Prinsjesdaglezing
Agenda De Rit van Rutte II De kool en de geit 2
Nederlandse economie is tijdens Rutte II weer gaan groeien 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 % % 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 groei raming regeerakkoord 4
.. en de werkloosheid is gedaald 9000 8800 8600 8400 8200 8000 7800 x 1.000 Seizoensgecorrigeerd (Eurostat definitie) % beroepsbevolking 8 7 6 5 4 7600 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 Werkloosheid (r) Werkgelegenheid (l) Arbeidsaanbod (l) Raming werkloosheid in 2017 bij regeerakkoord (r) 3 5
Wel blijft het bbp nog steeds flink achter op de trend.. 120 2008=100 2008=100 120 115 110 105 100 95 90 85 80 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 115 110 105 100 95 90 85 80 feitelijke groei groei zonder crisis 6
..en de binnenlandse bestedingen zijn de crisis nauwelijks ontstegen 10 0 % Nederlands BBP-volume en bestedingscomponenten, % verschil met 08K1, werkelijke ontwikkkeling en Rabobank voorspelling % 10 0-10 -10-20 -20-30 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17-30 Particuliere consumptie Private investeringen BBP 7
Het EMU saldo is fors verbeterd.. 0-1 -2-3 -4-5 -6 %-BBP 09 10 11 12 13 14 15 16 17 0-1 -2-3 -4-5 -6 %-BBP realisatie EMU-saldo raming EMU-saldo bij regeerakkoord 8
..en de schuld is gestabiliseerd 70 %-BBP 68 66 64 62 60 58 56 54 52 50 09 10 11 12 13 14 15 16 17 realisatie EMU-schuld %-BBP 70 68 66 64 62 60 58 56 54 52 50 9
..en dat is deels te danken aan forse ingrepen onder Rutte II.. 60 50 40 30 20 10 0 mrd mrd 60 50 40 30 20 10 0-10 11 12 13 14 15 16 17 Rutte I Lenteakkoord Rutte II Begrotingsafspraken 2014 5-miljard-pakket Overig -10 10
..waarbij de lasten van huishoudens en bedrijven flink werden verhoogd 25 20 15 10 5 0 mrd mrd 25 20 15 10 5 0-5 11 12 13 14 15 16 17 totaal Totale beleidsmatige lastenontwikkeling bedrijven huishoudens -5 11
Er zijn ook veel structurele hervormingen gerealiseerd.. Arbeidsmarkt Zorg Financiële sector Woningmarkt Participatiewet Wet Werk en Zekerheid Herfstakkoord Sociaal akkoord Hervorming langdurige zorg Zorgakkoord beperking volumestijging Verhoging bankbuffers Gedragsmaatregelen (bankierseed, zorgplicht, bonussen) Versobering hypotheekrenteaftrek Verlaging LTV Huurverhoging Verhuurdersheffing Pensioen Fiscaliteit Onderwijs Duurzaamheid Verhoging AOW Pensioenakkoord Aanpassing belastingtarieven Aanpassing kortingen Invoering leenstelsel Onderwijsakkoord Levenlangleren krediet Energieakkoord Klimaatakkoord Gasakkoord Rijksbrede programma CE 12
Structurele hervormingen..waardoor de begroting nu houdbaar is 5 3 % % Houdbaarheidssaldo als percentage van het bbp, 2010 en 2016 5 3 1 1-1 -1-3 -3-5 2010 2016 houdbaarheidssaldo -5 13
Een heikel punt blijft de ontwikkeling van de consumptie.. 110 Index Index 110 105 105 100 100 95 95 90 08 09 10 11 12 13 14 15 16 België Duitsland Frankrijk Italië Nederland 90 14
en huishoudens profiteren niet van economische groei 15
NL se huishoudens zijn, gemiddeld genomen, vermogend 2014 179 212 58 43 2005 223 137 49 58 1995 137 112 40 72 0 200 400 600 huizenvermogen pensioenvermogen deposito's overige bezittingen %-BBP 16
..maar hebben ook forse (hypotheek)schulden 2014 379 96 17 2005 358 84 24 1995 295 40 25 0 200 400 600 nettovermogen hypotheekschuld andere schulden %-BBP 17
Lange balansen vragen om anticyclisch begrotingsbeleid.. Als huizenprijzen dalen en/of pensioenen gekort worden, gaan huishoudens minder uitgeven Ze zijn namelijk wel rijk, maar kunnen moeilijk schuiven tussen verschillende potjes Onderbesteding/ balansrecessie ligt dan op de loer Ruim begrotingsbeleid is in een dergelijke situatie nodig Zeker als het monetaire beleid geen soelaas meer biedt 18
..maar het begrotingsbeleid was de afgelopen jaren vooral procyclisch verandering in het primair structureel saldo procyclisch beleid 2 anticyclisch beleid 2013 1 2012 2015 2011 2008-4 0 2016 2014-2 0 2 4 6-1 -2-3 2009-4 anticyclisch beleid procyclisch beleid -5 output gap 19
De rit van Rutte II Het vertrouwen in regering vertoont een neergaande lijn % Start Rutte-II Begin opleving % 60 55 50 45 Bos redt banken Start Rutte-I economie 60 55 50 45 40 35 Val Balkenende IV 08 09 10 11 12 13 14 15 16 Percentage dat regering een 6 of hoger geeft (op een schaal van 1-10) per kwartaal, gewogen gegevens Val Rutte-I Onrust akkoorden 40 35
De kool en de geit
De kool en de geit Op Prinsjesdag worden veel cadeautjes uitgedeeld.. Prinsjesdag 2016 staat vooral in teken van verkiezingen Dat betekent dat het kabinet hervormingsmoe is geworden, waarschijnlijk door verkiezingskoorts Daarom neemt het kabinet een aantal verzachtende maatregelen om de pijn van het beleid van de afgelopen jaren te verzachten Voor ieder is er wat wils: koopkrachtstijging voor nagenoeg iedereen en geld voor bedrijven Het begrotingstekort neemt verder af doordat de economie doorgroeit 22
De kool en de geit..maar dat gebeurt niet netjes volgens de nationale begrotingsregels Rijkbegroting in enge zin Sociale zekerheid Zorg 23
Investeren in groei Diagnose De eurozone heeft nog steeds te maken met onderbesteding De budgettaire consolidatie in veel landen zorgt ervoor dat ook de monetaire expansie niet gaat werken Tegelijkertijd zijn de besteedbare inkomens in Nederland de afgelopen vijftien jaar niet toegenomen..is de inflatie in Nederland laag. en is er nog steeds sprake van een negatieve output gap. Als er ruimte is en die is er ligt een investeringsagenda op Europees niveau voor de hand. 24
Investeren in groei Nederland heeft ruimte om te investeren
Investeren in groei Een proactieve investeringsagenda Door de lage rente op staatsobligaties zijn er zeer veel projecten te bedenken waarbij het maatschappelijk rendement hoger is dan de kosten Denk daarbij aan projecten op het gebied van innovatie, duurzaamheid, infrastructuur. Hoe meer in Europees verband geregeld en aanbesteed wordt, hoe beter dat is voor een impuls aan de Europese bestedingen én voor het verminderen van de onevenwichtigheden. Door deze maatschappelijke investeringen buiten de Nederlandse uitgavenkaders te plaatsen, gaat het niet ten koste van de begrotingsdiscipline Door het in Europees verband te doen, profiteert ook Nederland van zo n begrotingsimpuls.
Bedankt voor uw aandacht! Vragen? economie.rabobank.com 27