Rapportage onderzoek toekomst van de bibliotheek voor bibliotheken
Rapportage onderzoek toekomst van de bibliotheek Een onderzoek onder klanten over de toekomst van de bibliotheek de Nieuwe bibliotheek BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 2
Inhoud Beschrijving onderzoeksresultaten 4 Aanbevelingen en overwegingen 8 Verantwoording 12 Inleiding 16 1. Bestaansrecht van de bibliotheek 17 1.1 Bestaan van de bibliotheek in 2023 18 1.2 Spontane ideeën voor het toekomstige bestaan 19 1.3 Redenen om lid te blijven 20 3. Samenwerkingspartners voor bibliotheken 30 3.1 Potentiële samenwerkingspartners 31 4. VakantieBieb app 32 4.1 Bekendheid VakantieBieb app 33 4.2 Aansprekendheid VakantieBieb app 34 5. Lokaal initiatief 35 5.1 Aantrekkelijkheid lokaal idee 36 2. Toekomstbeeld voor bibliotheken 22 2.1 Mogelijke ontwikkelingen in functie over 10 jaar 23 2.2 Mogelijke ontwikkelingen over 10 jaar 25 2.3 Alternatieve bibliotheekvoorzieningen 27 BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 3
Beschrijving onderzoeksresultaten (1) Steekproefopbouw (pagina 15 en 16) De respons voor de Nieuwe bibliotheek voor onderzoek 2013 3 Toekomst van de bibliotheek is 56%. De respons is hiermee iets lager dan de respons van het totale BiebPanel (59%), maar hoger dan bij het vorige onderzoek (39%). Die hogere respons wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat er tussen het vorige en het huidige onderzoek een update van het gehele Biebpanel heeft plaatsgevonden, waarbij de inactieve panelleden zijn verwijderd. Maar het kan ook komen doordat het onderwerp van dit onderzoek (de toekomst) de panelleden aanspreekt. De panelleden bezoeken voornamelijk de vestiging in Almere Stad (75%). Met een gemiddelde leeftijd van 53 jaar zijn de deelnemers van de Nieuwe bibliotheek ongeveer even oud als de deelnemers van het totale Panel (54 jaar). Het aandeel mannen ligt met 30% iets hoger dan de 24% in het totale Panel. Bestaansrecht bibliotheek (pagina 18 t/m 21) Sommige mensen voorspellen dat de bibliotheek over een aantal jaren niet meer bestaat. De panelleden van de Nieuwe bibliotheek geloven daar echter niet in. Bijna negen op de tien panelleden denken dat de openbare bibliotheek er in 2023 nog is, waar dit in het totale Panel 80% is. Bijna een tiende (8%) weet het niet en 5% verwacht dat de bibliotheek dan niet meer bestaat. Wat moet de bibliotheek in Nederland doen om te kunnen voortbestaan? 82% van de panelleden heeft een suggestie gegeven. Veel panelleden benadrukken dat het uitlenen van (papieren) boeken en leesbevordering voor hen de kerntaken van de bibliotheek zijn en dat de bibliotheek daarop moet blijven focussen. Maar ook het profileren van de bibliotheek als verblijfplaats, om te werken, te studeren of elkaar te ontmoeten komt vaker naar voren. Ook noemen panelleden dat om te blijven bestaan, bibliotheken, naast de aandacht voor het papieren boek, ook aandacht moeten hebben voor ebooks, nieuwe media en digitalisering. De letterlijke ideeën kunt u nalezen in de bijlage. Net als nu verwachten de panelleden dat over 10 jaar de belangrijkste reden om nog lid te zijn van de bibliotheek, het goedkoop lenen van papieren boeken is (88%). Tweederde van de panelleden verwacht dat ook rondsnuffelen / inspiratie opdoen een belangrijke reden zal zijn. Het steunen van de bibliotheek ( Omdat het belangrijk is dat de bibliotheek blijft bestaan ), het goedkoop kunnen lenen van overige materialen (cd s, dvd s, luisterboeken, games, tijdschriften) en van ebooks, worden door ongeveer de helft genoemd als lidmaatschapsredenen over 10 jaar. In vergelijking met het totale Panel, denken de panelleden van de Nieuwe bibliotheek vaker over 10 jaar lid te zijn van de bibliotheek om te kunnen rondsnuffelen en inspiratie op te doen in de bibliotheek. De panelleden gaan er vooralsnog dus niet vanuit dat over 10 jaar het lenen van ebooks belangrijker zal zijn dan het lenen van papieren boeken. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen, maar ebooks worden door groep tussen de 36 en 55 jaar het meest van belang geacht. Ook zien we dat ouderen vaker denken in 2023 nog lid te zijn om tijdschriften en kranten te kunnen lezen in de bibliotheek en omdat ze het belangrijk vinden dat de bibliotheek blijft bestaan. Studeren of lezen in de bibliotheek is een reden die met name de jongste groep (16-35 jaar) belangrijk vindt. Van de redenen die te maken hebben met de verblijfs- en ontmoetingsfunctie zijn rondsnuffelen / inspiratie opdoen en tijdschriften en kranten lezen de belangrijkste. Dit sluit aan bij wat er in het BiebPanelonderzoek 2011-1 Ontmoetings- en verblijfsfunctie naar voren kwam. Ook in BiebPanel onderzoek 2012 4 Collectie Fictie bleek de bibliotheek zelf een belangrijke rol te spelen bij het opdoen van inspiratie voor te lenen titels. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 4
Beschrijving onderzoeksresultaten (2) Functies en focus bibliotheek (pagina 23 en 24) De panelleden hebben 4 scenario s voorgelegd gekregen, waarbij de bibliotheek zich achtereenvolgens in de toekomst vooral zou kunnen richten op: ontmoeting en samenwerking, informatie en kennis, leren en educatie of verblijf en comfort. We zien de meeste belangstelling voor leren en educatie en informatie en kennis. Ongeveer tweederde van de panelleden vindt het wenselijk dat de bibliotheek zich richt op deze klassieke functies. Daarna volgt verblijf en comfort, dat door ongeveer 60% wenselijk wordt gevonden en als laatste ontmoeting en samenwerking, waarvan bijna 40% vindt dat dat een goede focus van de bibliotheek zou zijn. Deze volgorde geldt voor alle drie de leeftijdsgroepen. De jongeren uit het totale BiebPanel zijn over het algemeen het meest enthousiast over de vier genoemde bibliotheekfuncties. Plaats en samenwerkingspartners (pagina 25 en 26) Naast de inhoudelijke focus, konden de leden ook aangeven welke vorm ze hopen dat bibliotheken hebben in de toekomst: zijn alle bibliotheekgebouwen verdwenen en is er alleen nog één grote digitale bibliotheek? Of zijn er nog wel bibliotheekgebouwen, maar vind je daar alleen nog beeldschermen en ereaders? Zie je alleen nog fysieke bibliotheken in scholen, of juist op verschillende plekken in de maatschappij, samen met andere organisaties? Of verandert er weinig? Ongeveer een derde hoopt dat er niet veel zal veranderen, bijna 40% is hierover neutraal en ruim een kwart hoopt juist dat er wel zaken zullen zijn veranderd over 10 jaar. De meeste panelleden (52%) hopen dat de bibliotheek intensieve samenwerkingen aangaat en het pand zal delen met andere organisaties. Over de andere ideeën zijn de panelleden minder enthousiast. Slechts een enkeling hoopt dat er alleen nog bibliotheken in scholen zijn of dat er alleen nog een digitale bibliotheek is. Ook het concept van BiblioTech (een bibliotheek zonder kasten en boeken, maar met beeldschermen en ereaders) wordt maar door een kleine minderheid (6%) wenselijk geacht. We zien in Nieuwe bibliotheek hetzelfde beeld als in het totale Panel. Opvallend is dat de jongere groep iets vaker dan de oudere groepen hoopt dat er weinig zal veranderen. Bij de andere mogelijke ontwikkelingen zijn er geen verschillen tussen de drie leeftijdsgroepen. Bibliotheekconcepten (pagina 27 t/m 29) Van welke alternatieven voor een reguliere bibliotheekvestiging zouden de panelleden het liefste gebruik maken? Om dat in kaart te brengen, zijn verschillende oude en nieuwe concepten voorgelegd. We zien bij de panelleden van de Nieuwe bibliotheek een voorkeur voor: afhaalpunten, waar je van tevoren gereserveerde boeken kunt afhalen, bemande servicepunten met een kleine collectie en beperkte openingstijden, onbemande servicepunten met een kleine collectie en ruime openingstijden, bibliobus die één keer per week twee uur in de buurt staat. Ruim vier op de tien panelleden zouden zeker of waarschijnlijk gebruik willen maken van afhaalpunten en ca. 40% van onbemande servicepunten, bemande servicepunten of de Bibliobus. Voor de overige voorgelegde concepten zijn er meer panelleden die hier géén gebruik van zouden willen maken dan panelleden die dat wel willen. Een bibliotheek op een station, een boekenautomaat en een bibliotheek in een basisschool zijn voor een kwart een alternatief waar ze gebruik van zouden maken. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 5
Beschrijving onderzoeksresultaten (3) In de Nieuwe bibliotheek zien we wat minder enthousiasme dan in het totale Panel voor bemande en onbemande servicepunten. Als we kijken naar de leeftijdsgroepen in het totale Panel, zien we een aantal verschillen. Zoals ook al naar voren kwam in het Biebpanelonderzoek 2013 2 Personeel, hechten ouderen meer belang aan de aanwezigheid van medewerkers dan jongeren. Onder panelleden van 55+ zien we een duidelijke voorkeur voor een bemand servicepunt met een kleine collectie en beperkte openingstijden en op de tweede plaats een bibliobus. Voor jongeren (16-35 jaar) staan juist een onbemand servicepunt met een kleine collectie en ruime openingstijden en een afhaalpunt op de eerste en tweede plaats. Daarnaast zien we dat een bibliotheek op een station onder jongeren op veel meer animo kan rekenen dan onder de andere leeftijdsgroepen. Samenwerkingspartners (pagina 31) Welke samenwerkingspartners vinden de leden het beste passen bij hun bibliotheek? Panelleden zien vooral kansen voor samenwerking met (top 4): Kunstuitleen Kunst- en cultuurcentrum Volksuniversiteit Filmhuis In vergelijking met het totale Panel, vinden de panelleden van de Nieuwe bibliotheek samenwerking met het filmhuis, de volksuniversiteit, horeca en het theater vaker bij de bibliotheek passen. Ze kiezen juist minder vaak voor samenwerking met de een buurthuis/wijkcentrum, een school, de gemeente, de BSO en een zorginstelling. De bovengemiddelde interesse voor een samenwerking met het filmhuis, kan wellicht komen doordat de Nieuwe Bibliotheek sinds 1 september een filmhuis status heeft. VakantieBieb app (pagina 33 en 34) Bnl heeft een app ontwikkeld, die deze zomer via de Nederlandse bibliotheken is gelanceerd: VakantieBieb. Via deze app kan iedereen tijdens de periodes rond de zomervakantie, herfstvakantie en kerstvakantie gratis een aantal (populaire) ebooks downloaden. Deze app is echter maar bij een klein deel van de panelleden bekend. Van de Almeerse panelleden heeft een kwart van de VakantieBieb app gehoord en 8% heeft de app daadwerkelijk gedownload. Deze percentages zijn vergelijkbaar met het totale Panel. Na het lezen van wat de app inhoudt en het zien van de afbeelding, vinden vier op de tien panelleden de app aansprekend, net als in het totale Panel. Een vijfde van de panelleden oordeelt neutraal. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 6
Beschrijving onderzoeksresultaten (4) Lokaal idee (pagina 36) In dit onderzoek konden de bibliotheken een lokaal idee aan hun panelleden voorleggen. de Nieuwe bibliotheek heeft van deze optie gebruik gemaakt, met het volgende initiatief: De bibliotheek wil ZZP-ers meer mogelijkheden bieden om er te werken, te vergaderen, elkaar te ontmoeten en te informeren. We zien dat bijna de helft van de panelleden dit een aantrekkelijk idee vindt. Ze konden ook aangeven waarom ze wel of niet te spreken zijn over dit initiatief van hun bibliotheek. Panelleden zijn vooral positief over dit initiatief omdat de bibliotheek centraal ligt en er behoefte is aan goedkope locaties voor ZZP ers om te werken en elkaar te ontmoeten. Ook voor de bibliotheek biedt het kansen omdat er andere mensen over de vloer komen. Negatieve reacties komen veelal van mensen die vinden dat er rust moet heersen in de bibliotheek en mensen die vinden dat de bibliotheek zich moet concentreren op de kerntaak (het uitlenen van boeken) en geen commerciële dingen moet doen. De letterlijke antwoorden vindt u in de bijlage. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 7
Aanbevelingen en overwegingen BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 8
Aanbevelingen en overwegingen (1) Binnen BiebPanel komen diverse onderwerpen aan de orde. We bieden afwisseling in concrete onderzoeken over de beoordeling van aspecten van de dienstverlening en abstractere onderzoeken over de lange termijn visie voor de bibliotheek. Dit onderzoek gaat over een wat abstracter onderwerp, maar dat de panelleden wel erg aanspreekt: de toekomst van de bibliotheek (panelleden beoordeelden deze vragenlijst als het leukste om in te vullen van de drie onderzoeken in 2013 tot nu toe). Het onderzoek biedt door het onderwerp minder concrete handvatten dan eerdere onderzoeken over specifieke aspecten van dienstverlening, maar geeft wel een doorkijkje naar de verwachtingen van de panelleden over de bibliotheek van de toekomst. De volgende aanbevelingen en overwegingen kunnen meegenomen worden in het bepalen van het beleid op langere termijn. De overgrote meerderheid van de panelleden heeft er vertrouwen in dat de bibliotheek zal blijven bestaan. De panelleden van de Nieuwe Bibliotheek zijn hierover nog positiever dan in het totale Panel. Gevraagd naar wat de bibliotheek moet doen om te blijven bestaan, geven de panelleden aan de ene kant aan dat de bibliotheek moet blijven focussen op de basisfuncties boeken uitlenen en leesbevordering. Aan de andere kant vinden ze dat de bibliotheek aandacht moet hebben voor de verblijfs- en ontmoetingsfunctie, voor ebooks en voor nieuwe media. Benadruk in de communicatie over nieuwe ontwikkelingen dat de basisfunctie van de bibliotheek ook belangrijk blijft en neem uw klanten geleidelijk mee in de veranderingen. Zoals we weten uit eerder marktonderzoek, is het voor veel mensen lastig om zich een voorstelling te maken van innovatieve ontwikkelingen. Maar dat betekent niet dat ze daar in de praktijk niet voor open staan of er geen gebruik van zullen maken als er vernieuwende diensten of producten beschikbaar komen. Blijf daarom vernieuwen en probeer zowel uw huidige leden als nietleden aan te spreken. Een aantal panelleden denkt dat één van de zaken die de bibliotheek kan doen om te blijven bestaan, het uitbouwen van de verblijfs- en ontmoetingsfunctie is. Al hoeft dit voor hen niet de belangrijkste focus van de bibliotheek te worden. Uit eerder Biebpanelonderzoek weten we dat leden vooral langer in de bibliotheek zouden willen blijven als er een gezelligere horecagelegenheid was en als het meubilair comfortabeler was. Blijf daar zoals jullie nu al doen, aandacht aan besteden. Een groot deel van de panelleden uit de verschillende leeftijdsgroepen denkt (ook) over tien jaar naar de bibliotheek te gaan om rond te snuffelen en inspiratie op te doen. Ook dit komt in Almere vaker naar voren dan in het totale Panel. Dit benadrukt het belang van aantrekkelijk presenteren en het inspireren en verleiden van de bezoekers van zowel de fysieke als digitale bibliotheek. Meer dan de helft van de panelleden denkt over 10 jaar (onder andere) lid te zijn van de bibliotheek omdat ze het belangrijk vinden dat de bibliotheek blijft bestaan. De panelleden dragen de bibliotheek dus een warm hart toe, zoals ook al duidelijk werd uit eerdere BiebPanelonderzoeken. U kunt uw leden dus inzetten als ambassadeurs, met bijvoorbeeld donateurschap of een vrijwillige bijdrage voor bepaalde projecten. In de InformatieProfessional 2013 7 is een artikel verschenen over crowdfunding ( Geld ophalen met crowdfunding ). Hierin worden ook twee voorbeelden van bibliotheken (De Lage Beemden en Heusden) beschreven die al ervaringen met crowdfunding hebben opgedaan. Zij liepen tijdens dit traject tegen een aantal problemen aan. Hun tips voor andere bibliotheken die crowdfunding overwegen, zijn onder meer: voldoende tijd ervoor vrijmaken, van tevoren een promotieplan opstellen gericht op specifieke doelgroepen en het onderwerp waarvoor mensen geld kunnen doneren zo concreet mogelijk maken. In het artikel staan ook een stappenplan en verwijzingen naar nuttige websites. Voor ondersteuning op dit gebied kunt u ook contact opnemen met de marketingafdeling van uw PSO. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 9
Aanbevelingen en overwegingen (2) Zoals gezegd, zijn mensen vaak terughoudend, als het gaat om het beoordelen van innovaties of grote veranderingen. De panelleden geven op dit moment dan ook aan dat ze graag willen dat de fysieke bibliotheekgebouwen blijven bestaan en dat er papieren boeken worden uitgeleend. Iets waar wel veel animo voor is, is de bibliotheek die een pand deelt met een andere organisatie. De animo hiervoor is in Almere wel iets minder groot dan in het totale Panel, maar toch vindt de helft van de panelleden dit wenselijk. De organisatie die de panelleden het beste bij de bibliotheek vinden passen, is de kunstuitleen. Ook het filmhuis wordt gezien als een wenselijke samenwerkingspartner, dit wordt in Almere duidelijk vaker genoemd dan in het totale Panel, uiteraard mede vanwege de aanwezige bioscoop in de bibliotheek en de filmhuisstatus van de bibliotheel. Eén en ander is natuurlijk sterk afhankelijk van de lokale situatie, maar u kunt potentiele samenwerkingspartners wel meenemen in uw beleid op dit gebied. Bij het sluiten van een vestiging, komen alternatieve bibliotheekconcepten aan de orde. Daarbij is het als eerste belangrijk de doelgroep van het verzorgingsgebied goed in kaart te brengen. In dit BiebPanelonderzoek zien we dat er met betrekking tot de mogelijke bibliotheekconcepten aanzienlijke verschillen bestaan tussen de leeftijdsgroepen. De oudere panelleden geven de voorkeur aan een bemand servicepunt of een bibliobus, terwijl de jongeren eerder kiezen voor een onbemand servicepunt of een afhaalpunt. In Almere is een afhaalpunt het meest populaire alternatief, terwijl dit in het totale panel de servicepunten zijn. Bij servicepunten kan het grote voordelen bieden om samen te werken en / of een pand te delen met een andere organisatie. Op die manier kunt u ervoor zorgen dat u ruime openingstijden kunt aanbieden, waarbij medewerkers van de andere organisatie aanwezig zijn voor urgente zaken. Communiceer in zo n geval altijd goed aan uw leden of en op welke momenten er bibliotheekmedewerkers aanwezig zijn om inhoudelijke vragen te beantwoorden. Verschillende alternatieve bibliotheekconcepten staan beschreven in het stuk De low-cost-bibliotheek (te downloaden via http://www.probiblio.nl/producten-en-diensten/organisatie/bibliotheekformules/bibliotheekadvies-en-projectmanagement.html ). Daarin komen onder andere bemande en onbemande servicepunten, de boekenautomaat, de bibliotheek in een school en de Bibliotheek op het station aan bod. Dit stuk is met name interessant omdat van verschillende voorzieningen concrete voorbeelden van bibliotheken worden gegeven, inclusief de context, de investerings- en exploitatiekosten en de ervaringen van de betreffende bibliotheek. Een kwart van de panelleden zou wel gebruik willen maken van een boekenautomaat, als er geen andere bibliotheekvoorzieningen in de buurt waren. In het stuk De low-cost-bibliotheek staat beschreven dat Theek 5 in 2007 de eerste Mediamaat van Nederland in de kleine kern s Gravenmoer, gemeente Dongen, heeft geplaatst. In de praktijk had de Mediamaat te kampen met veel technische problemen. Leverancier en bibliotheek konden hierover niet tot overeenstemming komen. Intussen verdween vanwege de problemen de belangstelling van het publiek. Theek 5 besloot daarop te stoppen met de Mediamaat. De Bieb van de Zaanstreek is op dit moment bezig met een proef met een boekenautomaat als aanvullende dienstverlening. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 10
Aanbevelingen en overwegingen (3) Van de Almeerse panelleden heeft een kwart van de VakantieBieb app gehoord en 8% heeft de app gedownload. Deze percentages zijn vergelijkbaar met het totale Panel. De app was beschikbaar tijdens de periodes rond de zomervakantie en herfstvakantie en zal ook rond de kerstvakantie weer beschikbaar zijn (9 december tot 5 januari). In hun evaluatie geeft Bnl aan dat tijdens de zomerperiode 100.400 personen de app hebben gedownload, waarvan er 31.000 geen lid zijn van de bibliotheek. Hier liggen dus kansen om niet-leden kennis te laten maken met de dienstverlening van de bibliotheek. De VakantieBieb app is vooral gepromoot via de bibliotheken zelf, door middel van de website, nieuwsbrief, persberichten, posters, flyers, stickers, een digitale banner en social media. Bnl heeft ook het algemene Facebook- en Twitteraccount van de Bibliotheek gebruikt. Voor de lancering van het e-booksplatform in 2014 zal Bnl met een nieuw promotieplan komen. De nieuwe Bibliotheek heeft haar idee over het aanbieden diensten voor ZZP ers voorgelegd aan de panelleden. We zien dat de helft van de panelleden enthousiast is over dit idee, vooral omdat er behoefte is aan een goedkope en goed bereikbare plek voor ZZP ers om te (net)werken. Deze argumenten kunt u niet alleen gebruiken in de communicatie rond dit initiatief, maar ook meenemen in uw strategie. Panelleden die minder te spreken zijn over het idee geven aan dat de bibliotheek zich moet blijven richten op de kerntaken en dat men bang is dat er geluidsoverlast komt in de bibliotheek. Houdt rekening met deze argumenten en geef in de communicatie aan waarom de bibliotheek ervoor kiest om zzp ers te bedienen en wat de bibliotheek doet tegen eventuele geluidsoverlast. Gebruik ook de terugkoppeling van de resultaten van dit BiebPanelonderzoek als promotiemoment voor de dienstverlening rond ZZP ers en neem in uw promotieplan op dat er gecommuniceerd kan worden dat het idee is getoetst onder een deel van de leden. Daarmee laat u zien dat de nieuwe Bibliotheek de mening van haar klanten belangrijk vindt. De resultaten van dit onderzoek moeten in week 5 2014 worden teruggekoppeld naar de panelleden. U kunt dit moment gebruiken om de klanten op de hoogte te stellen van het beleid van de bibliotheek. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 11
Verantwoording BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 12
Over het onderzoek Achtergrond ProBiblio heeft in 2009 BiebPanel opgericht, een onderzoeksplatform speciaal ontwikkeld voor de bibliotheekbranche. Bibliotheekleden kunnen lid worden van BiebPanel en ontvangen als deelnemer 4 maal per jaar een vragenlijst over verschillende onderwerpen. Rapportage Het 3 e onderzoek in 2013 heeft plaatsgevonden van 19 september t/m 9 oktober 2013. Dit onderzoek gaat over de toekomst van de bibliotheek met als onderwerpen: Bestaansrecht van de bibliotheek Toekomstbeeld voor bibliotheken Samenwerkingspartners van bibliotheken VakantieBieb app Lokaal initiatief Doelstelling Het onderzoek geeft inzicht in de ideeën en wensen die klanten hebben met betrekking tot de toekomst van de bibliotheek. Vergelijking met totale Panel In onderhavig rapport staan, naast de individuele cijfers van de bibliotheek, ook de cijfers van het totale Panel vermeld. Uitsplitsing leeftijdsgroepen Enkele vragen zijn voor het totale BiebPanel uitgesplitst naar de leeftijdsgroepen: 16-35 jaar; 36-55 jaar; 56 jaar en ouder. Leeswijzer grafieken Percentages kunnen soms optellen tot iets meer of minder dan 100%. Dit wordt veroorzaakt door afrondingsverschillen. Leeswijzer open vragen De letterlijke antwoorden op de open vragen staan in een aparte bijlage. BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 13
Samenstelling Steekproef (1) Verdeling over vestigingen Vestiging Aantal Percentage Almere Stad 204 75% Almere Buiten 35 13% Almere Haven 32 12% Totaal 271 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 14
Samenstelling Steekproef (2) Verdeling leeftijd en geslacht De nieuwe bibliotheek BiebPanel n=271 n=10625 Leeftijd 16-25 jaar 4% 3% 26-30 jaar 3% 3% 31-35 jaar 2% 4% 36-40 jaar 7% 7% 41-45 jaar 11% 11% 46-50 jaar 15% 13% 51-55 jaar 16% 14% 56-60 jaar 14% 13% 61-65 jaar 10% 14% 66 jaar en ouder 18% 20% Onbekend 0% 0% Gemiddelde leeftijd 52,8 53,5 Geslacht Man 30% 24% Vrouw 70% 76% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 15
Inleiding Hoe ziet de toekomst van de bibliotheek eruit? Bibliotheken hebben te maken met verschillende ontwikkelingen in de maatschappij. Belangrijke trends zijn bijvoorbeeld de digitalisering, de overvloed aan beschikbare informatie, de individualisering en de nadruk op een leven lang leren 1. Daarnaast hebben vrijwel alle bibliotheken te maken met forse bezuinigingen vanuit de overheid. Hoe kunnen bibliotheken nu het beste op deze ontwikkelingen inspelen? En wat verwachten burgers nog van de bibliotheek? Uit eerder BiebPanelonderzoek weten we al dat als je mensen vraagt naar hun eerste associaties bij de bibliotheek, dat dat met stip Boeken! is, gevolgd door Lezen, Lenen en Informatie. De belangrijkste reden om lid te zijn, is om goedkoop boeken te kunnen lenen, gevolgd door om te zorgen dat de bibliotheek blijft bestaan. De kracht van BiebPanel is dat we dit onderwerp nu verder hebben kunnen uitdiepen onder de panelleden. In dit onderzoek zijn we dan ook ingegaan op vragen over wat de bibliotheek moet doen om in de toekomst nog steeds meerwaarde te hebben. Van oudsher wil de bibliotheek bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van mensen. In de loop der tijd zijn steeds andere middelen (passend bij die tijd) ingezet om het doel van ontwikkeling na te streven. 2 Maar hoe kun je bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van mensen op een manier die past in de 21 e eeuw? En op welke functies van de bibliotheek moet de focus liggen? Little free library / Minibibliotheekje Mede gevoed door de bezuinigingen, worden bibliotheken gedwongen om drastische keuzes te maken. Verschillende bibliotheken doen dat op uiteenlopende manieren. Allerlei nieuwe concepten schieten als paddenstoelen uit de grond. Op sommige plaatsen (zoals in Wijnjewoude in Friesland) verschijnen kleine particulieren initiatieven: little free libraries, zoals minibibliotheekjes in een vogelhuisje 3 (zie afbeelding) of boekenruilkasten in een café. In Amerika (Texas) opent dit najaar een bibliotheek, waar geen kasten en papieren boeken meer te vinden zijn, maar alleen wanden vol beeldschermen en tafels met e-readers: de BiblioTech 4 (zie afbeelding). Maar welke alternatieven zien de panelleden het meest zitten als ze geen gebruik meer zouden kunnen maken van een gewone vestiging? En welke samenwerkingspartners vinden de leden BiblioTech het beste passen bij hun bibliotheek? Uiteraard kan niemand in de toekomst kijken. Dit onderzoek geeft dan ook geen kant-en-klaar draaiboek voor de toekomst. Wel komen we weer iets meer te weten over hoe de klanten de toekomst van hun bibliotheek zien. De keuzes die een bibliotheek maakt zijn sterk afhankelijk van de visie van de bibliotheek, de lokale situatie en het beleid van de gemeente. Om ook binnen de grenzen van een kwantitatief onderzoek onder een klantenpanel, daarop in te spelen, heeft elke bibliotheek de gelegenheid gekregen om de panelleden van de eigen bibliotheek een lokaal idee of initiatief voor te leggen. Wij hopen dat het commentaar op dit lokale idee en de antwoorden op de andere vragen over de toekomst van de bibliotheek informatie en inspiratie bieden om met enthousiasme verder te bouwen aan de openbare bibliotheek van de toekomst. 1 Zie bijvoorbeeld SCP (2008) De openbare bibliotheek tien jaar van nu en IFLA (2013), IFLA Trend Report: riding the waves or caught in the tide, http://trends.ifla.org/ 2 Zie Frank Huysmans (2013) De maatschappelijke opdracht van de openbare bibliotheek in de 21 e eeuw: een voorstel ter discussie, http://bibliotheek20.ning.com/profiles/blogs/de-maatschappelijke-opdracht-van-de-openbare-bibliotheek-in-de-21 3 Zie oa http://www.littlefreelibrary.org en http://www.dewoudklank.nl/nieuws/18717/eerste-little-free-library-van-friesland-langs-opsterlandse-wegkant/ 4 Zie http://www.emerce.nl/nieuws/texas-krijgt-eerste-volledige-ebook-bibliotheek BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 16
1. Bestaansrecht van de bibliotheek BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 17
1.1 Bestaan van de bibliotheek in 2023 "Denkt u dat de openbare bibliotheek in Nederland in 2023 nog bestaat?" 5% Nieuwe bibliotheek (n=271) 8% BiebPanel (n=10.625) 13% Ja Nee Weet ik niet 7% 87% 80% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 18
1.2 Spontane ideeën voor het toekomstige bestaan "Wat kunnen bibliotheken in Nederland volgens u doen om in de toekomst te blijven bestaan?" Hieronder zijn enkele voorbeelden te zien van ideën die bibliotheekleden geven. In de bijlage vindt u de antwoorden die de panelleden van uw bibliotheek hebben gegeven. Bibliotheken fungeren steeds meer als home away from home ( woonkamer in de stad) Zorgen dat het een aantrekkelijke plek is om te zijn. Op zoek gaan naar andere middelen als subsidies ingetrokken worden. Goede boeken blijven leveren, goed en vriendelijk personeel in dienst houden. Zij moeten opletten wat de maatschappij vraagt. De bibliotheken kunnen zich dan onmisbaar maken. Ook meer samenwerken met de scholen. Door nieuwe vormen van communicatie te integreren in de huidige opzet van openbare bibliotheken. Kinderen liefde voor boeken bijbrengen Ik denk dat een grote groep mensen toch gewoon een papieren boeken willen blijven lezen, waaronder ikzelf. Mijn advies is digitaal en papieren boeken. Inspelen op de behoefte: Cursussen geven aan ouderen om te leren omgaan met e-readers en tablets. Een actueel bestand aan e-boeken. Openstellen van rustige plaatsen waar kinderen en ouderen kunnen werken en elkaar kunnen ontmoeten BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 19
1.3 Redenen om lid te blijven (1) "Wat denkt u dat voor uzelf over 10 jaar de belangrijkste redenen zullen zijn om lid te zijn van uw bibliotheek? Meer antwoorden mogelijk" Om (goedkoop) papieren boeken te kunnen lenen Om te kunnen rondsnuffelen / inspiratie opdoen Omdat het belangrijk is dat de bibliotheek blijft bestaan Om (goedkoop) andere materialen te kunnen lenen (zoals DVD s / CD s / luisterboeken / games / tijdschriften/kranten) Om (goedkoop) ebooks te kunnen lenen Om tijdschriften en kranten te lezen in de bibliotheek Om materialen voor studie / opleiding te kunnen lenen Om (goedkoop) deel te nemen aan activiteiten, cursussen, leesclubs of tentoonstellingen Om te studeren of lezen in de bibliotheek Om te ontspannen door te lezen of muziek te luisteren Om (goedkoop) digitale muziek, films en games tijdelijk te kunnen downloaden Om anderen te ontmoeten / koffie of thee te drinken Om te werken voor een (eigen) bedrijf (bijvoorbeeld als zzp-er) Om (goedkoop) te kunnen internetten in de bibliotheek Anders, namelijk Weet niet / geen mening 3% 3% 0% 0% 9% 7% 8% 6% 21% 21% 20% 20% 20% 18% 25% 23% 34% 28% 41% 40% 38% 39% 53% 56% 52% 51% 52% 50% 61% 68% 88% 85% De nieuwe bibliotheek (n=271) BiebPanel (n=10.625) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 20
1.3 Redenen om lid te blijven (2) "Wat denkt u dat voor uzelf over 10 jaar de belangrijkste redenen zullen zijn om lid te zijn van uw bibliotheek? Meer antwoorden mogelijk" * Uitgesplitst naar leeftijd van het totale BiebPanel (n=10.625) Om (goedkoop) papieren boeken te kunnen lenen Om te kunnen rondsnuffelen / inspiratie opdoen Omdat het belangrijk is dat de bibliotheek blijft bestaan Om (goedkoop) andere materialen te kunnen lenen (zoals DVD s / CD s / luisterboeken / games / tijdschriften/kranten) Om (goedkoop) ebooks te kunnen lenen Om tijdschriften en kranten te lezen in de bibliotheek Om materialen voor studie / opleiding te kunnen lenen Om (goedkoop) deel te nemen aan activiteiten, cursussen, leesclubs of tentoonstellingen Om te studeren of lezen in de bibliotheek Om te ontspannen door te lezen of muziek te luisteren Om (goedkoop) digitale muziek, films en games tijdelijk te kunnen downloaden Om anderen te ontmoeten / koffie of thee te drinken Om te werken voor een (eigen) bedrijf (bijvoorbeeld als zzp-er) Om (goedkoop) te kunnen internetten in de bibliotheek Anders, namelijk Weet niet / geen mening 25% 31% 24% 28% 30% 31% 23% 22% 23% 21% 21% 20% 22% 17% 15% 18% 18% 12% 9% 4% 7% 7% 6% 3% 3% 3% 0% 0% 1% 36% 61% 63% 58% 49% 51% 62% 48% 55% 48% 44% 54% 47% 46% 49% 45% 16-35 jaar (n=1.026) 36-55 jaar (n=4.693) 56 jaar of ouder (n=4.903) 89% 86% 84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 21
2. Toekomstbeeld voor bibliotheken BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 22
ontmoeting en samenwerking...verblijf en comfort informatie en kennis leren en educatie 2.1 Mogelijke ontwikkelingen in functie over 10 jaar (1) "Geef per mogelijke ontwikkeling aan in hoeverre u dit wel of niet wenselijk vindt." De bibliotheek richt zich vooral op: leren en educatie: samenwerking onderwijsinstellingen, stimuleert lezen en taalontwikkeling, hulp nieuwe media en cursussen informatie en kennis: je kunt er betrouwbare informatie over allerlei onderwerpen vinden verblijf en comfort: sfeervolle plek, kranten en tijdschriften, werken en studeren, inspiratie opdoen en/of iets drinken ontmoeting en samenwerking: culturele activiteiten, iets drinken, ervaringen met elkaar delen en samen aan projecten werken De nieuwe bibliotheek (n = 271) 23% 46% 23% 6% 1% 1% BiebPanel (n = 10.625) 24% 47% 22% 6% 1% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 27% 39% 20% 11% 3% 0% BiebPanel (n = 10.625) 23% 40% 19% 13% 3% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 17% 41% 33% 7% 2% 0% BiebPanel (n = 10.625) 14% 39% 36% 9% 2% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 8% 30% 43% 15% 3% 1% BiebPanel (n = 10.625) 8% 29% 42% 16% 4% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Heel wenselijk Wenselijk Neutraal Onwenselijk Heel onwenselijk Weet niet BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 23
2.1 Mogelijke ontwikkelingen in functie over 10 jaar (2) "Geef per mogelijke ontwikkeling aan in hoeverre u dit wel of niet wenselijk vindt." De bibliotheek richt zich vooral op: leren en educatie: samenwerking onderwijsinstellingen, stimuleert lezen en taalontwikkeling, hulp nieuwe media en cursussen informatie en kennis: je kunt er betrouwbare informatie over allerlei onderwerpen vinden verblijf en comfort: sfeervolle plek, kranten en tijdschriften, werken en studeren, inspiratie opdoen en/of iets drinken ontmoeting en samenwerking: culturele activiteiten, iets drinken, ervaringen met elkaar delen en samen aan projecten werken * Uitgesplitst naar leeftijd van het totale BiebPanel (n=10.625) 80% leren en educatie 73% 65% 71% informatie en kennis 66% 60% 59%...verblijf en comfort 53% 51% 16-35 jaar (n=1.026) ontmoeting en samenwerking 36% 36% 39% 36-55 jaar (n=4.693) 56 jaar of ouder (n=4.903) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 24
Alleen nog in scholen Alleen nog digitale bibilotheken Net als in Texas Weinig veranderd Ruimte delen met andere organisaties 2.2 Mogelijke ontwikkelingen over 10 jaar (1) "Geef per mogelijke ontwikkeling aan in hoeverre u dit wel of niet wenselijk vindt" De bibliotheek deelt een pand met andere organisaties (bijvoorbeeld een muziekschool, bank, museum of kunstuitleen) De bibliotheek ziet er hetzelfde uit als nu, er is weinig veranderd Net als in Texas zijn er geen kasten en papieren boeken meer te vinden, maar alleen beeldschermen en ereaders De bibliotheekgebouwen bestaan niet meer, er is alleen nog een digitale bibliotheek (met ebooks, muziek, films) De bibliotheek zoals die er nu is bestaat niet meer; er zijn alleen nog bibliotheken in scholen De nieuwe bibliotheek (n = 271) 10% 42% 38% 7% 3% 1% BiebPanel (n = 10.625) 20% 43% 30% 4% 2% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 10% 24% 37% 24% 3% 2% BiebPanel (n = 10.625) 8% 25% 32% 28% 5% 2% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 1% 4% 11% 37% 46% 0% BiebPanel (n = 10.625) 1% 4% 11% 40% 43% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 1% 4% 7% 32% 55% 0% BiebPanel (n = 10.625) 1% 3% 8% 38% 49% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 0% 2% 5% 37% 55% 1% BiebPanel (n = 10.625) 1% 3% 12% 41% 42% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Heel wenselijk Wenselijk Neutraal Onwenselijk Heel onwenselijk Weet niet BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 25
2.2 Mogelijke ontwikkelingen over 10 jaar (2) "Geef per mogelijke ontwikkeling aan in hoeverre u dit wel of niet wenselijk vindt" De bibliotheek deelt een pand met andere organisaties (bijvoorbeeld een muziekschool, bank, museum of kunstuitleen) De bibliotheek ziet er hetzelfde uit als nu, er is weinig veranderd Net als in Texas zijn er geen kasten en papieren boeken meer te vinden, maar alleen beeldschermen en ereaders De bibliotheekgebouwen bestaan niet meer, er is alleen nog een digitale bibliotheek (met ebooks, muziek, films) De bibliotheek zoals die er nu is bestaat niet meer; er zijn alleen nog bibliotheken in scholen * Uitgesplitst naar leeftijd van het totale BiebPanel (n=10.625) Ruimte delen met andere organisaties 60% 63% 66% Weinig veranderd 32% 33% 37% Net als in Texas 4% 5% 5% Alleen nog digitale bibilotheken 3% 4% 4% 16-35 jaar (n=1.026) Alleen nog in scholen 3% 4% 4% 36-55 jaar (n=4.693) 56 jaar of ouder (n=4.903) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 26
Bibliobus Servicepunt zonder medewerkers Afhaalpunt Servicepunt met medewerkers 2.3 Alternatieve bibliotheekvoorzieningen (1) "In hoeverre zou u van de onderstaande voorzieningen gebruik willen maken, wanneer u ergens zou wonen zonder bibliotheek in de buurt?" Een servicepunt met medewerkers, met een kleine collectie en beperkte openingstijden Een afhaalpunt in bijvoorbeeld een supermarkt, waar je van tevoren gereserveerde boeken kunt afhalen Een servicepunt zonder medewerkers, met een kleine collectie en ruime openingstijden Een bibliobus die één keer per week twee uur bij u in de buurt staat De nieuwe bibliotheek (n = 271) 16% 24% 32% 21% 7% 0% BiebPanel (n = 10.625) 18% 32% 26% 17% 5% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 15% 32% 27% 18% 9% 0% BiebPanel (n = 10.625) 15% 29% 27% 18% 10% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 12% 25% 29% 23% 11% 1% BiebPanel (n = 10.625) 15% 29% 26% 20% 9% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 14% 23% 24% 25% 14% 0% BiebPanel (n = 10.625) 12% 23% 25% 26% 12% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeker wel Waarschijnlijk wel Misschien Waarschijnlijk niet Zeker niet Weet niet BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 27
Op het station Boekenautomaat In een basisschool 2.3 Alternatieve bibliotheekvoorzieningen (2) "In hoeverre zou u van de onderstaande voorzieningen gebruik willen maken, wanneer u ergens zou wonen zonder bibliotheek in de buurt?" Een bibliotheek in een basisschool met een jeugdcollectie en een kleine afdeling voor volwassenen Een boekenautomaat met een beperkt aantal (populaire) boeken die u als bibliotheeklid op elk gewenst moment kunt trekken Een bibliotheek op het station die elke dag tijdens de spits geopend is De nieuwe bibliotheek (n = 271) 7% 16% 20% 33% 23% 1% BiebPanel (n = 10.625) 6% 19% 29% 30% 15% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 7% 18% 28% 28% 18% 0% BiebPanel (n = 10.625) 6% 16% 28% 31% 18% 1% De nieuwe bibliotheek (n = 271) 8% 19% 24% 26% 21% 2% BiebPanel (n = 10.625) 5% 15% 23% 31% 24% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeker wel Waarschijnlijk wel Misschien Waarschijnlijk niet Zeker niet Weet niet BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 28
2.3 Alternatieve bibliotheekvoorzieningen (3) "In hoeverre zou u van de onderstaande voorzieningen gebruik willen maken, wanneer u ergens zou wonen zonder bibliotheek in de buurt?" Een bibliotheek in een basisschool met een jeugdcollectie en een kleine afdeling voor volwassenen Een boekenautomaat met een beperkt aantal (populaire) boeken die u als bibliotheeklid op elk gewenst moment kunt trekken Een bibliotheek op het station die elke dag tijdens de spits geopend is * Uitgesplitst naar leeftijd van het totale BiebPanel (n=10.625) Servicepunt met medewerkers 38% 51% 52% Afhaalpunt 39% 47% 53% Servicepunt zonder medewerkers 39% 51% 47% Bibliobus 26% 32% 41% In een basisschool 21% 27% 27% Boekenautomaat 19% 27% 24% 16-35 jaar (n=1.026) 36-55 jaar (n=4.693) Op het station 21% 17% 30% 56 jaar of ouder (n=4.903) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 29
3. Samenwerkingspartners van bibliotheken BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 30
3.1 Potentiële samenwerkingspartners "Welke mogelijke samenwerkingspartners vindt u het beste bij uw bibliotheek passen? Kies er maximaal 5." Kunstuitleen 56% 62% Kunst- en cultuurcentrum 47% 49% Buurthuis / wijkcentrum 23% 42% Volksuniversiteit 31% 44% Regionaal archief 30% 32% Boekwinkel 29% 31% Museum 25% 26% School 15% 23% Muziekschool 17% 19% VVV 17% 19% Filmhuis 17% 41% Horeca 16% 25% Gemeente 7% 14% Zorginstelling 6% 13% Theater 10% 18% Ouderenbond 10% 11% Spotify of een andere dienst om digitaal muziek te beluisteren 7% 8% BSO (buitenschoolse opvang) 3% 7% Bol.com 5% 6% Peuterspeelzaal / crèche 1% 4% Bank 1% 2% Anders, namelijk 1% 1% Weet niet / geen mening 2% 2% De nieuwe bibliotheek (n=271) BiebPanel (n=10.625) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 31
4. VakantieBieb app BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 32
4.1 Bekendheid VakantieBieb app "Had u voor dit onderzoek al over de VakantieBieb app gehoord? " "Heeft u de VakantieBieb app ook gedownload?" Nieuwe bibliotheek (n=271) 8% 17% Van gehoord en ook gedownload Van gehoord maar niet gedownload Niet van gehoord 75% BiebPanel (n=10.625) 10% 17% 73% BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 33
4.2 Aansprekendheid VakantieBieb app "In hoeverre vindt u de VakantieBieb app wel of niet aansprekend?" De nieuwe bibliotheek (n=271) 13% 30% 21% 14% 4% 19% BiebPanel (n=10.625) 13% 30% 21% 10% 5% 19% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Heel erg aansprekend Aansprekend Neutraal Niet aansprekend Helemaal niet aansprekend Weet niet / geen mening BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 34
5. Lokaal initiatief BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 35
5.1 Aantrekkelijkheid lokaal idee "Hoe aantrekkelijk of onaantrekkelijk vindt u dit idee van uw bibliotheek?" De bibliotheek wil ZZP-ers meer mogelijkheden bieden om er te werken, te vergaderen, elkaar te ontmoeten en te informeren. De panelleden konden hierna aangeven waarom ze het idee aantrekkelijk of onaantrekkelijk vinden. Deze antwoorden vindt u terug in de bijlage. De nieuwe bibliotheek (n=271) 10% 39% 25% 6% 3% 16% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% heel aantrekkelijk aantrekkelijk noch aantrekkelijk, noch onaantrekkelijk onaantrekkelijk heel onaantrekkelijk Weet niet/ geen mening BiebPanel meting 3 2013 de Nieuwe bibliotheek 36