt in haar aanbod aan deze condities te voldoen. De zes te doorlopen stadia voor een effectief schoolkeuzeproces van Germeijs en Verschuren (2006) in ogenschouw nemend, sluiten de vier de activiteiten/producten (MBO-gids, Bekijkjetoekomst,nl, Spots on Jobs en Proefstuderen op ROC Mondriaan) voornamelijk aan bij exploratie van zelf (interesses en capaciteiten) en exploratie omgeving (keuzemogelijkheden). Daarnaast wordt in het aanbod rekening gehouden met de belangrijke invloed van ouders bij de studiekeuze (zie Bill Law, Meijers). In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op de inhoud van de MBO-gids, Bekijkjetoekomst,nl, Spots on Jobs en Proefstuderen op ROC Mondriaan. 2.3.2. Aansluiting LOB-aanbod Spirit4you bij bevindingen uit regionaal onderzoek Daarnaast speelt Spirit4you in haar activiteiten direct in op aanbevelingen uit een onderzoek van LDC Advies. In 2007 heeft LDC Advies op verzoek van de gemeente Den Haag een rapportage gemaakt over de stand van zaken naar loopbaanoriëntatie en begeleiding in Den Haag/regio Haaglanden. Uit dit onderzoek kwamen onderstaande aanbevelingen naar voren om de aanpak in LOB te verbeteren: het is wenselijk dat scholen een schoolvisie op loopbaanoriëntatie ontwikkelen en een verbeterplan opstellen; stel een centraal coördinatiepunt in en ontwikkel een digitaal podium waarop projecten, best practices en andere informatie overzichtelijk worden aangeboden aan betrokkenen; investeer in digitale middelen; zoals portfolio en materialen voor de interne oriëntatie van leerlingen en handvatten om ouders te betrekken bij het loopbaanoriëntatieproces; 13

faciliteer samenwerkingsverbanden tussen scholen onderling; faciliteer samenwerkingsverbanden tussen scholen en bedrijven; haal bedrijven en kenniscentra binnen de school en zorg dat leerlingen praktijkervaring op kunnen doen buiten school; sluit gelegenheidscoalities en zorg voor een goede communicatie; maak gebruik van regelingen van de overheid die praktische oriëntatie stimuleren; investeer in competentieontwikkeling van begeleiders o.a. in het voeren van dialooggesprekken met de leerlingen waardoor de interne oriëntatie wordt versterkt. Twee aanbevelingen die ontleend zijn aan zowel het lokale onderwijsbeleid als LDC Advies, als Task Force Jeugdwerkloosheid zijn: betrek ouders meer bij LOB; ouders blijken een grote rol te vervullen in het keuzeproces dat hun kinderen doormaken; investeer in rolmodellen waaronder ook jongeren. Bijvoorbeeld peers, sectorcoaches, buddy s, beroepsbeoefenaren; (LDC Advies 2007, in Spirit4you, 2008) 2.3.3. Checklist succesfactoren voor effectieve LOB De werkgroep voortijdig schoolverlaten van OCW ontwikkelde een checklist met succesfactoren voor LOB. Deze checklist is gebaseerd op het onderzoekrapport Goed voorbeeld doet goed volgen: onderzoek naar goede praktijkvoorbeelden van LOB door ECORYS (2009) in opdracht van OCW. In ons onderzoek nemen we deze factoren daarom ook zoveel mogelijk mee. De factoren betreffen: 1) Draagvlak (bijvoorbeeld: alle docenten, loopbaanadviseurs en decanen zijn geïnformeerd over noodzaak, doel en aanpak van LOB. Het management steunt LOB en committeert zich aan het behalen van doelstellingen. Ouders zijn geïnformeerd over LOB en worden er actief bij betrokken.); 2) Visie en doelstellingen (planning van activiteiten, monitoring- en evaluatiesysteem); 3) De school heeft een overzicht van lopende LOB-activiteiten en weet de activiteiten in te passen in een integrale aanpak; 4) Personeel en organisatie (zoals: een deskundig team van docenten, begeleiders en loopbaanadviseurs is verantwoordelijk voor het slagen van LOB. De betrokken medewerkers krijgen voldoende ruimte om zich met LOB bezig te houden); 5) Relevante contacten (bijvoorbeeld: de school beschikt over contacten met instanties die kunnen ondersteunen bij de realisatie van LOB); 6) Integrale aanpak (bijvoorbeeld: LOB maakt integraal onderdeel uit van alle vakken); 7) Aansprekende inhoud Voorbereidende activiteiten: leerlingen worden gericht voorbereid op de LOBhoofdactiviteiten, 14

Hoofdactiviteiten: de LOB-activiteit bestaat uit een aansprekende inhoud waarin contacten met de (beroeps)praktijk centraal staan, Reflectie: Er is aandacht voor reflectie op de LOB-hoofdactiviteiten; 8) Borging (LOB heeft een vaste plaats in het curriculum); 9) Monitoring en evaluatie (bijvoorbeeld: de school zet een evaluatiesysteem op, waarmee zij op systematische wijze nagaat hoe leerlingen over de LOB activiteiten oordelen.). 15

3. Onderzoeksvraag 1: In hoeverre zijn de gewenste resultaten van de vier LOB-activiteiten en producten bereikt? In dit hoofdstuk vatten we samen in hoeverre de gewenste resultaten van de MBO-gids, Spots on Jobs, proefstuderen op ROC Mondriaan en Bekijkjetoekomst.nl zijn behaald tijdens schooljaar 2009-2010..Hierbij is enerzijds uitgegaan van de monitoring en evaluaties zoals die door Spirit4you zelf zijn uitgevoerd. Anderzijds is gebruik gemaakt van resultaten uit enquêtes die door HenK zijn opgesteld. Deze enquêtes zijn ingevuld door mentoren van vierdejaars vmbo-klassen, decanen en vierdejaars vmbo-leerlingen. In de bijlagen zijn de enquêtes opgenomen. Voor het evalueren van deze vier activiteiten is gekozen, omdat de meeste scholen en leerlingen hierbij betrokken zijn. 3.1 MBO-gids 3.1.1.Inleiding De MBO-gids is in september 2009 uitgedeeld aan vierdejaarsleerlingen en hun ouders op vmbo-scholen. In de gids staat alle belangrijke informatie over de doorstroommogelijkheden van vmbo naar het mbo gebundeld. De gids beschrijft de structuur van het mbo, geeft informatie over open dagen, relevante websites, welke opleidingen waar worden aangeboden, (contact)informatie over de ROC s in de regio Haaglanden, studiefinanciering en aanmeldprocedures. Het doel van de MBO-gids is...ouders en leerlingen wegwijs te maken in het mbo-onderwijs en een handje te helpen bij het maken van een goede opleidingskeuze (p2, Spirit4you, 2010). Ter ondersteuning van de gids is een dvd uitgebracht met filmpjes over studenten van verschillende mboopleidingen. Deze filmpjes staan ook op de websites www.bekijkjetoekomst.nl en www.youtube.nl. In totaal zijn 10.000 gidsen gedrukt en 500 dvd s uitgebracht. 3.1.2. Beoogde resultaten Spirit4you is tevreden wanneer drie doelen worden behaald: 1) wanneer ouders en hun kinderen goed gebruik maken van de gids en hierdoor meer inzicht krijgen op het mbo als positieve onderwijsvorm, in alle doorstroommogelijkheden en in de noodzaak tot doorleren. 2) wanneer de gids bijdraagt aan de verbetering van een juiste overstap van het vmbo naar het mbo, en 3) wanneer de gids wordt gebruikt bij andere LOBactiviteiten, zowel door het vmbo als het mbo (Spirit4You, 2009). 3.1.3. Methode De MBO-gids is op verschillende manieren geëvalueerd. In de eerste plaats zijn door Spirit4you monitoring activiteiten uitgevoerd. Zo verspreidde Spirit4you vragenlijsten onder decanen en leerlingen om hun mening over de MBO-gids te evalueren. Deze vragenlijst is ingevuld door 82 leerlingen en drie decanen. De vragenlijst bestond uit tien vragen Daarnaast is de gids mondeling geëvalueerd met een groep betrokkenen uit het vmbo- en mbo-veld. Tot slot zijn interviews gehouden met acht vierdejaars mbo-leerlingen 16

(Spirit4you, 2010). Deze informatie is aangeleverd door Spirit4you in het document Verantwoording traject MBO-gids 2010. In de tweede plaats is in het onderzoek door HenK aanvullende informatie verzameld door middel van een schriftelijke enquête bij decanen, mentoren en vierdejaars vmbo-leerlingen. Deze enquête is ingevuld door 56 leerlingen (27 jongens en 28 meisjes), van wie 17 leerlingen aangaven bekend te zijn met de MBO-gids. Over de gids werden zes stellingen gepresenteerd waarop leerlingen konden antwoorden in hoeverre ze het hier mee eens zijn. Daarnaast hebben 24 decanen en acht mentoren vragen over de MBO-gids in de enquête beantwoord. 3.1.4. Resultaten Doel 1) Leerlingen en ouders krijgen meer inzicht in het mbo als positieve onderwijsvorm, in alle doorstroommogelijkheden en in de noodzaak tot doorleren. In figuur 1 staan de resultaten weergegeven uit de enquête van Spirit4you onder leerlingen. De leerlingen werd gevraagd de MBO-gids een rapportcijfer te geven. De cijfers variëren tussen een 5 en een 10, met een gemiddelde van 7,4. De drie decanen die de enquête hebben ingevuld zijn positiever en beoordelen de inhoud van de gids gemiddeld met een 8,3. Ook blijkt uit de enquêtes dat leerlingen behoefte hebben aan de gids (7,2), dat er informatie in staat die ze nog niet wisten (7,0), maar iets minder dat de gids antwoord geeft op al hun vragen over het mbo (6,3). Uit de interviews met leerlingen blijkt dat zij de informatie over de opleidingen wel informatief vinden, maar dat er behoefte is aan meer informatie. De vraag of de MBO-gids de betrokkenheid van ouders verhoogt, wordt met een krappe voldoende (5,8) beoordeeld. Uit de enquête van HenK onder decanen blijkt dat zij van de vier activiteiten de mbo-gids het meest waarderen voor wat betreft het stimuleren van ouderbetrokkenheid bij het maken van een keuze voor vervolgopleiding (zie figuur 2). Ook mentoren zijn hierover tevreden (zie figuur 4). 17

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 behoefte aan mbogids gids geeft antwoord op alle vragen betere keuze kunnen info in gids die lln nog niet wist gids sluit goed aan bij dvd gids sluit goed aan bij website ouders zijn door gids meer goede eerste indruk van mbo-gids is gemakkelijk in gebruik cijfer voor de gids Figuur 1: resultaten leerlingen uit enquête Spirit4you (N= 82). 5 4,5 4 3,5 MBO-gids (n = 24) 3 2,5 2 1,5 1 geeft goede voorbereiding op vervolgopleiding geeft goed beeld van is aantrekkelijk/leuk beroepsmogelijkheden betrekt ouders Spots on Jobs (n=18) Bekijkjetoekomst (n=21) Proefstuderen (n=21) Figuur 2: resultaten decanen uit enquête HenK (1= helemaal niet mee eens 5= helemaal mee eens). 18

5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 weet ik beter wat ik wil worden laat mij goed zien welke opleidingen er zijn geeft mij goed idee welke vakken er zijn helpt mij uit te zoeken welke opleiding bij mij past vind ik leuk weet ik nu welke opleiding ik ga doen. MBO-gids (n=18) Spots on Jobs (n=28) Figuur 3: resultaten leerlingen uit enquête HenK (1= helemaal niet mee eens 5= helemaal mee eens). 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 MBO-gids spots on jobs bekijkjetoekomst.nl proefstuderen 1,5 1 voorbereiding goed beeld vervolgopleiding beroepsmogelijkheden is leuk betrekt ouders voorbereiding aanmelding en open dagen Figuur 4: resultaten mentoren (N =8) uit enquête HenK (1= helemaal niet mee eens 5= helemaal mee eens). Doel 2) De gids draagt bij aan de verbetering van een juiste overstap van het vmbo naar het mbo. Uit de enquêtes onder leerlingen (zie figuur 1) blijkt dat leerlingen voldoende (6,1) het gevoel hebben dat ze door de gids een betere keuze hebben kunnen maken voor een vervolgopleiding. Dit blijkt ook uit de enquêtes van HenK (zie figuur 3). Leerlingen zijn met name tevreden over het goede opleidingenoverzicht in de gids. De drie decanen uit de enquête van Spirit4you geven aan dik tevreden te zijn met de toegankelijkheid van de gids voor de leerlingen (8). Dit wordt nog eens bevestigd door de enquête van 19

HenK. Hieruit blijkt dat volgens decanen (zie figuur 2) en mentoren (zie figuur 4) de mbo-gids een goede bijdrage levert aan het inzicht van leerlingen in vervolgopleidingen en bijbehorende beroepsmogelijkheden. De mondelinge evaluaties van Spirit4You laten zien dat de leerlingen, decanen en andere betrokkenen over het algemeen tevreden zijn over de inhoud van de gids. Er worden enkele aanbevelingen gedaan voor het perfectioneren van de inhoud, zoals over het noemen van bedragen voor bijvoorbeeld schoolgeld en hoe stages worden ervaren. De geïnterviewden vinden het prettig iets tastbaars in handen te hebben en vinden dat de gids er aantrekkelijk uitziet. Dit laatste blijkt ook uit de interviews met leerlingen. Volgens hen zijn de teksten begrijpelijk en goed leesbaar en is de gids prettig qua formaat. Ook waarderen zij de opgenomen portretjes van jongeren. Ze vinden het motiverend om te lezen hoe andere jongeren de opleiding ervaren. Doel 3) De gids wordt gebruikt bij andere LOB-activiteiten, zowel door het vmbo als het mbo. Uit de enquêtes onder leerlingen blijkt dat slechts 29 leerlingen hebben geantwoord op de vraag of de MBO-gids goed aansluit bij de dvd. En maar 58 leerlingen gaven antwoord op de vraag of de MBO-gids aansluit bij de website bekijkjetoekomst.nl. De aansluiting met de dvd wordt gewaardeerd met het cijfer 4,7, de aansluiting met de website krijgt het rapportcijfer 6. Door het geringe aantal invullers van deze vraag, beschouwen we dit slechts als aanwijzingen. De drie decanen uit de enquête van Spirit4you zijn positiever en beoordelen de gids en de dvd respectievelijk met een 8 en een 8,3. Uit de evaluaties met een groep betrokkenen uit het vmbo-veld blijkt dat de MBO-gids breed verspreid is, maar dat niet alle scholen de gids met hun leerlingen doornemen. Vijf van de acht mentoren uit het onderzoek van HenK delen de MBO-gids uit en bespreken deze ook met de leerlingen. De rest deelt de gids alleen uit. 3.1.5. Conclusie We concluderen dat de MBO-gids volgens leerlingen, mentoren en decanen bijdraagt aan het inzichtelijk maken van doorstroommogelijkheden en aan het maken van een weloverwogen keuze voor een vervolgopleiding. Men is over het algemeen tevreden en vindt de gids makkelijk en aantrekkelijk in gebruik. De MBO-gids geeft vooral een goed beeld over welke opleidingen er zijn. Beter kan het gebruik van de MBO-gids bij andere LOB-activiteiten. Ook blijkt er behoefte te zijn aan iets meer inhoudelijke informatie over de opleidingen. 3.2. Spots on Jobs 3.2.1. Inleiding Van 18 tot en met 23 januari 2010 vond in de Fokkerterminal in Den Haag Spots on Jobs plaats. Dat is een evenement waar tweede-, derde- en vierdejaars vmbo-leerlingen informatie kunnen verzamelen over verschillende beroeps- en opleidingsmogelijkheden. Spots on Jobs beoogt bij te dragen aan een beter beroepsbeeld. Het evenement helpt tweedejaars leerlingen om beter toegerust de sectorkeuze voor de bovenbouw te maken, bewerkstelligt een betere oriëntatie binnen de branches voor derdejaars en geeft 20

leerlingen in leerjaar vier een goede voorbereiding op de open dagen en het aanmeldingstraject richting mbo. Voor ouders zijn er aparte bezoekmomenten,waar zij met hun kind duidelijke informatie krijgen over hun rol in het keuzeproces (Spirit4you, 2009). Scholen konden voorafgaand aan Spots on Jobs in bepaalde lessen aandacht besteden aan loopbaanoriëntatie. Het lesmateriaal werd beschikbaar gesteld via www.bekijkjetoekomst.nl (zie paragraaf 3.4). Scholen konden bovendien een instructiemiddag bijwonen. 3.2.2. Beoogde effecten Spirit4you is tevreden als 1) ruim 5000 vmbo-leerlingen uit de regio een bezoek brengen aan Spots on Jobs, 2) Spots on Jobs in het kader van LOB door meerdere partijen als een waardevolle schooloverstijgende toevoeging wordt gewaardeerd en 3) wanneer meer dan 60% van de deelnemende leerlingen aangeeft beter op hun sector/opleidingenkeus voorbereid te zijn na het bezoek aan het evenement. 3.2.3. Methode Spots on Jobs is op verschillende manieren geëvalueerd. Naast een procesevaluatie gedurende de uitvoering van het traject, zijn er schriftelijke enquêtes uitgezet onder de decanen, leerlingen, deelnemende bedrijven en zijn ouders mondeling bevraagd. Door studentes van het ID College Leiden zijn de enquêtes op Spots on Jobs afgenomen en verwerkt. Van de bezoekende scholen hebben 78 decanen/docenten gereageerd op de schriftelijke enquête. De enquête bestond uit 18 vragen over onderwerpen als de instructiemiddag, beurslocatie en de relatie met LOB. Ook zijn 335 leerlingen en 103 ouders bevraagd. Tenslotte hebben 50 bedrijven de enquêtes ingevuld. Zij werden bevraagd over de opzet en het programma, de voorzieningen, de communicatie, en contact met de leerling. Niet alle vragen in de enquêtes zijn door alle respondenten ingevuld. Ook HenK vroeg in haar enquête voor leerlingen, decanen en mentoren naar de tevredenheid over Spots on Jobs. Achtentwintig leerlingen, 18 decanen en acht mentoren hebben hierover vragen ingevuld. De resultaten zijn weergegeven in figuren 2, 3 en 4. 3.2.4.Resultaten Spots on Jobs is bezocht door 6181 leerlingen, waaronder 2292 tweedejaars leerlingen van 17 scholen, 2152 leerlingen van derdejaars leerlingen van 26 scholen en 1737 vierdejaars leerlingen van 21 scholen. Resultaten leerlingen In onderstaande figuur is weergegeven wat een bezoek aan Spots on Jobs leerlingen, volgens henzelf hen heeft opgeleverd. 21

80 70 60 50 40 30 20 10 0 meer info over beroepen meer info over opleid. welke opleiding te kiezen welke opleid. bij welk beroep wat ik wel/niet leuk vind wat ik later kan worden mog.over vakkenpakket welke scholen er zijn leerlingen (n =270) Figuur 5: Wat zijn leerlingen wijzer geworden van Spots on Jobs? We zien bijvoorbeeld dat 69 leerlingen aangeven dat zij na een bezoek aan Spots on Jobs meer weten over welke beroepen er zijn. Vierenveertig leerling geven aan dat zij nu beter inzien welke opleidingen bij welke beroepen passen. In de figuur is te zien dat niet alle leerlingen deze vraag hebben beantwoord (N=270). Op de vraag of er volgend jaar weer een Spots on Jobs moet worden georganiseerd, reageren 301 leerlingen positief en 34 leerlingen negatief Uit de enquête van HenK (Figuur 3) blijkt dat leerlingen neutraal tot redelijk tevreden zijn over de bijdrage van Spots on Jobs bij het kiezen van een vervolgopleiding. Zeven leerlingen (26%) zeggen het eens te zijn met de stelling dat ze door Spots on Jobs weten welke opleiding ze zullen kiezen. Elf leerlingen (39%) zeggen dat Spots on Jobs helpt bij het uitzoeken van een passende opleiding. Resultaten decanen, docenten en mentoren In de figuur hieronder is de waardering van docenten aangegeven voor de bijdrage van Spots on Jobs aan de verbetering van LOB en de sectorkeuze. In totaal vulden 72 docenten deze vraag in. De meerderheid geeft een waardering van 7 of 8. Toch is er een klein aantal docenten dat een onvoldoende geeft. In totaal geven zes docenten het evenement een 5 of minder. Uit de enquête van HenK blijkt dat ook decanen tevreden zijn over Spots on Jobs en de bijdrage van het evenement aan het kiezen van een vervolgopleiding (Figuur 2). Het evenement geeft volgens hen een goed beeld van vervolgopleidingen, beroepsmogelijkheden en zij vinden het een leuke activiteit. Ook betrekt Spots on Jobs volgens hen de ouders bij de loopbaanoriëntatie van hun kind. Mentoren zijn over deze aspecten ook redelijk tevreden tot tevreden. Over de bijdrage aan ouderbetrokkenheid van Spots on Jobs zijn zij minder tevreden dan de decanen. 22

30 25 20 15 docenten (n =72) 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Figuur 6: waardering in cijfer (1 tot 10) Spots on Jobs als bijdrage aan de verbetering LOB en de sectorkeuze. Studentes van het ID Colleges inventariseerden ook opmerkingen van decanen en docenten over de kwaliteit en tevredenheid over Spots on Jobs. Hieruit kwam naar voren dat er behoefte is aan meer inhoudelijke informatie over de opleidingen (in plaats van bezoek onze open dagen ). Resultaten bedrijven Uit onderstaande figuur blijkt dat het merendeel van de bedrijven tevreden tot zeer tevreden is met Spots on Jobs. Maar liefst 20 van de 42 bedrijven waarderen Spots on Jobs met het rapportcijfer 8. 25 20 15 10 bedrijven (n=42) 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Figuur 7: Waardering Spots on Jobs door bedrijven. 23

Ook zijn aanvullende opmerkingen van bedrijven geïnventariseerd. Deelnemende bedrijven vinden dat scholen de leerlingen wat beter zouden kunnen voorbereiden, door hen te informeren welke organisaties er zijn. Bijvoorbeeld met behulp van een folder, waarin deelnemende bedrijven en instellingen zich presenteren. Resultaten ouders Zoals in de figuur hieronder is te zien, zijn de ouders over het algemeen tevreden over Spots on Jobs. Zo geeft het merendeel (N = 30) van de ondervraagde ouders de beurs het cijfer 7. Slechts twee ouders gaven het cijfer 5 of lager. In totaal vulden 64 ouders deze vraag in. 35 30 25 20 15 ouders (n=64) 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Figuur 8: Waardering Spots on Jobs door ouders (N = 64). Ouders zijn tevreden met de organisatie en vinden dat er veel informatie te vinden was. Wel zouden er meer mogelijkheden moeten zijn voor leerlingen van VMBO TL..Eén ouder gaf aan dat niet alle bedrijven die op de site worden genoemd daadwerkelijk vertegenwoordigd waren op de beurs. Een andere tip was om meer bekendheid te geven aan de beurs. 3.2.5. Conclusie 1) In totaal bezochten 6181 leerlingen Spots on Jobs. De eerste doelstelling, een bezoekersaantal van ten minste 5000 leerlingen, is daarmee behaald. 2) Het tweede doel, dat Spots on Jobs in het kader van LOB door meerdere partijen als een waardevolle schooloverstijgende toevoeging wordt gewaardeerd, lijkt ook te zijn behaald. Zowel leerlingen, docenten, decanen, ouders als bedrijven geven Spots on Jobs gemiddeld een dikke voldoende. 3) Of het derde doel, 60% van de deelnemende leerlingen geeft aan beter op hun sector/opleidingenkeus voorbereid te zijn na het bezoek aan Spots on Jobs,bereikt is, is moeilijker 24

te beantwoorden. Meer dan 60% van de bezoekende leerlingen gaf aan informatie te hebben gekregen over opleidingen en beroepen. Uit de enquête van HenK blijkt echter dat minder dan 40% van de leerlingen aangeeft dat Spots on Jobs daadwerkelijk bijdraagt aan het maken van een keuze voor een vervolgopleiding. Verbeteringen op dit vlak lijken dus wenselijk en mogelijk. 3.3. Proefstuderen op ROC Mondriaan 3.3.1. Inleiding Proefstuderen op het ROC Mondriaan is een activiteit voor vierdejaars vmbo-leerlingen, waarbij zij de kans krijgen een kijkje te nemen bij een bepaalde opleiding van het ROC Mondriaan. Vanaf oktober 2009 tot en met februari konden leerlingen aan deze activiteit meedoen. De mbo-opleiding stelt de school open en organiseert de ontvangst, informatieverstrekking en activiteiten voor de vmbo-leerlingen. 3.3.2. Beoogde effecten. Spirit4you is tevreden wanneer minimaal 800 leerlingen goed worden ontvangen op de opleiding van hun keuze. Zij moeten daar een programma krijgen aangeboden waarmee ze zicht krijgen op wat hen het komend jaar te wachten staat, als ze de opleiding zouden kiezen. 3.3.3. Methode Door Spirit4you wordt het aantal leerlingen dat deelneemt aan deze activiteit bijgehouden per vmbo-school en per mbo-opleiding. Ook wordt de tevredenheid in kaart gebracht van de deelnemende leerlingen, van hun begeleiders en van de ontvangende mbo-opleiding. HenK bevroeg via een enquête 58 leerlingen naar hun tevredenheid over het proefstuderen. Van deze 58 leerlingen hebben slechts drie leerlingen deelgenomen aan deze activiteit. Deze groep is dermate klein dat de resultaten van deze leerlingen niet representatief zijn. Resultaten worden daarom niet gepresenteerd in dit rapport. Wel bespreken we de resultaten uit de enquête voor decanen en mentoren. Acht mentoren en 21 decanen vulden de enquête in. 3.3.4 Resultaten In totaal namen in het afgelopen schooljaar 1227 leerlingen van 31 vmbo-scholen deel aan het proefstuderen. Het aantal leerlingen dat per school deelnam, varieert van één leerling to 179. Zij kozen voor activiteiten op 40 verschillende opleidingen. In figuren 2. en 4. staan de resultaten uit de enquête onder de decanen en mentoren. De decanen en mentoren zijn tevreden over de mate waarop proefstuderen bijdraagt aan het krijgen van inzicht in mogelijke vervolgopleiding, beroepsmogelijkheden en over de aantrekkelijkheid van de activiteit. Echter, van de vier onderzochte activiteiten draagt proefstuderen het minst bij aan het betrekken van ouders bij de loopbaanoriëntatie van de leerling, aldus de decanen. 25

3.3.5 Conclusie We concluderen dat ruim anderhalf keer zoveel leerlingen als beoogd hebben deelgenomen aan het proefstuderen op het ROC Mondriaan. Dit doel is ruimschoots behaald. Decanen en mentoren zijn tevreden over de activiteit. Gegevens over de tevredenheid van leerlingen ontbreken echter. 3.4. Bekijkjetoekomst.nl 3.4.1. Inleiding Bekijkjetoekomst.nl is een website voor tweede, derde en vierdejaars vmbo-leerlingen waarop zij informatie kunnen vinden over verschillende opleidingen, scholen en beroepen. Ook zijn er opdrachtkaarten die de leerlingen helpen inzicht te krijgen in wat zij willen, kunnen en welke beroepen daarbij passen. De site is ook bedoeld voor decanen, mentoren, docenten, ouders en bedrijven. Op de site staan instrumenten voor scholen, zoals lesbrieven, artikelen en links met betrekking tot LOB. Ouders worden via een eigen pagina verwezen naar informatie over opleidingen en beroepen. Daarnaast vinden zij (via links) informatie over hoe zij hun kind kunnen helpen bij het keuzeproces. Voor bedrijven is er een eigen pagina waarop te vinden is wat de site in het algemeen te bieden heeft. Er is ook informatie voor bedrijven over hoe zij stages kunnen aanbieden. Naar aanleiding van een evaluatie in november 2008 en mei 2009 is de inhoud van de website aangepast en verbeterd, zodat informatie over opleidingen en beroepsmogelijkheden up-to-date is. Ook is de site nu gebruiksvriendelijker en is de informatie over opleidingen en beroepen uitgebreid. Verder zijn spelletjes en videofilmpjes toegevoegd. 3.4.2. Beoogde effecten. Spirit4you is tevreden wanneer de website als een goed loopbaanoriëntatie instrument is geïmplementeerd in het programma van vmbo-scholen in de regio Haaglanden, wanneer het bedrijfsleven de site gebruikt als verbinding tussen school en arbeid en wanneer ouders de site kennen en gebruiken. 3.4.3. Methode De gebruikersgegevens worden drie maal per jaar verzameld. Daarnaast is met behulp van een klankbordgroep die steeds geraadpleegd is over de gebruikersvriendelijkheid van de site, de site tussentijds steeds aangepast. De vraag in de enquête van HenK onder leerlingen die naar bekijkjetoekomst.nl verwijst, is door slechts zes leerlingen ingevuld. Deze groep is zo klein dat de resultaten van deze leerlingen niet representatief zijn. Resultaten worden daarom niet opgenomen in dit rapport. Wel presenteren we de resultaten uit de enquête voor decanen en mentoren. Van hen hebben 21 decanen en acht mentoren de vraag ingevuld. 26