MINDFULNESS & HOOGSENSITIEVE KINDEREN

MINDFULNESS & HOOGSENSITIEVE KINDEREN Opleiding Trainer fase 3 Patrick Poedts

INHOUDSOPGAVE HSK & MINDFULNESS... 1 KADER... 1 INLEIDING... 1 WAT IS HOOG SENSITIVITEIT... 2 HSK in vogelvlucht... 2 Specifieke kenmerken (overzicht)... 3 Onwetendheid maakt opvoeden onbevredigend... 3 MINDFULNESS EN HSK... 4 De opportuniteiten en kracht van... 4

HSK & MINDFULNESS KADER Mijn bespreking gaat niet over één specifiek artikel, maar stoelt op mijn eigen onderzoek naar het onderwerp via vele artikels over wetenschappelijke studieresultaten, klinische ervaring van deskundigen, betrouwbare lectuur, opleiding en workshops en tot slot, maar niet onbelangrijk mijn eigen hoogsensitiviteit. Een paar bijzonder waardevolle boeken met feiten, recente onderzoeksresultaten, klinische ervaring en veel praktische duiding, zijn voor een deel de rode draad geweest voor mijn artikel. Vandaar ook terecht deze Bronvermelding: - Het Hoogsensitieve Kind van Elaine Aron, Amerikaans psychologe, schrijfster en grondlegster van de term HSP, zelf ook HSP en moeder van een hoogsensitief kind (HSK). - HOOGSENSITIEF van Prof. dr. Elke Van Hoof, klinisch psycholoog en docente aan VUB. - Hoogsensitieve Kinderen van Esther Bergsma, sociaal-wetenschappelijk onderzoekster, zelf hoogsensitief en moeder van twee hoogsensitieve pubers. INLEIDING Elke dag doen kinderen veel indrukken op, zintuiglijke indrukken (VAK): geluiden, smaken, geuren, bewegingen, sfeer en stemming Hoog sensitieve kinderen (HSK) ervaren dit alles veel intenser, ze zijn zich van nature uit meer bewust van alles wat er rond hen gaande is. De prikkels worden minder gefilterd en hebben een veel grotere, diepere impact dan bij andere kinderen, waardoor zij meer tijd en rust nodig hebben om dit alles te verwerken. Hoogsensitiviteit is geen ziekte, afwijking of stoornis. Het is een persoonlijkheidskenmerk waar ongeveer 15 à 20% van de mensen mee geboren wordt. Het is zoals geboren worden met een ander talent of gave, in dit geval met een fijngevoelig zenuwstelsel. En bijgevolg is deze aangeboren eigenschap van alle leeftijden, als baby, peuter, kleuter, tiener, puber tot jong en minder jonge volwassenen. It s a never ending story. Soms wordt het te druk rondom hen, soms zit er gewoon teveel in hun hoofd, willen ze zich even afzonderen, een rustige plek opzoeken. Een HSK heeft vaak genoeg aan één echt goede vriend of vriendin, een grote vriendenkring hoeft niet. Oude misvattingen die hierbij hebben geleid tot het plakken van foute etiketten van werkelijke problemen als autisme of de stoornis van Asperger zijn intussen gelukkig zo goed als uit de wereld. En toch bestaan er helaas anno 2016 nog altijd veel misvattingen rond het gedrag van HSK s, hoewel ook vermeld mag worden 1

dat we hier in België en Nederland binnen deze thematiek al heel wat mooie resultaten en initiatieven hebben gerealiseerd. een voorbeeld van foute interpretatie: wanneer een kind vaak alleen maar toekijkt vanop veilige afstand aan de zijlijn en niet onmiddellijk spontaan gaat deelnemen aan spel of activiteit, is men snel geneigd te stellen dat hij/zij angstig is, introvert zou zijn of een andere sociale discrepantie ontwikkelt, zonder rekening te houden met de mogelijkheid van de aangeboren voorkeur van een HSK, nl. Stoppen, observeren, nadenken en dan pas doen. WAT IS HOOG SENSITIVITEIT HSK IN VOGELVLUCHT Bij mijn onderzoek heb ik tal van wetenschappelijke artikels gevonden met een schat aan informatie over de gevolgen van deze eigenschap en die kunnen zowel positief als negatief zijn, afhankelijk van hoe men er mee omgaat. Ook vind je een veelheid aan studies over sociale interactie en relationele gedragingen als gevolg van hoog gevoeligheid. Een sluitend wetenschappelijke verklaring over wat en oorzaak is er vandaag niet echt, wel staat vast dat het zenuwstelsel van HSP s uiterst gevoelig is. Hooggevoeligheid is een grote kwaliteit als je het positief inzet. Zo kunnen hoog sensitieve personen in het algemeen intenser genieten, zich beter afstemmen op en inleven in anderen, sneller gevaren signaleren en in de gaten hebben dat iemand liegt. Verder zijn ze vaak heel intelligent, intuïtief en creatief en niet alleen wat kunst en muziek betreft, maar ook in het bedenken van verrassende ideeën en oplossingen, maar tegelijk ook zullen zij dieper reflecteren, meer tijd nodig hebben om na te denken alvorens te handelen en wat meer moeite hebben met plotse veranderingen of onbekend terrein. Op zich vormt hoogsensitiviteit geen aanleiding tot problemen of belemmerend afwijkend gedrag, maar omdat HSK s eerder overweldigd worden door lawaai, drukte, spanningen, emoties, gevoelens of een teveel aan input gegevens, enz. lijken ze sneller overstuur of overgevoelig, wanneer ze de overprikkeling niet meester zijn klappen ze dicht of barsten ze uit. Problemen ontstaan wanneer het kind zich daarbij niet begrepen voelt, of zich schuldig voelt omdat het zich anders voelt of de negatieve reacties van anderen (vaak jaloerse) op zichzelf reflecteert. Anderzijds is ook faalangst een frequent voorkomende valkuil, deels gevolg van hun drang naar perfectionisme en tegelijk ook vanuit hun verwachting dat alles wat ze doen ook direct zal lukken. Een HSK heeft nog meer dan andere kinderen nood aan ankerpunten, begrip, mildheid, onvoorwaardelijke steun en liefde van ouders en familie. 2

SPECIFIEKE KENMERKEN (OVERZICHT) Scherp gehoor en schrikken van plotselinge harde geluiden Gevoelige ogen, doorgaans zeer scherp zicht Intens reageren op lichamelijke pijn Zich snel zorgen maken Tijd nodig om aan nieuwe situatie te wennen Diepzinnige vragen stellen en veel waarom-vragen Inlevingsvermogen, zich goed kunnen verplaatsen in de gevoelens van anderen Heel goed geheugen en sterke resultaten voor rekenen Heel snel ook ingewikkelde vraagstukken oplossen, goed in schaakspelen bvb ONWETENDHEID MAAKT OPVOEDEN ONBEVREDIGEND Met voldoende aandacht en oplettendheid kunnen ouders eigenlijk al vrij snel doorhebben of hun kind sensitief is of niet. Baby s die schrikken van geluiden, feller reageren op de temperatuur van het badwater, moeilijke eters als de voeding wordt aangepast, verandering van of drukte in hun omgeving, gevoelig aan ruwere kledingstoffen of labels. Peuters die meer tijd nodig hebben voor ze gaan praten met anderen, een handje geven aan onbekenden is een grote drempel, knuffelen kan alleen met een zeer selecte kring van dierbare mensen of ze zijn meer in zichzelf bij het spelen. En toch duurt het bij sommigen wel even alvorens te ontdekken wat er precies gebeurt. Zelf was ik me al lang bewust dat ik zeer sensitief ben en toch heb ik pas echt de bevestiging gekregen van buitenaf toen ik de 50 al voorbij was tijdens mijn revalidatie na een hartoperatie. Het heeft er wel toe geleid dat we hierdoor veel sneller doorhadden dat één van onze kleinzonen nog méér hoog sensitief is dan opa. Een eenvoudige vragenlijst kan hierbij een uitstekende hulp zijn om te evalueren of en in welke mate een kind hoog sensitief is. Zoals altijd, meten is weten en weten is de basis voor verandering. Wij hebben het geluk gekend te kunnen samenwerken met een zeer fijne therapeute, kindvriendelijk, zeer geduldig, warm en empathisch. Een milde therapie met een mix van relaxatie- oefeningen, massage en Mindfulness vanuit een groot respect voor de eigenheid en intrinsieke waarden van het kind, in combinatie met een begeleidingsplan/ coaching van ouders en andere betrokken personen. Kernbegrippen hierbij: AANDACHT, INTERESSE, OBSERVATIE, NIEUWSGIERIGHEID, ONTVANKELIJK ZIJN VOOR HUN STANDPUNT EN GEDRAG, MILDHEID, RUIMTE EN TIJD GEVEN. (waar vinden we dit nog terug? Precies! Mindfulness) 3

MINDFULNESS EN HSK DE OPPORTUNITEITEN EN KRACHT VAN Precies vanuit deze ervaringen en mijn eigen overtuiging in de positieve kracht van MBCT, ben ik mij heel geboeid gaan verdiepen in het onderwerp HSK/HSP. SOS Piet Google wist mij veel ingrediënten te brengen, lectuur, bevraging en workshops zorgen verder voor de saus en afwerking. Het bewaken van grenzen, zoals nachtrust of ruimte en tijd voor zichzelf, vraagt absolute prioriteit. Rust of net niet bepaalt immers de volgende dag. Bijsturen en eventueel berispen moet ook zeker hier met omzichtigheid en grote mildheid gebeuren. Ook die emoties komen bij het HSK immers veel heviger aan en dienen bijgevolg in de juiste verhouding geplaatst te worden. Mindfulness meditatieoefeningen bieden ook op dit vlak een bijzonder waardevolle context om met deze gevoelens, emoties en gedachten om te gaan met mild ontvankelijk gewaar zijn, zowel voor de ouders als voor het HSK. Een sterk aangewezen manier om feedback te geven aan een HSK is bijvoorbeeld ook volgens de 4G techniek, zonder oordeel te vellen, als het ware vanuit camera standpunt. Gedrag > beschrijf gedrag en wat niet fijn of ok is Gevolg > wat doet dit met jou of anderen? Gevoel > hoe voel jij je hierbij, hoe voelt het voor je HSK? Gewenst gedrag > wat kan/wil je veranderen (open vraag of positief voorstel) Andere belangrijke aandachtspunten zijn ook: - Zorgen voor een eigen, rustige en veilige plek waar het kind zich kan terugtrekken wanneer het daar behoefte aan heeft. Zijn of haar eigen kampje, geïmproviseerde tent of grotje. - Aanreiken van kleine trucjes of ankers voor de moeilijke momenten, vb. de knoop, ruiken aan de bloem (inademen langs neus) en daarna uitblazen van de kaars (diep uitademen via mond), de bergmeditatie op kindermaat, Als ouders, familie, vrienden, leerkrachten en directie op school hiervan op de hoogte zijn en zich bewust zijn van een juiste begeleiding en omkadering, dan kan en zal een HSK zich perfect ontwikkelen en zich wapenen om in een juist evenwicht te functioneren in de hectische maatschappij, waar het kan omgaan met tegenslagen en geleerd heeft zich te handhaven in een goed evenwicht bij stresserende omstandigheden. De rijkdom aan waardevolle informatie die ik uit mijn onderzoek tot nu kon vergaren, laat mij tegelijk beseffen dat hier nog heel wat te ontdekken valt. Wel is duidelijk dat ik in mijn eigen praktijk als coach en trainer meer aandacht wil gaan besteden aan begeleiding van HSK s. 4

Interessante tools ter ondersteuning daarbij zijn o.a. volgende boekjes Mindfulness voor je kids van David Dewulf Een introductie tot Mindfulness op kindermaat in een spannend avontuur van de achtjarige Pieter en zijn vriend Pol de Trol, Grommer, e.a. in Kabouterland. Mindfulness voor je kids oefeningen van David Dewulf Laat ouders op een eenvoudige en speelse manier toe om hun kinderen te leren omgaan met spanningen en moeilijkheden van het dagelijkse leven. D.m.v. dit boek kan je je kind vaardigheden aanleren, kracht en zelfvertrouwen bijbrengen van binnenuit, rust en harmonie. Hoogsensitiviteit als kracht van Carolina Bont Een mooie beschrijving doorheen het boek over hoe hoogsensitiviteit als een extra kwaliteit en meerwaarde beleefd kan worden, mits een aantal aandachtpunten te weten. Carolina Bont geeft in haar boek een aantal manieren (Mindfulness) om te werken aan meer weerbaarheid, manier van denken en doen en omgaan met emoties. Stop de automatische piloot en heb aandacht voor het nu moment, oordeel of veroordeel niet, observeer, denk en communiceer vanuit oprechte nieuwsgierigheid en interesse. Wat vooral belangrijk is hierbij is dat al deze leuke verhaaltjes en oefeningen niet alleen diepgang en waardevolle vergelijkingsregels aanreiken aan het kind, maar tegelijk een bron van communicatie en interactie zijn tussen ouders en kind. Praten om te observeren, hoe gaat het met mijn kind, welke gedachten of welke gevoelens zijn er op dit ogenblik, hier, nu? Praten en vooral stiltes gebruiken om te luisteren naar feedback, tijd geven aan het HSK om zijn gevoelens of gedachten te verwoorden, feedback geven om te bevestigen en steunen, af en toe waar nodig een duwtje in de rug of omgekeerd waar nodig wat afremmen. Het lijkt allemaal heel eenvoudig en is tegelijk ook zo complex. Laten we ons echter geen zorgen maken. Vanuit onze eigen Mindfulness beleving en met de juiste structuur in training en coaching kunnen wij op vlak van het HSK zonder twijfel een wezenlijk verschil maken. Bronvermelding en meer interessante lectuur: Het Hoog Sensitieve Kind auteur: Elaine N.Aron De kracht van het NU auteur: Eckhart Tolle Gelukkig zijn kun je leren auteur: Martin E.P.Seligman Namaste, Patrick 5

Bijlage 1 - Uitgebreide kenmerken bij HSK Lichamelijk: het fysieke lichaam, inclusief de zintuigen Emotioneel: gevoelens en omgang met anderen Mentaal: denken, leren en informatieverwerking Spiritueel: het besef van een zingevende context, eventueel vallend buiten de grenzen van het direct waarneembare Kenmerken op lichamelijk gebied Veel zien, kleine veranderingen waarnemen Graag 'langs de kant' staan om te observeren Scherp horen, bijvoorbeeld geluiden snel 'hard' noemen Geïrriteerd zijn door kleine ongemakken, zoals een natte mouw of labeltjes in de kleding Intens reageren op lichamelijke pijn Subtiele geur- en smaakverschillen onderscheiden Gevoelige ogen, bijvoorbeeld licht snel 'fel' noemen Kenmerken op emotioneel gebied Aanvoelen van stemmingen en emoties Zich snel zorgen maken Toetrekken naar kinderen die enigszins buiten 'de groep' vallen Behoefte hebben aan een rustige omgeving met niet te veel mensen Moeite hebben met veranderende omstandigheden De kwetsbaarheid van anderen zien en begrijpen Tijd nodig hebben om aan een nieuwe situatie of omgeving te wennen Inlevingsvermogen, zich goed kunnen verplaatsen in de gevoelens van anderen Niet van verrassingen houden Op jonge leeftijd al in staat zijn tot zelfreflectie Niet in het middelpunt van de belangstelling willen staan Kenmerken op mentaal gebied Een goed geheugen hebben Voor de leeftijd over een grote woordenschat beschikken Snel van de ene gedachte naar de andere associëren Diepzinnige vragen stellen Eindeloos willen weten 'waarom' Resultaten van rekenen blijven achter bij de rest van de vakken Een goed gevoel voor vreemde talen hebben, maar die graag in de praktijk leren via conversatie (liever dan uit een boekje) Kennis op school niet letterlijk willen/kunnen reproduceren, maar liever creatief toepassen Moeite hebben met structureren en organiseren Een hekel hebben aan oefenen en herhalen Dichtklappen of zenuwachtig worden bij feitelijke, gesloten vragen Liever belevend lezen dan begrijpend lezen Kenmerken op spiritueel gebied Eigen wijsheid, heel gericht op de eigen weg volgen Vol levenslust, heel blij en enthousiast kunnen zijn Zeer hechten aan de waarheid Gericht zijn op liefde en vrede Diep nadenken over levensvragen Sterke verbinding hebben met de natuur (planten, dieren) Blijk geven van respect voor het leven en voor andere mensen Wat tegenover elkaar staat tot harmonie (willen) brengen ('mediator') Bron: HSP Vlaanderen LiHSK = landelijk informatiepunt voor hoog sensitieve kinderen (NL) 6