Zaanstad De Overhoeken Ambitiedocument versie 03 - december 2013
Zaanstad De Overhoeken Ambitiedocument versie 03 - december 2013
Ambitiedocument Inleiding 07 Het Concept 09 Het Raamwerk 11 De Karakteristieken 13 Het Boerenerf 13 Invulling clusters 13 Karakteristiek agrarische bebouwing 15 Uitstraling cluster 15 Overgang openbaar-privé 17 Infrastructuur 19 Uitstraling openbare ruimte 21 Groen en water 21 Spelen 23 Principeprofielen 25 Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 5
Inleiding In 2012 heeft de provincie Noord-Holland (Gedeputeerde Staten) voor De Overhoeken ontheffing verleend voor het bouwen buiten bestaand gebied. Dit heeft zij gedaan op basis van een concept stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitplan (versie 03, september 2011). Na herijking aan het gemeentelijke geluidbeleid in 2013 is nu gekozen de unieke eigenschappen en kwaliteiten te vatten in het voorliggend Ambitiedocument. In dit ambitiedocument wordt allereerst ingegaan op het concept, de invulling van de clusters en worden vervolgens de ambities beschreven betreffende infrastructuur, woningtypes, en de openbare ruimte. In woord en beeld wordt het ambitieniveau weergegeven voor de toekomstige verkaveling en vormgeving in De Overhoeken. Het betreft de beoogde ruimtelijke kwaliteit van zowel de bouwplannen als de openbare ruimte. Het document fungeert als inspiratiebron op hoofdlijnen bij de verdere planuitwerking en dient als basis voor welstand. Om de in dit document beschreven kwaliteit te bereiken is het niet de bedoeling de bouwstijlen in het bestaande dorp te kopiëren. Van de architect(en)wordt gevraagd om, met het agrarische thema dat ten grondslag ligt aan de ambitie in het achterhoofd, duidelijk nieuwe ontwerpen te maken die passen in de huidige tijd maar zeker ook in de ruimtelijke context. Het agrarische thema dus als bron van inspiratie en interpretatie, en niet om letterlijk na te bootsen. De basis voor het ambitiedocument is gelegen in een vijftal clusters. De woningen binnen het cluster vormen samen als het ware een erf waarbij de oriëntatie op het landschap essentieel is. Belangrijke thema s die dan ook terug zullen komen zijn: wonen in het landschap, rurale uitstraling. Uitgangspunt is dat alle bebouwing familie van elkaar is. De kwaliteit van de architectuur is wezenlijk voor het slagen van dit concept. De woningen moeten een intensieve relatie aangaan met de omgeving met vloeiende overgangen tussen binnen en buiten waardoor het landschap als het ware de woning binnen gehaald wordt. Dit levert een zeer aantrekkelijke en onderscheidende woonomgeving op. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 7
Het concept: woonclusters (schematisch weergegeven), ingebed en verweven met het landschap. Groen tussen de clusters en lange lijnen uit het omliggende landschap die door de clusters heen prikken. West: meer open met opgaande erfbeplanting Oost: meer gesloten met riet en broekbos
Het concept cluster Het stedenbouwkundig concept voor De Overhoeken bestaat uit vijf clusters: twee clusters ten westen van De Kaaik en drie clusters ten oosten van de Dorpsstraat. De woningen van een cluster worden in hoofdzaak gesitueerd rondom een gemeenschappelijk erf. Hiermee zal uiteindelijk circa 5 hectare van het bruto plangebied (circa 16 hectare) als woninggebied ontwikkeld kunnen worden. Het concept van een cluster Uitgangspunt bij de opzet van de clusters is dat de woningen zoveel mogelijk zijn geöriënteerd op het landschap en hier zo goed mogelijk van kunnen profiteren: veel woningen zullen geen traditionele tuin hebben, maar er zal worden ingezet op een terras dat als vanzelf overloopt in de omgeving. Gezamenlijk groen vormt als het ware een gezamenlijke tuin. Landschap en clusters vormen als het ware één geheel. Het plan is daarmee ingebed in het omliggende landschap. Het landschap ten westen van De Kaaik en dat ten oosten van de Dorpsstraat verschilt van elkaar. Daarbij is aansluiting gezocht bij de landschapstypologie die in het plan Groengebied De Omzoom wordt genoemd. Het westelijke deel is open, maar gedeeltelijk omzoomd door boomgroepen en erfbeplantingen, het oostelijke deel gaat op in het meer begroeide landschap (rietstroken en broekbosjes). Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 9
Saendelft Parkrijk Dorpsstraat Saendelft Waterrijk 01 clusters 02 groene tussengebieden 03 hoofdontsluiting (rotondes) 04 volkstuinen 05 te ontwikkelen sportlocatie 06 ontwikkellocatie 07 (potentieel) tracé verbinding A8-A9 08 fietsverbinding (incl. brug) buitengebied (buiten exploitatie) 09 mogelijk fietspad (buiten exploitatie) verlengde Noorderveenweg (richting sport) 03 03 01 06 05 08 02 01 Dorpsstraat 02 04 01 01 02 04 09 02 01 Noorderveenweg (richting N246/A8) 02 02 07 schematische weergave van de hoofdstructuur
Het raamwerk De vijf afzonderlijke clusters van De Overhoeken bevinden zich ten zuiden van het woongebied Saendelft. Een schematische aanzet van de hoofdstructuur is hier afgebeeld. Deze weergave vormt het raamwerk en geeft een beeld van welke vaste punten aan het ontwerp en de ontwikkeling van de Overhoeken ten grondslag liggen. Het geeft tevens inzicht in de directe omgeving en de ontwikkelingen in de nabijheid van de locatie. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 11
mogelijke composities van boerenerven
De karakteristieken Het Boerenerf De verkaveling is gebaseerd op het principe van een boerenerf: verschillende soorten bebouwing liggen op en rond een afgebakende herkenbare ruimte: het boerenerf. Dit boerenerf kan gemeenschappelijk worden gebruikt en is als het ware een informele plek waar kan worden gespeeld, waar wordt geparkeerd maar die ook als verblijfsruimte dient. Aan het erf liggen verschillende agrarische bebouwingsvormen zoals bijvoorbeeld een boerderij, een stal en een schuur. Deze bebouwingsvormen zijn aangegrepen als referentie en inspiratie om te komen tot een herkenbare verkaveling in het onderliggende landschap. Ieder cluster vormt een erf met daaraan de verschillende bebouwingstypologieën. De clusters zijn verweven met het landschap. De bebouwingstypologieën moeten gezien worden als een eigentijdse interpretatie van agrarische bebouwing, zonder dat dit letterlijk geografisch bepaald is. Er wordt dus bijvoorbeeld geen specifieke Zaanse architectuur nagestreefd. Invulling clusters Ieder cluster is op een andere manier ingevuld. Bij de samenstelling van de clusters is gekeken naar een dusdanige ruimtelijke verschijningsvorm dat er een optimale relatie is met het landschap, maar ook dat er voldoende variatie is binnen het cluster. De clusters hebben een eigen configuratie, opgebouwd uit verschillende (herkenbare) volumes. Deze volumes variëren in korrelgrootte en vormen per cluster een eigen, evenwichtige compositie. erf de principes van een erf Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 13
palet mogelijke woningtypes
Karakteristiek agrarische bebouwing Door te werken met oorspronkelijke vormen die refereren aan boerenerven wordt de landelijke beleving versterkt. Een duurzame uitwerking op zowel het niveau van het landschap, als op de openbare ruimte en de woningen, zal leiden tot een niet alledaagse woonbuurt. In het plan komen woningtypes voor die ieder afgeleid zijn van een agrarisch type bebouw- ing, te denken valt aan vrijstaande woningen (als los element binnen het cluster), geschakelde twee-kappers (bijvoorbeeld drie twee-kappers aaneen), rijwoningen (één samenhangende bebouwingsvorm) of vrijstaande twee-kappers (één bouwvolume). Voor deze types geldt dat deze twee bouwlagen hebben plus een kapverdieping. De vrijstaande woningen als los element binnen de clusters hebben bij voorkeur één laag en een kap, maar indien het de variëteit in hoogte binnen een cluster ten goede komt is anderhalve laag plus kap hier toegestaan. Variëteit in de visuele beleving van de clusters is van groot belang. Uitstraling cluster De uitstraling van een cluster dient sober te zijn en zich te schikken naar het landschap. Kenmerken voor het kleur- en materiaalgebruik: natuurlijke materialen gevels in hout en/of metselwerk hout: transparant behandeld, onbehandeld, zwart metselwerk: grijstinten (grijs tot antraciet tot bruin-grijs) kozijnen: in de kleur van de gevel, wit, onbehandeld of transparant behandeld hout pannendaken: antraciet tot donkergrijs in een matte uitvoering of rood-oranje in een matte uitvoering uitzonderingen voor vrijstaande woningen (bijvoorbeeld zinken dak) Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 15
Ambitiedocument Overgang openbaar-privé Om er voor te zorgen dat de woningen echt in het landschap staan en het landschap rond en tussen de woningen door loopt, wordt niet gekozen voor een standaard verkaveling en uitgiftevorm. Hierbij horen ook geen standaard tuinen. Rijenwoningen hebben een achtertuin, maar de woningen aan de buitenrand beschikken alleen over een terras/vlonder, die echt in het landschap ligt en boven het maaiveld zweeft. Aan de voorzijde is een lage haag toegestaan. Aan de achterzijde bevindt zich een met de woning mee-ontworpen terras/vlonder van natuurlijk materiaal. Hieromheen is geen enkele vorm van erfscheiding toegestaan. Tussen de terrassen is een haag van maximaal 1,5 meter hoog en 2,5 meter diep toegestaan. Deze hagen zijn ook toegestaan aan de zijkanten van de terrassen bij woningen die gelegen zijn langs de doorgaande openbare weg, die de clusters verbindt (in verband met de privacy). Zo n terras kan op verschillende manieren worden vormgegeven. Op de bijgaande foto s zijn enkele voorbeelden te zien. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 17
asfalt asfalt asfalt keitjes klinkers loopstrook
Infrastructuur De clusters worden ontsloten via de Noorderveenweg. Zowel de westelijke als de oostelijke clusters worden via een rotonde aangesloten op deze weg. Vanaf de rotonde loopt er een ontsluitingsweggetje langs of door de clusters tot aan het boerenerf. Hier wordt gebruik gemaakt van een eenduidige inrichting waarbij door middel van wisselende legverbanden en materialisering wordt aangegeven waar bijvoorbeeld geparkeerd mag worden. ontsluitingsweg wandelpaden erf Er kunnen op verschillende plekken parkeerkoffers en parkeerplaatsen gemaakt worden zodat aan de parkeernormen wordt voldaan. Uitgangspunt is dat alle woningen, met uitzondering van eventuele rijwoningen, een parkeerplaats hebben op eigen terrein. Het parkeren zal binnen de clusters gevonden moeten worden. Uitzondering hierop is de parkeervoorziening t.b.v. de volkstuinen ten zuiden van de oostelijke clusters. Er zijn drie wegtypes te onderscheiden: De ontsluitingsweg heeft een landelijke uitstraling en verbindt de clusters. De weg wordt uitgevoerd in asfalt met aan beide zijden een onderscheidende loopstrook (zonder hoogteverschil). Deze strook heeft een dubbele functie. Enerzijds versmalt die visueel de asfaltstrook. Daarnaast kan deze gebruikt worden om te lopen. Er is voor asfalt gekozen omdat dit goed past in een landelijke omgeving. De boerenerven en opritten hebben een duidelijke eigen karakter. De erven krijgen een wat informele uitstraling waar de auto te gast is en waarbij gedacht wordt aan een inrichting met klinkers en keitjes in combinatie met, als daar aanleiding voor is, een bijzonder materiaal. De kleuren worden in samenhang met de architectuur bepaald. Wandelpaden: door het hele plan lopen twee soorten vrij liggende wandelpaden. Het eerste type is een looppad dat de clusters met elkaar verbindt. De halfverharde (Stabicol) looppaden zijn geschikt voor een rolstoel, rollators en wandelwagens. Het tweede type is een smal wandelpad/ olifantenpad (schelpenpaadjes) dat verschillende plekken onderling verbindt, zoals speelplekken. De wandelpaden zijn ook zeer bruikbaar voor een ommetje met de hond. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 19
ontsluitingsweg gezamenlijk erf trottoir halfverhard pad halfverharde pad (rolstoeltoegankelijk, bijv. Stabicol) oprit parkeren weg binnen cluster voorbeelduitwerking infrastructuur plek met haaksparkeren en verblijven parkeren ingepakt in riet weg met loopstrook
Uitstraling openbare ruimte Ook voor de uitstraling van de openbare ruimte is de agrarische karakteristiek van belang. De inrichting van de openbare ruimte binnen De Overhoeken dient hier op aan te sluiten. Kenmerken waarmee rekening gehouden dient te worden bij de verdere uitwerking: eenvoudig en simpel alle openbare wegen zo smal mogelijk, bij voorkeur geen drempels openbare weg: asfalt met loopstroken, smal profiel, geen drempels erven en opritten: differentiatie in materiaal: klinkers en keitjes met, als daar aanleiding voor is, bijzonder materiaal nader uit te werken in het op te stellen inrichtingsplan wandelpaden tussen clusters: informeel, niet of halfverhard, kan vanzelf ontstaan (schelpenpad of Stabicol) per cluster (tenminste in middelste drie) een centrale plek maken met parkeren en verblijven fietspaden (buiten exploitatie gebeid): rechtlijnig, eenvoudig en asfalt Als vervolg op ambitiedocument zal een verkavelingsplan en een inrichtingsplan moeten worden opgesteld waarin heel gedetailleerd uitspraken gedaan zullen worden over de inrichting van de openbare ruimte. Groen en water De openbare ruimte speelt een cruciale rol binnen De Overhoeken. Bij de inrichting van het groen tussen de clusters wordt rekening gehouden met de verschillende landschappelijke karakteristieken van het gebied ten westen en ten oosten van De Kaaik. Tevens wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de ligging van bestaande watergangen. Uitgangspunt is dat er gewoond wordt in het landschap met een optimale beleving van de omgeving. Het landschap doorsnijdt de clusters middels watergangen, groenstroken, ruig gras, broekbossen en rietkragen. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 21
gras ruig gras opgaand groen (1,5 meter hoog) bosachtig broekbos riet water voorbeelduitwerking groen en water
Er wordt in de begroeiïng onderscheid aangebracht tussen het gebied ten oosten en ten westen van De Kaaik, waarbij het gebied ten westen van De Kaaik opener wordt ingericht dan het gebied ten oosten van De Kaaik. Dit zal met name zichtbaar worden in de opgaande beplanting die van elkaar verschilt. Wat betreft het gras, wordt onderscheid gemaakt tussen gras, ruig gras en daarmee ook de overgang van openbaar naar privé. Indien nieuwe beplanting wordt aangebracht, is het uitgangspunt dat gebruik gemaakt wordt van inheemse soorten. Spelen Er worden diverse speelaanleidingen opgenomen, waarbij onderscheid is gemaakt tussen verschillende leeftijdscategorieën. De speelplekken krijgen een informeel karakter, passend bij de diverse leeftijden. Op de boerenerven zijn speelplekken voor de allerjongsten, zoals een speelhuisje, een klimtoestel en een glijbaan. Kleur en materiaal moeten passen in het totale sfeer van een boerenerf. Grenzend aan de clusters liggen speelplekken voor de 5 tot 12 jarigen. Daar komen speelaanleidingen, bijvoorbeeld enkele grote keien waarop geklommen en gekletst kan worden. Tussen de clusters kunnen speelplekken worden gecreëerd voor kinderen ouder dan 12 jaar spelen. De plekken zijn groot genoeg om te sporten. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 23
profiel Erf en parkeren profiel Erf en parkeren
Principeprofielen De hier weergegeven profielen zijn principeprofielen en geven een ambitiebeeld weer bij een nog nader te ontwerpen verkaveling. De getekende maatvoering is indicatief. De definitieve profielen zullen worden bepaald aan de hand van de definitieve verkaveling. Zaanstad De Overhoeken - Ambitiedocument 25
profiel Overgang erf - buitengebied profiel Woonstraat erf profiel Erf
profiel Overgang erf - buitengebied profiel Verbindingsweg profiel Erf en parkeren 27
Colofon Ontwerp Milko Buter gemeente Zaanstad Stef Veldhuizen SVP architectuur en Stedenbouw Tonko Leemhuis NwA Architecten Karlijn Verwers SVP architectuur en Stedenbouw NwA architecten BNA Noordeinde 37 2514 GC Den Haag [T] 070 211 6694 [E] buro@nwa-architecten.nl [I] www.nwa-architecten.nl Zaanstad versie 03 [10 december 2013] SVP Architectuur en Stedenbouw t Zand 17 Postbus 465 3800 AL Amersfoort [T] 033 470 11 88 [F] 033 470 06 11 [E] info@svp-svp.nl [I] www.svp-svp.nl gemeente Zaanstad Stadhuisplein 100, 1506 MZ Zaandam Postbus 2000, 1500 GA Zaandam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder vooraf schriftelijke toestemming van SVP Architectuur en Stedenbouw, NwA Architecten of gemeente Zaanstad. [T] 14 075 [E] antwoord@zaanstad.nl [I] www.zaanstad.nl