Inspirerend leren. De volgende principes zijn richtinggevend voor ons onderwijs:

Transcriptie

1 Inspirerend leren De volgende principes zijn richtinggevend voor ons onderwijs: het gebruik van activerende werkvormen; begeleid zelfstandig leren; zelfsturing; aandacht voor meervoudige intelligenties; participatie. Deze principes hebben één zaak gemeen: de leerling is een actieve participant in zijn eigen leerproces. Ons geloof in het unieke van elke leerling in zijn streven naar zelfrealisatie sterkt ons in deze aanpak. Daarom willen we mogelijkheden creëren voor de groei van iedereen. De nadruk ligt op de eigen activiteit, het plannen, het werken in team, het in de hand nemen van het eigen leerproces, het begeleid zelfstandig leren, het zelfsturend leren, de eigen verantwoordelijkheid het zijn stuk voor stuk elementen die we bij elke leerling willen aanmoedigen. Op die manier proberen we zoveel mogelijk een onderwijs op maat van elke leerling te creëren. Daarbij hebben we oog voor een geleidelijke opbouw. De leerlingen worden stapsgewijs geholpen om zich via de bovenstaande principes een goede studiehouding eigen te maken. Op die manier zijn ze optimaal voorbereid op hun verdere (studie)loopbaan. De leraar is in dit hele proces een belangrijke bron van inspiratie door zijn enthousiasme en inzet, zijn vakkennis, zijn didactische bekwaamheid, zijn betrokkenheid en zorg. Hij bewaakt dat elke leerling het beste van zichzelf kan geven en creëert zo samen met de school ruimte om te groeien. Het is een uitdaging voor elke leerkracht om elke leerling te laten schitteren. ACTIVERENDE WERKVORMEN We streven naar een onderwijs dat jongeren zoveel mogelijk stimuleert om actief met de leerinhouden aan de slag te gaan. Activerende werkvormen zijn interactieve methodieken om de leerlingen allemaal tegelijk vanuit werkelijkheidsgetrouwe opdrachten actief te betrekken bij hun eigen leerproces. Daarbij is er ook de ruimte voor creatieve en expressieve vormen van verwerking van leerstof. Waarom Afwisseling tussen verschillende activerende werkvormen maakt een les prettiger, het versterkt de motivatie en betrokkenheid van de jongeren en schept ruimte voor differentiatie i.f.v. noden en behoeften van elke leerling. Deze variatie heeft bovendien als groot voordeel dat de leerling tegelijkertijd ook zijn schoolse taalvaardigheid ontwikkelt. Daarnaast creëren

2 deze werkvormen kansen om elke leerling volgens zijn capaciteiten aan bod te laten komen en zo te doen groeien. Ook laten ze toe om verschillende leerstijlen aan te spreken. Aandacht voor de samenwerking tussen leerlingen versterkt nog het actieve leren. Als je uitgedaagd wordt je gedachten onder woorden te brengen en je daar reacties op krijgt, of als je samen overlegt, verdiept het inzicht. Het leren van leerlingen wordt krachtiger als ze regelmatig met elkaar overleggen en hun expertise delen. Daarom nemen allerlei vormen van samenwerkend leren een belangrijke plaats in. Om goed samen te werken zijn er een aantal vereisten. Zo moeten leerlingen elkaar nodig hebben bij het maken van een opdracht zonder dat leerlingen zich achter iemand kunnen verschuilen. Coöperatief leren moet voldoen aan een aantal vereisten: positieve wederzijdse afhankelijkheid: de opdracht is zo geformuleerd dat de inbreng van elke leerling nodig is voor een goed resultaat. individuele aanspreekbaarheid: elk groepslid is aanspreekbaar op de eigen inbreng in de groep en op het gehele groepsresultaat. directe interactie: de leerlingen moeten overleggen om de opdracht goed uit te voeren. sociale vaardigheid: om goed samen te werken zijn een aantal vaardigheden vereist. Zo moet je bv. je aan je afspraken houden, flexibel zijn, mondig en open. aandacht voor het groepsproces: er is regelmatig feedback over het resultaat maar ook over het groepsproces. De werkvorm kan verschillende functies hebben: als leuk tussendoortje, om voorkennis te activeren, om op een actieve manier leerstof te verwerken, om leerstof te verwerven, toe te passen, aan elkaar uit te leggen, samen te vatten Voorbeelden van activerende werkvormen zijn: Denken-Delen-Uitwisselen; Verdeelde informatie, Check-in-duo's; Genummerde hoofden tezamen; Expertgroepen; Drie stappen interview; Bekend-benieuwd-bewaard; kenwerk; Excursies; Projectwerk, Casussen De rol van de leraar Het is aan de leraar om te beschikken over een waaier aan methodieken en daarbij een keuze te maken uit de meest geschikte voor deze specifieke leerstof, voor deze leerlingen, in deze situatie. Het is aan de leerling om optimaal van deze kansen gebruik te maken. BEGELEID ZELFSTANDIG LEREN Wat Begeleid zelfstandig leren is een onderwijsmethode waarbij de sturing van het leerproces gedeeld wordt door leerling en leraar, en die betrekking heeft op een afgebakend

3 leerstofonderdeel binnen een bepaalde tijd. Actief en zelfstandig leren is een proces met vier stappen. Het verloopt van 1) zelf werken naar 2 ) begeleid zelfstandig werken en 3) begeleid zelfstandig leren naar 4) zelfverantwoordelijk (zelfgestuurd) leren. Elk van deze stappen heeft zijn eigen kenmerken. Als het gaat over de vraag: wie bepaalt wat er gebeurt, waar en wanneer dit gebeurt, hoe, en met welk resultaat dan zie je binnen deze evolutie een steeds grotere rol voor de leerling. Van uitvoerder wordt hij autonome leerder. Binnen deze evolutie wordt er dus stapsgewijs meer ruimte gegeven voor de eigen leerroute bij het bepalen van de doelen, de activiteiten, de evaluatie, maar dit steeds binnen het wettelijk kader van de eindtermen en leerplandoelen. Dit proces verloopt geleidelijk. Daarbij krijgt de leerling de kans om te bepalen waar en met wie hij werkt en welke hulpmiddelen hij gebruikt. Hij leert de leerstof zelf verwerven en verwerken, en neemt zo alsmaar meer de verantwoordelijkheid voor zijn leerproces in handen. Waarom We streven naar een onderwijs dat de betrokkenheid van de leerling op zijn eigen leerproces zo sterk mogelijk maakt door hem te leren de verantwoordelijkheid voor dat leerproces in eigen handen te nemen, door hem erover te laten nadenken, door de leerling als een individu te benaderen en zijn hele persoon aan te spreken. Een groot voordeel van begeleid zelfstandig leren is dat leerlingen kunnen werken volgens hun eigen tempo. Wie dat wenst, kan vooruitwerken. Wie moeite heeft met een bepaald leerstofonderdeel, krijgt de kans daar intensief mee bezig te zijn. Waar de leerstof het toelaat en/of waar dat nodig is, worden remediëringsoefeningen voorzien voor die leerlingen die moeilijkheden hebben met bepaalde onderdelen. Begeleid zelfstandig leren is noodzakelijk in de huidige maatschappij. Wie in deze wereld meewil, moet meer dan alleen vakbekwaam zijn. Hij moet ook flexibel zijn, inventief, kunnen samenwerken en in de samenwerking tegelijkertijd zijn eigen verantwoordelijkheid nemen. Bovendien wordt er steeds meer een beroep gedaan op het zelfstandig leervermogen van mensen om 'bij te blijven'. Mensen moeten hun leven lang Ieren zowel in hun persoonlijk leven als op het werk. En dat kan enkel als je zelfstandig hebt leren leren. Hierbij zijn er verschillende mogelijkheden. De leerlingen krijgen een gedetailleerde planning. Die beschrijft voor een langere tijd van een trimester, een maand of een week hun opdracht per lesuur: welke oefeningen, groepsopdracht of individuele opdracht, ict-oefeningen, klassikaal moment, correctiesleutels Op die manier kunnen leerlingen volgens hun eigen tempo op eigen houtje of in kleine groepen werken. Daarnaast gebruiken sommige vakken studiewijzers. Een studiewijzer is een soort van stappenplan dat leerlingen zelfstandig door een deel van de leerstof leidt.

4 Alleszins zullen vaak sleutels of oplossingsbladen beschikbaar zijn om leerlingen toe te laten te werken volgens hun eigen tempo. Ook deze zullen ze kritisch moeten leren gebruiken. Ook het differentiëren in ondersteuningsniveaus waarbij de leerlingen kunnen kiezen tussen meer of minder hulp bij het uitvoeren van een opdracht, is een mogelijkheid. Een belangrijk aspect binnen begeleid zelfstandig leren, is zelfreflectie. Leerlingen denken aan de hand van een aantal opdrachten, stellingen, of criteria na over hun aanpak, hun resultaten, hun werken in groep. Op basis daarvan bepalen ze welke werkpunten ze hebben om het een volgende keer beter te doen. Dergelijke vormen van zelfevaluatie- leren uit je fouten- zijn de basis voor levenslang leren. De rol van de leraar De leraar speelt een cruciale rol. Hij begeleidt de leerling en voorziet materialen die het mogelijk maken dat leerlingen zelfstandig aan de slag kunnen. Zo stimuleert hij het leren van de leerling. Uiteraard blijft klassikale instructie soms nodig, het een sluit het ander dan ook niet uit. Belangrijk om weten is echter dat de leraar niet langer alleen kennis overdraagt, hij begeleidt leerprocessen. Door uitdagende en betekenisvolle opdrachten aan te bieden en hoge verwachtingen te koesteren, door in te spelen op de sterke kanten van leerlingen en elke jongere heeft die- stimuleert hij tot leren. GROEI NAAR ZELFSTURING Wat Als je iets graag wil, ga je na hoe je dat het beste kunt bereiken met je capaciteiten en je beperkingen. Zelfsturing is het vermogen om jezelf te sturen door goed gebruik te maken van de mogelijkheden waarover je beschikt en die in de omgeving voorhanden zijn. Daarvoor heb je in de eerste plaats wilskracht nodig. Je moet je immers achter iets kunnen zetten. Je moet ook keuzes kunnen maken en je doelen kunnen stellen. Je moet scenario's voor acties kunnen bedenken en uitvoeren. Ten slotte moet je ook op tijd en stond afstand kunnen nemen om te reflecteren over doel en aanpak (zelfevaluatie/ zelfreflectie). Deze competentie uit zich doordat iemand zich goed uit de slag kan trekken, weet wat hij/zij wil, zich een doel kan stellen, tot actie kan overgaan en de handeling tot een goed einde brengt. Niet opgeven bij de eerste hindernis, afstand kunnen nemen en strategisch te werk gaan, goed gebruik maken van mogelijkheden in zichzelf en omgeving, zich kunnen aanpassen zijn andere kenmerken. Naarmate de motivatie groeit, wordt ook de zelfsturing groter.

5 Waarom Mensen moeten elke dag talrijke keuzes maken. Het is daarbij belangrijk dat leerlingen zich bewust zijn van hun eigen sterktes en leerstijl. Op basis van een positief zelfbeeld leren jongeren geleidelijk sturing geven aan zichzelf en aan processen of situaties waarin ze zich bevinden. Op die manier krijgen ze zelf greep op processen en situaties, staan ze steviger in het leren én in het leven. Door leerlingen regelmatig keuzes te geven, door hen aan te moedigen om uitdagende opdrachten aan te gaan en nieuwe ideeën uit te proberen, door hun betrokkenheid te versterken en ervoor te zorgen dat hun autonome motivatie groeit, versterkt ook hun zelfsturend vermogen. De rol van de leraar Als de leraar erin slaagt om een veilige, open leeromgeving te scheppen, zal de leerling sneller bereid zijn om risico s te nemen. Hij weet dat hij mag fouten maken. Fouten worden immers niet bestraft, maar gezien als leerervaringen, als stapstenen voor de verdere evolutie. Op die manier groeit het vertrouwen in het eigen kunnen en is er een basis voor verdere evolutie. Succeservaringen- hoe klein ook- en voortdurende aanmoedigingen zijn beslissend voor die evolutie. AANDACHT VOOR MEERVOUDIGE INTELLIGENTIES Wat Mensen zijn intelligent op verschillende manieren. Zo zijn sommige mensen knap als het gaat om computers, maar niet zo goed in het omgaan met mensen. Anderen zijn weer sterk in sport, maar hebben weinig kaas gegeten van muziek, of omgekeerd. Dit alles toont aan dat we niet moeten nagaan hoe intelligent onze leerlingen zijn, maar wel hoe ze intelligent zijn. Er zijn immers verschillende manieren om iets te leren, om uitdagingen aan te pakken, om knap te zijn. Leerlingen hebben elk hun eigen talenten en vaardigheden. We hebben het dan over: verbale, sociale, ruimtelijke, muzische, fysieke, logische, natuurlijke en persoonlijke intelligentie. Het volgende overzicht verduidelijkt het belang ervan voor ons onderwijs (uit 7 principes voor een rijke leeromgeving, KPC Groep, s Hertogenbosch).

6 Waarom Leerlingen presteren beter als instructies van leerkrachten en werkvormen beter afgestemd worden op de diversiteit aan intelligenties. Daarom gaan we samen met leerlingen na hoe ze slim zijn, m.a.w. waar hun talenten liggen. We maken de leerlingen bewust van hun eigen sterkte en leerstijl. Dit versterkt hun zelfbeeld. Jongeren presteren beter en voelen zich beter als er regelmatig wordt ingespeeld op hun intelligenties: sterke intelligenties worden gebruikt én zwakke intelligenties worden ontwikkeld of versterkt. Als we als leraar beseffen dat leerlingen op verschillende manieren slim zijn en hiermee bewust rekening willen houden, dan beïnvloedt dat onze didactiek. We zorgen er dan voor

7 dat onze aanpak beter is afgestemd op de leerbehoeften en leervermogens van de leerlingen. We zorgen voor veel variatie in aanpak en hebben er daarbij oog voor dat we in de lessen zoveel mogelijk intelligenties aanspreken en niet alleen beroep doen op wat traditioneel in ons onderwijs het meest aan bod komt: de logisch-mathematische en de verbaal-linguïstische competentie. Concreet betekent dit dat we in de lessen systematisch een beroep doen op meerdere zintuigen, want hoe meer zintuigen je aanspreekt, hoe meer je beroep doet op verschillende intelligenties. In de lessen betekent dit: matchen, stretchen en vieren. Matchen(1) is leerstof koppelen aan sterke intelligenties, stretchen(2) is het ontwikkelen van álle intelligenties, vieren(3) is het expliciet waarderen van ieders sterktes. Concreet houdt het in dat de leraar oog heeft voor variatie zo dat verschillende leerstijlen en intelligenties zich aangesproken voelen, en daardoor beter kunnen leren en leerlingen tegelijkertijd verschillende intelligenties kunnen ontwikkelen. Rol van de leraar In het onderwijs komt traditioneel vooral de logisch-mathematische en de verbale intelligentie aan bod. De leraar die werkt met meervoudige intelligentie, varieert zijn aanpak, zoekt andere invalshoeken en benaderingswijzen. Zo biedt bijvoorbeeld de leerkracht Frans leerinhouden steeds op verschillende manieren aan: om een Franse vervoeging aan te leren, leg ik eerst de regels uit, de volgende keer laat ik hen ritmisch klappen, en daarna laat ik iemand het tekenen op het bord. Bij hoekenwerk n.a.v. oorlogspoëzie probeert de leerkracht Engels in elke hoek een andere intelligentie aan bod te laten komen: eenzelfde gegeven wordt benaderd bv via een filmpje, een tekst, een tekening, muziek. Door te werken met mindmaps komen dan weer de leerlingen die ruimtelijk denken, aan hun trekken. Zo zijn er talrijke voorbeelden. PARTICIPATIE Wat Participatie, d.w.z. het rekening houden met meningen, wensen, zorgen van de verschillende partijen in het onderwijsgebeuren, is een belangrijke pijler in onze school. Op allerlei manieren krijgen de verschillende geledingen (ouders, leerkrachten, leerlingen) de kans om de school mee te maken en mee de school te maken. Bij deze open schoolcultuur hoort ook een open klascultuur. In én buiten de les kunnen leerlingen mee verantwoordelijkheid nemen. Participatie is bovendien inherent aan al de hierboven vermelde principes. Begeleid zelfstandig leren waarin leerlingen groeien naar zelfsturing van hun eigen leerproces, waarbij actieve werkvormen gehanteerd worden en rekening wordt gehouden met meervoudige intelligenties en leerstijlen, veronderstelt een

8 grote betrokkenheid van de leerling die resulteert in een hoge graad van participatie in het leren. Waarom Deze participatie verhoogt de betrokkenheid en het welbevinden van de leerlingen. Beide factoren zijn ontegensprekelijk mee bepalend voor de prestaties. Of het nu gaat over afspraken rond het inleveren van een taak, de plaatsen in een klas, het examenrooster, het meedenken over de criteria waaraan een werkstuk moet voldoen, het nadenken over de reden van tegenvallende resultaten, het bijhouden van een portfolio om de eigen evolutie te illustreren... op verschillende manieren krijgen leerlingen de kans mee te beslissen over de gang van zaken en te reflecteren over de evolutie in hun eigen leerproces. Deze participatie betekent uiteraard niet hetzelfde als alles te zeggen hebben. Het veronderstelt immers ook vanuit een sterke betrokkenheid verantwoordelijkheid nemen en meedenken. Rol van de leraar Mogelijkheden openlaten voor participatie veronderstelt van de leraar een grote openheid en flexibiliteit. Hij moet ook een sterke luisterbereidheid aan de dag leggen in respect voor de andere. Hij moet bereid zijn telkens opnieuw het gesprek aan te gaan. Hierdoor worden afspraken vastgelegd waarbij de verwachtingen duidelijk zijn voor alle partijen.