VAKOVERSCHRIJDEND: ACTIEF LEREN Kernteam actief leren voor alle leraren 1 Actief Leren Bij de start van dit nieuwe schooljaar leggen we met ons kernteam het accent op Actief Leren. Actief leren omvat zeer veel aspecten. Graag geven we u de visie van waaruit we vertrekken en de bijhorende mindmap die verduidelijkt wat Actief Leren allemaal omvat. Actief Leren vertrekkend vanuit een christelijk mensbeeld Welk onderwijs je wilt, wordt bepaald door welk beeld van de mens je hebt. Het bijbels-christelijk mensbeeld is een dynamisch gegeven. Het beschouwt de mens als een wezen in wording. De mens is nog niet af. Elke mens is uniek en heeft de kans en de opdracht te werken aan zijn eigen levensplan en geluk. Dat is geen individuele zaak. Het kan pas ten volle gebeuren in dialoog en relatie met anderen en in de wereld waarin hij leeft. Christus opvatting van de mens wortelt in zijn verbondenheid met God, het spirituele. Deze mensvisie bepaalt dus ook hoe je naar leerlingen en leren kijkt. Onderwijzen is mensen groeikansen geven, is elke jongere alle facetten van zijn integrale persoon helpen ontwikkelen. Aandacht voor participerend en interactief leren grijpt in op alle aspecten van het onderwijsgebeuren. Het kernteam Actief Leren heeft dit gevisualiseerd in de volgende mindmap (mindmapversie). Het softwareprogramma emindmaps is gratis te downloaden via www.lerarentools.be. DM oktober 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 1
DM oktober 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 2
2 Wat is actief en cooperatief LEREN? 2.1 Actief (en constructief) leren Vorming is meer dan het bijbrengen van vakgebonden kennis en vaardigheden. De school moet immers een krachtige leeromgeving zijn, waar jongeren kansen krijgen om actief deel te nemen aan het onderwijsgebeuren. Er moet met andere woorden grotere nadruk gelegd worden op productieve en minder op reproductieve vaardigheden. Dit kan enkel als jongeren zelf onderzoeken en zelf met informatie omgaan. Actief en constructief leren gaat uit van de actieve betrokkenheid van de leerlingen waarbij verworven competenties verstevigd en uitgebreid worden. Leerinhouden en leerervaringen zijn als het ware ruwe materie die de lerende moet bewerken, verwerken en opnieuw opbouwen. Dit veronderstelt actieve inspanningen zoals bv. begrijpen, evalueren, verbanden leggen, bijsturen, concretiseren en interpreteren. Actief leren is een vorm van leren waarbij leerlingen volwaardig betrokken zijn bij het leerproces, het verwerken van de informatie en ze bovendien verantwoordelijk zijn voor het resultaat. Dit leidt tot hoog rendement bij de lerende en diepgaande beheersing van de kennis. Deze actieve ingesteldheid wordt verhoogd indien een of meerdere van volgende kenmerken eveneens vervuld zijn. 2.2 Samenwerkend of coöperatief leren Door samen te werken en te denken, kan complexe informatie vanuit vele uiteenlopende invalshoeken en standpunten benaderd worden, wordt kritische zin bevorderd, worden originele ideeën en oplossingen eerst gedocumenteerd en dan gerapporteerd. De leraar wordt nu vooral de coach van dat individueel en groepsleren In de onderzoeksliteratuur worden heel wat effecten aan coöperatief leren toegeschreven zoals: De positieve invloed op sociale vaardigheden Betere interpersoonlijke relaties Een verbeterde leerprestatie en productiviteit Een vergrote taalvaardigheid De effecten treden pas op als het proces van samenwerken goed verloopt. Het simpelweg bij elkaar zetten van leerlingen in een groep heeft niet die effecten want er kan tijdens het samenwerkingsproces van alles verkeerd gaan. Zo kan een groepslid bijvoorbeeld denken dat het samenwerken ook zonder zijn/haar inspanning bereikt wordt (meeliftgedrag) of vaak gebeurt het dat minder vaardige leerlingen zich uit onzekerheid stil houden (statusprobleem). Het belangrijkste probleem is vaak dat de beste leerlingen in een groep het voortouw nemen. Ze beslissen, leggen moeilijke dingen uit en vatten het geleerde samen wat een kwalijke zaak is omdat onderzoek uitwees dat de hoeveelheid tijd die leerlingen besteden aan uitleggen overeenkomt met de hoeveelheid geleerde kennis. Van echt samenwerkend leren is maar sprake als een taak zo in elkaar zit dat ze intensieve samenwerking van alle deelnemers veronderstelt. Samenwerkend leren is gestoeld op vijf principes: DM oktober 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 3
Positieve wederzijdse afhankelijkheid: de leerlingen hebben elkaar nodig om de taak met succes uit te voeren. Directe interactie (face-to-face): leerlingen geven elkaar uitleg, moedigen elkaar aan, wisselen ideeën uit, geven feedback, ondersteunen elkaar in het leren, overleggen en helpen elkaar bij het oplossen van problemen door de aard van de te leren concepten te bespreken, door elkaar hun kennis door te geven en door verbanden tussen bestaande en vroeger opgebouwde kennis en leerresultaten aan elkaar uit te leggen. Individuele aanspreekbaarheid: iedere leerling is verantwoordelijk zowel voor de eigen inbreng als voor het eindresultaat van de groep. Sociale vaardigheden: interpersoonlijke en groepsvaardigheden zijn essentieel voor samenwerking in duo of in (kleine) groepen. Aandacht voor het groepsproces of teamreflectie: zijn de doelen bereikt? Hoe heeft ieder daartoe bijgedragen? Was de werkrelatie efficiënt? Wat houdt dit in voor een volgende samenwerking? (Met dank aan Hilde Doms, medewerker VVKSO, voor deze bijdrage). 3 Nascholingen Overzicht van (niet vakgerichte) nascholingen voor alle leraren secundair onderwijs die in Pedic in de loop van dit schooljaar worden aangeboden i.v.m. Actief Leren : Datum Onderwerp Lesgever 26.10.10 De kracht van authentiek lesgeven PN023/10-11 22.03.11 Leer-krachtiger communiceren PN027/10-11 29.03.11 01.03.11 Structureel coöperatief leren PN078/10-11 15.10.10 De puber: een boot in woelig (school)water. Brein en identiteit. PN142/10-11 22.11.10 29.11.10 De kunst van het coachen PN147/10-11 22.11.10 Interactieve werkvormen: ook iets voor jou? PN148/10-11 8.11.10 Motiverende leerbegeleiding, theorie en praktijk 15.11.10 PN152/10-11 Griet Vanhooren Griet Vanhooren Koen Mattheeuws Marcella Deneve Ann Baeyens Jan Gilté Marcella Deneve Meer informatie over deze nascholingen kun je vinden in de nascholingsbrochure SO van Pedic. Zie www.pedic.be bij aanbod SO en kies daar de brochure 2010-2011 in pdf. DM oktober 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 4
4 Inspirerende informatie 4.1 Voor wie wil lezen over samenwerkend leren? Ebbens, S., Ettekoven,S., Samenwerkend leren, praktijkboek, 2009, Uitgeverij Wolters-Noordhoff, ISBN 978-90-013-0749-3 4.2 Een boek voor leerlingen van de derde graad Peeters, L., Deneve,M., Mijn Masterplan, leren leren 16+, 2010, Uitgeverij Altiora, Averbode, ISBN 978-90-317-3028-5 DM oktober 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 5